Tính cấp thiết của đề tài
Để thực hiện chức năng và nhiệm vụ, Nhà nước và chính quyền địa phương cần có lực lượng vật chất, trong đó ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng Thu ngân sách nhà nước không chỉ đảm bảo nhu cầu chi tiêu mà còn là công cụ điều tiết thị trường, định hướng phát triển sản xuất và điều chỉnh thu nhập giữa các tầng lớp dân cư Do đó, quản lý nguồn thu ngân sách luôn là vấn đề được các quốc gia và chính quyền Việt Nam đặc biệt quan tâm.
Trong những năm qua, các cơ quan quản lý thu ngân sách nhà nước tại huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa đã nỗ lực cải cách thủ tục hành chính và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế Tuy nhiên, hiệu quả công việc vẫn chưa đáp ứng tốt yêu cầu, với một số nguồn thu chưa được khai thác đầy đủ do thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan Bên cạnh đó, ý thức tuân thủ pháp luật của một số doanh nghiệp và hộ kinh doanh vẫn còn thấp, dẫn đến tình trạng trốn tránh nghĩa vụ nộp ngân sách.
Để đảm bảo thu đúng, thu đủ và nộp kịp thời các khoản thu vào ngân sách huyện Lang Chánh, tôi đã chọn nghiên cứu đề tài “Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa” cho luận văn thạc sỹ chuyên ngành quản lý kinh tế của mình.
Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu tổng quát
Đánh giá hiện trạng quản lý thu ngân sách tại huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm cải thiện và hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách nhà nước trong những năm tới.
Mục tiêu cụ thể
+ Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý thu ngân sách nhà nước
+ Đánh giá được thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa
Để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách nhà nước tại huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa, cần đề xuất một số giải pháp như tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế của người dân và doanh nghiệp Bên cạnh đó, cần cải tiến quy trình thu ngân sách, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và giám sát thu chi, nhằm đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả Cuối cùng, cần tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ thuế, giúp họ nắm vững các chính sách và quy định mới nhất.
Nội dung nghiên cứu
+ Cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý thu ngân sách nhà nước
+ Thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa
+ Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Lang Chánh
+ Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa.
Kết cấu luận văn
Luận văn được cấu trúc gồm Đặt vấn đề, Kết luận, khuyến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, cùng với 3 chương chính Chương 1 tập trung vào cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý thu ngân sách nhà nước.
Chương 2: Đặc điểm địa bàn nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Kết quả nghiên cứu
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Cơ sở lý luận về thu ngân sách nhà nước
1.1.1 Tổng quan về ngân sách nhà nước
1.1.1.1 Khái niệm ngân sách nhà nước
NSNN là một khái niệm quan trọng trong kinh tế và lịch sử, phản ánh sự phát triển của Nhà nước và kinh tế hàng hóa - tiền tệ Sự ra đời của các yếu tố này đã tạo điều kiện cho NSNN hình thành và phát triển Hiện nay, thuật ngữ NSNN được sử dụng rộng rãi trên toàn cầu, nhưng do được hiểu theo nhiều cách khác nhau từ góc độ pháp lý, kinh tế và xã hội, nên khái niệm NSNN vẫn chưa được thống nhất.
Một số nhà kinh tế Anh định nghĩa ngân sách nhà nước (NSNN) là kế hoạch chi tiêu và tài trợ của chính phủ Theo nhiều tác giả, NSNN là dự toán hàng năm tổng hợp tất cả các nguồn tài chính huy động cho nhà nước và cách sử dụng những nguồn tài chính này để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước theo quy định của Hiến pháp.
Luật NSNN Số: 83/2015/QH13 định nghĩa Ngân sách Nhà nước (NSNN) là tổng hợp tất cả các khoản thu và chi của Nhà nước, được quyết định bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.
Ngân sách nhà nước (NSNN) là kế hoạch tài chính quốc gia, bao gồm các khoản thu và chi của Nhà nước, được thể hiện dưới dạng cân đối bằng giá trị tiền tệ Phần thu phản ánh các nguồn tài chính huy động vào NSNN, trong khi phần chi thể hiện chính sách phân phối các nguồn tài chính nhằm thực hiện mục tiêu kinh tế - xã hội NSNN được lập và thực hiện trong một khoảng thời gian xác định, thường là một năm, và phải được Quốc hội phê chuẩn thông qua.
NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, phản ánh lượng tiền huy động từ thu nhập quốc dân để chi tiêu Quỹ này có hai mặt: mặt tĩnh và mặt động Mặt tĩnh thể hiện các nguồn tài chính xác định tại bất kỳ thời điểm nào, trong khi mặt động liên quan đến các quan hệ phân phối giá trị gắn liền với quỹ và việc phân bổ tài chính cho các ngành, lĩnh vực và địa phương trong nền kinh tế quốc dân.
NSNN là một khái niệm trong kinh tế tài chính, phản ánh hệ thống quan hệ kinh tế khách quan Hệ thống này bao gồm các quan hệ tiền tệ hình thành trong quá trình phân phối nguồn tài chính, từ đó tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước.
Hệ thống các quan hệ kinh tế này bao gồm:
- Quan hệ kinh tế giữa NSNN với khu vực doanh nghiệp
- Quan hệ kinh tế giữa NSNN với các đơn vị hành chính sự nghiệp
- Quan hệ kinh tế giữa NSNN với các tầng lớp dân cư
- Quan hệ kinh tế giữa NSNN với thị trường tài chính
Ngân sách Nhà nước (NSNN) không chỉ là hình thức biểu hiện bên ngoài mà còn là quỹ tiền tệ của Nhà nước, bao gồm các khoản thu và chi NSNN phản ánh các quan hệ kinh tế trong quá trình phân phối, thể hiện mối quan hệ phân phối và lợi ích kinh tế gắn liền với Nhà nước Mục tiêu chính của NSNN là tạo lập và sử dụng nguồn tài chính quốc gia để giải quyết các nhiệm vụ kinh tế - xã hội.
Hệ thống ngân sách nhà nước (NSNN) bao gồm các cấp ngân sách liên kết chặt chẽ với nhau, đóng vai trò quan trọng trong việc huy động và quản lý nguồn thu, cũng như thực hiện các nhiệm vụ chi của từng cấp ngân sách.
Theo Luật NSNN năm 2015, hệ thống NSNN ở Việt Nam gồm Ngân sách trung ương và Ngân sách địa phương
- Ngân sách trung ương bao gồm các đơn vị dự toán của cấp này Mỗi bộ, cơ quan ngang bộ là một đơn vị dự toán của NSTW
Ngân sách địa phương bao gồm các cấp ngân sách khác nhau, bao gồm Ngân sách cấp tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương), Ngân sách cấp huyện (huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh) và Ngân sách cấp xã (xã, phường, thị trấn).
Sơ đồ 1.1 Hệ thống NSNN Việt Nam
* Ngân sách Nhà nước cấp huyện trong hệ thống NSNN
Theo Bộ Tài chính, ngân sách huyện được định nghĩa là quỹ tiền tệ tập trung của huyện, hình thành từ các nguồn thu và đảm bảo các khoản chi tiêu trong phạm vi huyện.
1.1.1.2 Đặc điểm ngân sách nhà nước
* NSNN có các đặc điểm sau đây:
Việc tạo lập và sử dụng quỹ ngân sách nhà nước (NSNN) luôn liên quan mật thiết đến quyền lực của nhà nước và việc thực hiện các chức năng của nó Sự hình thành và phát triển của nhà nước là điều kiện cần thiết cho sự tồn tại của NSNN, trong khi đó, NSNN đóng vai trò là nền tảng vật chất quan trọng để thực hiện các nhiệm vụ và chức năng của nhà nước.
Hoạt động thu chi ngân sách nhà nước (NSNN) được thực hiện dựa trên các quy định pháp luật do nhà nước ban hành, với mục tiêu thống nhất quản lý và sử dụng NSNN phục vụ nhu cầu chung của toàn quốc.
Ngân sách Nhà nước (NSNN) luôn liên quan chặt chẽ đến sở hữu nhà nước và phản ánh lợi ích chung, lợi ích công cộng Hoạt động thu chi của NSNN thể hiện các khía cạnh kinh tế - xã hội của nhà nước, đồng thời xử lý các quan hệ lợi ích trong xã hội khi nhà nước tham gia phân phối nguồn tài chính quốc gia.
Ngân sách tỉnh và Thành phố trực thuộc Trung ương
Ngân sách huyện, quận, thành phố thuộc tỉnh
Ngân sách xã, phường, thị trấn
Ngân sách địa phương phản ánh lợi ích chung của quốc gia thông qua việc phân phối thu nhập của doanh nghiệp và dân cư, cũng như phân phối GDP và GNP Nó còn thể hiện trong việc phân bổ các nguồn lực tài chính cho các mục tiêu kinh tế - xã hội và an ninh - quốc phòng của quốc gia.
* Đặc điểm của NSNN cấp huyện
Ngân sách huyện đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chức năng và nhiệm vụ của ngân sách nhà nước (NSNN) trên địa bàn huyện Nó thể hiện mối quan hệ giữa ngân sách và các tổ chức, cá nhân trong quá trình phân bổ và sử dụng nguồn lực kinh tế của huyện.
Cơ sở thực tiễn về quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện
1.2.1 Kinh nghiệm về quản lý thu ngân sách nhà nước ở một số địa phương 1.2.1.1 Kinh nghiệm quản lý thu NSNN ở huyện Tiền Hải, Thái Bình
Tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) tại Tiền Hải năm 2015 ước đạt 847.388 triệu đồng, tương đương 195% dự toán tỉnh và 134% dự toán HĐND huyện, tăng 7% so với năm 2014 Trong đó, thu ngân sách huyện đạt 555.817 triệu đồng, đạt 156% dự toán của huyện Khi loại trừ các khoản thu chuyển nguồn, thu bổ sung từ ngân sách cấp trên, thu kết dư và thu ghi thu, ghi chi tiền thuê đất, số thu thực tế trên địa bàn cho thấy sự tiến bộ và kết quả vượt trội.
Trong năm qua, huyện đã thu được 96,463 tỷ đồng, đạt 118% so với dự toán đề ra Trong 7 nguồn thu, tiền sử dụng đất đạt 100% dự toán (38 tỷ đồng), trong khi 6 nguồn thu còn lại đều vượt từ 115% đến 400% so với kế hoạch.
Năm 2015, huyện đã đẩy nhanh tiến độ xây dựng cơ bản nông thôn mới, với nhiều xã có từ 2 - 3 công trình xây dựng Ngành Tài chính, ngành Thuế, Phòng Công Thương và Ban chỉ đạo xây dựng nông thôn mới đã phối hợp chặt chẽ, giúp thu thuế xây dựng cơ bản vãng lai đạt mức cao nhất từ trước đến nay cho ngân sách nhà nước.
Kết quả thu thuế ngoài quốc doanh đạt kỷ lục 46.208 triệu đồng, vượt 131% dự toán của huyện Các khoản thu từ trước bạ chuyển nhượng, phí lệ phí, tiền thuê đất và biện pháp tài chính được huyện tập trung chỉ đạo ngay từ đầu năm, dẫn đến tỷ lệ vượt dự toán cao Tổng thu NSNN cấp huyện từ 35 xã, thị trấn năm 2015 đạt hơn 291 tỷ đồng Mặc dù nguồn thu lớn nhất là trợ cấp ngân sách từ trên về, các xã vẫn nỗ lực tạo nguồn và quản lý, khai thác hiệu quả, đạt kết quả cao trong thu ngân sách.
Nguyên nhân thu ngân sách nhà nước (NSNN) năm 2015 của huyện Tiền Hải đạt kết quả cao là do huyện đã chủ động xây dựng và giao dự toán thu NSNN sớm hơn so với các năm trước Điều này giúp các ngành và địa phương có thời gian để lập dự toán và triển khai các chương trình hành động hiệu quả.
Phòng Tài chính huyện đang nỗ lực nâng cao năng lực cán bộ tài chính tại các xã và thị trấn bằng cách tăng cường giám sát và tổ chức đào tạo, đảm bảo 100% cán bộ được đào tạo chuyên môn Huyện cũng cung cấp phần mềm hỗ trợ cho công tác kế toán và hạch toán ngân sách, đồng thời ngành Thuế hỗ trợ bồi dưỡng kiến thức quản lý thu ngân sách xã.
1.2.1.2 Kinh nghiệm quản lý thu NSNN ở huyện Hàm Thuận Bắc, Bình Thuận
Từ đầu năm 2016, huyện Hàm Thuận Bắc gặp khó khăn trong thu ngân sách do thời tiết bất lợi, nắng hạn kéo dài gây thiệt hại cho sản xuất nông nghiệp, ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh và giảm thu từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh Mặc dù sức mua và sức bán giảm, nhưng nhờ khai thác tốt nguồn thu, đặc biệt là thuế môn bài và thuế từ xây dựng nhà ở tư nhân, ngân sách đã được cải thiện Chi cục Thuế đã đôn đốc thu thuế hàng tháng và phối hợp với các cơ quan liên quan để giám sát kê khai thuế của các doanh nghiệp, đặc biệt là các nhà thầu xây dựng Đến cuối năm 2016, đã kiểm tra 18/35 doanh nghiệp, thu hồi 428 triệu đồng vào ngân sách nhà nước, góp phần tăng thu trong lĩnh vực ngoài quốc doanh.
Kinh nghiệm thu ngân sách qua các năm cho thấy, việc thu ngân sách trong những tháng đầu năm đạt kết quả tốt sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho công tác thu ngân sách trong các tháng tiếp theo Ông Lý Văn Mười, Chi cục trưởng Chi cục Thuế Hàm Thuận Bắc, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khởi đầu mạnh mẽ trong công tác thu ngân sách.
Để đạt được kết quả thu ngân sách hiệu quả, việc rà soát các nguồn thu từ đầu năm là rất quan trọng nhằm xây dựng dự toán thu chính xác Ngay sau khi nhận dự toán từ tỉnh, Chi cục Thuế đã chủ động tham mưu cho UBND huyện giao chỉ tiêu cho các xã, thị trấn và các ngành liên quan Huyện cũng tổ chức tổng kết thu ngân sách năm 2015 và đề ra giải pháp cho năm 2016, giao nhiệm vụ cụ thể cho từng đơn vị Việc xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện dự toán thu ngân sách năm 2016 và phân định trách nhiệm phối hợp điều hành thu là cần thiết Đặc biệt, huyện đã phát động phong trào thi đua trong ngành, kết hợp với việc đánh giá thi đua để hoàn thành chỉ tiêu thu ngân sách ngay từ tháng đầu năm và duy trì đều đặn trong các tháng tiếp theo.
1.2.1.3 Kinh nghiệm quản lý thu NSNN ở thành phố Nha Trang tỉnh Khánh Hòa
Thành phố Nha Trang, trung tâm hành chính và kinh tế của tỉnh Khánh Hòa, đóng vai trò quan trọng trong khu vực Nam Trung bộ với các lĩnh vực khoa học kỹ thuật, giáo dục và đào tạo Là một trong những điểm đến du lịch lớn nhất cả nước, Nha Trang còn là nơi tập trung đa dạng các doanh nghiệp và hộ kinh doanh, góp phần tạo ra nguồn thu chính cho ngân sách tỉnh Khánh Hòa.
Trong những năm qua, Nha Trang đã phát triển mạnh mẽ về kinh tế - xã hội, với tốc độ tăng trưởng GDP ổn định từ 8 đến 9% trong các năm 2014 và 2015 Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng dịch vụ, du lịch và thương mại - công nghiệp, với GDP bình quân đầu người đạt 3.500 USD và tỷ lệ hộ nghèo chỉ còn 1,2% Những thành tựu này đã góp phần làm tăng thu ngân sách nhà nước, đảm bảo nguồn thu ổn định cho các nhiệm vụ chi thiết yếu và đầu tư phát triển, qua đó cải thiện diện mạo đô thị của thành phố.
Năm 2014, tổng thu ngân sách nhà nước tại Nha Trang đạt 1.495.730 triệu đồng, vượt 102% dự toán và tăng 14% so với năm trước, trong đó ngân sách thành phố đạt 1.022.036 triệu đồng, tăng 2% dự toán và 16% so với cùng kỳ Tuy nhiên, một số chỉ tiêu thu thuế như thuế thu nhập cá nhân và lệ phí trước bạ chưa đạt dự toán do ảnh hưởng của chính sách miễn, giãn, giảm thuế và sự phục hồi chậm của doanh nghiệp sau khủng hoảng kinh tế Để cải thiện tình hình, Nha Trang đã triển khai nhiều giải pháp hỗ trợ thị trường và quản lý thu ngân sách chặt chẽ hơn trong năm 2015, dẫn đến tổng thu ngân sách đạt 1.846.978 tỷ đồng, trong đó thu nội địa đạt gần 940 tỷ đồng, vượt 119,8% dự toán và tăng 30,3% so với năm trước.
Năm 2016, tổng thu ngân sách nhà nước tại Nha Trang đạt 1.994.736 triệu đồng, tăng 8% so với năm 2015, trong đó ngân sách thành phố chiếm 1.117.785 triệu đồng Để hoàn thành kế hoạch thu ngân sách, Nha Trang đã gỡ khó khăn cho sản xuất kinh doanh, tăng cường biện pháp tạo nguồn thu, và bảo đảm khuyến khích phát triển sản xuất Thành phố cũng chú trọng chống thất thu, hạn chế nợ đọng thuế, hiện đại hóa quản lý thuế gắn với cải cách thủ tục hành chính, và phối hợp hiệu quả giữa các ban ngành trong quản lý thuế, đồng thời tăng cường giám sát việc miễn giảm thuế và xóa nợ thuế, góp phần vào mục tiêu thu ngân sách thành công.
1.2.2 Bài học kinh nghiệm cho huyện Lang Chánh
Để tăng thu ngân sách nhà nước, cần đẩy mạnh sản xuất kinh doanh nhằm tạo nguồn thu ổn định và bền vững Việc xác định đúng tiềm năng và lợi thế kinh tế sẽ giúp thu hút đầu tư và phát triển sản xuất Cần triển khai các giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế tích cực, tăng tỷ lệ dịch vụ và công nghiệp, những ngành có quy mô lớn và tỷ suất doanh lợi cao, từ đó nâng cao nguồn thu cho ngân sách.
Để phát triển nguồn thu bền vững, cần chú trọng đến quản lý thu ngân sách nhà nước bằng cách thường xuyên rà soát và nắm rõ nguồn thu tại địa bàn Việc xây dựng kế hoạch thu ngân sách cần phải sát thực tế và gắn trách nhiệm của các cơ quan quản lý với chính quyền địa phương Đồng thời, cần đảm bảo sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan, ban ngành có liên quan để hỗ trợ công tác quản lý thu ngân sách.
