BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH - LÊ THỊ MỸ TRINH QUAN HỆ CỦA ĐẠI VIỆT VỚI CHÂN LẠP TRƯỚC THẾ KỈ XX LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Thành phố Hồ Chí Minh - 2009 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH - LÊ THỊ MỸ TRINH QUAN HỆ CỦA ĐẠI VIỆT VỚI CHÂN LẠP TRƯỚC THẾ KỈ XX Chuyên ngành: LỊCH SỬ VIỆT NAM Mã số: 60 22 54 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS TRẦN THỊ THANH THANH Thành phố Hồ Chí Minh - 2009 MỞ ĐẦU LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Hoạt động ngoại giao có vai trị vị trí quan trọng quốc gia Các quốc gia giới tồn phát triển lập Trong xu tồn cầu hóa nay, việc mở rộng quan hệ đối ngoại, thiết lập mối quan hệ đa phương trở thành điều kiện phát triển quốc gia Trong lịch sử, Việt Nam thiết lập quan hệ với nhiều quốc gia khu vực giới nhiều lĩnh vực Các mối quan hệ có vai trị định cơng xây dựng, bảo vệ phát triển đất nước, tùy vào mối quan hệ với quốc gia, thời kì lịch sử cụ thể Vào thời kì phong kiến, điều kiện cách trở địa lý, thông tin liên lạc giao thông chưa phát triển, quan hệ với nước láng giềng coi trọng Mối quan hệ với Chân Lạp đến trước kỉ XX, giai đoạn kỉ XVII - XIX chúa Nguyễn vua Nguyễn lưu tâm Chân Lạp xưa - Campuchia - Đại Việt xưa - Việt Nam hai quốc gia láng giềng, có chung đường biên giới nằm bán đảo Đông Dương Ngay từ sớm, Đại Việt Chân Lạp có quan hệ với nhiều lĩnh vực Thời điểm bang giao thức hoàng gia Chân Lạp Đại Việt vào đầu kỉ XVII triều vua Chey Chettha II (1618 - 1628), chấm dứt vào năm 1897 người Pháp thức đặt bảo hộ bắt đầu khai thác thuộc địa [50, tr.315] Đề tài Quan hệ Đại Việt với Chân Lạp trước kỉ XX nghiên cứu nhằm mục đích góp phần hệ thống hóa cách đầy đủ kiện lịch sử để dựng nên tranh sinh động, trung thực quan hệ Đại Việt với Chân Lạp đến trước kỉ XX, cung cấp cách nhìn tồn diện quan hệ hai nước; dựng lại rõ q trình mở cõi phía Nam người Việt nói chung quyền phong kiến nói riêng; nhìn nhận lại mối quan hệ Đại Việt - Chân Lạp - Xiêm; đồng thời qua thấy vai trị vị trí Đại Việt giai đoạn trường khu vực Việc nghiên cứu cịn góp phần bổ sung nguồn tài liệu cho việc nhận thức lịch sử Việt Nam thời Trung đại Sang kỉ XXI, tình hình giới khu vực có nhiều biến động Xu hướng ngoại giao đa phương trở nên động tích cực Việt Nam bước vào thời kì tăng cường hội nhập quốc tế, thực đường lối ngoại giao đa phương, đa dạng; trọng tăng cường mối quan hệ với nước láng giềng Vì vậy, việc nghiên cứu lịch sử ngoại giao nói chung lịch sử quan hệ Đại Việt - Chân Lạp nói riêng có ý nghĩa khoa học, thực tiễn thời sâu sắc Nghiên cứu kiện lịch sử để hiểu chất cần thiết kiện khứ có liên quan đến quan hệ Những học mối quan hệ ngoại giao lịch sử góp phần nhận thức giải mối quan hệ mặt chủ quyền lãnh thổ, đường biên giới Việt Nam - Campuchia việc hoạch định đường lối ngoại giao cho ngày Việc nghiên cứu đề tài góp phần giúp người viết thu thập tư liệu, phục vụ việc giảng dạy trường Trung học phổ thông mở rộng phạm vi nghiên cứu sau MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Mục đích việc nghiên cứu tìm hiểu quan hệ Đại Việt với Chân Lạp lịch sử tất lĩnh vực: trị, kinh tế, văn hóa; làm rõ bối cảnh, diễn tiến, tình hình đặc điểm, học lịch sử mối quan hệ LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ Quan hệ Đại Việt với Chân Lạp mối quan hệ quyền phong kiến Đại Việt xem trọng, đặc biệt giai đoạn từ kỉ XVII đến kỉ XIX Nhìn chung, mối quan hệ bang giao hòa hiếu, thân thiện, diễn nhiều lĩnh vực có tính liên tục Mối quan hệ hai nước ghi lại nhiều sử, qua thời kì khác Đó tư liệu cổ, cung cấp cho kiện chủ yếu quan hệ hai nước Đầu tiên Đại Việt sử lược, cơng trình khuyết danh hoàn thành vào năm 1377 - 1388 Bộ sách ghi chép dạng biên niên, gồm ba quyển: ghi chép lịch sử từ thời thượng cổ đến hết Tiền Lê (1009), hai ghi chép từ thời Lý Thái Tổ (1010) đến Lý Nhân Tông (1127), ba ghi chép từ thời Lý Thần Tông (1128) đến Lý Huệ Tông (1124) Dù sách nhỏ, song có nhiều chi tiết giúp ích cho việc nghiên cứu lịch sử nước nhà, buổi đầu thời kì tự chủ Bên cạnh việc ghi chép lại kiện cách vắn tắt, tác phẩm cịn có phần đối chiếu với tài liệu thư tịch cổ khác, làm tăng tính xác sử liệu Nội dung ghi chép đa dạng, bao gồm: việc làm vua; việc kiến trúc thành quách, điện các, chùa tháp; việc bang giao với phong kiến Trung Hoa; việc bang giao với Champa, Chân Lạp… Nghiên cứu tác phẩm, người đọc hiểu diện mạo kinh tế - xã hội thứ đời vua, quan hệ bang giao nước ta với quốc gia khu vực giai đoạn trước triều Trần Cũng ghi chép kiện lịch sử Việt Nam theo dạng biên niên, Đại Việt sử kí tồn thư Ngơ Sĩ Liên biên soạn dựa tác phẩm Đại Việt sử kí Lê Văn Hưu tác phẩm Sử kí tục biên Phan Phu Tiên Năm 1665, Phạm công Trứ chỉnh lý trước tác Ngô Sĩ Liên viết thêm phần Bản kỷ tục biên Năm 1697, quan Lê Hy, Nguyễn Quý Đức viết thêm hiệu đính phần Bản kỷ tục biên, tập hợp toàn trước tác nói gọi Đại Việt sử kí tồn thư Tác phẩm ghi chép kiện lịch sử dân tộc từ thời Hồng Bàng hết đời Lê Thái Tổ Trong tác phẩm, có số ghi chép mối bang giao Đại Việt với quốc gia khu vực, có mối quan hệ với Chân Lạp nhiều lĩnh vực Bộ Phủ biên tạp lục Lê Quý Đôn gồm quyển, viết vào năm 1776, lúc ông giữ chức Tham tán quân Thuận Quảng Bộ sách ghi chép hai đạo Thuận Hóa Quảng Nam nhiều mặt từ cảnh quan môi trường, địa lý hành chính, sản vật, phong tục đến lệ thuế má, nhân vật… Bộ sách ngồi phần điểm lại q trình dựng nghiệp Nguyễn Hồng Thuận Hóa đối đầu với họ Trịnh Đàng Ngồi, có phần ghi chép cơng mở đất phía Nam triều đình phong kiến Đàng Trong Tác phẩm xem địa lý - lịch sử phong phú hai xứ Thuận - Quảng kỉ XVI - XVIII Bộ Đại Nam thực lục Quốc sử quán triều Nguyễn vua Minh Mạng cho tiến hành biên soạn vào năm 1821, gồm hai phần: Đại Nam thực lục tiền biên ghi chép giai đoạn lịch sử từ Nguyễn Hoàng vào Nam (1558) đến đời chúa Nguyễn Phúc Thuần (1777); Đại Nam thực lục biên ghi chép giai đoạn từ Nguyễn Ánh bơn ba tìm cách khơi phục quyền lực dịng họ (1777) đến vua Đồng Khánh (1889) Bộ sách tập hợp ghi chép dạng biên niên việc cụ thể, lời nói, việc làm vua, lời tâu trình quần thần, việc nội trị, ngoại giao; có quan hệ bang giao Việt Nam với Chân Lạp Khâm định Đại Nam hội điển lệ tác phẩm Nội triều Nguyễn biên soạn Đây loại sách điển lệ, biên soạn từ năm 1843 thời vua Thiệu Trị hoàn thành vào năm 1851 thời vua Tự Đức Nội dung ghi chép tương đối đầy đủ chiếu chỉ, phiến dụ triều Nguyễn việc đem thi hành, tấu sớ bộ, nha từ năm Gia Long thứ (1802) đến năm Tự Đức thứ tư (1852) Bộ sách gồm 262 quyển, chia thành phần tương ứng với ngành công việc quốc gia, phụ trách Phần Lễ ghi chép việc bang giao gồm mục: triều cận, quán xá, tuất điển, cứu vớt, cấm ước, phiên dịch, ban cho nước lệ thuộc ban cho thuộc Man, có nhiều tư liệu liên quan đến sách triều Nguyễn Chân Lạp Khâm định Đại Nam hội điển lệ kho tư liệu chủ trương nội trị, sách ngoại giao triều Nguyễn nước, có Chân Lạp Đại Nam liệt truyện Quốc sử quán biên soạn năm 1841, hoàn thành vào năm 1895 khắc in vào 1909 Nội dung chủ yếu ghi chép hàng trăm nhân vật lịch sử chia thành mục: Hậu phi, hồng tử, cơng chúa, chư thần… Bên cạnh việc ghi chép nhân vật lịch sử, tập Đại Nam liệt truyện ghi chép quan hệ triều Nguyễn với nước, có Chân Lạp Tập hợp nguồn tư liệu cổ khác mối quan hệ Đại Việt với nước khu vực, cơng trình Thư tịch cổ Việt Nam Đông Nam Á tác giả Nguyễn Lệ Thi biên soạn nguồn tư liệu phong phú Đây cơng trình tập hợp kiện quan hệ Việt Nam nước Đông Nam Á ghi chép thư tịch cổ Phủ biên tạp lục, Đại Nam thực lục, Đại Nam liệt truyện, Đại Việt sử kí tồn thư, Việt sử thông giám cương mục… Nội dung tư liệu bao quát tất mặt quan hệ Việt Nam với nước Đông Nam Á kinh tế, trị, ngoại giao, văn hóa… Quan hệ Đại Việt với Chân Lạp nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu, trình bày chủ yếu tiến trình lịch sử Việt Nam lịch sử nước Đông Nam Á Cho đến nay, công trình nghiên cứu mang tính chất chun sâu có hệ thống nhiều lĩnh vực mối quan hệ cần thiết Trước hết, nghiên cứu bang giao Đại Việt qua thời kì có Bang giao Đại Việt tác giả Nguyễn Thế Long Bộ sách gồm tập, tương ứng với thời kì lịch sử Ngơ - Đinh - Tiền Lê - Lý, Trần - Hồ, Lê - Mạc - Lê Trung Hưng, Tây Sơn, Nguyễn Quan hệ bang giao Đại Việt với nước khu vực trình bày chi tiết tác phẩm Trong tập sách, tác giả trình bày bang giao Đại Việt với nước Tây, Nam Hải đảo, có phần Chân Lạp Trong mối quan hệ bang giao Đại Việt với Chân Lạp, tác giả viết lịch sử vương quốc Chân Lạp, mẩu chuyện bang giao hai nước, thủ tục bang giao lệ triều cống, đón tiếp sứ bộ… Tác giả chia trình bang giao hai nước làm ba giai đoạn Lý - Trần - Lê (thế kỉ XI - XVI), chúa Nguyễn - Tây Sơn, triều Nguyễn Đây tác phẩm chứa nhiều kiện tiêu biểu quan hệ Đại Việt với nước Tuy nhiên, tư liệu quan hệ Đại Việt với Chân Lạp Tác giả Đinh Thị Dung nghiên cứu quan hệ ngoại giao triều Nguyễn Luận án Tiến sĩ Quan hệ ngoại giao triều Nguyễn nửa đầu kỉ XIX Tác giả đề cập đến quan hệ triều Nguyễn với nhiều quốc gia Trung Quốc, Chân Lạp, Xiêm La, Vạn Tượng Tác giả đưa nhận định riêng khái quát cố gắng vua triều Nguyễn quan hệ ngoại giao với nước, có Chân Lạp Tuy nhiên, phần nghiên cứu ngoại giao triều Nguyễn với Chân Lạp sơ lược, chưa sâu vào lĩnh vực mối quan hệ Cuốn Lịch sử Đông Nam Á D.G.E Hall tác phẩm nghiên cứu nhiều vấn đề lịch sử nước Đông Nam Á, dựng nên tranh sinh động lịch sử hình thành, phát triển, suy vong quốc gia khu vực; đồng thời làm rõ mối quan hệ giao lưu kinh tế, văn hóa nước Cuốn sách chia thành phần theo tiến trình lịch sử, có số nội dung liên quan đến vấn đề nghiên cứu luận văn như: – Chương thứ phần I nghiên cứu người Khơme thời kì Angkor đến năm 1594, chương thứ nghiên cứu Việt Nam – Chương thứ 24 25 phần II nghiên cứu Việt Nam Campuchia, cụ thể: + Chương 24 nghiên cứu Việt Nam - Đàng Trong Đàng Ngoài, (1620 1820), gồm vấn đề Trịnh - Nguyễn phân tranh (1620 - 1777), thiết lập đế chế nhà Nguyễn (1777 - 1820) + Chương 25 nghiên cứu Chân Lạp với vấn đề nội trị ngoại giao tình hình Chân Lạp từ kỉ XVII đến kỉ XIX, xâm lược Xiêm, sách đối ngoại Chân Lạp, tình hình nội chiến tranh giành quyền lực Chân Lạp… Cũng nghiên cứu lịch sử nước Đông Nam Á, tác phẩm Lược sử Đông Nam Á Phan Ngọc Liên chủ biên cung cấp tư liệu mang tính khái qt lịch sử nước có Đại Việt Chân Lạp từ lúc thành lập đến thời đại Trong Việt Nam sử lược, tác giả Trần Trọng Kim nghiên cứu lịch sử Việt Nam từ thời thượng cổ đến Pháp xâm lược cai trị nước ta; có nghiên cứu sơ lược quan hệ Việt Nam - Cao Miên Tác phẩm viết theo lối biên niên, ghi nhận lại kiện lịch sử Nghiên cứu q trình mở rộng lãnh thổ phía Nam, tác giả Phan Khoang có Việt sử xứ Đàng Trong Tác phẩm “lược đồ” vẽ lại đường tiền nhân ta khoảng 400 năm trước công khẩn hoang lập ấp miền đất Quá trình xác lập chủ quyền vùng đất Nam Bộ, có vấn đề bang giao với Chân Lạp trình bày chi tiết cơng trình Cùng nội dung nghiên cứu với Việt sử xứ Đàng Trong cơng trình Góp phần tìm hiểu vùng đất Nam Bộ kỉ XVII, XVIII, XIX tác giả Huỳnh Lứa Tác phẩm cung cấp cho người nghiên cứu nhiều tư liệu cơng chuyển cư, q trình khai phá di dân người Việt vùng đất Nam Bộ, cấu sở hữu ruộng đất, tình hình sản xuất nơng nghiệp, ngành nghề thủ cơng, hình thành làng xã vai trị thơn ấp cơng khai hoang… Cơng trình nghiên cứu góp phần dựng lại tranh Nam Bộ kỉ từ XVII đến XIX tất mặt đời sống Nam Bộ đất người gồm tập Hội khoa học Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh tập hợp nhiều viết nhiều nhà nghiên cứu tiếng Cơng trình chủ yếu nghiên cứu cơng khẩn hoang vùng đất Nam Bộ, nghiên cứu phong tục tập quán, đời sống vật chất tinh thần cộng đồng cư dân sống Tác phẩm phác họa cách toàn diện vùng đất người Nam Bộ Quyển Người Việt gốc Miên Lê Hương viết năm 1969 có nội dung đề cập đến nhiều vấn đề người Miên sống Nam Bộ: nguồn gốc, dân số, sinh hoạt, phong tục tập qn, tơn giáo, văn hóa - xã hội, kinh tế Tác phẩm miêu tả sinh động sinh hoạt kinh tế - văn hóa - xã hội cộng đồng người Khơme; qua đó, thấy q trình dung hợp, tiếp biến văn hóa hai cộng đồng cư dân Việt - Miên vùng đất Nam Bộ Kỷ yếu hội thảo Nam Bộ Nam Trung Bộ - Những vấn đề lịch sử kỉ XVII - XIX trường Đại học sư phạm TP Hồ Chí Minh tập trung nhiều nghiên cứu tác giả vùng đất Nam Bộ Nam Trung Bộ từ kỉ XVII - XIX Nhiều nghiên cứu liên quan đến đề tài Quan hệ Việt Nam - Chân Lạp kỉ XVII XIX, Vấn đề mở rộng lãnh thổ phía Nam người Việt, Mối quan hệ tay ba Việt Nam - Chân Lạp - Xiêm… Qua toàn kỉ yếu, người đọc khái quát nhiều vấn đề liên quan đến mối quan hệ Đại Việt với Chân Lạp trước kỉ XX Ngoài ra, viết kỷ yếu hội thảo khoa học như: Hội thảo Nam Bộ Nam Trung Bộ vấn đề lịch sử kỉ XVII - XIX, nghiên cứu khoa học Lịch sử hình thành phát triển vùng đất Nam Bộ, Hội thảo chúa Nguyễn vương triều Nguyễn lịch sử Việt Nam từ kỉ XVI đến kỉ XIX, Hội thảo Vùng đất Nam Bộ thời kì cận đại… tạp chí chuyên ngành Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế, Tạp chí Nghiên cứu Đơng Nam Á, Văn hóa Tập san… nguồn tư liệu đề cập nhiều mức độ vấn đề mà luận văn nghiên cứu ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đề tài không sâu nghiên cứu lịch sử hai quốc gia Đại Việt Chân Lạp mà tập trung tìm hiểu trình phát sinh, phát triển kết thúc mối quan hệ Đại Việt với Chân Lạp trước kỉ XX Nguyên nhân, điều kiện lịch sử, tính chất trình quan hệ chịu chi phối, tác động nhiều yếu tố: bối cảnh lịch sử khu vực, trình lập quốc phát triển nước; đặc biệt Đại Việt Tiến trình mối quan hệ Đại Việt với Chân Lạp nghiên cứu chủ yếu lĩnh vực trị, quân sự, ngoại giao hệ tác động đến lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội đột Đại Việt kiên trì ngoại giao hịa bình kiên phản đối ngoại giao phục vụ chiến tranh xâm lược, sẵn sàng giáng trả địn đích đáng đạo quân xâm lược Chân Lạp Đây điểm khác biệt lớn Đại Việt Chân Lạp Chính sách đối ngoại hịa bình Đại Việt khác hẳn sách đối ngoại nước láng giềng thời Các nước láng giềng dù lớn hay nhỏ có tham vọng bành trướng lãnh thổ, tranh giành ảnh hưởng Chiến tranh Đại Việt với Trung Hoa, Chân Lạp, Champa phía Đại Việt kháng cự tích cực mang tính chất tự vệ Đại Việt khôn khéo quan hệ với Chân Lạp Sự thắng Đại Việt trước Chân Lạp - quốc gia nỗi “ám ảnh cho nước khu vực Đông Nam Á giai đoạn kỉ X - XIV” - có nguyên nhân phần sách đối ngoại Đại Việt biết người - biết ta, nhu - cương lúc, dùng “đoản binh” thắng “trường trận” Trong đó, bi kịch vương quốc Chân Lạp dốc toàn tài lực, nhân lực, vật lực quốc gia vào chiến tranh xâm lược các cơng trình kiến trúc đồ sộ nhằm thể tham vọng sức mạnh, dẫn đến suy yếu từ kỉ XIV, suy yếu hồi phục Từ kỉ XV trở sau, nội hoàng tộc Chân Lạp liên tiếp xảy tình trạng xung đột, chia rẽ, tranh giành, đổ máu Đại Việt Xiêm La hai quốc gia thường phe phái hoàng tộc Chân Lạp chọn làm chỗ dựa Điều làm cho vương quốc tự suy yếu Đây nguyên nhân quan trọng dẫn đến việc phần đất Thủy Chân Lạp sáp nhập vào Đại Việt, nhiều kỉ, Chân Lạp trở thành vùng đất tranh chấp hai lực Việt - Xiêm Cùng với trình phát triển quốc gia, vương triều Đại Việt thực thi đường lối đối ngoại phù hợp với đối tượng hoàn cảnh lịch sử cụ thể Với Trung Hoa lớn mạnh phía Bắc, Đại Việt thực sách mềm dẻo, nhún nhường, có điều kiện kiên Với Chân Lạp, Đại Việt thực thi sách ngoại giao linh hoạt, bước thay đổi sách lược theo điều kiện lịch sử, kết hợp với xây dựng nội lực quốc gia Đây điểm khác biệt, lí khiến Đại Việt từ chỗ lo đối phó với công Chân Lạp đến trở thành lực có vai trị to lớn lãnh thổ Chân Lạp Đại Việt quan tâm đến việc củng cố thống quốc gia, tăng cường quyền lực quyền trung ương miền đất nước, có sách lơi kéo tù trưởng vùng biên cương Chính sách đối nội, đối ngoại hợp lí tăng cường sức mạnh quyền tiềm lực quốc phịng, củng cố khối đại đồn kết tồn dân, góp phần chiến thắng kẻ thù, bảo vệ độc lập tổ quốc mở rộng lãnh thổ quốc gia Trong đó, nhà lãnh đạo Chân Lạp nhìn chung khơng có đối sách hợp lí quan hệ với quốc gia lân cận nói chung Đại Việt nói riêng Đây nhân tố định đến vận mệnh Chân Lạp Trong mười bốn kỉ đầu (X - XIV), giai đoạn thịnh trị, sung sức Chân Lạp, vua Chân Lạp tập trung dành nhiều nguồn lực quốc gia cho chiến tranh tôn giáo Những chiến tranh liên miên tàn khốc, cơng trình xây dựng đền đài chùa chiền vô tốn đẩy đất nước dân tộc Khơme nhanh chóng đến kiệt quệ khơng cịn sức đương đầu với kẻ thù xâm lược Xiêm Tầng lớp quý tộc Chân Lạp nhiều lần liên tiếp, điên cuồng đẩy cộng đồng lao vào vịng xốy chiến tranh khốc liệt với nuớc, có Đại Việt Những hành động sức, vượt qua khỏi tiềm lực quốc gia Chân Lạp Bên cạnh chiến tranh chinh phạt hao người, tốn của, công xâm lược ngoại bang, đặc biệt người Chăm người Thái gây nên tàn phá ghê gớm đất nước chùa tháp Trong chiến tranh, qn đội đóng vai trị định đến thành - bại Đại Việt khơng có đội quân thiện chiến, thường trực đông đảo Chân Lạp Nhưng cần, nhà nước Đại Việt huy động sức mạnh tồn dân Có điều này, bên cạnh áp dụng đắn sách “ngụ binh nơng” cịn Đại Việt biết phát huy sức mạnh tồn dân cơng xây dựng, bảo vệ phát triển đất nước “Khoan thư sức dân” thượng sách giữ nước Đại Việt Họ không vét cạn sức lực dân để xây dựng cơng trình vĩ đại, họ khơng huy động tồn dân vào chiến tranh liên miên để thỏa mãn chất “hiếu chiến” vị vua Chân Lạp Đại Việt khơng có vị vua ham mê chiến trận Đại Việt Chân Lạp hai quốc gia có chung đường biên giới dài thiết lập mối quan hệ bang giao từ sớm Có thể nói, học lớn cịn ngun giá trị thời đại quan hệ với Chân Lạp phải tuyệt đối tránh xung đột, tránh chiến tranh, chủ trương quan hệ hòa hiếu thân thiện, giúp đỡ phát triển Suốt chiều dài lịch sử dựng nước giữ nước, hai quốc gia tạo dựng mối liên minh tốt đẹp, tạo mối đoàn kết gắn bó, chung vai sát cánh chống phong kiến, thực dân phía quyền nhân dân Hai nước đồng minh chiến đấu chống ý đồ bành trướng xuống Đông Nam Á hoàng đế Trung Hoa, chống âm mưu bá quyền phong kiến Xiêm La, chống chủ nghĩa thực dân Pháp, Mỹ, chống lực thù địch chống phá cách mạng… Ngày nay, bên cạnh mối quan hệ láng giềng tốt đẹp, quan hệ hai nước thực chất ngầm chứa nhiều vướng mắc, căng thẳng “vấn đề đường biên giới” Giải ổn thỏa “vướng mắc” mà khơng làm ảnh hưởng đến tình hữu nghị lâu đời hai nước toán nan giải, thách thức nhà lãnh đạo nước ta Từ thực tế lịch sử quan hệ hai nước, nhà lãnh đạo đối ngoại nước ta cần phải khéo léo, linh hoạt, chí nhân nhượng, nhún nhường (trong phạm vi có thể) việc giải xung đột Chúng ta cần biết chấp nhận hi sinh “lợi ích nhỏ” để bảo vệ “lợi ích lớn” Cụ thể, việc hoạch định lại đường biên giới hai nước, nhân nhượng, chấp nhận vài điểm mốc đường biên giới hai nước lùi sâu vào lãnh thổ Làm điều này, mặt thể rõ thiện chí hịa bình, thân thiện, muốn trì tình hịa hiếu, đồn kết bền vững hai nước; mặt khác, tránh xung đột khơng cần thiết làm ảnh hưởng đến chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ quốc gia Trong thời gian qua, có nhiều lực phản động muốn “địi” lại vùng đất Nam Bộ xúi giục người Khơme li khai, thành lập nhà nước riêng Đây đòi hỏi vơ lí ngược lại tình cảm, ý muốn tồn dân tộc Việt Nam nói chung người Khơme nói riêng Vì thực tế, tính pháp lí chủ quyền Đại Việt vùng đất Nam Bộ luật pháp quốc tế công nhận Nhiều văn pháp lí kí kết vào năm 1845, 1863, 1873, 1896, 1949… nước Việt Nam, Xiêm, Campuchia, Pháp thừa nhận Nam Bộ Việt Nam Như vậy, trình sáp nhập vùng Thủy Chân Lạp vào Đại Việt thực tế lịch sử Khơng quay ngược bánh xe lịch sử để thực điều Đối với vấn đề “người Khơme”, trải qua bốn kỉ, người Khơme thật trở thành phận tách rời cộng đồng dân tộc, đất nước Việt Nam Họ chung lưng đấu cật với nhiều phận cư dân khác khai phá vùng Nam Bộ, chiến đấu chống nhiều kẻ thù xâm lược Họ hòa thở, máu nước mắt nghiệp bảo vệ độc lập, chủ quyền tổ quốc Đại Việt Vì vậy, khơng có quyền tách họ khỏi cộng đồng dân tộc Việt Đảng nhà nước ta trọng thực thi sách bình đẳng dân tộc, quan tâm cải thiện đời sống vật chất tinh thần, có nhiều sách, giải pháp cụ thể để phát triển vùng dân tộc Nam Bộ Ngày 18 tháng năm 1991, ban Bí thư Trung ương Đảng ban hành thị số 68/CT-TW “Về công tác vùng đồng bào dân tộc Khơme” nhằm phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội an ninh trị tỉnh có đồng bào Khơme sinh sống Chỉ thị số nhiều giải pháp Đảng nhà nước đáp ứng nguyện vọng đáng, tạo nên chuyển biến tích cực mặt đồng bào dân tộc Khơme Trong lịch sử, quan hệ Đại Việt với Chân Lạp xảy nhiều thăng trầm Những học lịch sử quan hệ hai nước giới cầm quyền phát huy rút kinh nghiệm để Đại Việt xưa - Việt Nam Chân Lạp xưa - Campuchia ngày nước láng giềng thân thiện, giúp đỡ tiến phát triển; hịa bình an ninh khu vực nói riêng giới nói chung Bảng tóm tắt Bối cảnh lịch – Năm 722, quân dân Chân Lạp phối hợp – Thi hành sử trị - xã hội với quân Mai Thúc Loan chống phong kiến sách đối Đại Việt nhà Đường – Năm 1128 - 1150, Chân Lạp nhiều lần đa phương; Chân Lạp ảnh đem quân xâm lấn vùng biên giới Nghệ An trọng mối quan Những hưởng quan Đại Việt hệ “nước lớn - nước nhỏ” với khéo, hoạt, hiệu giềng có Trung gả công nương Ngọc Vạn cho vua Chân Lạp chung biên giới linh Kiên trì giao hịa bình, – Năm 1689, Nặc Thu dựa vào Xiêm thân thiện; tuyệt chống lại Đại Việt  chúa Nguyễn Phúc đối tránh xung Champa Mối quan hệ Trăn đem quân đánh, bắt thần phục cũ Champa – – Năm 1674, chúa Nguyễn đem quân đường lối ngoại quả” giúp Nặc Ông Nộn đánh Nặc Ông Đài quan hệ với hệ với nước – Năm 1620, chúa Nguyễn Phúc Nguyên láng Hoa, cách “hành xử Chey Chettha II khôn ngoại rộng mở, - – Năm 1705, chúa Nguyễn Phúc Chu Chân Lạp kỉ X – giúp Nặc Yêm chống Nặc Thâm đột, chiến tranh – nhiều Sử dụng phương – Năm 1731, chúa Nguyễn Phúc Chú pháp đối ngoại XV Xu hướng mở đem quân sang Chân Lạp đánh loạn Sá Tốt, khéo rộng cương vực bảo vệ lưu dân người Việt phía Nam hoạt, léo, linh kết hợp – Năm 1736, Nặc Tha xin chúa Nguyễn “nhu - cương” vương triều phong phong làm vua Chân Lạp phù hợp với – Năm 1753, chúa Nguyễn giúp người đối tượng, hoàn kiến Đại Việt Cuộc di dân Côn Man chống lại đàn áp phong cảnh lịch sử cụ người Việt kiến Chân Lạp sau – Năm 1757, nội Chân Lạp xảy thể – Chú trọng hôn nhân vua xung đột quyền lực có can thiệp xây dựng, phát Chey Chettha II Xiêm Chúa Nguyễn giúp đưa Nặc Tôn lên triển nội lực đất công nương Ngọc giúp nhiều tiền để khôi phục đất nước, đặc biệt nước Vạn Bối cảnh khu quân đội; tăng – Năm 1772, Chúa Nguyễn Phúc Thuần cường tiềm lực vực Đông Nam Á từ cử binh giúp Chân Lạp chống Xiêm  quân quốc phòng kỉ XVII trở đi, Đại Việt đóng Nam Vang đặc biệt hình bành trướng thu – Năm 1807, Gia Long sắc phong quy tâm, định lệ cống cho Chân Lạp phong kiến Xiêm La Có – Năm 1779, lập Nặc Ấn lên lưu sách, biện pháp thành, phát triển Hồ Văn Lân lại bảo hộ sách đối ngoại – phục nhân đoàn kết, huy động sức dân – Năm 1812, giúp Chân Lạp xây thành chống ngoại xâm, Nam Vang, Lô Yêm phòng thủ bảo vệ độc lập – Năm 1833, loạn Lê Văn Khôi Đại Việt dân tộc phối hợp với Chân Lạp chống Xiêm – Năm 1834 - 1847, nhà Nguyễn trực tiếp bảo hộ Chân Lạp  Đây  Đây kiện tiêu biểu  Đây yếu tố sở của mối quan hệ Đại Việt với Chân Lạp học quan hệ Đại Việt trước kỉ XX Tính chất mối quan hệ mang ý nghĩa với Chân Lạp trước thay đổi theo giai đoạn nhìn thực tiễn sâu sắc kỉ XX Những chung hòa hiếu, tốt đẹp, giúp đỡ lẫn đúc kết từ yếu tố sở lịch sử mối quan tác động, chi phối hệ Đại Việt trực tiếp gián tiếp với Chân Lạp mối quan hệ TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH I Sách Đào Duy Anh (1994), Đất nước Việt Nam qua đời, NXB Thuận Hóa, Huế Đào Duy Anh (2002), Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến kỉ XIX, NXB Văn hóa Thơng tin, Hà Nội Nguyễn Thế Anh (1971), Kinh tế xã hội Việt Nam thời vua triều Nguyễn, NXB Lửa Thiêng, Sài Gòn Đỗ Bang (1997), Kinh tế thương nghiệp Việt Nam triều Nguyễn, NXB Thuận Hóa, Huế Nguyễn Cơng Bình, Lê Xn Diệm, Mạc Đường (1990), Văn hóa cư dân đồng sơng Cửu Long, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội Trần Bá Chí (2003), Cuộc kháng chiến chống Tống, NXB Quân đội Nhân dân, Hà Nội Phan Huy Chú (1974), Lịch triều hiến chương loại chí, Bộ Văn hóa Giáo Dục Thanh Niên xuất bản, Hà Nội Cristophoro Borri (1998), Xứ Đàng Trong năm 1621, NXB TP Hồ Chí Minh, TP Hồ Chí Minh Quỳnh Cư - Đỗ Đức Hùng (1995), Các triều đại Việt Nam, NXB Thanh Niên, TP Hồ Chí Minh 10 Đinh Thị Dung (2001), Quan hệ ngoại giao Việt Nam nửa đầu kỉ XIX, Luận án Tiến sĩ Lịch sử, TP Hồ Chí Minh 11 Nguyễn Đình Đầu (1994), Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn - Gia Định, NXB TP Hồ Chí Minh, TP Hồ Chí Minh 12 Nguyễn Đình Đầu (1994), Tổng kết địa bạ triều Nguyễn - Nam kỳ Lục tỉnh, NXB TP Hồ Chí Minh, TP Hồ Chí Minh 13 Trần Bá Đệ (chủ biên) (2002), Một số chuyên đề lịch sử Việt Nam, NXB Đại học Quốc Gia TP Hồ Chí Minh, TP Hồ Chí Minh 14 Lê Quý Đôn (1997), Phủ biên tạp lục, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội 15 Lê Quý Đôn (1962), Vân Đài Loại Ngữ, NXB Văn Hóa, Hà Nội 16 Trịnh Hồi Đức (1998), Gia Định thành thơng chí, (bản dịch Đỗ Mộng Khương, Nguyễn Ngọc Tỉnh), NXB Giáo Dục, Hà Nội 17 Trần Văn Giàu (chủ biên) (1987), Địa chí văn hóa thành phố Hồ Chí Minh, NXB TP Hồ Chí Minh, TP Hồ Chí Minh 18 Trần Văn Giàu (2002), Địa chí văn hóa thành phố Hồ Chí Minh - tập 1, NXB Tp Hồ Chí Minh, TP Hồ Chí Minh 19 Trần Văn Giàu (1958), Sự khủng hoảng chế độ phong kiến nhà Nguyễn trước 1958, NXB Văn hóa cục xuất Văn hóa, Huế 20 D G E Hall (1997), Lịch sử Đông Nam Á, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội 21 Hoàng Xuân Hãn (1995), Lý thường Kiệt, NXB Văn học, Hà Nội 22 Nguyễn Văn Hầu (1999), Thoại Ngọc Hầu khai phá miền Hậu Giang, NXB Trẻ, TP Hồ Chí Minh 23 Nguyễn Hữu Hiếu (2002), Chúa Nguyễn giai thoại mở đất phương Nam, NXB Trẻ, TP Hồ Chí Minh 24 Hội sử học Hà Nội (2005), Bối cảnh định đô Thăng Long nghiệp Lê Hoàn, NXB Hà Nội 25 Hội Khoa học Lịch Sử Việt Nam (2009), Một số vấn đề lịch sử vùng đất Nam Bộ đến cuối kỉ XIX, NXB Thế giới, Hà Nội 26 Hội Khoa học Lịch Sử Việt Nam (2009), Một số vấn đề lịch sử vùng đất Nam Bộ thời kì cận đại, NXB Thế giới, Hà Nội 27 Lê Hương (1970), Sử Cao Miên, NXB Khai Trí, Sài Gịn 28 Lê Hương (1979), Người Việt gốc Miên, NXB Khai Trí, Sài Gịn 29 Phan Khoang (1966), Việt sử sứ Đàng Trong 1557 - 1777 - Cuộc Nam tiến dân tộc Việt Nam, NXB Sài Gòn, Sài Gòn 30 Phan Khoang (2001), Việt sử Xứ Đàng Trong, NXB Văn học, Hà Nội 31 Khuyết danh (1993), Đại Việt sử lược, Nguyễn Gia Tường dịch, NXB TP Hồ Chí Minh, TP Hồ Chí Minh 32 Trần Trọng Kim (2002), Việt Nam sử lược, NXB Văn hóa thơng tin, Hà Nội 33 Tơn Nữ Thương Lãng (1974), Khâm Định Việt Sử thông giám cuơng mục, Bộ văn hóa Giáo dục Thanh niên - Viện Khảo cổ, Sài Gòn 34 Nguyễn Thiệu Lâu (1958), Quốc sử tạp lục, NXB Sài Gịn 35 Ngơ Sĩ Liên (1972), Đại Việt sử kí tồn thư (tồn tập), NXB KHXH, Hà Nội 36 Hà Bích Liên (2000), Quan hệ vương quốc cổ Champa với nước khu vực (Luận án Tiến sĩ), Trường ĐHSP TP.HCM 37 Phan Ngọc Liên (chủ biên) (1997), Lược sử Đông Nam Á, NXB Giáo dục, Hà Nội 38 Phan Ngọc Liên (chủ biên) (1998), Lược sử Đông Nam Á, NXB Giáo dục, Hà Nội 39 Litana (1999), Xứ Đàng Trong - Lịch sử kinh tế xã hội Việt Nam kỉ XVII XVIII, NXB Trẻ, TP Hồ Chí Minh 40 Nguyễn Thế Long (2005), Bang giao Đại Việt - tập 1, NXB Văn hóa thơng tin, Hà Nội 41 Nguyễn Thế Long (2005), Bang giao Đại Việt - tập 4, NXB Văn hóa thơng tin, Hà Nội 42 Lưu Văn Lợi (2000), Ngoại giao Đại Việt, NXB Công an nhân dân, Hà Nội 43 Huỳnh Lứa (1987), Lịch sử khai phá vùng đất Nam Bộ, NXB TP Hồ Chí Minh, TP Hồ Chí Minh 44 Huỳnh Lứa (2000), Góp phần tìm hiểu vùng đất Nam Bộ kỉ XVII, XVIII, XIX, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội 45 Trường Lưu (1993), Văn hóa người Khơme đồng sơng Cửu Long, NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội 46 Trần Thị Mai (1997), Lịch sử bang giao Việt Nam - Đông Nam Á, Đại học Mở - Bán cơng TP Hồ Chí Minh 47 Sơn Nam (1994), Lịch sử khẩn hoang miền Nam, NXB Văn Nghệ, TP Hồ Chí Minh 48 Đào Thị Nhan (2005), Vùng đất Bến Tre kỷ XVII - XIX (luận văn Thạc sĩ Lịch sử), TP Hồ Chí Minh 49 Nhiều tác giả (1983), Tìm hiểu lịch sử văn hóa Campuchia (tập 1, 3), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội 50 Nhiều tác giả (Kỷ yếu hội thảo) (2002), Nam Bộ Nam Trung Bộ vấn đề lịch sử kỉ XVII - XIX, Trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh 51 Đỗ Văn Ninh (chủ biên) (2001), Lịch sử Việt Nam từ khởi thủy đến kỉ X, Viện sử học, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội 52 Lương Ninh - Hà Bích Liên (1994), Lịch sử nước Đông Nam Á, NXB Giáo dục, Hà Nội 53 Lương Ninh (2005), Vương quốc Phù Nam, NXB Văn hóa Thơng tin, Hà Nội 54 Lương Ninh (2004), Vương quốc Phù Nam Lịch sử Văn hóa, NXB Văn hóa Thơng tin, Hà Nội 55 Lương Ninh (2004), Lịch sử Vương quốc Champa, NXB Đại học quốc gia, Hà Nội 56 Lương Ninh (cb) (2005), Lịch sử Việt Nam giản yếu, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội 57 Châu Đạt Quan (1973), Chân Lạp phong thổ kí, Lê Hương dịch, NXB Kỉ Nguyên mới, Sài Gòn 58 Nguyễn Phan Quang (1971), lịch sử Việt Nam (1427 - 1858), NXB Giáo Dục, Hà Nội 59 Quốc sử quán triều Nguyễn (2004), Đại Nam thực lục, tập 1, NXB Giáo Dục, Hà Nội 60 Quốc sử quán triều Nguyễn (2004), Đại Nam thực lục, tập 2, NXB Giáo Dục, Hà Nội 61 Quốc sử quán triều Nguyễn (2004), Đại Nam thực lục, tập 3, NXB Giáo Dục, Hà Nội 62 Quốc sử quán triều Nguyễn (2004), Đại Nam thực lục, tập 4, NXB Giáo Dục, Hà Nội 63 Quốc sử quán triều Nguyễn (2004), Đại Nam thực lục, tập 5, NXB Giáo Dục, Hà Nội 64 Quốc sử quán triều Nguyễn (2004), Đại Nam thực lục, tập 6, NXB Giáo Dục, Hà Nội 65 Quốc sử quán triều Nguyễn (1994), Minh Mệnh yếu, NXB Thuận Hóa, Huế 66 Quốc sử quán triều Nguyễn (2003), Đại Nam liệt truyện, NXB Thuận Hóa, Huế 67 Quốc sử quán triều Nguyễn (1974), Đại Nam thống chí, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội 68 Quốc sử quán triều Nguyễn (1974), Việt sử thông giám cương mục, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội 69 Quốc sử quán triều Nguyễn (1971), Quốc triều chánh biên tốt yếu, Nhóm nghiên cứu Sử Địa xuất bản, Sài Gòn 70 Trương Hữu Quýnh (chủ biên) (2000), Đại cương lịch sử Việt Nam (toàn tập), NXB Giáo Dục, Hà Nội 71 Trịnh Chi Tấn (1999), Sài Gòn từ thành lập đến kỷ XIX, NXB TP Hồ Chí Minh, TP Hồ Chí Minh 72 Nguyễn Lệ Thi (1977), Thư tịch cổ Việt Nam viết Đông Nam Á, Ban Đông Nam Á, Hà Nội 73 Nguyễn Duy Thiệu (1997), Các dân tộc Đơng Nam Á, NXB Văn hóa Dân tộc, Hà Nội 74 Đặng Thu (chủ biên) (1994), Di dân người Việt từ kỉ X đến kỉ XIX, Trung tâm nghiên cứu dân số phát triển, Hà Nội 75 Nguyễn Ngọc Thủy (2004), Vùng đất An Giang thời kỳ 1757 - 1786 (Luận văn Thạc sĩ Lịch sử), TP HCM 76 Huỳnh Văn Tòng (1987), Lịch sử quốc gia Đông Nam Á - Tập (thời kì Cận đại), Đại học Sư Phạm TP Hồ Chí Minh xuất bản, TP Hồ Chí Minh 77 Phạm Việt Trung, Nguyễn Xuân Kì, Đỗ Văn Nhung (1984), Lịch sử Campuchia, NXB Đại học Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội 78 Phan Lạc Tuyên, Lịch sử bang giao Việt Nam Đông Nam Á: Trước Công nguyên đến kỉ XIX, Viện đào tạo mở rộng, TP Hồ Chí Minh 79 Ủy ban Khoa học Xã hội Nhân văn Viện Khoa học Xã hội TP Hồ Chí Minh (1980), Việt Nam - Campuchia lịch sử, Ban Đông Nam Á xuất bản, TP Hồ Chí Minh 80 Viện văn hóa (1998), Tìm hiểu vốn văn hóa dân tộc Khơme Nam Bộ, NXB Tổng hợp Hậu Giang 81 Viện sử học (1994), Di dân người Việt từ kỉ X đến kỉ XIX, Hà Nội 82 Viện sử học (2005), Khâm định Đại Nam hội điển lệ (tập 4), NXB Thuận Hóa 83 Viện sử học (1980), Tìm hiểu xã hội Việt Nam thời Lý - Trần, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội 84 Viện nghiên cứu Hán Nơm (1997), Đại Việt sử kí tiền biên, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội 85 Thành Thế Vỹ (1961), Ngoại thương Việt Nam hồi kỷ XVII, XVIII đầu XIX, NXB Sử học, Hà Nội II Tạp chí Đỗ Bang, “Phát triển kinh tế quốc phòng chúa Nguyễn kỉ XVII - XVIII Sài Gòn - Gia Định”, Nghiên cứu kinh tế, số 248 năm 1999 Nguyễn Thị Phương Chi, Nguyễn Tiến Dũng, “Về mối giao thương quốc gia Đại Việt thời Lý Trần (thế kỉ XI - XIV)”, Nghiên cứu lịch sử, số năm 2007 Dương Văn Huy, “Chính sách hướng biển quyền Đàng Trong kỉ XVI – XVIII”, Nghiên cứu Đông Nam Á, số năm 2007 Lê Hương, “Việc bang giao Cao Miên Việt Nam từ ngày tiên khởi đến ngày Pháp hộ”, Văn hóa tập san, số 2- 3, 1969 Keith.W.Taylor, “Nguyễn Hoàng bước khởi đầu Nam Tiến”, Xưa Nay, số 104, tháng 11 năm 2001 Nguyễn Văn Kim, “Nam Bộ Việt Nam - môi trường kinh tế biển mối quan hệ với quốc gia khu vực kỉ XVII - XVIII”, Nghiên cứu lịch sử, số năm 2006 Nguyễn Văn Kim, “Xứ Đàng Trong mối quan hệ tương tác quyền lực khu vực”, Nghiên cứu lịch sử, số năm 2006 Hà Bích Liên, Tập hợp giảng quốc gia cổ Đông Nam Á (bản thảo), ĐHSP TP.HCM Đặng Thu, “Di dân người Việt từ kỉ X đến kỉ XIX”, Nghiên cứu lịch sử, Hà Nội, 1994 MỞ ĐẦU LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 11 BỐ CỤC LUẬN VĂN 13 Chương ĐIỀU KIỆN LỊCH SỬ CỦA MỐI QUAN HỆ ĐẠI VIỆT VỚI CHÂN LẠP 1.1 Khái qt hình thành quốc gia Đơng Nam Á .14 1.2 Quá trình hình thành, bảo vệ phát triển quốc gia Đại Việt 21 1.3 Quá trình hình thành, phát triển quốc gia Chân Lạp 37 Chương QUÁ TRÌNH QUAN HỆ CỦA ĐẠI VIỆT VỚI CHÂN LẠP ĐẾN THẾ KỈ XVI 2.1 Đặc điểm sách đối ngoại Đại Việt 68 2.2 Đặc điểm sách đối ngoại Chân Lạp 86 2.3 Chính sách hoạt động đối ngoại với Chân Lạp triều vua Đại Việt 101 2.3.1 Ngoại giao 103 2.3.2 Quân 106 Chương QUAN HỆ CỦA ĐẠI VIỆT VỚI CHÂN LẠP THẾ KỈ XVII – XIX 3.1 Tình hình Đại Việt Chân Lạp kỉ XVII – XIX .118 3.1.1 Tình hình Đại Việt 118 3.1.2 Tình hình Chân Lạp 118 3.2 Chính sách hoạt động đối ngoại triều Đại Việt với Chân Lạp từ kỉ XVII – XIX .121 3.2.1 Quan hệ Đại Việt với Chân Lạp trình mở rộng cương vực vùng đất Thủy Chân Lạp .122 3.2.2 Công bảo hộ Đại Việt Chân Lạp 142 3.2.3 Sắc phong, triều cống quan hệ Đại Việt với Chân Lạp 160 3.3 Hệ mối quan hệ Đại Việt với Chân Lạp kỉ XVII - XIX 172 3.3.1.Về kinh tế .172 3.3.2 Về văn hóa - xã hội .181 KẾT LUẬN 197 TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH 206 ... ngoại với Chân Lạp triều đại Đại Việt Chương QUAN HỆ CỦA ĐẠI VIỆT VỚI CHÂN LẠP THẾ KỈ XVII - XIX 3.1 Tình hình Đại Việt Chân Lạp kỉ XVII - XIX 3.2 Chính sách hoạt động đối ngoại với Chân Lạp triều... ngoại với Chân Lạp triều đại Đại Việt từ kỉ XVII - XIX 3.3 Hệ quan hệ Đại Việt với Chân Lạp kỉ XVII - XIX Chương ĐIỀU KIỆN LỊCH SỬ CỦA MỐI QUAN HỆ ĐẠI VIỆT VỚI CHÂN LẠP 1.1 Khái quát hình thành... tài Quan hệ Đại Việt với Chân Lạp trước kỉ XX nghiên cứu nhằm mục đích góp phần hệ thống hóa cách đầy đủ kiện lịch sử để dựng nên tranh sinh động, trung thực quan hệ Đại Việt với Chân Lạp đến trước