BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐẠO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH ---------- LÊ MINH ĐẢNH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN TỰ HỌC TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN (PHẦN THỨ NHẤT) Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG CỘNG ĐỒNG HẬU GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC ĐỒNG THÁP - 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐẠO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH ---------- LÊ MINH ĐẢNH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN TỰ HỌC TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN (PHẦN THỨ NHẤT) Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG CỘNG ĐỒNG HẬU GIANG CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN & PPDH BỘ MÔN GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ Mã số: 60.14.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. BÙI VĂN DŨNG ĐỒNG THÁP – 2012 LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành nhất, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các thấy giáo, cô giáo Khoa Giáo dục Chính trị, Trường Đại học Vinh đã tận tình truyền đạt những tri thức quý báu, đã dìu dắt giúp đỡ tôi hoàn thành tốt nhiệm vụ của khoá học. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới TS.Bùi Văn Dũng, Trưởng khoa Kinh tế, Trường Đại học Vinh, đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hướng dẫn, đóng góp ý kiến quý báu cho tôi hoàn thành luận văn thạc sĩ này. Tôi xin chân thành cảm ơn Khoa Đào tạo Sau đại học Trường Đại học Vinh và Đại học Đồng Tháp cùng tập thể Hội đồng sư phạm Trường Cao đẳng Cộng đồng Hậu Giang, bạn bè, đồng nghiệp, sinh viên, gia đình và người thân đã động viên, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành khoá học và hoàn thành tốt luận văn thạc sĩ của mình. Hậu Giang, tháng 7 năm 2012 Tác giả Lê Minh Đảnh MỤC LỤC Trang A. MỞ ĐẦU .1 B. NỘI DUNG 9 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TRẠNG VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN TỰ HỌC TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN (PHẦN THƯ NHẤT) Ở TRƯỜNG CĐCĐ HẬU GIANG .9 1.1. Cơ sở lý luận về tự học và phương pháp hướng dẫn tự học trong .8 1.2. Sự cần thiết vận dụng phương pháp tự học .16 Chương 2: THỰC NGHIỆM HƯỚNG DẪN TỰ HỌC CHO SINH VIÊN TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN (PHẦN I) Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG VĂN HOÁ NGHỆ THUẬT NGHỆ AN 39 2.1. Kế hoạch thực nghiệm .39 2.2. Tiến hành thực nghiệm 40 2.3. Kết quả thực nghiệm 67 Chương 3: NHỮNG GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM PHÁT HUY HIỆU QUẢ VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN SINH VIÊN TỰ HỌC TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN (PHẦN I) Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG VĂN HOÁ NGHỆ THUẬT NGHỆ AN .73 3.1. Nâng cao nhận thức về vấn đề tự học 73 3.2. Đổi mới phương pháp dạy .81 3.3. Đổi mới cách thức tổ chức, quản lý dạy học .87 C. KẾT LUẬN .93 D. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 95 E. PHỤ LỤC 98 DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN 1. BGD - ĐT : Bộ Giáo dục và Đào tạo 2. BCHTW : Ban chấp hành Trung ương 3. CNDV - CNDT : Chủ nghĩa duy vật - Chủ nghĩa duy tâm 4. CNDVBC : Chủ nghĩa duy vật biện chứng 5. CNH, HĐH : Công nghiệp hoá, hiện đại hoá 6. CH : Câu hỏi 7. GS : Giáo sư 8. GV : Giáo viên 9. KT : Kiểm tra 10. KHCN : Khoa học công nghệ 11. Nxb : Nhà xuất bản 12. PPDH : Phương pháp dạy học 13. QĐDVBC : Quan điểm duy vật biện chứng 14. SP : Sư phạm 15. SV : Sinh viên 16. TS : Tiến sĩ 17. VD : Ví dụ 18. XHCN : Xã hội chủ nghĩa 5 A. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chúng ta đang sống trong một thế giới sôi động, với đặc điểm nổi bật là cuộc cách mạng khoa học công nghệ phát triển với nhịp độ siêu tốc chưa từng thấy trong lịch sử. Để thích ứng với bối cảnh lịch sử mới, đòi hỏi mọi người ở mọi quốc gia, mọi dân tộc trong mỗi ngành nghề phải có kiến thức sâu rộng, tư duy khoa học phát triển, nhất là tư duy khái quát và năng lực tự đào tạo. Hòa mình vào làn sóng phát triển mạnh mẽ đó, Đảng và Nhà nước ta luôn coi trọng công tác giáo dục và đào tạo, coi đó là điều kiện tiên quyết để thực hiện CNH, HĐH đất nước. Điều đó được khẳng định thể hiện trong nhiều chính sách quan trọng của Đảng và Nhà nước ta, trong đó có chỉ thị 15 của Bộ trưởng BGD-ĐT năm 1999 đã viết: Đổi mới phương pháp dạy và học trong các nhà trường SP nhằm tích cực hóa hoạt động học tập, phát huy tính chủ động, sáng tạo và năng lực tự học, tự nghiên cứu của sinh viên. Đây là nhiệm vụ mới có ý nghĩa chiến lược vô cùng quan trọng trong việc đào tạo ra nguồn nhân lực có đủ phẩm chất năng lực, có tư duy độc lập, năng động, tự chủ, sáng tạo thích ứng với sự biến đổi không ngừng phát triển của xã hội. Trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước, Đảng ta rất chú trọng vấn đề chiến lược đào tạo con người; coi con người: "Vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế, văn hóa xã hội”. Để thực hiện được mục tiêu và chiến lược nêu trên, Đảng ta đã có chỉ thị đối với giáo dục và đào tạo: Tập trung sức nâng cao chất lượng dạy và học, trang bị đủ kiến thức cần thiết đi đôi với tạo ra năng lực tự học, sáng tạo của sinh viên, v.v Phát triển mạnh phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn dân. Ở Việt Nam, khả năng tự học đã từng được áp dung và phát huy tác dụng qua các thời kỳ lịch sử. Khả năng đó đã được nâng lên tầm cao mới trong thời đại Hồ Chí Minh. Điều này đã được khẳng định tại mục 2, Điều 5 của Luật Giáo dục 2005: “Phương pháp giáo dục phát huy tính tích cực, tự giác, chủ 6 động, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên” [14;9]. Riêng các môn khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Bộ giáo dục và Đào tạo quy định một cách cụ thể, rõ ràng trong hướng dẫn số 11381/BGDĐT- ĐH và SĐH ngày 10/10/2006: “Thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng chuyển quá trình dạy ở bậc đại học thành quá trình tự học của sinh viên có tổ chức và hỗ trợ tối ưu của giảng viên, ứng dụng mạnh mẽ các phương tiện hỗ trợ và công nghệ thông tin, chấm dứt tình trạng “đọc-chép” trên giảng đường đại học”. Và “Trong năm học 2006 - 2007, thực hiện 50% thời gian môn học dành cho lên lớp và 50% thời gian hội thảo có giáo viên hướng dẫn và sinh viên tự nghiên cứu”. Tại Nghị quyết TW 2 khoá VIII khẳng định: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh, nhất là sinh viên đại học” [5;41]. Để thực hiện được nhiệm vụ đó, trong quá trình dạy học các môn học ở nhà trường, bên cạnh việc đổi mới nội dung, phương pháp dạy học, cần chú trọng hướng dẫn cho SV các phương pháp, kỹ năng tự học, tự nghiên cứu góp phần nâng cao chất lượng dạy học, chất lượng đào tạo. Bởi tự học chính là con đường tích cực phát triển nội lực của mỗi cá nhân, là động lực chính của quá trình giáo dục và đào tạo. Trong các trường cao đẳng, đại học ở nước ta nói chung, trường Cao đẳng Cộng đồng Hậu Giang nói riêng thì dạy học môn những Nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin (phần thứ nhất) là một môn khoa học quan trọng, trang bị cho SV thế giới quan khoa học và phương pháp luận đúng đắn, từ đó góp phần định hướng cho SV trong nhận thức và hoạt động thực tiễn. Tuy nhiên, việc giảng dạy môn học này trong trường Cao đẳng Cộng đồng 7 Hậu Giang còn nhiều bất cập như: nặng về lý thuyết, nhẹ về thực hành, thực tiễn; nặng về kiến thức, nhẹ về kỹ năng… Do đó, đòi hỏi cần phải đổi mới phương pháp dạy và học để SV có thể nắm chắc được kiến thức cốt lõi, có khả năng khái quát kiến thức, để họ có thể vận dụng trong quá trình học tập và công tác sau này. Vấn đề này đã được nhiều nhà khoa học, nhà quản lý của trường Cao đẳng Cộng đồng Hậu Giang quan tâm nghiên cứu, có nhiều biện pháp đã được đề xuất nhưng mức độ chuyển biến chưa đáng kể. Vì vậy, tự học vẫn luôn là vấn đề mới, có tính cấp bách, đặc biệt là đối với trường Cao đẳng Cộng đồng Hậu Giang - Một trường mới được thành lập còn rất non trẻ, cán bộ giảng dạy bộ môn chính trị đa số mới ra trường về đây giảng dạy nên chưa có nhiều kinh nghiệm trong thực tiễn, chất lượng giáo dục, đào tạo còn nhiều hạn chế. Xuất phát từ những cơ sở lý luận và thực tiễn trên, chúng tôi chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp hướng dẫn tự học trong giảng dạy môn những Nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin (phần thứ nhất) ở trường Cao đẳng Cộng đồng Hậu Giang” làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trong lịch sử phát triển của giáo dục, tự học và phương pháp hướng dẫn tự học là vấn đề đã được quan tâm nghiên cứu từ lâu cả về mặt lý luận và thực tiễn nhằm phát huy vai trò tích cực học tập của người học. Song, ở từng giai đoạn phát triển của lịch sử vấn đề tự học đã được đề cập tới dưới nhiều hình thức khác nhau. Ở Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng là một tấm gương sáng về vấn đề tự học. Người còn chỉ rõ: “Về việc học tập phải lấy tự học làm cốt”; “Về cách dạy thì phải tránh lối dạy nhồi sọ, v.v . Về học tập tránh lối học vẹt”. Bởi vì, khả năng tự học đã từng được áp dung và phát huy tác dụng qua các thời kỳ lịch sử. 8 Các nhà giáo dục Việt Nam cũng rất quan tâm đến tự học. Gần đây, nhiều nhà giáo dục đã dày công nghiên cứu về tự học như: Theo cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng khẳng định: “phương pháp dạy mà các đồng chí nêu ra, nói gọn lại là lấy người học làm trung tâm. Người ta phải đặt ra những câu hỏi, đưa ra những câu chuyện có tính hấp dẫn, khêu gợi, đòi hỏi người nghe, người đọc, dẫu là người suy nghĩ kém cỏi cũng phải chịu khó suy nghĩ, tìm tòi . Phương pháp dạy học tích cực này có khả năng phát triển được những năng lực đang ngủ yên ở mỗi con người . Phương pháp này giúp người ta phương pháp tự học và ham học. Đó là cái quý báu nhất” [9;5]. Tác giả Nguyễn Kỳ, có bài viết: “Biến quá trình dạy học thành quá trình tự học”, Tạp chí Nghiên cứu giáo dục, số 3/ 1996, đã nêu lên thực chất của giảng dạy tích cực, lấy người học làm trung tâm và “… Phương pháp lấy học sinh làm trung tâm, người học giữ vai trò chủ động, tích cực trong quá trình học tập và không còn ở thể thụ động như khi dùng phương pháp sư phạm cổ truyền…” [15;3,5]. TS.Nguyễn Lương Bằng, với bài: “Đổi mới phương pháp dạy học lý luận Mác - Lênin ở các trường Đại học hiện nay”, Tạp chí Lý luận, số 7/2002. TS.Trần Viết Quang: “Bồi dưỡng thế giới quan và phương pháp luận khoa học cho sinh viên thông qua giảng dạy triết học Mác - Lênin”, Đề tài KHCN cấp Bộ (chủ nhiệm); “Đổi mới phương pháp học triết học nhằm trau dồi tư duy biện chứng”, Tạp chí Lý luận chính trị và truyền thông, số 8/ 2007. Để phát huy vai trò của triết học và giảng dạy triết học nhằm trau dồi năng lực tư duy biện chứng cần có một hệ thống các phương pháp đồng bộ và toàn diện, trong đó đổi mới phương pháp học của sinh viên là giải pháp hàng đầu như học một cách toàn diện trên tất cả các khâu: nghe giảng, thảo luận, nghiên cứu khoa học, nắm bắt thông tin. TS. Bùi Văn Dũng với bài viết: “Tích cực hoá hoạt động học tập của sinh viên khi học môn triết học Mác - Lênin”, Kỷ yếu hội thảo khoa học về 9 đổi mới phương pháp giảng dạy học tập môn triết học Mác - Lênin trong các trường đại học toàn quốc, Hà Nội, 12/ 2002. GS.TS. Trần Bá Hoành: “Đổi mới PPDH trong các trường Đại học, Cao đẳng đào tạo giáo viên Trung học cơ sở”, Hà Nội, 2003; “Dạy học lấy người học làm trung tâm - nguồn gốc, bản chất, đặc điểm”, Tạp chí Khoa học giáo dục, số 96/2003; “Những đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực” PGS.TS. Nguyễn Ngọc Bảo, trong bài viết: “Phát triển tính tích cực, tính tự lực của học sinh trong quá trình dạy học” đã khẳng định học là hoạt động tự lực, là trung tâm của quá trình dạy học, v.v Thời gian gần đây, nhiều luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ cũng đã đề cập tới vấn đề này ở nhiều khía cạnh và lĩnh vực khác nhau: Luận án tiến sĩ của tác giả Hoàng Hữu Niềm (năm 2003): “Phương pháp hướng dẫn tự học phần cơ sở di truyền học cho học viên tại các trung tâm giáo dục thường xuyên”. Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Thị Tính (năm 2004) “Các biện pháp tổ chức hoạt động tự học môn giáo dục học cho sinh viên các trường đại học sư phạm”. Luận án thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Lý: “Những biện pháp năng cao kết quả hoạt động tự học của sinh viên trường Cao đẳng sư phạm Kon Tum”. Như vậy, vấn đề tự học trong quá trình dạy học đã được nhiều nhà khoa học, nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu ở nhiều khía cạnh khác nhau, đây là những đóng góp vô cùng quý giá của các thế hệ tác giả qua các thời kỳ. Có thể nói, đây là những nguồn tư liệu quý giá mà chúng tôi đã kế thừa trực tiếp trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài này. Hầu hết các tác giả đã đề cập đến vai trò, tầm quan trọng của hoạt động tự học, các kỹ năng tự học và một số biện pháp tổ chức hoạt động tự học cho người học nói chung. Tuy nhiên, thực tế hoạt động tự học của sinh viên hiện nay đang là mối quan tâm lớn đối với Trường Cao đẳng Cộng đồng Hậu Giang. Vì vậy, việc nghiên cứu 10 . VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN TỰ HỌC TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC-LÊNIN (PHẦN THỨ NHẤT) Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG 1.1. Cơ sở lý. nghiệm phương pháp hướng dẫn tự học trong giảng dạy môn những Nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin (Phần thứ nhất) ở Trường Cao đẳng Cộng đồng Hậu Giang,