BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐỖ THANH TRUNG CHỨC NĂNG TẠO LẬP VÀ ÁP DỤNG ÁN LỆ CỦA TÕA ÁN CHUYÊN NGÀNH: LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH MÃ SỐ: 62.38.50.02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN CẢNH HỢP PGS.TS ĐỖ VĂN ĐẠI TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC TP HỒ CHÍ MINH - 2018 Cơng trình đƣợc hồn thành Trƣờng Đại học Luật TP Hồ Chí Minh Người hướng dẫn khoa học: PGS TS Nguyễn Cảnh Hợp PGS TS Đỗ Văn Đại Phản biện 1: Phản biện 2: Phản biện 3: Luận án đƣợc bảo vệ trƣớc Hội đồng cấp Trƣờng Trƣờng Đại học Luật TP Hồ Chí Minh Số Nguyễn Tất Thành, quận Vào hồi….giờ… , ngày… tháng….năm… Có thể tìm hiểu luận án tại: Thư viện Trường Đại học Luật TP Hồ Chí Minh, số Nguyễn Tất Thành, quận Thư viện Khoa học Tổng hợp TP Hồ Chí Minh PHẦN MỞ ĐẦU TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Hệ thống tư lý luận pháp luật xã hội chủ nghĩa Xô Viết ảnh hưởng mạnh đến tư pháp lý Việt Nam, đặc biệt từ sau năm 1975 đến năm 1986 Chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án giai đoạn dường bị lãng quên không trọng Thực tế giải thích từ nhiều ngun nhân khác Trước hết, nguyên tắc pháp chế XHCN đòi hỏi tòa án tuân theo pháp luật cách nghiêm chỉnh triệt để Do đó, vai trị sáng tạo pháp luật tịa án khơng đề cao Thứ hai, theo nguyên tắc tập quyền XHCN, tòa án xem thiết chế quyền lực thực chức xét xử giám sát Quốc hội quan bảo đảm cơng lý Vì vậy, vai trị độc lập tòa án tương đối thấp Thứ ba, quan điểm lý luận pháp luật XHCN đề cao vai trị nguồn luật văn pháp luật khơng quan tâm nhiều đến nguồn luật án lệ Bởi án lệ coi nguồn luật khơng mang tính tiến bộ, dân chủ nguồn văn pháp luật Do đó, chức tạo lập áp dụng án lệ tịa án khơng quan tâm Thứ tư, chức giải thích pháp luật chủ yếu trao cho UBTVQH nên tòa án xem quan có chức áp dụng pháp luật túy quan thực chức giải thích pháp luật Sau năm 1992, Việt Nam bước vào thời kỳ đổi từ kinh tế tập trung bao cấp chuyển sang kinh tế thị trường theo định hướng XHCN, tập trung vào mục tiêu xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN Trên thực tế, cho phép tòa án áp dụng văn pháp luật để giải tranh chấp phát sinh gặp nhiều khó khăn Trước hết, có vấn đề pháp lý phát sinh văn pháp luật chưa có quy định nên tịa án phải sáng tạo pháp luật để giải vụ việc Thứ hai, văn pháp luật có quy định khơng cụ thể nên tịa án có cách hiểu khác dẫn đến áp dụng pháp luật không thống Điều có nguy dẫn đến bất cơng quyền bình đẳng trước pháp luật khơng bảo đảm, mục tiêu xây dựng nhà nước pháp quyền trở nên xa vời so với thực tế Thứ ba, quy định văn pháp luật cứng nhắc tịa án khơng thể áp dụng cách máy móc để đạt u cầu hợp pháp mà khơng ý yêu cầu hợp lý Để khắc phục khó khăn này, TANDTC thực nhiều biện pháp khác như, ban hành Nghị nhằm giải thích quy định văn pháp luật hướng dẫn công tác xét xử, thực Báo cáo tổng kết kinh nghiệm xét xử hàng năm nhằm hướng dẫn tòa án áp dụng pháp luật thống nhất… Tuy nhiên, sử dụng biện pháp để khắc phục lỗ hổng cứng nhắc văn pháp luật chưa thực hiệu Vì vậy, đến năm 2005, Bộ Chính trị ban hành Nghị số 48 – NQ/TW đạo: “Nghiên cứu khả khai thác, sử dụng án lệ, tập quán” Nghị số 49 – NQ/TW tiếp tục đạo: “Tịa án nhân dân tối cao có nhiệm vụ tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn áp dụng thống pháp luật, phát triển án lệ…từng bước thực cơng khai hóa án” Từ thời điểm này, chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án thực nhà nước xã hội quan tâm Trên sở đạo này, văn pháp luật ban hành gần trọng ghi nhận thức thẩm quyền tạo lập nghĩa vụ áp dụng án lệ tòa án Luật tổ chức tòa án nhân dân năm 2014, Nghị số 03/2015/ NQ – HĐTP năm 2015, Bộ Luật Dân năm 2015, Bộ Luật Tố tụng Dân năm 2015, Luật Tố tụng Hành năm 2015 Đến nay, tòa án bước thực chức tạo lập áp dụng án lệ theo quy định Nghị số 03/2015/ NQ – HĐTP năm 2015 Hội đồng Thẩm phán TANDTC Tuy nhiên, Vụ Pháp chế & Quản lý khoa học TANDTC quan giao nhiệm vụ lựa chọn, công bố án lệ thừa nhận gặp nhiều khó khăn: “số lượng án lệ ban hành khiêm tốn, đa số án, định Tịa án lựa chọn, cơng bố phát triển thành án lệ tập trung vào nội dung mang tính “sự vụ”, lập luận Thẩm phán đường lối giải vụ việc thiếu nội dung mang tính khái quát cao nên khó lựa chọn nhiều án lệ có chất lượng tốt Chính Vụ cho rằng: “cịn nhiều công việc tiếp tục phải làm; tiếp tục phải nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm quốc gia có kinh nghiệm án lệ giới để hoàn thiện chế định án lệ Việt Nam Trong q trình đó, tham gia, chia sẻ kiến thức kinh nghiệm chuyên gia, nhà khoa học, nhà hoạt động thực tiễn vô hữu ích” Như phân tích, mặt lịch sử, Việt Nam khơng phải quốc gia có truyền thống sử dụng án lệ lâu dài nên nhiều kinh nghiệm việc thực chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Trong đó, chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án tồn phổ biến đóng vai trị quan trọng khơng nước common law mà civil law từ lâu Vì vậy, việc nghiên cứu lý luận thực tiễn chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nước giới nhằm tiếp thu kinh nghiệm vào Việt Nam trở thành nhu cầu cấp thiết Tiếp nhận kinh nghiệm từ nước ngồi khơng giúp ích cho việc xây dựng quy định pháp luật có liên quan đến chức tòa án cách hợp lý mà cịn nâng cao hiệu thực chức tịa án thực tế Hiện nay, có nhiều cơng trình nghiên cứu viết tạp chí, luận văn, luận án tiến sĩ chưa có cơng trình khoa học cấp độ tiến sỹ nghiên cứu, đánh giá cách có hệ thống toàn diện chức tạo lập áp dụng án lệ tịa án Vì lý trên, tác giả định chọn đề tài “CHỨC NĂNG TẠO LẬP VÀ ÁP DỤNG ÁN LỆ CỦA TÒA ÁN” làm luận án tiến sĩ cho MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 2.1 Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu luận án kế thừa nguyên tắc, triết lý từ nước common law civil law nhằm hoàn thiện quy định pháp luật Việt Nam chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án đưa biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu thực chức tòa án Việt Nam 2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu - Để đạt mục đích nghiên cứu trên, luận án có nhiệm vụ cụ thể sau: Hệ thống hóa tảng lý luận chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nước common law civil law Phân tích, đánh giá thực trạng chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Việt Nam Đưa kiến nghị sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án đưa biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu thực chức tòa án Việt Nam PHẠM VI, ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU 3.1 Phạm vi nghiên cứu Chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án đề tài rộng, phức tạp nghiên cứu nhiều khía cạnh khác Tuy nhiên, tác giả luận án tập trung nghiên cứu chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án khía cạnh mặt hoạt động thường xuyên, tòa án việc tạo chuẩn mực pháp lý (án lệ) áp dụng chuẩn mực pháp lý để giải vụ việc v.v Phạm vi nghiên cứu thể hai khía cạnh sau: Thứ nhất, lý luận, đề tài chủ yếu nghiên cứu chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án hệ thống pháp luật common law civil law Trong đó, tác giả tập trung vào nhiệm vụ vấn đề chức tạo lập áp dụng tịa án Bên cạnh đó, để nắm bắt sâu sắc chất, trình xu hướng phát triển chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nước giới, luận án phân tích mối tương quan nội dung chức tạo lập áp dụng án lệ tịa án với học thuyết trị, pháp lý Ở khía cạnh này, tác giả lựa chọn số học thuyết pháp lý chi phối mạnh mẽ đến chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Thứ hai, thực tiễn chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Việt Nam, đề tài tập trung phân tích, đánh giá vấn đề chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án dựa vào quy định pháp luật hành có liên quan thực tiễn thực chức tòa án chủ yếu từ sau Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP năm 2015 ban hành 3.2 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu luận án chức tạo lập chức áp dụng án lệ tòa án Trên sở đó, luận án hình thành nên nhóm vấn đề nghiên cứu cụ thể sau: - Nhóm vấn đề lý luận chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án: khái niệm án lệ vai trò án lệ hệ thống pháp luật common law civil law; khái niệm, đặc điểm chức tạo lập áp dụng án lệ tịa án - Nhóm nội dung vấn đề chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án bao gồm: thẩm quyền tạo lập án lệ; phạm vi tạo lập án lệ; phương pháp lập luận tạo lập án lệ; công bố án lệ; nghĩa vụ theo án lệ tòa án; xác định yếu tố bắt buộc án lệ áp dụng án lệ; vấn đề không áp dụng án lệ; xác định hiệu lực thời gian án lệ - Nhóm vấn đề chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Việt Nam Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI Ý nghĩa khoa học Luận án cơng trình nghiên cứu chuyên sâu vấn đề lý luận chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nước common law civil law Dưới góc độ so sánh, kết nghiên cứu đề tài nguyên tắc, xu hướng phát triển chung hai hệ thống pháp luật điểm riêng biệt hệ thống Qua đó, đánh giá thực trạng pháp luật Việt Nam quy định chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nhằm bất cập, hạn chế tồn Trên sở chọn lọc giá trị phù hợp với hệ thống pháp luật Việt Nam, đề tài góp phần đưa luận khoa học nhằm hoàn thiện quy định pháp luật chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án đưa biện pháp cụ thể để nâng cao hiệu thực chức tòa Việt Nam Ý nghĩa thực tiễn Kết nghiên cứu đề tài có ý nghĩa đặc biệt quan trọng cho nhà làm luật tham khảo để sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật có liên quan đến chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Việt Nam Ngoài ra, đề tài nguồn tài liệu tham khảo hữu ích dành cho người làm cơng việc thực tiễn thẩm phán, hội thẩm, kiểm sát viên, luật sư…nhằm nâng cao hiệu công việc NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN Tiếp thu kết nghiên cứu cơng trình khoa học có, kết nghiên cứu luận án có điểm bật sau: Về lý luận: (i) luận án phân tích đưa khái niệm “chức tạo lập án lệ tòa án” “chức áp dụng án lệ tòa án”; (ii) hệ thống hóa vấn đề chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nhằm tạo tranh tổng thể hai chức tòa án gồm: thẩm quyền tạo lập án lệ, phạm vi tạo lập án lệ, phương pháp lập luận tạo lập án lệ, công bố án lệ, nghĩa vụ tuân theo án lệ, vấn đề không áp dụng án lệ, xác định yếu tố bắt buộc án lệ, xác định hiệu lực thời gian án lệ; (iii) tổng hợp khuynh hướng phát triển chức tòa án nước common law civil law Về thực tiễn: Luận án hạn chế, bất cập pháp luật hành chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Việt Nam Đối với chức tạo lập án lệ: (i) quy định thẩm quyền ban hành án lệ TANDTC bảo đảm chất lượng “đầu ra” án lệ khơng kiểm sốt chất lượng “đầu vào”; (ii) quy định thẩm quyền ban hành án lệ TANDTC dẫn đến nguy quyền sáng tạo pháp luật tòa án xâm phạm đến quyền lập pháp Quốc hội có khả tạo mâu thuẫn nội dung án lệ với án, định tòa án giải theo trình tố tụng; (iii) pháp luật hành quy định chặt chẽ phức tạp làm cho hoạt động tạo lập án lệ tòa án trở nên hiệu làm chậm tiến độ hình thành án lệ hạn chế số lượng án lệ Đối với chức áp dụng án lệ: (i) pháp luật quy định tòa án tuân theo án lệ xuất phát từ hiệu lực pháp lý án lệ dẫn đến nguy tòa án áp dụng án lệ cứng nhắc; (ii) quy định trường hợp khơng áp dụng án lệ có thay đổi văn pháp luật liệt kê không đầy đủ; (iii) quy định trường hợp không áp dụng án lệ “do có chuyển biến tình hình” không hợp lý; (iv) pháp luật quy định rõ thời điểm có hiệu lực án lệ áp dụng hiệu lực sau dẫn tình trạng bất bình đẳng, nguyên tắc tương tự bị gián đoạn áp dụng hiệu lực thời gian án lệ Về giải pháp: luận án đưa kiến nghị quy định pháp luật liên quan đến chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Việt Nam Đối với chức tạo lập án lệ: (i) pháp luật hành nên thay đổi theo hướng xác định thẩm quyền tạo lập án lệ tòa án gắn liền với chức xét xử giải vụ việc cụ thể kèm theo thay đổi thẩm quyền ban hành án lệ TANDTC Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014; (ii) bổ sung quy định thành lập Hội đồng Cố vấn án lệ (iii) pháp luật quy định thiết lập nên chế hay quy trình cơng bố án lệ mới: thành lập phận chuyên trách TANDTC TAND cấp cao, thay đổi quy định thời gian, thay đổi cách thức công bố án lệ Đối với chức áp dụng án lệ: (i) pháp luật nên thay đổi theo hướng quy định mang tính “mềm hóa” theo hướng nên sửa khoản Điều khoản Điều Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP; (ii) pháp luật nên quy định trường hợp tịa án khơng áp dụng án lệ có thay đổi văn quy phạm pháp luật dẫn đến án lệ khơng phù hợp mang tính khái quát không nên sử dụng phương pháp liệt kê kèm theo sửa khoản Điều Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP; (iii) pháp luật nên quy định trường hợp tịa án khơng áp dụng án lệ nguyên nhân khác (không phải thay đổi văn quy phạm pháp luật) theo hướng “mở” khơng nên giới hạn phạm vi “do có chuyển biến tình hình” nay; (iv) pháp luật không nên quy định rõ thời điểm có hiệu lực chấm dứt hiệu lực án lệ kèm theo bãi bỏ quy định khoản Điều Điều Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP, đồng thời sửa quy định khoản 4,5 Điều Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP, bổ sung quy định hủy bỏ thay án lệ Hội đồng thẩm phán TANDTC Ngoài ra, luận án đưa kiến nghị biện pháp cụ thể nâng cao hiệu thực chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Việt Nam: (i) tòa án Việt Nam cần bổ sung thêm phương pháp lập luận tạo lập án lệ mang tính tranh luận hợp lý thay cho phong cách lý lẽ tạo lập án lệ mang tính áp đặt nay; (ii) tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ cho thẩm phán việc xác định tình tiết tương tự KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN Ngồi lời nói đầu, kết luận tài liệu tham khảo phụ lục, luận án gồm có 04 chương sau: Chương 1: Tổng quan vấn đề nghiên cứu; Chương 2: Những vấn đề lý luận chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án; Chương 3: Chức tạo lập án lệ tịa án Việt Nam hướng hồn thiện; Chương 4: Chức áp dụng án lệ tòa án Việt Nam hướng hoàn thiện CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN 1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1.Tình hình nghiên cứu giới Tác giả luận án tập hợp, chọn lọc kế thừa cơng trình nghiên cứu để xây dựng nội dung phần lý luận luận án bao gồm: Thứ nhất, khái niệm án lệ vai trò án lệ hệ thống pháp luật Có nhiều cơng trình nghiên cứu nước ngồi đề cập đến khái niệm án lệ: Bài viết giới thiệu “Introduction” hai tác giả D Neil Mac Cormick, Robert S Summer sách “Interpreting Precedents” - “Giải thích án lệ” xuất năm 1997 có đưa khái niệm án lệ mang tính khái quát, phù hợp truyền thống pháp luật common law lẫn civil law: “án lệ định trước sử dụng làm khuôn mẫu cho vụ việc tương tự sau”; Bài viết Vincy Fon Francesco Parisi “Judicial precedents in civil law systems: A dynamic analysis” – “Án lệ hệ thống civil law – phân tích khía cạnh phát triển” xuất năm 2006 Mặc dù nội dung viết giới thiệu nguyên tắc “jurisprudence constante” – “tiền lệ tư pháp” nước civil law phân tích, so sánh nguyên tắc với nguyên tắc stare decisis nước common law Thứ hai, khái niệm, đặc điểm chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án: viết “Philosophy of the common law” – “Triết lý pháp luật common law” Gerald J Postema phần viết (chương 15) sách “The Oxford handbook Jurisprudence and Philosophy of law” – “Cẩm nang Lý luận pháp lý triết học pháp luật Đại học Oxford” xuất năm 2004 Bài viết cung cấp triết lý sâu sắc án lệ hệ thống common law Thứ ba, sở hợp lý chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án: Quyển sách Raimo Siltala “A Theory of Precedent: From analytical positivism to A post - analytical philosophy of law” – “Lý luận án lệ: Từ khn khổ phân tích thực chứng pháp lý đến triết học pháp luật ngồi khn khổ phân tích thực chứng” xuất năm 2000 Nội dung độc đáo tác phẩm tác giả phân tích mối tương quan học thuyết pháp lý với tầng cấu trúc khác án lệ (pháp luật); Quyển sách “The Nature of the Judicial Process” - “Bản chất tố tụng” thẩm phán Cardozo cơng trình tập hợp giảng ông xuất năm 1921 Điểm bật cơng trình Cardozo cung cấp nhiều phương pháp luận sáng tạo pháp luật (án lệ) khác cho thẩm phán; Quyển sách Jerzy Broblewski “The Judicial Application of Law” – “Áp dụng pháp luật lĩnh vực tư pháp” biên tập Zenon Bankowski Neil MacCormick xuất năm 1992 Nội dung sách phân tích chi tiết, mơ hình tư pháp gồm: (i) mơ hình tư pháp mang tính bắt buộc đề cao tính hợp pháp; (ii) mơ hình tư pháp tự đề cao tính hợp lý; (iii) mơ hình tư pháp pha trộn bảo đảm tính hợp pháp lẫn tính hợp lý; Bài viết “Rationales for Precedent” “Các sở hợp lý án lệ” tác giả Zenon Benkowski, D Neil Mac Cormick, Lech Morawski, Alfonso Ruiz Miguel, sách “Interpreting Precedents”- “Giải thích án lệ” Nội dung viết giải thích lý tòa án tuân theo án lệ nhằm bảo đảm: thống nhất, quán, 23 không ban hành văn pháp luật để quy định thời điểm có hiệu lực chấm dứt hiệu lực án lệ định Thứ tư, chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nước common law nước civil law có nhiều điểm khác biệt dựa nguyên tắc, nguyên lý định Vì vậy, chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án dù nước common law hay nước civil law thực theo quy tắc hay quy ước tập quán thể thông vấn đề sau: - Chức tạo lập án lệ: thẩm quyền tạo lập án lệ; phạm vi tạo lập án lệ; phương pháp lập luận tạo lập án lệ; công bố án lệ - Chức áp dụng án lệ: nghĩa vụ tuân theo án lệ; không tuân theo án lệ; xác định yếu tố bắt buộc án lệ; xác định hiệu lực thời gian án lệ Thứ năm, quy tắc tập quán liên quan đến vấn đề chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án quốc gia thuộc truyền thống pháp luật khác vừa có điểm giống nhau, vừa có khác biệt định Vì vậy, việc nghiên cứu nhằm nguyên tắc chung hoạt động xây dựng áp dụng lệ nước common law civil law sở lý luận quan trọng để nghiên cứu, đánh giá kiến nghị chức tạo lập áp dụng án lệ tịa án Việt Nam Bên cạnh đó, lý giải điểm khác biệt chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nước common law civil law xuất phát từ truyền thống, văn hóa pháp lý…vv vơ hữu ích cho việc chọn mơ hình chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án kế thừa giá trị phù hợp cho Việt Nam CHƢƠNG 3: CHỨC NĂNG TẠO LẬP ÁN LỆ CỦA TÕA ÁN Ở VIỆT NAM VÀ HƢỚNG HOÀN THIỆN 3.1 Thẩm quyền tạo lập án lệ tòa án Việt Nam 3.1.1.Quan niệm thẩm quyền tạo lập án lệ tòa án Việt Nam Tác giả luận án nhận thấy quan điểm thẩm quyền tạo lập án lệ tòa án Việt Nam khác với quan niệm nước common law civil law điểm sau: (i) thẩm quyền tạo lập án lệ tòa án quy định thức văn pháp luật Trong đó, nước common law civil law thường khơng có văn pháp luật quy định thẩm quyền tạo lập án lệ tòa án: (ii) xác định rõ tịa án 24 có thẩm quyền tạo lập án lệ Trong đó, thẩm quyền tạo lập án lệ tòa án nên thẩm quyền tạo lập án lệ tòa án nước common law civil law gắn liền với chức xét xử giải vụ việc cụ thể Sự khác biệt chủ yếu bị ảnh hưởng quan điểm thực chứng pháp lý 3.1.2.Cơ sở pháp lý Hiện nay, thẩm quyền ban hành án lệ Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP Hội đồng thẩm phán TANDTC năm 2015 thức ghi nhận 3.1.3.Một số hạn chế, bất cập pháp luật hành thẩm quyền tạo lập án lệ tòa án Theo tác giả luận án, quy định thẩm quyền có bất cập, hạn chế sau: Thứ nhất, pháp luật quy định thẩm quyền tạo lập án lệ dẫn đến nhiều cách hiểu khác Thứ hai, pháp luật quy định thẩm quyền ban hành án lệ TANDTC nhằm bảo đảm chất lượng “đầu ra” án lệ khơng thể kiểm sốt chất lượng “đầu vào” vào án lệ Thứ ba, pháp luật quy định thẩm quyền ban hành án lệ TANDTC nhằm công nhận hiệu lực pháp lý án lệ vơ hình chung trao thêm cho TANDTC chức lập pháp tách khỏi chức xét xử - giải vụ việc cụ thể tòa án Thứ tư, pháp luật quy định thẩm quyền ban hành án lệ dẫn đến tình trạng khơng thống giải pháp pháp lý án lệ với định giải tịa án q trình tố tụng Thứ năm, pháp luật quy định thẩm quyền ban hành án lệ hạn chế đáng kể vai trò bảo đảm áp dụng pháp luật thống án, định có chứa giải pháp pháp lý chưa công bố làm án lệ 3.1.4.Những kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định hành thẩm quyền tạo lập án lệ tòa án Tác giả luận án có số kiến nghị sau: Thứ nhất, pháp luật hành nên thay đổi theo hướng xác định thẩm quyền tạo lập án lệ tòa án gắn liền với chức xét xử giải vụ việc cụ thể 25 Thứ hai, bước đầu pháp luật nên quy định theo hướng tập trung vào thẩm quyền tạo lập án lệ cho TANDTC TAND cấp cao không nên quy định đối tượng án, định TAND tất cấp lựa chọn làm án lệ 3.2 Phạm vi tạo lập án lệ tòa án Việt Nam 3.2.1.Các trường hợp tòa án tạo lập án lệ thực tiễn tư pháp Quan sát 16 án lệ công bố thời gian qua thấy tịa án tạo lập án lệ trường hợp sau: Thứ nhất, tòa án tạo lập án lệ trường hợp văn pháp luật có quy định dạng “khung” mang tính khái qt nên cần tịa án giải thích cụ thể quy định Thứ hai, tòa án tạo lập án lệ trường hợp văn pháp luật quy định Thứ ba, tịa án tạo lập án trường hợp văn pháp luật có quy định cứng nhắc 3.2.2.Những kiến nghị vấn đề phạm vi tạo lập án lệ tòa án Tác giả luận án có số kiến nghị sau: Thứ nhất, trường hợp tòa án tạo lập án lệ nhằm giải thích quy định mang tính khái qt Trường hợp địi hỏi tịa án giải thích pháp luật dựa nguyên tắc phương pháp định Thứ hai, trường hợp tòa án tạo lập án lệ văn pháp luật khơng có quy định, có quy định cứng nhắc cần bảo đảm tính “hợp lý” phán tư pháp Thứ ba, pháp luật Việt Nam nên bổ sung trường hợp tòa án tạo án lệ thơng qua hoạt động giải thích Hiến pháp 3.3 Phƣơng pháp lập luận tạo lập án lệ tòa án Việt Nam 3.3.1.Các phương pháp lập luận tạo lập án lệ tòa án phổ biến Các phương pháp lập luận tạo lập án lệ tòa án phổ biến Việt Nam bao gồm: Thứ nhất, phong cách lý lẽ tạo lập án lệ tịa án Việt Nam khơng theo logic diễn dịch tòa án nước civil law mà gần giống với logic quy nạp tòa án nước common law 26 Thứ hai, phong cách lý lẽ tạo lập án lệ tòa án Việt Nam mang tính chất áp đặt khơng mang tính tranh luận Thứ ba, lập luận án, định tịa án Việt Nam thường khơng viện dẫn điều khoản văn pháp luật làm sở để giải vụ việc 3.3.2.Những kiến nghị phương pháp lập luận tạo lập án lệ tòa án nhằm nâng cao chất lượng án lệ Tác giả luận án có số kiến nghị sau: Thứ nhất, phần lập luận án, định tòa án Việt Nam cần bổ sung thêm phương pháp lập luận tạo lập án lệ mang tính tranh luận hợp lý thay cho phong cách lý lẽ tạo lập án lệ mang tính áp đặt Thứ hai, phần lập luận án, định tòa án Việt Nam cần bổ sung pháp lý điều khoản văn pháp luật trường hợp tịa án tạo lập án lệ nhằm giải thích quy định mang tính khái quát văn pháp luật có quy định cứng nhắc Thứ ba, phần lập luận án, định tòa án Việt Nam cần bổ sung thêm phong cách lý lẽ tạo lập án lệ theo logic diễn dịch nhằm tạo quy phạm mang tính khái quát để áp dụng sau 3.4 Vấn đề công bố án lệ Việt Nam 3.4.1.Cơ sở pháp lý Hiện nay, Nghị số 03/2015/ NQ – HĐTP năm 2015 quy định quy trình lựa chọn án, định cơng bố làm án lệ đầy đủ về: hình thức công bố án lệ; cách thức công bố; nội dung công bố; phương thức công bố 3.4.2.Một số hạn chế, bất cập pháp luật hành vấn đề công bố án lệ Theo tác giả luận án, quy định pháp luật hoạt động công bố án lệ Nghị số 03/2015/ NQ – HĐTP năm 2015 có hạn chế sau: (i) quy định trình tự, thủ tục lựa chọn án, định để công bố làm án lệ chặt chẽ, kéo dài có nhiều chủ thể tham gia làm cho hoạt động tạo lập án lệ tịa án trở nên hiệu quả; (ii) cơng bố án lệ theo mẫu làm cho phần nội dung án lệ sai lệch với phần khái quát nội dung án lệ gây khó khăn việc xác định yếu tố bắt buộc án lệ áp dụng; (iii) đối tượng lựa chọn công bố làm án lệ không giới hạn án, định lựa chọn để công làm 27 án lệ nên cơng việc lựa chọn gặp nhiều khó khăn; (iv) cơng bố án lệ hình thức nhằm xác định hiệu lực pháp lý án lệ làm hạn chế vai trò bảo đảm áp dụng pháp luật thống án, định có giải pháp pháp lý chưa công bố làm án lệ 3.4.3.Những kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định pháp luật liên quan đến vấn đề cơng bố án lệ Tác giả luận án có số kiến nghị sau: Thứ nhất, thay dàn trải, pháp luật nên thay đổi theo hướng tập trung vào án, định TANDTC TAND cấp cao Thứ hai, trình tự thủ tục công bố án lệ, pháp luật nên thay đổi theo hướng đơn giản hóa nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho án lệ hình thành nhanh chóng kịp thời khắc phục lỗ hổng văn pháp luật Thứ ba, pháp luật nên quy định công bố án lệ hình thức án, định tịa án kèm theo phần tóm tắt thay cho hình thức cơng bố án lệ mẫu cần phải cải cách viết phần lập luận án, định KẾT LUẬN CHƢƠNG 3: Tác giả luận án có số kết luận chương sau: Thứ nhất, hầu hết vấn đề chức tạo lập án lệ tòa án thẩm quyền tạo lập án lệ, phạm vi tạo lập án lệ, công bố án lệ pháp luật Việt Nam quy định văn quy phạm pháp luật Tuy nhiên, nhiều quy định pháp luật hành chưa phù hợp với chất chức tạo lập án lệ tịa án khơng dựa ngun tắc, xu hướng chung thừa nhận rộng rãi nước sử dụng án lệ giới Cụ thể: Một là, quy định TANDTC có quyền cơng bố án lệ hình thức quy phạm mang tính khái quát xác định hiệu lực pháp lý chúng Điều tách chức tạo lập án lệ tòa án khỏi chức xét xử Trong đó, hầu hết quốc gia chức tạo lập án lệ tịa án ln gắn liền với chức xét xử giải vụ việc cụ thể tòa án; Hai là, quy định pháp luật hành chủ yếu nhằm tập trung kiểm sốt chất lượng “đầu ra” án lệ khơng trọng chất lượng “đầu vào” án lệ Trong đó, hầu hết quốc gia tập trung chất lượng “đầu vào” án lệ - nâng cao chất lượng án, định, ví dụ như, Hà Lan 28 Thứ hai, việc phương pháp lập luận mang tính tranh luận, hợp lý nhằm tạo giá trị hay sức thuyết phục án lệ chưa tòa án quan tâm mức hoạt động tạo lập án lệ Thứ ba, để khắc phục hạn chế quy định pháp luật nhằm nâng cao hiệu thực chức tạo lập án lệ tòa án Việt Nam thời gian tới, pháp luật hành cần phải thay đổi theo hướng sau: Một là, không tách chức tạo lập án lệ tòa án khỏi chức xét xử, nghĩa tòa án ban hành án, định giải vụ việc tịa án có thẩm quyền tạo lập án lệ; Hai là, tập trung lựa chọn án, định TAND cấp cao TANDTC; Ba là, đơn giản hóa thủ tục lựa chọn án, định công bố làm án lệ nhằm phát huy tối đa vai trò án lệ việc bảo đảm áp dụng pháp luật thống nhất, tạo điều kiện cho án lệ hình thành nhanh chóng khắc phục kịp thời lỗ hổng văn quy phạm pháp luật Thứ tư, tòa án Việt Nam cần phải tích cực tiếp nhận phương pháp lập luận tạo lập án lệ phương pháp lập luận mang tính hợp lý, tính tranh luận nhằm nâng cao chất lượng án lệ Dĩ nhiên, để có án lệ có chiều sâu sức thuyết phục cao nâng cao trình độ lý luận, kỹ thuật nghiệp vụ cho thẩm phán phải xem điều kiện tiên CHƢƠNG 4: CHỨC NĂNG ÁP DỤNG ÁN LỆ CỦA TÕA ÁN Ở VIỆT NAM VÀ HƢỚNG HOÀN THIỆN 6.1 Nghĩa vụ tuân theo án lệ tòa án Việt Nam 6.1.1 Quan niệm nghĩa vụ tuân theo án lệ tòa án Việt Nam Tác giả luận án cho rằng, quan niệm nghĩa vụ tuân theo án lệ tòa án khác với quan niệm phổ biến nước sử dụng án lệ giới: (i) nghĩa vụ tuân theo án lệ tòa án bắt buộc có văn pháp luật quy định thức nghĩa vụ này: (ii) tòa án tuân theo án lệ án lệ có hiệu lực pháp lý khơng phải án lệ có giá trị Tương tự quan niệm thẩm quyền tạo lập án lệ, quan niệm bị ảnh hưởng chủ yếu từ quan điểm thực chứng pháp lý tồn phổ biến Việt Nam 29 6.1.2 Cơ sở pháp lý Hiện nay, nghĩa vụ tn theo án lệ tịa án Việt Nam khơng quy định Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP mà quy định văn pháp luật thuộc lĩnh vực pháp luật nội dung lẫn lĩnh vực pháp luật hình thức (tố tụng) BLDS năm 2015, BLTTDS năm 2015, Luật TTHC năm 2015 6.1.3 Một số hạn chế, bất cập pháp luật hành nghĩa vụ tuân theo án lệ tòa án Theo tác giả, quy định nghĩa vụ tuân theo án lệ tòa án hiệu lực pháp lý án lệ dẫn đến hạn chế sau: (i) pháp luật quy định tòa án “phải” tuân theo án lệ tạo mâu thuẫn trường hợp cho phép tòa án bác bỏ án lệ; (ii) pháp luật quy định tòa án tuân theo án lệ án lệ có hiệu lực pháp lý dẫn đến nguy tòa án áp dụng án lệ cách cứng nhắc 6.1.4 Những kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định pháp luật liên quan đến nghĩa vụ tuân theo án lệ tòa án Tác giả luận án có số kiến nghị sau: Thứ nhất, pháp luật nên thay đổi theo hướng quy định mang tính “mềm hóa” nghĩa vụ tn theo án lệ tòa án Thứ hai, pháp luật nên thay đổi theo hướng quy định nghĩa vụ tuân theo án lệ tòa án xuất phát từ giá trị án lệ thứ bậc hệ thống tịa án khơng phải từ hiệu lực pháp lý án lệ 6.2 Vấn đề không áp dụng án lệ Việt Nam 6.2.1 Cơ sở pháp lý Pháp luật quy định tịa án khơng tn theo án lệ trường hợp sau: Thứ nhất, tịa án khơng áp dụng án lệ có thay đổi văn pháp luật khoản 3, Điều Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP Thứ hai, tòa án khơng áp dụng án lệ án lệ khơng cịn phù hợp khoản 4, Điều Nghị 03 6.2.2 Một số hạn chế tồn pháp luật hành vấn đề không áp dụng án lệ Theo tác giả, quy định trường hợp tịa án khơng áp dụng án lệ có hạn chế sau: (i) quy định trường hợp không áp dụng án lệ có thay đổi 30 văn pháp luật cách liệt kê không đầy đủ; (ii) khoản 4, Điều Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP quy định trường hợp tòa án khơng áp dụng án lệ “có chuyển biến tình hình” dẫn đến án lệ khơng phù hợp chưa hợp lý 6.2.3 Những kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định pháp luật hành vấn đề không áp dụng án lệ Tác giả luận án có kiến nghị sau: Thứ nhất, pháp luật nên quy định trường hợp tịa án khơng áp dụng án lệ có thay đổi văn quy phạm pháp luật dẫn đến án lệ không phù hợp mang tính khái qt khơng nên sử dụng phương pháp liệt kê loại văn quy pháp luật Thứ hai, pháp luật nên quy định trường hợp tịa án khơng áp dụng án lệ nguyên nhân khác (không phải thay đổi văn quy phạm pháp luật) theo hướng “mở” khơng nên giới hạn phạm vi “do có chuyển biến tình hình” 6.3 Vấn đề xác định yếu tố bắt buộc án lệ Việt Nam Một số khó khăn cịn tồn việc xác định yếu tố bắt buộc án lệ hoạt động áp dụng án lệ 6.3.1 Tác giả luận án nhận thấy cịn số khó khăn việc xác định yếu tố bắt buộc án lệ sau: (i) chưa có thống việc xác định yếu tố bắt buộc nằm phần “Khái quát nội dung án lệ” hay phần “Nội dung án lệ” theo mẫu án lệ công bố; (ii) khó khăn việc xác định phạm vi yếu tố bắt buộc án lệ áp dụng; (iii) TANDTC chưa thật trọng vào công tác đào tạo, bồi dưỡng kỹ áp dụng cho thẩm phán dẫn đến tình trạng thẩm phán hiểu áp dụng án lệ không 6.3.2 Những kiến nghị nhằm nâng cao hiệu xác định yếu tố bắt buộc án lệ hoạt động áp dụng án lệ Tác giả luận án có số kiến nghị sau: Thứ nhất, cần thay đổi cách thức cơng bố án lệ theo hướng cơng bố tồn nội dung án, định tòa án lựa chọn làm án lệ cơng bố kèm theo Phần tóm tắt nội dung án lệ không theo mẫu 31 Thứ hai, cần phải có phương pháp xây dựng yếu tố bắt buộc án lệ phần lập luận án, định có chứa giải pháp pháp lý Thứ ba, TANDTC cần nhanh chóng mở khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ cho thẩm phán việc xác định tình tiết tương tư 6.4 Vấn đề xác định hiệu lực thời gian án lệ Việt Nam 6.4.1 Cơ sở pháp lý Pháp luật Việt Nam có quy định rõ thời điểm phát sinh chấm dứt hiệu lực án lệ khoản 1, Điều Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP Điều Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP 6.4.2 Một số bất cập pháp luật hành vần đề xác định hiệu lực thời gian án lệ Tác giả luận án nhận thấy quy định pháp luật hiệu lực thời gian án lệ có số điểm hạn chế sau: (i) pháp luật có quy định rõ thời điểm phát sinh chấm dứt hiệu lực án lệ không quy định rõ cho phép áp dụng hiệu lực hồi tố hay không; (ii) xác định rõ thời điểm có hiệu lực án lệ áp dụng hiệu lực sau dẫn tình trạng bất bình đẳng, nguyên tắc tương tự bị gián đoạn áp dụng hiệu lực thời gian án lệ 6.4.3 Những kiến nghị vấn đề xác định hiệu lực thời gian án lệ Tác giả luận án có số kiến nghị sau: Thứ nhất, pháp luật không nên quy định rõ thời điểm phát sinh chấm dứt hiệu lực án lệ Thứ hai, pháp luật nên quy định cho phép áp dụng hiệu lực hồi tố sử dụng hình thức xác định hiệu lực bất hồi tố án lệ - “Non – retroactivity” trường hợp thay án lệ KẾT LUẬN CHƢƠNG 4: Tác giả luận án có số kết luận chương sau: Thứ nhất, giống chức tạo lập án lệ tòa án, phần lớn vấn đề chức áp dụng án lệ tòa án nghĩa vụ tn theo án lệ tịa án, vấn đề khơng áp dụng án lệ, vấn đề xác định hiệu lực thời gian án lệ pháp luật hành quy định Tuy nhiên, xuất phát từ quan niệm thực chứng pháp lý dẫn đến quy định pháp luật không phù hợp với chất 32 nguồn luật án lệ chất hoạt động áp dụng án lệ tòa án nguyên tắc khuynh hướng nước giới Cụ thể: Một là, quy định thời điểm có hiệu lực chấm dứt hiệu án lệ dẫn đến nghĩa vụ tuân theo án lệ tòa án cứng nhắc, tòa án tuân theo án lệ án lệ có hiệu lực Trong đó, hầu common law lẫn nước civil law, tòa án tuân theo án lệ chủ yếu án lệ có giá trị (chứa đựng giải pháp lý hợp lý) khơng phải án lệ có hiệu lực pháp lý Hai là, cách thức công bố án lệ Việt Nam gây khó khăn lúng túng cho tịa án xác định yếu tố bắt buộc án lệ hoạt động áp dụng án lệ Yếu tố bắt buộc nằm phần “Khái quát nội dung án lệ” hay phần “Nội dung án lệ” theo mẫu án lệ cơng bố? Đây cịn vấn đề gây tranh cãi chưa có thống Thứ hai, thực tiễn, thẩm phán dường chưa trang bị kỹ phương pháp kỹ xác định tình tiết tương tự nên thực tiễn xuất việc xác định tình tiết tượng khác tòa án áp dụng án lệ Thứ ba, để nâng cao hiệu chức áp dụng án lệ thời gian tới, pháp luật hành cần thay đổi theo hướng: Một là, pháp luật nên quy định “mềm hóa” nghĩa vụ tuân theo án lệ tịa án; Hai là, khơng nên quy định cơng bố án lệ theo mẫu tránh gây khó khăn việc xác định yếu tố bắt buộc án lệ áp dụng Ba là, pháp luật không nên quy định thời điểm phát sinh chấm dứt hiệu lực pháp lý án lệ nên dựa vào nguyên tắc phổ biến nước áp dụng hiệu lực bất hồi tố (non - retroactivity) thay án lệ Thứ tư, cần phải có biện pháp cụ thể nâng cao hiệu thực chức áp dụng án lệ tòa án thực tiễn tư pháp sau: (i) nhanh chóng mở khóa đào tạo cho thẩm phán kỹ xác định tình tiết tương tự; (ii) khuyến khích thẩm phán tham gia vào hoạt động bình luận án lệ bình luận án; (iii) thường xuyên rà soát tổng kết hoạt động áp dụng án lệ cấp tòa án; (iv) TANDTC cần phải chủ động thường xuyên tiếp nhận ý kiến phản hồi thẩm phán hoạt động áp dụng án lệ để có hướng dẫn giải kịp thời khó khăn cho tịa án phạm vi nước 33 KẾT LUẬN CHUNG: Tồn q trình nghiên cứu luận án trình chứng minh giả thuyết nghiên cứu hay trả lời câu hỏi nghiên cứu Đối với câu hỏi thứ nhất: chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nước common law civil law hình thành phát triển dựa sở lý thuyết nào? Kết nghiên cứu nhằm trả lời câu hỏi nghiên cứu có số điểm bật sau: Một là, nội dung luận án xác định chất, đặc trưng chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nước common law civil law: (i) chất chức tạo lập án lệ tòa án sáng tạo pháp luật; (ii) hoạt động áp dụng án lệ tòa án dựa vào giá trị án lệ thứ bậc hệ thống tịa án khơng dựa vào hiệu lực pháp lý án lệ; (iii) đưa khái niệm “chức tạo lập án lệ tòa án” “chức áp dụng án lệ tòa án” Hai là, kết nghiên cứu luận án hệ thống hóa vấn đề chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nhằm tạo tranh tổng thể hai chức tòa án: (i) vấn đề chức tạo lập án lệ tòa án: thẩm quyền tạo lập án lệ, phạm vi tạo lập án lệ, phương pháp lập luận tạo lập án lệ, công bố án lệ; (ii) vấn đề chức áp dụng án lệ tòa án: nghĩa vụ tuân theo án lệ, vấn đề không áp dụng án lệ, xác định yếu tố bắt buộc án lệ; xác định hiệu lực thời gian án lệ Ba là, luận án khuynh hướng phát triển chức tòa án nước common law civil law: (i) chức tạo lập án lệ, khuynh hướng phát triển cần bảo đảm yếu tố tư pháp “đầu ra” hay chất lượng án, định (án lệ); (ii) chức áp dụng án lệ tòa án, nghĩa vụ tuân theo án lệ tòa án nước common law ban đầu xuất phát từ giá trị án lệ (trước kỷ XIX), đến tuân theo án lệ xuất phát từ giá trị pháp lý bị ảnh hưởng thuyết thực chứng pháp lý (từ kỷ XIX đến nửa đầu kỷ XX), sau có khuynh hướng kết hợp tuân theo án lệ bắt nguồn từ giá trị pháp lý giá trị án lệ; (iii) khuynh hướng xác định yếu tố bắt buộc án lệ dựa quan điểm cấu trúc nhiều tầng pháp luật; (iv) khuynh hướng xác định hiệu lực bất hồi tố án lệ trường hợp cụ thể (Non - Retroactivity) Đối với câu hỏi thứ hai: thực trạng pháp luật thực tiễn thực chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Việt Nam có phù hợp hiệu 34 khơng? Kết nghiên cứu nhằm trả lời câu hỏi nghiên cứu có số điểm bật sau: Một là, tác giả luận án hạn chế, bất cập quy định chức tạo lập án lệ: (i) quy định thẩm quyền ban hành án lệ TANDTC bảo đảm chất lượng “đầu ra” án lệ khơng kiểm sốt chất lượng “đầu vào”; (ii) quy định thẩm quyền ban hành án lệ TANDTC dẫn đến nguy quyền sáng tạo pháp luật tòa án xâm phạm đến quyền lập pháp Quốc hội có khả tạo mâu thuẫn nội dung án lệ với án, định tòa án giải theo trình tố tụng; (iii) pháp luật hành quy định chặt chẽ phức tạp làm cho hoạt động tạo lập án lệ tòa án trở nên hiệu làm chậm tiến độ hình thành án lệ hạn chế số lượng án lệ Hai là, tác giả luận án hạn chế, bất cập quy định chức áp dụng án lệ: (i) pháp luật quy định tòa án tuân theo án lệ xuất phát từ hiệu lực pháp lý án lệ dẫn đến nguy tòa án áp dụng án lệ cứng nhắc; (ii) quy định trường hợp không áp dụng án lệ có thay đổi văn pháp luật cách liệt kê không đầy đủ; (iii) quy định trường hợp khơng áp dụng án lệ có chuyển biến tình hình khơng hợp lý; (iv) pháp luật quy định rõ thời điểm có hiệu lực án lệ áp dụng hiệu lực sau dẫn tình trạng bất bình đẳng, nguyên tắc tương tự bị gián đoạn áp dụng hiệu lực thời gian án lệ Đối với câu hỏi thứ ba: hoàn thiện quy định chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Việt Nam dựa sở nào? Để pháp luật lĩnh vực thực tốt thực tiễn cần sửa đổi, bổ sung nội dung nào? Để nâng cao hiệu thực chức cần thực cách biện pháp cụ thể nào? Kết nghiên cứu nhằm trả lời câu hỏi nghiên cứu có số điểm bật sau: Một là, tác giả luận án đưa kiến nghị quy định pháp luật liên quan đến chức tạo lập: (i) pháp luật hành nên thay đổi theo hướng xác định thẩm quyền tạo lập án lệ tòa án gắn liền với chức xét xử - giải vụ việc cụ thể kèm theo thay đổi thẩm quyền ban hành án lệ TANDTC Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014; (ii) bổ sung quy định thành lập Hội đồng Cố vấn án lệ (iii) pháp luật quy định thiết lập nên chế hay quy trình cơng bố án lệ mới: thành lập 35 phận chuyên trách TANTC cấp cao, thay đổi quy định thời gian, thay đổi cách thức công bố án lệ Hai là, tác giả luận án đưa kiến nghị quy định pháp luật liên quan đến chức áp dụng án lệ: (i) pháp luật nên thay đổi theo hướng quy định mang tính “mềm hóa” theo hướng nên sửa khoản Điều khoản Điều Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP; (ii) pháp luật nên quy định trường hợp tịa án khơng áp dụng án lệ có thay đổi văn quy phạm pháp luật dẫn đến án lệ không phù hợp mang tính khái qt khơng nên sử dụng phương pháp liệt kê kèm theo sửa khoản Điều Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP; (iii) pháp luật nên quy định trường hợp tịa án khơng áp dụng án lệ nguyên nhân khác (không phải thay đổi văn quy phạm pháp luật) theo hướng “mở” không nên giới hạn phạm vi “do có chuyển biến tình hình” nay; (iv) pháp luật khơng nên quy định rõ thời điểm có hiệu lực chấm dứt hiệu lực án lệ kèm theo bãi bỏ quy định khoản Điều Điều Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP, đồng thời sửa quy định khoản 4,5 Điều Nghị 03/2015/ NQ – HĐTP, bổ sung quy định hủy bỏ thay án lệ Hội đồng thẩm phán TANDTC Ba là, tác giả luận án đưa kiến nghị biện pháp cụ thể nâng cao hiệu thực chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Việt Nam: (i) tòa án Việt Nam cần bổ sung thêm phương pháp lập luận tạo lập án lệ mang tính tranh luận hợp lý thay cho phong cách lý lẽ tạo lập án lệ mang tính áp đặt nay; (ii) tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ cho thẩm phán việc xác định tình tiết tương tự Với kết luận án này, tác giả mong muốn góp phần bổ sung sở, luận khoa học cho nhà lập pháp hoạt động ban hành văn pháp luật có liên quan Ngồi ra, tác giả hy vọng luận án nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho người làm công việc thực tiễn thẩm phán, kiểm sát viên, luật sư… Qua đó, tác giả kỳ vọng góp phần vào việc nâng cao hiệu thực chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án Việt Nam 36 NHỮNG CƠNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ Đỗ Thanh Trung (2009), “Án lệ vấn đề thừa nhận án lệ Việt Nam nay”, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Luật Thành phố HCM Đỗ Thanh Trung (2012), “Án lệ: số vấn đề lý luận thực tiễn”, Tạp chí Khoa học pháp lý, số Đỗ Thanh Trung (2014), “Một vấn đề lý luận cần thống trước xây dựng áp dụng án lệ Việt Nam”, Kỷ yếu hội thảo “Án lệ hệ thống Thông luật châu Âu lục địa: Hiến kế cho việc xây dựng áp dụng án lệ Việt Nam”, Trường Đại học Luật Thành phố HCM ngày 25 tháng năm 2014 Đỗ Thanh Trung (2016) “Án lệ hệ thống pháp luật common law”, Kỷ yếu hội thảo đề tài cấp bộ; “Tập quán pháp, tiền lệ pháp đa dạng hóa hình thức pháp luật Việt Nam”, Trường Đại học Luật Thành phố HCM tháng 12 năm 2016 Đỗ Thanh Trung (2016) “Chức tạo lập án lệ tòa án”, Kỷ yếu hội thảo đề tài cấp bộ; “Tập quán pháp, tiền lệ pháp đa dạng hóa hình thức pháp luật Việt Nam”, Trường Đại học Luật Thành phố HCM tháng 12 năm 2016 Đỗ Thanh Trung (2016), “Vai trò tạo lập án lệ tịa án”, Tạp chí Kiểm sát, số 11 Đỗ Thanh Trung (2016), “Một số vấn đề lý luận án lệ hệ thống Thông luật”, Tạp chí Khoa học Pháp lý, số Đỗ Thanh Trung (2017), “Bàn hiệu lực thời gian án lệ”, Tạp chí Khoa học Pháp lý, số 9 Đỗ Thanh Trung (2018), “Bàn nguyên tắc tương tự hoạt động áp dụng án lệ”, Tạp chí Tịa án nhân dân, số 2, Kỳ I 10 Đỗ Thanh Trung (2018), “Hoạt động áp dụng án lệ Tòa án: Một số bất cập hướng hoàn thiện”, Tạp chí điện tử Tịa án nhân dân, ngày 28 tháng năm 2018 37 11 Đỗ Thanh Trung (2018), “Án lệ - Một số bất cập đề xuất hướng hồn thiện”, Tạp chí điện tử Tịa án nhân dân, ngày 28 tháng năm 2018 ... đề chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nhằm tạo tranh tổng thể hai chức tòa án: (i) vấn đề chức tạo lập án lệ tòa án: thẩm quyền tạo lập án lệ, phạm vi tạo lập án lệ, phương pháp lập luận tạo lập. .. quán thể thông vấn đề sau: - Chức tạo lập án lệ: thẩm quyền tạo lập án lệ; phạm vi tạo lập án lệ; phương pháp lập luận tạo lập án lệ; công bố án lệ - Chức áp dụng án lệ: nghĩa vụ tuân theo án lệ; ... lệ tòa án? ??; (ii) hệ thống hóa vấn đề chức tạo lập áp dụng án lệ tòa án nhằm tạo tranh tổng thể hai chức tòa án gồm: thẩm quyền tạo lập án lệ, phạm vi tạo lập án lệ, phương pháp lập luận tạo lập