Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển LỜI NÓI ĐẦU Trong xu hội nhập kinh tế với nước khu vực giới, ngoại thương Việt Nam năm qua có tiến vượt bậc, góp phần làm thay đổi mặt kinh tế Việt Nam Để thực tốt nhiệm vụ mình, người làm cơng tác ngoại thương phải am hiểu nhiều lĩnh vực như: chuyên ngành hàng hải, vận tải, ngân hàng, kho vận, bảo hiểm, pháp lý Xét cấu giá thành chi phí mua bảo hiểm cho lơ hàng XNK có lẽ chiếm phần nhỏ khoản chi phí Với khoản chi phí nhỏ bảo hiểm này, người có quyền lợi hàng hố yên tâm rủi ro bất ngờ mà hàng hố gặp phải Tuy nhiên, khơng phải lúc hàng hoá bảo hiểm bị hư hỏng, tổn thất người bảo hiểm giải bồi thường Do vậy, vấn đề bảo hiểm hàng hoá vận chuyển cần quan tâm cách thấu đáo công tác ngoại thương, thời gian qua, Bộ luật Hàng hải Việt Nam, Bộ Luật dân sự, Luật kinh doanh bảo hiểm Quốc hội thông qua Hiệp định thương mại Việt Mỹ có hiệu lực thi hành Trong lĩnh vực bảo hiểm hàng hố bảo hiểm hàng hoá vận chuyển đường biển phức tạp gây nhiều tranh chấp so với vận chuyển hàng hố đường hàng khơng, đường bộ, đường sắt đường sơng Do vậy, nói đến bảo hiểm hàng hoá, người ta hay nghĩ đến bảo hiểm hàng hoá vận chuyển đường biển Nhận thức tầm quan trọng vấn đề này, với kiến thức học, em chọn đề tài: "Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá xuất nhập chuyên chở đường biển" cho khố luận tốt nghiệp Vũ Văn Long - Lớp A1-CN9 - Đại Học Ngoại Thương Hà Nội Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển Khoá luận viết theo phương pháp lịch sử, phương pháp so sánh, phương pháp phân tích tổng hợp Khi trình bày vấn đề em thường xuất phát từ lịch sử vấn đề, tiến hành so sánh quy phạm, quy định pháp luật, sâu vào phân tích sau tổng hợp lại Ngồi phần mở đầu kết luận, khố luận kết cấu thành ba chương: Chương I: Những vấn đề chung bảo hiểm hàng hoá Chương II: Hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển Chương III: Hoàn thiện pháp luật Việt Nam hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển Tuy nhiên, nhiều hạn chế kiến thức thời gian, chắn khố luận khơng tránh khỏi thiếu sót hạn chế Vì vậy, em mong nhận đóng góp ý kiến thầy bạn bè có quan tâm đến đề tài để khố luận hồn chỉnh Cuối cùng, em xin chân thành cảm ơn thầy giáo, cô giáo Trường Đại học Ngoại Thương Đặc biệt, em xin chân thành cảm ơn PGS TS Hoàng Ngọc Thiết giúp đỡ tận tình em trình nghiên cứu đề tài khoá luận, cảm ơn bạn bè Tổng công ty Bảo Hiểm Việt Nam (Bảo Việt), Công ty bảo hiểm xăng dầu (PJICO) cung cấp thơng tin, tài liệu để giúp em hồn thành khố luận Hà Nội ngày 20 tháng 05 năm 2003 Vũ Văn Long Vũ Văn Long - Lớp A1-CN9 - Đại Học Ngoại Thương Hà Nội Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển CHƯƠNG I NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BẢO HIỂM HÀNG HOÁ Từ nhiều năm nay, bảo hiểm hàng hoá vận chuyển đường biển dịch vụ trọng yếu hoạt động thương mại quốc tế bảo hiểm cung cấp bảo vệ cho hàng hố trước tổn thất ln thường xuyên đe doạ hành trình hàng hải, bảo toàn vốn cho nhà kinh doanh ngoại thương nhờ mở rộng phạm vi kinh doanh họ Bảo hiểm hàng hoá vận chuyển đường biển nghiệp vụ kinh doanh quốc tế có tính chất tin cậy, ổn định an toàn bên hữu quan hoạt động ngoại thương, với người vận chuyển ngân hàng Ngoài bảo hiểm hoạt động xuất vơ hình quan trọng ngoại thương quốc gia, cạnh tranh cao, cịn cơng cụ tài thương mại quốc tế Cùng với phát triển kỹ thuật vận tải biển, bảo hiểm hàng hoá vận chuyển đường biển có bước phát triển liên tục Tuy nhiên, bảo hiểm hàng hoá nghiệp vụ truyền thống lâu đời lĩnh vực hoạt động phức tạp 1.1 Đối tượng bảo hiểm Trong hợp đồng bảo hiểm tài sản nói chung phải có tài sản vật thể dễ bị đe doạ rủi ro, tài sản hay vật thể gọi "đối tượng bảo hiểm" Theo Luật bảo hiểm Hàng hải Anh 1906 (Marine Insurance Act - 1906) đạo luật nhiều nước thừa nhận tiêu chuẩn pháp lý quốc tế cho ngành bảo hiểm hàng hải giới hợp đồng bảo hiểm hàng hải định nghĩa "một hợp đồng người bảo hiểm nhận bồi thường cho người bảo hiểm tổn thất hàng hải theo cách thức mức độ hai bên thoả thuận hợp đồng, nghĩa hậu Vũ Văn Long - Lớp A1-CN9 - Đại Học Ngoại Thương Hà Nội 10 Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển tổn thất hành trình hàng hải" (Điều 1) Điều - Luật bảo hiểm Hàng hải Anh 1906 quy định rõ đối tượng hợp đồng bảo hiểm hàng hải hành trình hàng hải hợp pháp định nghĩa hành trình hàng hải là; - Tàu, hàng hố hay động sản khác tình bị đe doạ rủi ro hàng hải - Việc thu cước phí vận tải, hoa hồng, tiền lãi, hay chi phí bị hiểm nguy tàu hàng hố bị đặt tình bị đe doạ rủi ro hàng hải - Trách nhiệm người thứ ba chủ tàu, chủ hàng hay người có quyền lợi hay trách nhiệm tàu hay hàng hố Ví dụ người chuyên chở phải chịu trách nhiệm hàng hoá đảm nhận chuyên chở, người thuê tàu có trách nhiệm thời gian hợp đồng Theo điều 573 Bộ luật Dân Việt Nam quy định: "Đối tượng bảo hiểm bao gồm người, tài sản, trách nhiệm dân đối tượng khác theo quy định pháp luật." Điều 201.1 quy định "Đối tượng bảo hiểm hàng hải quyền lợi vật chất liên quan đến hoạt động hàng hải mà quy tiền, bao gồm; tàu biển, hàng hố, tiền cước vận chuyển, tiền cơng vận chuyển hành khách, tiền thuê tầu, tiền thuê - mua tầu, tiền lãi ước tính hàng hố, khoản hoa hồng, chi phí tổn thất chung, trách nhiệm dân khoản tiền đảm bảo băng tàu, hàng hoá tiền cước vận chuyển." Trong bảo hiểm hàng hoá "đối tượng bảo hiểm" nói chung hàng hố định nghĩa Phụ thứ nhất, mục 17 phần quy tắc giải thích đơn bảo hiểm Luật bảo hiểm Hàng hải Anh 1906 có ghi rõ từ "hàng hố" có nghĩa hàng hố với tính chất thương mại không bao gồm đồ đạc cá nhân Vũ Văn Long - Lớp A1-CN9 - Đại Học Ngoại Thương Hà Nội 11 Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển hay lương thực dự trữ để dùng tàu Nếu khơng có tập qn trái ngược hàng hố chở boong súc vật khơng thể gọi chung hàng hoá" Điều 90 - Luật bảo hiểm Hàng hải Anh 1906 định nghĩa thêm hàng hoá sau: "động sản có nghĩa tài sản hữu hình ngồi tàu bao gồm tiền bạc chứng khốn có giá trị tài liệu khác" Điều 16.3 Luật bảo hiểm Hàng hải Anh 1906 có quy định rõ giá trị bảo hiểm hàng hoá tài sản bảo hiểm lúc ban đầu (giá gốc) cộng với chi phí việc xếp hàng chi phí bảo hiểm toàn tài sản Điều 1.c - Quy tắc Hague 1924 định nghĩa " hàng hoá gồm tài sản, đồ vật, hàng hoá vật phẩm loại, ngoại trừ súc vật sống hàng hoá theo hợp đồng chuyên chở khai xếp boong thực chở " Theo quy định Luật bảo hiểm Hàng hải Anh 1906 đối tượng bảo hiểm phải định rõ đơn bảo hiểm, tính chất phạm vi quyền lợi người bảo hiểm (toàn thể hay phận) Điều 26 - Chỉ định đối tượng bảo hiểm: 1- Tên đối tượng bảo hiểm phải miêu tả đơn bảo hiểm hàng hải cách rõ ràng hợp lý 2- Tính chất mức độ quyền lợi người bảo hiểm đối tượng bảo hiểm không cần thiết phải ghi rõ đơn bảo hiểm 3- Nếu đơn bảo hiểm miêu tả đối tượng bảo hiểm theo điều kiện chung đơn bảo hiểm giải thích để áp dụng vào đối tượng mà người bảo hiểm dự kiến bảo hiểm 4- Áp dụng mục phải ý đến tập quán chi phối việc định đối tượng bảo hiểm" Vũ Văn Long - Lớp A1-CN9 - Đại Học Ngoại Thương Hà Nội 12 Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển Về nội dung, nhìn định đối tượng bảo hiểm Bộ luật Hàng hải Việt Nam khơng có khác biệt lớn so với Luật bảo hiểm Hàng hải Anh Điều 200.1- Bộ luật Hàng hải Việt Nam 1990 định nghĩa " Hợp đồng bảo hiểm Hàng hải hợp đồng ký kết người bảo hiểm người bảo hiểm theo người bảo hiểm thu phí bảo hiểm người bảo hiểm trả người bảo hiểm người bảo hiểm bồi thường tổn thất đối tượng bảo hiểm rủi ro hàng hải gây theo mức độ điều kiện thoả thuận với người bảo hiểm" 1.2 Các nguyên tắc bảo hiểm hàng hải 1.2.1 Quyền lợi bảo hiểm Quyền lợi bảo hiểm nguyên tắc bốn nguyên tắc cuả bảo hiểm Hàng hải: quyền lợi bảo hiểm, trung thực tối đa, bồi thường quyền Theo Luật bảo hiểm Hàng hải 1906 Anh vi phạm người thực hợp đồng bảo hiểm mà khơng có quyền lợi bảo hiểm đối tượng bảo hiểm không dự kiến hợp lý để tiếp nhận quyền lợi Điều - Luật bảo hiểm Hàng hải Anh 1906 định nghĩa quyền lợi bảo hiểm sau: 1- Theo quy định luật này, người có quyền lợi bảo hiểm người liên quan đến hành trình đường biển 2- Một người coi liên quan đến hành trình đường biển có liên quan hợp pháp cơng hành trình tài sản bảo hiểm chịu rủi ro hành trình mà theo người hưởng lợi tài sản bảo hiểm an toàn hay đến Vũ Văn Long - Lớp A1-CN9 - Đại Học Ngoại Thương Hà Nội 13 Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển bến hạn, bị thiệt hại tài sản bị tổn thất hay tổn hại, hay bị cầm giữ thể chịu trách nhiệm tổn thất đó" Tóm lại người chịu thiệt hại mặt tài đối tượng bảo hiểm bị tổn thất coi "người có quyền lợi bảo hiểm" quyền lợi người bị phương hại đối tượng bảo hiểm bị tổn thất ngược lại bảo đảm an toàn Khác nghiệp vụ bảo hiểm khác, theo hợp đồng bảo hiểm hàng hải người bảo hiểm khơng thiết phải có quyền lợi bảo hiểm tiến hành bảo hiểm, nhiên họ phải có dự tính hợp lý việc tiếp nhận quyền lợi Tham chiếu vụ Andersen kiện Morice (1876) hàng hoá gạo bảo hiểm người mua hàng, hợp đồng mua bán có quy định tài sản chuyển giao tồn hàng hố xếp lên tàu Tổn thất hàng hố có ba phần tư hàng xếp lên tàu người mua khơng có quyền lợi bảo hiểm Ngược lại vụ Colonial Insurance Company (1886) hợp đồng mua bán quy định rẳng rủi ro chuyển giao cho người mua hàng hoá xếp lên tàu phần hàng hố lúa mì bảo hiểm bốc lên tàu Tuy nhiên, người bảo hiểm phải có quyền lợi bảo hiểm vào thời điểm có tổn thất, điều quy định điều Luật bảo hiểm Hàng hải Anh 1906 Để tránh ngộ nhận, vấn đề ấn định rõ điều 11 Điều khoản Học hội bảo hiểm hàng hoá (Institute Cargo Clauses ICC 1982) - Điều khoản quyền lợi bảo hiểm: 1- Để địi bồi thường theo đơn bảo hiểm này, người bảo hiểm phải có quyền lợi bảo hiểm đối tượng bảo hiểm vào thời gian xảy tổn thất 2- Với điều kiện phải theo 11.1 đây, người bảo hiểm có quyền địi bồi thường cho tổn thất bảo hiểm xảy thời gian Vũ Văn Long - Lớp A1-CN9 - Đại Học Ngoại Thương Hà Nội 14 Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển bảo hiểm có hiệu lực, tổn thất xảy trước hợp đồng bảo hiểm ký kết, trừ người bảo hiểm có tổn thất mà người bảo hiểm chưa hay biết" Điều khoản 11.2 liên quan đến tập quán đặc biệt có từ lâu gọi "tổn thất hay không tổn thất" đề cập đến Quy tắc giải thích đơn bảo hiểm số - Phụ Luật bảo hiểm Hàng hải Anh, theo đơn bảo hiểm đảm bảo tổn thất bảo hiểm xảy cho hàng hoá bắt đầu vận chuyển trước thực hợp đồng bảo hiểm hàng hoá bị tổn thất rủi ro bảo hiểm mà người bảo hiểm vào lúc thực bảo hiểm Hiệu lực điều khoản làm cho đảm bảo hợp đồng ký vào lúc hành trình bắt đầu có hiệu lực hồi tố từ bắt đầu hành trình Trên thực tế hàng hoá vận chuyển với hàng ngàn container hay với hàng chục ngàn hàng tàu việc người bảo hiểm phát hàng hố bị tổn thất sau vận chuyển để tiến hành trục lợi bảo hiểm điều khó thực được, trừ rủi ro lớn phương tiện thông tin đại chúng đưa tin điều lại dễ bị phát Khi có khiếu nại thuộc đơn bảo hiểm, người bảo hiểm buộc người bảo hiểm phải chứng minh quyền lợi bảo hiểm đối tượng bảo hiểm vào thời điểm xảy tổn thất khơng chứng minh khiếu nại địi bồi thường khơng giải Đối với hàng hoá chuyên chở đường biển, tất nhiên chủ hàng phải có quyền lợi bảo hiểm, ngồi với hàng hố tồn loại quyền lợi khác đem bảo hiểm: Vũ Văn Long - Lớp A1-CN9 - Đại Học Ngoại Thương Hà Nội 15 Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển (1) Lãi ước tính: Nếu hàng đến bến an tồn chủ hàng bán lơ hàng với dự tính có lãi Lãi gọi "lãi ước tính" thường cộng thêm vào số tiền bảo hiểm hàng hố, mức ấn định 10% giá trị CIF (2) Thuế nhập khẩu: Nếu hàng hố bị tổn thất tồn đường vận chuyển người nhập miễn thuế Nếu đến cảng, hàng nhận bị tổn thất phận người nhập không miễn thuế theo tỷ lệ hàng hư hỏng, hầu hết trường hợp phải nộp thuế đầy đủ Do thuế bảo hiểm mà người nhập có quyền lợi cần bảo hiểm Tuy nhiên để bồi thường phần quyền lợi phần thuế nhập phải kê khai rõ giấy yêu cầu bảo hiểm thể đơn bảo hiểm (3) Giá trị tăng thêm: Nếu giá hàng thị trường tăng lên đáng kể vận chuyển, hàng hoá bị tới trạng thái bị hư hỏng người nhận hàng bị thất thu khoản trị giá tăng thêm hàng hoá Để tránh tổn thất ấy, trị giá tăng thêm bảo hiểm riêng rẽ không nằm bảo hiểm gốc Để áp dụng điều ICC 1982 - điều 14 quy định "Điều khoản trị giá tăng thêm": 14.1 Nếu người bảo hiểm ký kết hợp đồng bảo hiểm trị giá tăng thêm cho hàng hoá bảo hiểm trị giá thoả hàng hố phải coi gia tăng tới tổng số tiền bảo hiểm cộng với số tiền bảo hiểm trị giá gia tăng… 14.2 Trường hợp bảo hiểm này, bảo hiểm trị giá tăng thêm phải áp dụng điều khoản sau đây: Giá trị thoả thuận hàng hoá phải coi ngang với tổng số tiền bảo hiểm hợp đồng bảo hiểm ban đầu tất hợp đồng bảo hiểm Vũ Văn Long - Lớp A1-CN9 - Đại Học Ngoại Thương Hà Nội 16 Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển giá trị tăng thêm mà người bảo hiểm thực bảo hiểm cho tổn thất đó…" Điều 14.1 áp dụng cho đơn bảo hiểm ban đầu điều 14.2 cho đơn bảo hiểm trị giá gia tăng, hai điều khoản chung mục đích đòi người bảo hiểm cộng trị giá đơn bảo hiểm coi trị giá áp dụng cho hai đơn Để nắm điều này, người bảo hiểm có quyền biết số tiền bảo hiểm yêu cầu biết thông tin có khiếu nại bồi thường Nếu khơng có quy định tổng số hai trị giá chi phí tố tụng, đề phịng tổn thất chi phí người bảo hiểm chi trả để chứng minh tổn thất người bảo hiểm trả hết dù biết có đơn bảo hiểm trị giá tăng thêm Với điều khoản chi phí phân chia người bảo hiểm đơn bảo hiểm đơn bảo hiểm trị giá gia tăng số tiền đòi người thứ ba phân bổ 1.2.2 Trung thực tối đa - Nghĩa vụ khai báo Trung thực tối đa nguyên tắc thứ hai bảo hiểm hàng hải Luật bảo hiểm Hàng hải Anh 1906 từ điều 17 đến điều 20 đề cập đến vấn đề yêu cầu trung thực, tất bên liên quan hợp đồng bảo hiểm hàng hải phải thương lượng với sở chân thành tuyệt đối Trung thực tối đa ngụ ý phải khai báo đầy đủ kiện cần thiết biết coi biết Đặc biệt người bảo hiểm phải kê khai trình bày tất việc cụ thể có liên quan đến hàng hố bảo hiểm, việc mà họ biết phải biết công việc thương mại bình thường Như người bảo hiểm biết đầy đủ thông tin cần thiết để giúp họ việc đánh giá rủi ro, nhận hay từ chối bảo hiểm tính giá phí hợp lý Bổn phận trung thực ràng buộc người bảo hiểm Họ xui dục khách hàng thực hợp đồng bảo hiểm mà họ biết không hợp Vũ Văn Long - Lớp A1-CN9 - Đại Học Ngoại Thương Hà Nội 17 ... Những vấn đề chung bảo hiểm hàng hoá Chương II: Hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển Chương III: Hoàn thiện pháp luật Việt Nam hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển... Vũ Văn Long Vũ Văn Long - Lớp A1-CN9 - Đại Học Ngoại Thương Hà Nội Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển CHƯƠNG I NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BẢO HIỂM HÀNG HOÁ... Một số vấn đề pháp lý hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK chuyên chở đường biển tổn thất hành trình hàng hải" (Điều 1) Điều - Luật bảo hiểm Hàng hải Anh 1906 quy định rõ đối tượng hợp đồng bảo hiểm hàng