THIẾT KẾ DỰ ÁN GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG CHO HỌC SINH LỚP Các nguyên tắc thiết kế dự án giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học Bảo đảm tính vừa sức với học sinh Học sinh tiểu học so với cấp học khác, chí học sinh khối lớp cấp học ln có khác biệt trình độ, đặc điểm tâm sinh lí kinh nghiệm sống Vì trình thiết kế dự án BVMT, lựa chọn nội dung, phương pháp hình thức tổ chức dạy học phải phù hợp với đặc điểm lứa tuổi, đặc điểm lớp đặc điểm cá nhân học sinh Nguyên tắc đòi hỏi giáo viên cần nắm rõ tính chất khó khăn dự án quy mơ, nội dung, mức độ khó, dễ hoạt động để giao nhiệm vụ phù hợp với học sinh Dự đoán trước trở ngại mà học sinh lớp gặp q trình thực dự án học tập để kêu gọi hỗ trợ từ lực lượng giáo dục khác phương tiện tìm kiếm thơng tin Bảo đảm gắn liền với thực tiễn sống học sinh Thực tiễn sống nơi cung cấp cho học sinh nguồn tri thức nơi để em khẳng định tính đắn tri thức Như thiết kế dự án nội dung dự án cần phải thích hợp với sống em, với điều kiện tự nhiên, kinh tế địa phương để em đối chiếu tri thức học với thực tiễn, giải thích tượng thiên nhiên, giải vấn đề sống hàng ngày Nhà trường tổ chức cho học sinh số hoạt động cụ thể như: - Liên hệ HS tự tìm hiểu thực trạng thực tế địa phương - Xây dựng góc (hoặc phòng) trưng bày, giới thiệu tranh, ảnh, tự liệu, vật có liên quan đến giáo dục BVMT - Thành lập câu lạc môi trường - Tổ chức hoạt động xã hội vừa sức với học sinh để đem lại lợi ích cho mơi trường, cho gia đình, cho cộng đồng Bảo đảm tính hấp dẫn, lí thú dự án Những dự án thực phải đảm bảo tính hấp dẫn, kích thích thích thú học sinh Học sinh cần thấy cần thiết ý nghĩa tích cực dự án học tập mang lại cho thân, gia đình, xã hội mơi trường Bên cạnh đó, nhiệm vụ, hoạt động dự án phải hấp dẫn, tạo thoải mái em tích cực, chủ động, sáng tạo thực nhiệm vụ dự án mà không cảm thấy bị ép buộc, gị bó, nhàm chán miễn cưỡng Nói tóm lại, số lưu ý giáo viên tổ chức dự án: - Những nhiệm vụ dự án phải đảm bảo tính vừa sức học sinh, khơng q khó khơng q dễ HS - Tạo không gian cởi mở, vui vẻ, có trợ giúp giảng giải giáo viên (nếu cần) - Gợi ý HS sử dụng đa dạng hình thức báo cáo khác - Có phần thưởng, tuyên dương, khích lệ, động viên em kịp thời trình thực dự án đến tổng kết dự án Nội dung giáo dục môi trường lớp Để khai thác nội dung giáo dục mơi trường lồng ghép, tích hợp môn học lớp 5, tiến hành rà sốt, đề xuất nội dung hoạt động giáo dục mơi trường học môn Khoa học, Địa lí, Đạo đức, Mĩ thuật, Âm nhạc • Nội dung tích hợp giáo dục mơi trường qua mơn Khoa học lớp thể qua bảng 2.1: Nội dung tích hợp giáo dục mơi trường mơn Khoa học lớp Nội dung tích hợp Tên Mục tiêu học giáo dục môi trường Bài Phịng bệnh rét 12: - Nắm Mức độ tích hợp - HS có kĩ Bộ nguyên nhân, cách quan sát, theo dõi phận sốt phòng tránh nơi sinh sống bệnh sốt rét - Nắm muỗi; biết giữ vệ sinh nhà ở, môi nguyên nhân, cách trường xung quanh, Bài Phòng bệnh 13: phòng tránh phát quang bụi rậm, bệnh sốt xuất khơi sốt huyết thơng cống rãnh, có thói quen xuất ngủ để phòng huyết chống muỗi gây bệnh sốt rét, sốt xuất huyết Bài 22: - Kể tên số đồ - HS xem, Bộ Tre, mây, dùng làm từ tre, tiếp xúc trực tiếp phận song mây, song với vật dụng - Nhận biết số đặc điểm song chất liệu tre, - Có kĩ bảo tre, mây, Nội dung tích hợp Tên Mục tiêu học giáo dục mơi trường độ tích hợp mây, song quản vật dụng làm - Nhận biết số vật dụng song sử dụng tiết làm từ tre, mây, kiệm, bền lâu tre, Mức mây, song cách bảo quản đồ dùng Bài 29: Thủy tinh - Nắm tính - HS tiếp Bộ chất thủy tinh xúc với vật phận - Kể tên số dụng làm công dụng thủy tinh: cốc, thủy tinh chén, lọ hoa sống -Thực hành lau, - Biết bảo quản rửa thủy tinh nhẹ đồ dùng làm từ nhàng, tránh va thủy tinh chạm để sử dụng bền lâu Nội dung tích hợp Tên Mục tiêu học giáo dục môi trường Bài 41: Năng lượng mặt trời Mức độ tích hợp - Biết số ứng - HS thực hành sử Bộ dụng sử dụng dụng lượng phận lượng mặt mặt trời: tắm nắng, trời chiếu trồng cây, phơi sáng, phơi khô, quần áo phát điện năng, … - Nêu số - HS tham gia Bộ loại Bài lượng hoạt 42: chất đốt động cộng phận đồng, gia đình Sử dụng - Biết số ứng sử dụng tiết kiệm dụng lượng lượng chất lượng chất đốt đốt chất đốt sống như: khai thác dầu mỏ, khí đốt nấu ăn, chạy máy, chiếu sáng … Bài Sử 44: - Kể số - HS tham gia Bộ dụng ứng dụng hoạt động cộng phận lượng gió đồng, gia đình Nội dung tích hợp Tên Mục tiêu học giáo dục môi trường Mức độ tích hợp lượng nước chảy sử dụng lượng lượng gió đời sống gió (cối xay gió) sản xuất nước chảy (nhà lượng - Sử dụng máy thủy điện) nước lượng gió: điều hịa - HS biết tiết kiệm chảy khí hậu, chạy động điện lúc, gió, làm khơ, nơi lớp, nhà, nơi - Sử dụng công cộng lượng nước chảy: chạy máy phát điện quay guồng nước - Kể tên số - HS tham gia vào Bộ Bài Sử 44: biện pháp tiết kiệm hoạt động tiết phận dụng điện kiệm điện tắt thiết bị điện lượng không sử dụng điện đèn, quạt, điều hòa Bài 53: Chỉ hình vẽ - HS thực hành gieo Tồn Nội dung tích hợp Tên Mục tiêu học giáo dục môi trường Cây mọc lên từ hạt Bài Mức độ tích hợp hay thật cấu hạt, chăm sóc phần tạo hạt gồm có: mọc lên từ hạt vỏ, phôi chất dinh dưỡng dự trữ 54: - Nêu ví dụ số - HS quan sát Tồn Cây mọc lên phận phần có từ cành, thân, mẹ; thể mọc lên rễ mẹ trồng, chăm sóc mọc từ số lên từ mẹ phận giá đỗ mẹ - Nắm định - HS tiếp xúc Tồn Bài Mơi trường 62: nghĩa trường môi với thành phần phần từ môi trường sống: - Nắm thành cảm nhận không phần mơi khí hít vào, ánh trường phương địa sáng, nước, đất Nội dung tích hợp Tên Mục tiêu học giáo dục môi trường Bài 64: Vai trị mơi trường tự nhiên đời sống người Bài Biết sức độ tích hợp ảnh - HS nhận biết mơi Tồn hưởng lớn mơi trường tự nhiên phần trường đời cung cấp cho sống lồi người người MT tự nhiên nhận - Hiểu tác động từ người người tài nguyên thiên nhiên 65: Tác động - Mức - Nêu nguyên - HS tham quan Toàn nhân dẫn đến rừng rừng quốc gia Cúc phần bị tàn phá Phương, tham gia hoạt động Nêu tác hại người đến vệ rừng nhằm việc tàn phá môi hạn chế nạn rừng trường rừng trồng rừng xanh bảo làm phá Nội dung tích hợp Tên Mục tiêu học giáo dục mơi Mức độ tích trường hợp - Kể tên số - Không xả rác, chất Toàn Bài 66: nguyên nhân thải, nước thải, phần Tác động việc đất trồng nước hút ngày bị suy phốt bể số người đến thối thu hẹp chất hóa học độc môi hại môi trường trường đất đất - Hạn chế sử dụng túi nilon Bài 67: - Kể số - HS quan sát, điều Toàn Tác động nguyên nhân dẫn tra môi trường phần đến khơng khí khơng khí nước người đến nguồn nước bị ô bị ô nhiễm môi nhiễm trường - Kể tác người thực - Tuyên truyền khơng khí hại nhiễm khơng phương tiện cơng nước khí mơi trường cộng xe bt, nước hạn chế thải khí khơng khí hoạt động trí tuệ hoạt động thực hành xen kẽ tác động qua lại với nhau; tạo sản phẩm trưng bày Người học thu thập liệu từ nhiều nguồn khác phân tích, tổng hợp tích lũy kiến thức thu Như vậy, người học thử nghiệm kiến thức học qua thực tiễn sống Trong trình thực dự án, HS liên hệ, tìm hỗ trợ cần, phải thường xuyên phản hồi, thông báo thơng tin cho giáo viên nhóm khác qua buổi thảo luận Tuần 2: Báo cáo kết công việc làm tuần Giáo viên nhận xét điều chỉnh HS sai hướng, giải đáp, hỗ trợ vướng mắc HS thực dự án GV gặp gỡ HS để xem xét kế hoạch hành động đảm bảo em hướng, yêu cầu nhóm thường xuyên xem lại kế hoạch dự án BƯỚC 3: TRÌNH BÀY SẢN PHẨM Hết thời hạn thực sản phẩm, GV tổ chức cho đại diện nhóm trình bày sản phẩm dự án Các nhóm khác theo dõi nhận xét Kết sau tiến hành dự án học tập sản phẩm vật chất trưng bày được, thực cải tạo, sản phẩm phi vật chất (bài thơ, hát, quan tâm, giúp đỡ…), thu hoạch (mỗi học sinh viết cảm nghĩ buổi thực dự án) trình bày Power Point Sản phẩm trình bày nhóm người học, giới thiệu trước lớp, trường học hay ngồi xã hội Khi trình bày, giới thiệu sản phẩm, giáo viên cần giúp học sinh thấy rõ ý nghĩa, tác động tích cực dự án cộng đồng, xã hội BƯỚC 4: TỔNG KẾT, ĐÁNH GIÁ DỰ ÁN Giáo viên đánh giá người học, người học tự đánh giá thân đánh giá lẫn thơng qua q trình thực dự án sản phẩm dự án Giáo viên hướng dẫn người học rút kinh nghiệm để thực dự án đạt kết cao Tiêu chí đánh giá sản phẩm trình bày bảng 2.6: Tiêu chí đánh giá sản phẩm dự án TT Tiêu chí Sản phẩm hay thuyết minh, phù hợp với mục tiêu đề Sản phẩm có tính thực tiễn, thiết thực với sống Điểm tối đa 20 20 Điểm đánh giá Ghi Mọi thành viên tham gia 20 Sản phẩm làm từ vật liệu dễ kiếm, giá thành rẻ, an toàn cho người sử 10 dụng Trình bày cách làm sản phẩm rõ ràng, mạch lạc Áp dụng công nghệ thông tin dự án Các thành viên nhóm hợp tác, giúp đỡ lẫn 10 10 10 2.5 Các điều kiện để tổ chức dự án giáo dục môi trường Để tổ chức dự án BVMT cho học sinh lớp đạt hiệu quả, cần đảm bảo điều kiện sau: Cơ sở vật chất Trước thực dự án, HS cần chuẩn bị phương tiện, sở vật chất như: dụng cụ trồng chăm sóc cây, vật liệu tái chế, máy tính, kinh phí…Do đó, GV cần dự tính nguồn sở vật chất (ví từ hỗ trợ từ nhà trường, gia đình học sinh, địa phương…) Phương tiện cần đảm bảo đơn giản, dễ kiếm, dễ sử dụng giá thành rẻ mang lại hiệu Sự phối hợp lực lượng giáo dục Giáo viên học sinh cần đến phối hợp, giúp đỡ hay tài trợ lực lượng giáo dục khác gia đình, nhà trường, quan, doanh nghiệp… Điều kiện thực tiễn địa phương Giáo viên cần nghiên cứu thực tiễn địa phương hay địa phương nơi thực dự án, nơi môi trường khai thác hay cải thiện Môi trường tiến hành dự án phải nơi có khơng gian rộng mở chứa nhiều người, an toàn, thuận lợi cho việc di chuyển học sinh, nơi khai thác để học sinh thực hoạt động dự án mang ý nghĩa cho cộng đồng Nhận thức giáo viên Giáo viên cần có hiểu biết định dự án: đặc trưng, phương thức điều kiện định để thực dự án, hiểu biết nội dung giáo dục BVMT để đưa nhiệm vụ học sinh rèn luyện Khả học sinh Việc giáo viên thiết kế dự án giáo dục môi trường dự án học tập, hoạt động lên lớp cần phải đảm bảo dự án phù hợp với khả năng, vốn hiểu biết, kinh nghiệm sống, kĩ mềm, kinh tế học sinh Ví dụ minh họa thiết kế tổ chức dự án giáo dục môi trường cho học sinh lớp Ví dụ thiết kế dự án giáo dục môi trường cho học sinh lớp Dựa vào quy trình đưa trên, chúng tơi thiết kế dự án : “VÌ MỘT TƯƠNG LAI XANH” BƯỚC 1: XÁC ĐỊNH CHỦ ĐỀ DỰ ÁN - Giáo viên lựa chọn chủ đề giáo dục môi trường tổ chức thành dự án học tập: dự án “VÌ MỘT TƯƠNG LAI XANH”, mục tiêu dự án học sinh thực việc làm có ý nghĩa thực tiễn, hoạt động chủ đề có tác dụng làm cải thiện xã hội, sản phẩm học sinh có ý nghĩa BƯỚC 2: LẬP KẾ HOẠCH DỰ ÁN • Xác định mục tiêu dự án: - Về kiến thức: + Trình bày số biện pháp bảo vệ môi trường + Nêu tác hại việc xả rác bừa bãi đến môi trường đất, nước, khơng khí + Nêu lợi ích việc giữ gìn, bảo vệ mơi trường xung quanh, trồng xanh, phân loại rác việc tận dụng, tái sử dụng vật liệu + Nắm cách phân loại rác thải, trồng chăm sóc xanh - Về kĩ năng: + Phân loại rác thải hữu cơ, rác vô rác tái chế + Làm sản phẩm thủ công từ vật liệu tái sử dụng đạt yêu cầu ứng dụng thẩm mĩ + Trồng chăm sóc số loại - Về thái độ: + Có thái độ khơng đồng tình với hành động phá hoại, làm ô nhiễm môi trường xung quanh + Có thái độ đồng tình với hành động bảo vệ môi trường sống xung quanh + Thêm yêu thiên nhiên, đất nước mong muốn bảo vệ, làm cho mơi trường thêm xanh, sạch, đẹp • Các mơn học có liên quan đến dự án: Khoa học, Địa lí, Tiếng Việt, Đạo đức, Kĩ thuật, Âm nhạc, Mĩ thuật • Địa điểm thực dự án: - Trong phạm vi trường học: lớp học, sân trường, vườn trường… - Ngoài trường học: Khu phố gần nhà học sinh • Thời gian: tổ chức tuần (tuần học 32,33) • Phương tiện, sở vật chất: chổi xẻng, thùng rác hữu vô cơ, giấy, đồ hộp, vỏ chai, lon nhựa, máy vi tính, thư viện • Hình thức tổ chức: Chia lớp thành nhóm học sinh (HS xung phong GV định dựa lực HS) Mỗi nhóm có 06 người, lớp có 05 nhóm Trong nhóm bình bầu 01 nhóm trưởng 01 thư kí • Dự kiến sản phẩm cần đạt: Học sinh trình bày hiểu biết thơng qua sản phẩm Học sinh lựa chọn thể số hình thức sau: + Bài báo cáo thực dự án + Các vật dụng, trang trí làm từ vật liệu tái sử dụng + Thông điệp BVMT dạng hiệu (slogan) kèm tranh vẽ minh họa + Một kịch ngắn có nội dung thơng điệp việc gìn giữ, bảo vệ mơi trường sống xanh, sạch, đẹp + Một hát, thơ, văn, thư có nội dung mơi trường + Cây rau, hoa tự trồng chăm sóc + Buổi lao động, quét sân trường, vệ sinh đường phố, thu gom rác thải địa phương gần nhà học sinh • Giáo viên xây dựng câu hỏi định hướng: - Câu hỏi khái quát: - Giáo viên đặt vấn ô nhiễm môi trường từ tranh nhằm gợi mở, kích thích HS hứng thú, tị mị nội dung dự án: + Em biết mơi trường sống xung quanh ? + Chúng ta sống môi trường tự nhiên ? + Theo em, làm để cải thiện thực trạng ô nhiễm môi trường ? - Câu hỏi học: - GV đưa câu hỏi học nhằm dẫn dắt em tìm hiểu sâu chủ đề mơi trường xây dựng kế hoạch công việc cần làm: + Điều tra, theo dõi thực trạng vứt rác thải khu phố nơi em sống + Nguyên nhân gây ô nhiễm khu phố em + Theo em, cần làm để khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường? + Hãy vẽ sơ đồ tư nêu biện pháp bảo vệ môi trường - Câu hỏi nội dung: + Theo em, loại rác khó phân hủy? Rác khó phân hủy ảnh hưởng đến môi trường đất, nước không khí? + Nêu cách phân loại rác thải vơ hữu thực hành hàng ngày + Trồng chăm sóc loại có ích Ví dụ: giá đỗ, hoa + Thi hát, vẽ tranh tuyên truyền để người nâng cao ý thức bảo vệ mơi trường nhóm + Em hiểu 3R? + Em biết việc tái chế rác thải, vật liệu tái sử dụng? Hãy làm đồ dùng từ vật liệu như: chai, lon nhựa, giấy báo, giấy vụn + Nếu gửi thông điệp môi trường tới HS tiểu học nước, em nhắn nhủ với bạn? BƯỚC 3: THIẾT KẾ CÁC HOẠT ĐỘNG CỦA DỰ ÁN - Các nhóm tim hiểu nêu biện pháp bảo vệ mơi trường Sau đó, GV hướng dẫn HS tổng hợp lại thành sơ đồ tư sau: Sơ đồ tư dự án “Vì tương lai xanh” Vì tương lai xanh HOẠT ĐỘNG 1: Phân loại rác thải - Xây dựng hiệu “Mắt thấy rác, tay nhặt ngay” nghĩa thấy rác vứt không nơi quy định lớp, trường, công viên, nơi công cộng học sinh thực nhặt rác bỏ vào thùng rác - HS tự tìm hiểu lên trình bày cách phân loại rác trước lớp - Nêu tác dụng việc phân loại rác thải với môi trường sống - Thông thường trước vứt rác thải phân thành thành ba loại: rác hữu cơ, rác vô cơ, rác tái chế Một số loại thùng rác tái chế Hướng dẫn phân loại rác thải - HS báo cáo kết việc phân loại rác trường học, gia đình, khu phố HOẠT ĐỘNG 2: 3R - GV hỏi HS hiểu 3R? 3R từ viết tắt ba chữ đầu tiếng Anh: “Reduce - Reuse – Recycle” Theo nghĩa tiếng Việt là: “Tiết giảm - Tái sử dụng - Tái chế” - GV giới thiệu số sản phẩm làm từ vật liệu tái sử dụng công dụng, lợi ích chúng sống hàng ngày - Các nhóm chọn sản phẩm tự lên ý tưởng thiết kế sản phẩm làm từ vật liệu tái sử dụng như: chai lọ, lon nước ngọt, nắp chai, vỏ hộp sữa, giấy viết, thùng xốp Ví dụ tổ chức dự án giáo dục môi trường cho học sinh lớp Dựa vào quy trình thiết kế dự án “VÌ MỘT TƯƠNG LAI XANH” trên, chúng tơi tổ chức dự án trường tiểu học BƯỚC 1: CHUẨN BỊ DỰ ÁN Dựa kế hoạch lập trên, mục tiêu dự án, giáo viên học sinh chuẩn bị: - Không gian: Trong lớp học, ngồi lớp học, nhà, nơi cơng cộng (cơng viên, khu dân cư), thiên nhiên, - Thời gian: tiết sinh hoạt lớp (thứ sáu) - Phương tiện, sở vật chất: chai lọ, - Giáo viên chia lớp thành nhóm, khoảng 6-7 học sinh nhóm, thành viên nhóm tự nhận nhiệm vụ - Giáo viên cần huy động nhờ hỗ trợ từ phía nhà trường, gia đình, cộng đồng, :ban giám hiệu nhà trường, phụ huynh học sinh, thầy cô giáo môn, bác tổ trưởng tổ dân phố BƯỚC 2: THỰC HIỆN DỰ ÁN - Giới thiệu dự án - Giáo viên cho học sinh xem số hình ảnh đốn chủ điểm dự án: + Em quan sát ảnh sau nêu cảm nhận em Thực trạng môi trường + Vậy nhiệm vụ cần phải làm để cải thiện thực trạng này? + Giáo viên học sinh đặt tên cho dự án: VÌ MỘT TƯƠNG LAI XANH - Học sinh thực hoạt động dự án mà giáo viên thiết kế nêu BƯỚC 3: TRÌNH BÀY SẢN PHẨM - Học sinh tổ chức báo cáo sản phẩm cá nhân nhóm - Trưng bày sản phẩm quanh lớp trường học, trường học - Nêu cảm nghĩ, kết nhiệm vụ thực BƯỚC 4: TỔNG KẾT, ĐÁNH GIÁ DỰ ÁN - HS tự nhận xét trình thực dự án sản phẩm theo phiếu đánh giá dự án - Các nhóm đặt câu hỏi cho nhóm báo cáo Học sinh nêu nhận xét, đánh giá sản phẩm bạn - GV nhận xét, đánh giá, trưng bày sản phẩm lớp học, gửi tặng thư viện trường trường khác tổ chức từ thiện - Giáo viên tuyên dương, khen thưởng rút kình nghiệm cho dự án ... trình thiết kế dự án giáo dục môi trường cho học sinh lớp Nhiều tài liệu đưa quy trình dạy học dự án với quan điểm khác Để thích hợp với việc thiết kế dự án giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học, ... minh họa thiết kế tổ chức dự án giáo dục mơi trường cho học sinh lớp Ví dụ thiết kế dự án giáo dục môi trường cho học sinh lớp Dựa vào quy trình đưa trên, chúng tơi thiết kế dự án : “VÌ MỘT TƯƠNG... sức học sinh, khơng q khó, khơng q dễ, kích thích hứng thú, ham học hỏi học sinh Quy trình tổ chức dự án giáo dục môi trường cho học sinh lớp Để tổ chức dự án giáo dục môi trường cho học sinh lớp