SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ TRƯỜNG THPT LANG CHÁNH SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC CHO HỌC SINH LỚP 10 TRƯỜNG THPT LANG CHÁNH QUA CHỦ ĐỀ DẠY HỌC-SỰ BIẾN ĐỔI CỦA ĐỊA HÌNH BỀ MẶT TRÁI ĐẤT (Sách giáo khoa Địa lí 10-Chương trình bản) Người thực hiện: Phạm Văn Tâm Chức vụ: Tổ phó chun mơn SKKN thuộc lĩnh vực: Địa lí THANH HỐ, NĂM 2021 MỤC LỤC NỘI DUNG STT TRANG 1 MỞ ĐẦU 2 1.1 Lí chọn đề tài 1.2 Mục đích nghiên cứu 1.3 Đối tượng nghiên cứu 1.4 Phương pháp nghiên cứu NỘI DUNG 2.1 Cơ sở lí luận 2.2 Thực trạng 2.3 Các giải pháp thực 10 2.4 Hiệu sáng kiến kinh nghiệm 21 11 KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 22 12 3.1 Kết luận: 22 13 3.2 Kiến nghị 22 14 TÀI LIỆU THAM KHẢO 23 15 PHỤ LỤC 24 MỞ ĐẦU: 1.1 Lí chọn đề tài: Trong việc dạy học nhằm nâng cao phẩm chất lực học sinh nhằm đáp ứng yêu cầu đổi giáo dục toàn diện trường THPT miền núi nói chung trường THPT Lang Chánh nói riêng cịn có nhiều hạn chế khó khăn do: Đặc điểm đặc thù vùng miền, kinh tế - xã hội, đời sống vật chất tinh thần cịn nhiều khó khăn; học sinh đa số người dân tộc thiểu số, địa bàn cư trú xa trường; sở vật chất đa số nhà trường thiếu thốn, chưa đáp ứng việc dạy học theo phương pháp đổi Vì lí nên việc triển khai, tổ chức dạy học theo phương pháp giáo viên nhằm nâng cao phẩm chất lực học sinh cịn gặp nhiều hạn chế, khó khăn Năm học 2020-2021 năm học tiếp tục thực Nghị số 29NQ/TW Ban chấp hành Trung ương Đảng, khóa XI "Đổi bản, tồn diện giáo dục - đào tạo, đáp ứng yêu cầu cơng nghiệp hóa, đại hóa điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hội nhập quốc tế" Nhiệm vụ đặt Nghị nề giáo dục coi trọng phát triển phẩm chất, lực người học, đáp ứng yêu cầu xã hội phát triển Để thực nhiệm vụ đặt ra, việc đổi phương pháp dạy học quan trọng, khâu then chốt, khâu định Trong phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao phẩm chất, lực học sinh dạy học theo chủ đề xu hướng dạy học tích cực, phát triển phẩm chất, lực người học đáp ứng yêu cầu đổi phương pháp dạy học nay.[] Trong năm học gần đây, Sở giáo dục Đào tạo Thanh Hóa mở nhiều lớp tập huấn đổi dạy học, kiểm tra đánh giá, dạy học theo chủ đề định hướng phát triển phẩm chất lực học sinh; văn hướng dẫn Bộ giáo dục sách giáo khoa địa lí hành có nhiều nội dung học đáp ứng dạy học theo chủ đề; thuận lợi cho giáo viên đổi việc tổ chức dạy học theo chủ đề Tuy nhiên việc tổ chức áp dụng dạy học theo chủ đề nhà trường năm học qua cịn gặp nhiều khó khăn do: Các tài liệu, học liệu, sở vật chất, thiết bị phục vụ dạy học theo chủ đề thiếu; phía học sinh cịn gặp nhiều khó khăn tiếp thu kiến thức, kĩ để tạo tảng cho nâng cao phẩm chất, lực; hồn cảnh kinh tế, văn hóa xã hội, đặc thù học sinh dân tộc thiểu số Từ điều kiện khó khăn hạn chế nên việc dạy học theo chủ đề nhằm nâng cao phẩm chất, nang lực học sinh chưa quan tâm nhiều Xuất phát từ tình hình thực tế nhà trường, tình hình địa phương, đặc biệt yêu cầu đổi giáo dục phổ thông thúc đẩy viết sáng kiến kinh nghiệm với đề tài: "Phát triển phẩm chất lực cho học sinh lớp 10 trường THPT Lang Chánh qua chủ đề dạy học: Sự biến đổi địa hình bề mặt Trái Đất (SGK Địa lí 10-Chương trình bản)" 1.2 Mục đích nghiên cứu: - Đổi hình thức tổ chức dạy học phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực nhằm nâng cao phẩm chất lực học sinh nhà trường, đặc biệt học sinh đầu cấp - lớp 10, học sinh đồng bào dân tộc thiểu số - Tạo hứng thú học mơn Địa lí cho hoc sinh - Đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đổi chương trình giáo dục phổ thông 1.3 Đối tượng nghiên cứu: Học sinh lớp 10 trường THPT Lang Chánh 1.4 Phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp xây dựng sở lý thuyết: Thông qua Nghị quyết, văn hướng dẫn, thông tư, kế hoạch - Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin: Thông qua phiếu đánh giá khảo sát lớp, thực tế thực địa - Phương pháp thống kê, xử lý số liệu NỘI DUNG: 2.1 Cơ sở lí luận: Việc đổi giáo dục tồn xã hội quan tâm Vì giáo dục nước ta đổi dựa quan điểm, đường lối đạo Đảng đạt kết tích cực Nghị số 29-NQ/TW, Nghị Hội nghị Trung ương khóa XI đổi tồn diện giáo dục - đào tạo xác định "Tiếp tục đổi mạnh mẽ phương pháp dạy học theo hướng đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo vận dụng kiến thức, kĩ người học; khắc phục lối truyền thụ chiều, ghi nhớ máy móc Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo sở để người học tự cập nhật đổi tri thức, kĩ năng, phát triển lực" Đổi phương pháp dạy học thực bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận lực người học, nghĩa từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học đến chỗ quan tâm học sinh vận dụng qua việc học Để đảm bảo điều đó, phải thực chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành lực phẩm chất Tăng cường việc học tập nhóm, đổi quan hệ giáo viên - học sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển lực xã hội Bên cạnh việc học tập tri thức kỹ riêng lẻ môn học chuyên môn cần bổ sung chủ đề học tập tích hợp liên mơn nhằm phát triển lực giải vấn đề thực tiễn Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với hình thức tổ chức dạy học Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng điều kiện cụ thể mà có hình thức tổ chức thích hợp như: học cá nhân, học nhóm; học lớp, học ngồi lớp Cần chuẩn bị tốt phương pháp thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học 2.2 Thực trạng: Trong thực tiễn dạy học, giáo viên có sử dụng hình thức, phương pháp dạy học nhằm nâng cao phẩm chất, lực người người học Chương trình giáo dục phổ thơng với mục tiêu giáo dục học sinh phổ thông để rèn luyện tốt phẩm chất 10 lực * phẩm chất chủ yếu cần có học sinh là: Yêu nước, nhân ái, chăm chỉ,trung thực, trách nhiệm * 10 lực cốt lõi gồm:(Năng lực tự chủ tự học, lực giao tiếp hợp tác, lực giải vấn đề sáng tạo, lực ngơn ngữ, lực tính tốn, lực khoa học, lực Công nghệ, lực Tin học, lực thẩm mỹ) * Các lực đặc thù môn Địa lí: Thành phần lực Biểu NHẬN THỨC KHOA HỌC ĐỊA LÍ - Sử dụng đồ địa hình kết hợp với địa bàn để xác định vị trí điểm thực địa; xác định vị trí vật, tượng địa lí đồ Nhận thức - Phân tích ý nghĩa vị trí địa lí tự nhiên, phát giới theo quan triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phịng điểm khơng gian - Xác định lí giải phân bố đối tượng địa lí - Sử dụng lược đồ trí nhớ để mơ tả nhận thức khơng gian - Giải thích chế diễn số tượng, trình tự nhiên Trái Đất; hình thành, phát triển phân bố số yếu tố thành phần tự nhiên… - Giải thích vật, tượng; phân bố, đặc Giải thích điểm, q trình phát triển kinh tế - xã hội quốc gia, tượng khu vực Việt Nam trình địa lí - Giải thích vật, tượng, trình kinh tế - xã hội - Giải thích hệ (tích cực, tiêu cực) người tác động đến mơi trường tự nhiên TÌM HIỂU ĐỊA LÍ - Tìm kiếm, chọn lọc thông tin từ văn tài liệu Sử dụng công phù hợp với nội dung, chủ đề nghiên cứu… cụ địa lí học - Đọc đồ để khai thác thông tin, kiến thức cần thiết … - Xây dựng kế hoạch học tập thực địa; sử dụng kĩ cần thiết để thu thập tài liệu sơ cấp thực Tổ chức học tập địa: quan sát, quan trắc, chụp ảnh thực địa, vấn, vẽ thực địa lược đồ, sơ đồ, trình bày thơng tin thu thập từ thực địa - Tìm kiếm, thu thập, chọn lọc hệ thống hố Khai thác Internet thơng tin địa lí cần thiết từ trang web; đánh giá sử phục vụ môn học dụng thông tin học tập thực tiễn VẬN DỤNG KIẾN THỨC, KĨ NĂNG ĐÃ HỌC - Tìm kiếm thông tin từ nguồn tin cậy để cập nhật Cập nhật thông số liệu, tri thức giới, khu vực, đất nước, xu hướng tin liên hệ thực phát triển giới nước; liên hệ thực tế địa tế phương, đất nước, để làm sáng rõ kiến thức địa lí - Trình bày ý tưởng xác định cụ thể chủ đề nghiên Thực chủ đề cứu địa phương; vận dụng kiến thức, kĩ địa lí học tập khám phá vào việc nghiên cứu chủ đề, viết báo cáo hoàn chỉnh từ thực tiễn trình bày kết nghiên cứu theo hình thức khác Vận dụng tri thức - Vận dụng kiến thức, kĩ địa lí để giải địa lí giải số vấn đề thực tiễn phù hợp với trình độ học sinh ứng số vấn đề xử phù hợp với môi trường sống thực tiễn Địa lí mơn học đặc thù, tổ chức dạy học nhằm hình thành phẩm chất, lực chung giáo viên cịn cần hướng tới hình thành lực đặc thù môn Trong năm học gần nhóm giáo viên Địa lí chúng tơi có nhiều thuận lợi việc tổ chức dạy học nâng cao phẩm chất, lực cho học sinh vì: Đã có nhiều tài liệu, tư liệu, hướng dẫn Bộ, Sở giáo dục; sở vật chất trang thiết bị dạy học nhà trường trang bị tốt hơn; đa số học sinh chăm ngoan, có ý thức học tập rèn luyện Tuy nhiên để áp dụng hiệu phương pháp dạy học tích cực, tổ chức dạy học theo chủ đề gặp nhiều hạn chế thiếu trang thiết bị, phương tiện dạy học, đối tượng học sinh miền núi vùng dân tộc người dẫn đến chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi giáo dục, đặc biệt áp dụng dạy học theo chủ đề Qua kết khảo sát số lớp không thực dạy học theo chủ đề cho thấy học sinh không hứng thú với môn chiếm 40%, năm vững kiến thức 55%, lực tìm hiểu địa lí, nhận thức địa lí 40% trung bình, 24% yếu Trước thực trạng tơi mạnh dạn tổ chức dạy học theo chủ đề, áp dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực cho học sinh, trọng tâm học sinh đầu cấp - lớp 10 nhằm mục đích để em u thích mơn địa lí hơn, vận dụng kiến thức địa lí vào thực tiễn, nâng cao lực 2.3 Các giải pháp thực hiện: GIÁO ÁN CHỦ ĐỀ: SỰ BIẾN ĐỔI CỦA ĐỊA HÌNH BỀ MẶT TRÁI ĐẤT Bước 1: Xác định vấn đề cần giải Địa hình thành phần quan trọng mơi trường địa lí tự nhiên, đồng thời thành phần bền vững tạo nên diện mạo cảnh quan thực địa Địa hình tác động mạnh đến thành phần khác tự nhiên phân phối lại nhiệt, ẩm khí hậu, điều tiết dịng chảy sơng ngịi….Địa hình bề mặt Trái Đất đa dạng để có dạng địa ngày bề mặt Trái Đất chịu tác động trình nội lực, ngoại lực khác Tuy nhiên q trình khơng tác động riêng lẻ, độc lập mà chúng lại có mối quan hệ với chặt chẽ, bắt đầu trình lại kết thúc trình Để làm bật thay đổi địa hình bề mặt Trái Đất mối quan hệ giũa q trình nội lực ngoại lực tơi xếp 8,9,10 chương trình Địa lí 10 thành chủ đề: ” Sự biến đổi địa hình bề mặt Trái Đất” Bước 2: Xây dựng nội dung chủ đề học Căn vào tiến trình sư phạm phương pháp dạy học tích cực sử dụng để tổ chức hoạt động học cho HS, từ tình xuất phát xây dựng, dự kiến nhiệm vụ học tập cụ thể tương ứng với hoạt động học HS, từ xác định nội dung cần thiết để cấu thành chủ đề học Lựa chọn nội dung chủ đề từ bài/tiết sách giáo khoa môn học hoặc/và mơn học có liên quan để xây dựng chuyên đề dạy học Đối với học nói trên, nội dung học gồm: - Khái niệm nội lực, ngoại lực, nguyên nhân sinh nội lực ( ngoại lực) - Tác động nội lực đến địa hình bề mặt Trái Đất - Tác động ngoại lực đến địa hình bề mặt Trái Đất - Mối quan hệ nội lực ngoại lực - Tác động dạng địa hình đến phát triển kinh tế - xã hội Bước 3: Xác định mục tiêu học Kiến thức: - Trình bày khái niệm nội lực, ngoại lực nguyên nhân chúng - Biết tác động nội lực, ngoại lực đến hình thành địa hình bề mặt Trái Đất Kĩ năng: - Nhận xét tác động nội lực, ngoại lực qua tranh ảnh - Xác định đồ vùng núi trẻ (Hi-ma-lay-a, An-pơ, Cooc-đi-e, An-đet), vùng có nhiều động đất, núi lửa (Thái Bình Dương, Địa Trung Hải, Đại Tây Dương) nêu nhận xét Phẩm chất, thái độ: - Yêu nước, trách nhiệm, trung thực, chăm chỉ, nhân - Yêu thiên nhiên Việt Nam nơi đâu bề mặt Trái Đất có tác động phù hợp dạng địa hình nhằm đem lại hiệu kinh tế cao không làm tổn hại đến môi trường tự nhiên Định hướng lực hình thành: - Năng lực giao tiếp; Năng lực hợp tác học tập làm việc; Năng lực giải vấn đề; Năng lực tự học - Tư tổng hợp theo lãnh thổ; Năng lực sử dụng đồ, biểu đồ, tranh ảnh; Năng lực khảo sát thực tế Nội dung tích hợp: 1/ Tích hợp bảo vệ mơi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu, phịng tránh giảm nhẹ thiên tai: giáo dục cho học sinh ý thức bảo vệ tài ngun, mơi trường phịng chống thiên tai 2/.Tích hợp kỹ sống mục I,II: Các kỹ tư logic, sáng tạo, suy nghĩ nhiều chiều, kỹ tư xun mơn như: phân tích, tổng hợp, so sánh 3/.Tích hợp tuyên truyền, giáo dục chủ quyền quốc gia biên giới, biển đảo: Tuyên truyền tác động nước biển đại dương vai trị tới bề mặt địa hình trái đất Bước 4: Xác định mô tả mức độ yêu cầu (nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng cao) loại câu hỏi/bài tập sử dụng để kiểm tra, đánh giá lực phẩm chất HS dạy học BẢNG MÔ TẢ CÁC MỨC ĐỘ NHẬN THỨC VÀ NĂNG LỰC ĐƯỢC HÌNH THÀNH Nội dung Nhận biết Thông Vận dụng Vận dụng hiểu cao Sự biến Trình bày Biết - Hiểu mối quan hệ - Đánh giá đổi khái tác nội lực ngoại lực tác địa hình niệm nội động - Nhận xét tác động nội động bề mặt lực, ngoại nội lực, lực, ngoại lực qua tranh ảnh địa hình Trái Đất lực ngoại lực - Xác định đồ đến phát nguyên đến vùng núi trẻ (Hi-ma-lay-a, An- triển KTnhân hình pơ, Cooc-đi-e, An-đet), XH chúng thành địa vùng có nhiều động đất, núi hình bề lửa (Thái Bình Dương, Địa mặt Trái Trung Hải, Đại Tây Dương) Đất nêu nhận xét Định hướng lực hình thành: - Năng lực hợp tác học tập làm việc; Năng lực giải vấn đề; Năng lực tự học - Tư tổng hợp theo lãnh thổ; Năng lực sử dụng đồ, tranh ảnh; Năng lực khảo sát thực tế Bước 5: Thiết kế tiến trình dạy học 5.1 Chuẩn bị giáo viên HS 5.1.1 Chuẩn bị giáo viên - Sách giáo khoa Địa lí 10 - Tập đồ Địa lí 10 5.1.2 Học sinh chuẩn bị - Sưu tầm tranh ảnh dạng địa hình - Chuẩn bị clip số dạng địa hình - Thực số trải nghiệm( thí nghiệm) tác động ngoại lực 5.2 Hoạt động học tập TIẾT (BÀI VÀ BÀI 10): CẤU TRÚC CỦA TRÁI ĐẤT THẠCH QUYỂN THUYẾT KIẾN TẠO MẢNG CÁC VÀNH ĐAI ĐỘNG ĐẤT, NÚI LỬA VÀ CÁC VÙNG NÚI TRẺ TRÊN BẢN ĐỒ 1.Ổn định tổ chức lớp 2.Kiểm tra cũ: - Sử dụng ứng dụng Kahoot kiểm tra nội dung trước Bài A Tình xuất phát (5 phút) Mục tiêu - Giúp cho học sinh nhớ lại kiến thức học THCS cấu trúc Trái Đất, thuyết kiến tạo mảng - Rèn luyện kĩ khai thác tranh ảnh Phương pháp dạy học: - Trò chơi “Tạo thành siêu lục địa PANGEA” - Hình thức: Nhóm Phương tiện - Phương tiện: máy tính, máy chiếu - Các mảnh lục địa cắt rời - Học sinh: giấy, keo mặt Tiến trình hoạt động - Bước 1: GV nêu thể lệ trò chơi + Mỗi nhóm phát mảnh lục địa, em ghép để tạo thành siêu lục địa (lưu ý: ranh giới cần khớp với nhau) + Thời gian: phút + Nhóm hồn thành sớm chiến thắng, trả lời câu hỏi điểm cộng kiểm tra thường xuyên - Bước 2: GV phát mảnh lục địa chuẩn bị sẵn - Bước 3: GV đánh giá kết HS - Bước 4: GV trưng bày sản phẩm hoàn thiện giới thiệu siêu lục địa Pangea; đặt câu hỏi “Tại lục địa lại có vị trí ngày này?” để dẫn dắt HS vào B Hình thành kiến thức Hoạt động 1: Tìm hiểu Cấu trúc trái đất (10 phút) (Mặc dù nằm phần giảm tải kiến thức liên quan đến phần nên đưa vào giảng dạy, sâu vào lớp Manti) Mục tiêu: - Mô tả cấu trúc Trái Đất nêu khác lớp (về tỉ lệ thể tích, độ dày, thành phần vật chất cấu tạo chủ yếu, trạng thái) - Nêu khái niệm thạch quyển, phân biệt vỏ Trái Đất với thạch Phương pháp dạy học - Phương pháp dạy học: Phương pháp phát vấn, đàm thoại gợi mở - Kĩ thuật dạy học: đọc tóm tắt nội dung học theo cặp đơi Phương tiện: Bản đồ, biểu đồ, hình ảnh Tiến trình hoạt động Bước 1: GV yêu cầu học sinh làm việc cặp đôi: đọc đoạn thông tin SGK kết hợp với hình ảnh, trả lời câu hỏi: Câu Quan sát hình 7.1, em trả lời câu hỏi sau: - Trái Đất gồm lớp? - Nêu Vị trí, đặc điểm lớp vỏ, lớp manti nhân Trái Đất (về tỉ lệ thể tích, độ dày, thành phần vật chất cấu tạo chủ yếu, trạng thái) Câu Quan sát hình 7.2, cho biết - Sự khác vỏ lục địa vỏ đại dương - Nêu khái niệm thạch Bước HS thực nhiệm vụ mà giáo viên giao GV quan sát, trợ giúp đánh giá HS hoạt động Bước GV yêu cầu HS trình bày phần kết Bước GV kết luận cung cấp thông tin phản hồi Nhấn mạnh đặc điểm lớp Manti nguyên nhân gây nên dịch chuyển mảng kiến tạo Hoạt động 2: Tìm hiểu Thuyết kiến tạo mảng (15 phút) Mục tiêu - Trình bày nội dung thuyết kiến tạo mảng - Sử dụng tranh ảnh, hình vẽ để trình bày thuyết kiến tạo mảng, cách tiếp xúc mảng kiến tạo kết cách tiếp xúc 10 Các em nhà tìm đọc thêm thơng tin, vận dụng kiến thức để giải thích” Bước 2: Các HS khác bổ sung thấy thiếu Bước 3: GV cho HS tính từ năm 1909 đến năm 2019, trung bình năm đỉnh Fansipan cao thêm cm (Nếu loại trừ khả Pháp đo đạc bị sai số năm 1909) Rút thời gian tác động nội lực Bước 4: GV giao nhiệm vụ cho HS - GV yêu cầu HS Đọc mục nhanh mực II.1 trang 29 SGK cho biết: - Hãy trình bày đặc điểm, kết quả, nguyên nhân vận động theo phương thẳng đứng? HS thực nhiệm vụ HS xem SGK để trả lời câu hỏi Bước 5: GV tổ chức cho HS trình bày Các HS khác ý lắng nghe bổ sung.GV nhận xét, đánh giá chuẩn kiến thức Hiện tượng biển tiến, mực nước biển dâng biện pháp để phòng chống Vận động theo phương thẳng đứng: - Diễn chậm chạp diện tích lớn - Kết quả: Làm cho vỏ Trái Đất nâng lên hay hạ xuống vài khu vực sinh tượng biển tiến biển thoái - Nguyên nhân: Do chuyển dịch vật chất theo trọng lực HOẠT ĐỘNG 3: Tìm hiểu VẬN ĐỘNG THEO PHƯƠNG NẰM NGANG (15 phút) Mục tiêu: Hiểu nguyên nhân kết vận động theo phương nằm ngang vỏ Trái Đất Phương pháp – kĩ thuật - Đàm thoại gợi mở, Đặt vấn đề - Hoạt động : thảo luận nhóm Phương tiện: SGK, Bản đồ tự nhiên , Hình ảnh Power Point Tiến trình hoạt động Bước 1: GV chia nhóm giao nhiệm vụ HS - Nhóm 1,3,5: Quan sát hình 8.1, 8.2 tìm hiểu Hiện tượng uốn nếp (nguyên nhân, kết quả) - Nhóm 2,4,5: Quan sát hình 8.3, 8.4, 8.5 tìm hiểu Hiện tượng đứt gãy (nguyên nhân, kết quả) - Trong trình HS thực GV quan sát, điều chỉnh, trợ giúp HS Bước: HS thực nhiệm vụ Bước 3:GV tổ chức cho HS báo cáo kết thảo luận - Gọi đại diện nhóm trình bày kết thảo luận kết hợp đồ, nhóm khác theo dõi, nhận xét bổ sung Bước 4: Đại diện HS phát biểu GV chuẩn kiến thức 16 C Hoạt động luyện tập (4 phút) Mục tiêu:Củng cố kiến thức, nội dung học Phương pháp – kĩ thuật: Trị chơi “Tớ Ai?” Phương tiện: hình ảnh Tiến trình hoạt động Bước Gv cho HS xem hình ảnh giáo viên cung cấp đặt tên cho tượng/ hình ảnh cho phù hợp Bước Hs chơi trò chơi Bước Gv nhận xét kết trò chơi mức độ hiểu em D Hoạt động nối tiếp - hướng dẫn học tự học (…1 phút) Mục tiêu: giúp HS vận dụng kiến thức học để tìm hiểu kiến thức Phương pháp/kĩ thuật dạy học Tìm kiếm xử lí thơng tin Phương tiện: Phiếu học tập Tổ chức hoạt động -Bước GV giao nhiệm vụ cho HS nhà Sau học xong 7,8 em tìm hiểu thêm ĐỊA NHIỆT, người ta dựa vào sở khoa học để khai thác nguồn lượng -Bước 2: HS tiếp nhận vấn đề thực nhà TIẾT 3: TÁC ĐỘNG CỦA NGOẠI LỰC ĐẾN ĐỊA HÌNH BỀ MẶT TRÁI ĐẤT 1.Ổn định tổ chức lớp 2.Kiểm tra cũ: - Sử dụng ứng dụng Kahoot kiểm tra nội dung trước 17 Bài A Tình xuất phát (5 phút) Mục tiêu - Khơi gợi cho HS kiến thức em học ngoại lực từ hướng vào học Phương pháp/kĩ thuật dạy học - Khai thác video/cả lớp Phương tiện - Video: Lực lượng định hình địa lí Trái Đất https://www.youtube.com/watch?v=kUXlzmTb9xk Tiến trình hoạt động - Bước 1: GV đặt vấn đề: Các em xem video, ghi nhớ trả lời câu hỏi sau: Kể tên dạng địa hình có mặt Trái đất mà em thấy video - Bước 2: Mở video cho HS xem (1 phút 35) - Bước 3: GV chọn ngẫu nhiên cho HS báo cáo vòng tròn (câu trả lời sau không lặp ý câu trả lời trước) - Bước 4: GV đánh giá đặt vấn đề “đâu địa hình có từ bên bề mặt Trái Đất?” dẫn dắt vào B Hình thành kiến thức HOẠT ĐỘNG 1: NGOẠI LỰC (10 phút) Mục tiêu: - Phát biểu khái niệm ngoại lực nguyên nhân sinh ngoại lực - Nêu tác nhân sinh ngoại lực Phương pháp – kĩ thuật - Vấn đáp Phương tiện: - SGK Tiến trình hoạt động Bước 1: GV đặt câu hỏi: - Ngoại lực gì? - Nguyên nhân sinh ngoại lực? - Nêu tác nhân ngoại lực - Vì nói nguồn lượng chủ yếu sinh ngoại lực nguồn lượng BXMT? Bước 2: HS suy nghĩ (1 phút) báo cáo vòng tròn Bước 3: GV đánh giá chuẩn KT HOẠT ĐỘNG 2: TÌM HIỂU KHÁI NIỆM Q TRÌNH PHONG HĨA Mục tiêu: 18 - Trình bày q trình phong hóa (khái niệm, ngun nhân, cường độ) - So sánh khác phong hóa lí học, phong hóa hóa học, phong hóa sinh học Phương pháp – kĩ thuật: Thảo luận nhóm/mảnh ghép Phương tiện: SGK; hình ảnh q trình phong hóa video q trình phong hóa Tiến trình hoạt động Vịng chun gia: thảo luận chuyên sâu Bước 1: GV chia nhóm giao nhiệm vụ: GV chia lớp thành nhóm, nhóm thảo luận chung q trình phong hóa Nhóm 1,2: Tìm hiểu phong hóa lí học Nhóm 3,4: Tìm hiểu phong hóa hóa học Nhóm 5,6: Tìm hiểu phong hóa sinh học Bước 2: Vịng mảnh ghép: thảo luận nhóm mảnh ghép GV ghép nhóm giao nhiệm vụ Nhiệm vụ mới: So sánh khác phong hóa lí học, phong hóa hóa học, phong hóa sinh học Bước 3: GV bốc thăm ngẫu nhiên nhóm trình bày Các nhóm khác bổ sung chất vấn (nếu có) Bước 4: GV kết luận: Các sản phẩm q trình phong hóa phần bị gió thổi nước chảy đi, phần lại phủ bề mặt đá gốc tạo thành lớp vỏ phong hóa, tạo vật liệu cho trình ngoại lực HS tự đánh giá cho điểm nhóm C Hoạt động luyện tập (4.phút) Mục tiêu: - Củng cố kiến thức, nội dung học - Trả lời câu hỏi in nghiêng Phương pháp – kĩ thuật - Nêu vấn đề/cả lớp 19 Phương tiện: khơng Tiến trình hoạt động - Bước 1: GV nêu vấn đề thông qua câu hỏi: Vì q trình phong hóa lại xảy mạnh bề mặt TĐ? Vì phong hóa lí học lại xảy mạnh miền khí hậu khơ nóng (hoang mạc bán hoang mạc) miền khí hậu lạnh? Hãy kể tên vài dạng địa hình cacxto mà em biết - Bước 2: HS suy nghĩ phút - Bước 3: GV bốc thăm ngẫu nhiên cho HS báo cáo vòng tròn - Bước 4: GV nhận xét chốt kiến thức D Hoạt động nối tiếp - hướng dẫn học tự học (1 phút) Giúp HS vận dụng kiến thức học vào vấn đề thực tiễn địa phương Yêu cầu: - Dẫn chứng hoạt động kinh tế người có tác động đến phá hủy đá địa phương em sinh sống - Thời gian: nhà - Chuẩn bị (tiếp theo) TIẾT 4: TÁC ĐỘNG CỦA NGOẠI LỰC ĐẾN ĐỊA HÌNH BỀ MẶT TRÁI ĐẤT (TIẾP) 1.Ổn định tổ chức lớp 2.Kiểm tra cũ: - Sử dụng ứng dụng Kahoot kiểm tra nội dung trước Bài A Tình xuất phát (5 phút) Mục tiêu - Kết nối kiến thức trước Phương pháp/kĩ thuật dạy học - Trị chơi “Đốn từ” Phương tiện Tiến trình hoạt động - Bước 1: GV giới thiệu thể lệ trị chơi đốn từ: Bốc thăm ngẫu nhiên HS lên bảng quay lưng vào bảng, nhìn xuống lớp GV viết, chiếu lên bảng từ cần đoán GV gọi HS gợi ý cho HS bảng đốn + Người gợi ý khơng lặp từ, tách từ có khái niệm + Người đốn từ đốn nhanh chóng tiếng đếm - Bước 2: Thực trị chơi Các từ khóa: Ngoại lực; Phong hóa; Rễ cây; Hóa học; Lí học; Sinh học; Bề mặt Trái Đất; Ma sát; Va đập; Gió; Cacbonic; Oxi; Hang động; Phá hủy đá; Khoáng vật… 20 - Bước 3: Tổng kết điểm, đánh giá, liên hệ kiến thức để vào B Hình thành kiến thức HOẠT ĐỘNG 1: Q TRÌNH BĨC MỊN – Q TRÌNH VẬN CHUYỂN – QUÁ TRÌNH BỒI TỤ (27 phút) Mục tiêu: - Trình bày khái niệm: Bóc mịn, vận chuyển, bồi tụ - Phân tích tác động q trình bóc mịn, vận chuyển, bồi tụ đến địa hình bề mặt Trái Đất Phương pháp – kĩ thuật:Thảo luận nhóm/Trạm Phương tiện:SGK; hình ảnh q trình bóc mịn, vận chuyển, bồi tụ Bước 1: GV chia lớp thành nhóm theo cụm ( Cụm 1: Nhóm 1,2,3; Cụm 2: Nhóm 4,5,6,) Tại trạm nhóm giải nội dung theo thứ tự thời gian phút Hết phút di chuyển đến trạm khác theo sơ đồ di chuyển =>Trạm 1: Dựa vào hình ảnh sau, SGK internet hoàn thành phiếu học tập =>Trạm 2: - Dựa vào hình ảnh sau, SGK internet - Xem video: https://www.youtube.com/watch?v=KloyC-vjKwI&t=198s - Hoàn thành phiếu học tập =>Trạm 3: Dựa vào hình ảnh sau, SGK internet hồn thành phiếu học tập Bước 2: Các nhóm giải nội dung trạm Bước 3: GV theo dõi hoạt động nhóm để đánh giá, nhận xét HOẠT ĐỘNG 2: PHÂN TÍCH MỐI QUAN HỆ GIỮA BA Q TRÌNH PHONG HÓA – VẬN CHUYỂN – BỒI TỤ (5 phút) Mục tiêu: - Phân tích mối quan hệ ba q trình phong hóa, vận chuyển bồi tụ Phương pháp – kĩ thuật - Trò chơi/cả lớp Phương tiện: phiếu học tập hoạt động 1, bóng nhựa trẻ em Tiến trình hoạt động - Bước 1: GV nêu vấn đề: trình phong hóa, vận chuyển bồi tụ có mối quan hệ với khơng? Nếu có sao? - Bước 2: HS suy nghĩ viết giấy nháp - Bước 3: GV dùng bóng ném ngẫu nhiên, trúng vị trí em em chia sẻ phần trả lời - Bước 4: GV đánh giá khẳng định: 21 + Quá trình phong hóa tạo vật liệu phá hủy cho trình vận chuyển thực hiện, trình bồi tụ kết thúc trình vận chuyển q trình tích tụ vật liệu phá hủy Như ba trình nối tiếp việc tạo ra, di chuyển tích tụ vật liệu phá hủy +Nội lực làm cho bề mặt Trái Đất gồ ghề, ngoại lực có xu hướng san gồ ghề Chúng tác động đồng thời, tạo dạng địa hình bề mặt Trái Đất C Hoạt động luyện tập ( phút) Mục tiêu: - Củng cố kiến thức, nội dung học Phương pháp – kĩ thuật - Trắc nghiệm kiến thức Phương tiện: Bộ câu hỏi trắc nghiệm Tiến trình hoạt động - Bước 1: GV đọc câu hỏi, HS giơ bảng đáp án A_B_C_D - Bước 2: GV nhận xét, chất vấn ngược lại “tại chọn” cần D Hoạt động nối tiếp - hướng dẫn học tự học (1 phút) Giúp HS vận dụng kiến thức học vào vấn đề thực tiễn địa phương Yêu cầu: - Tìm vài dạng địa hình địa phương em kết tác nhân ngoại lực - Thời gian: nhà - Chuẩn bị thực hành 2.4 Hiệu sáng kiến kinh nghiệm: Đề tài sáng kiến kinh nghiệm "Phát triển phẩm chất, lực học sinh lớp 10 trường THPT Lang Chánh qua chủ đề dạy học: Sự biến đổi địa hình bề mặt Trái Đất - Địa lí 10CB" áp dụng lớp 10A2, 10A8 thu kết tích cực Cụ thể: * Đối với giáo viên: - Giáo viên chủ động, linh hoạt điều chỉnh trình tự tiết dạy, thời lượng phù hợp với đối tượng học sinh Tự xây dựng xây dựng phương pháp dạy học thích hợp, hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức linh hoạt, khơng cịn máy móc, dập khn - Giải vấn đề thực tiễn mơn, từ định hướng cho giái viên nhóm mơn thực soạn tổ chức tiết dạy theo chủ đề học * Đối với học sinh: 22 - Tạo hứng thú học tập mơn Địa lí thích mơn học Thơng qua hoạt động khởi động, tình xuất phát tạo thích thú cho học sinh có tâm tơt để bước vào hoạt động hình thành kiến thức mới; hoạt động thực hành, trải nghiệm, phương phát làm việc theo nhóm giúp em hình thành lực tìm hiểu, hợp tác, giao tiếp, tự chủ, thự học hỏi, - Học theo chủ đề, hệ thống kiến thức có logic, sâu, có mối quan hệ chặt chẽ nên học sinh dễ nắm bắt, hiểu sâu kiến thức, dễ vận dụng vào thực tiễn để giải vấn đề cụ thể - Qua chủ đề học học sinh vận dụng kiến thức liên mơn, mơn Vật lí, Hóa học, Sinh học để giải thích yếu tố tác động đến địa hình Trái Đất * Bảng kết kiểm tra khảo sát so sánh hai nhóm lớp: Lớp khơng dạy theo chủ đề Sĩ số Thích học Địa lí Điểm giỏi Điểm Điểm TB Điểm yếu 10A3 40 64% 0% 32% 44% 24% 10A7 38 47% 0% 28% 45% 27% Lớp dạy theo chủ đề 10A2 41 93% 6% 69% 25% 0% 10A8 40 88% 4% 58% 38% 0% KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 3.1 Kết luận: Dạy học theo chủ đề học hình thức tổ chức dạy học mới, có nhiều ưu điểm hiệu cao dạy học; phat huy ưu điểm là: Giúp giáo viên tổ cức linh hoạt hình thức dạy học, linh hoạt phân bố thời lượng kiến thức, kĩ năng, thời gian Dạy theo chủ đề logic kiến thức để học sinh dễ hiểu, dễ vận dụng hơn, liên hệ thực tiễn kiến thức liên môn Giáo viên dễ áp dụng phương pháp kỹ thuật dạy học tích cực vào dạy khắc sâu kiến thức cho học sinh Đối với học sinh phát huy tính chủ động, sáng tạo, vận dụng kiến thức vào thực tiễn để từ nâng cao lực, phẩm chất yêu thích học địa lí Có thể nói, dạy học theo chủ đề góp phần nâng cao phẩm chất, lực người học, đáp ứng yêu cầu đổi giáo dục phổ thông 3.2 Kiến nghị: * Đối với Sở giáo dục: Cần tổ chức lớp tập huấn hàng năm, tổ chức hội thảo dạy học theo chủ đề để trao đổi kinh nghiệm * Đối với nhà trường Tổ môn: Cần xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể; phân cơng nhóm môn thực việc tổ chức dạy học theo chủ đề 23 học theo kế hoạch; trang bị sở vật chất, thiết bị đầy đủ cho môn * Đối với giáo viên: Cần nắm vững hình thức tổ chức, phương pháp dạy học tích cực; lựa chọn chủ đề phù hợp, tổ chức thực hiệu dạy chủ đề Thanh Hóa, ngày 20 tháng năm 2021 XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ Tôi xin cam đoan SKKN viết, khơng chép nội dung người khác TÁC GIẢ Phạm Văn Tâm TÀI LIỆU THAM KHẢO Lê Thơng, sách giáo khoa Địa lí 10, Nhà xuất giáo dục Việt Nam – Bộ giáo dục Đào tạo, năm 2011 24 Lê Thông, sách giáo viên Địa lí 10, Nhà xuất giáo dục Việt Nam – Bộ giáo dục Đào tạo, năm 2011 Nguyễn Lăng Bình, Dạy học tích cực, số phương pháp kĩ thuật dạy học, Nhà xuất Đại học Sư Phạm Lê Đình Trung, Dạy học theo định hướng hình thành phát triển lực người học trường phổ thông, Nhà xuất Đại học Sư Phạm NoMoodunle 2, Sử dụng phương pháp dạy học giáo dục phát triển phẩm chất, lực học sinh Báo giáo dục thời đại PHỤ LỤC Nhận xét giáo viên (hoạt động 4, tiết 1) 25 Nhận xét phân bố vành đai núi lửa, động đất vùng núi trẻ - Sự phân bố vành đai núi lửa, động đất vùng núi trẻ thường trùng khớp với - Các vành đai núi lửa, động đất vùng núi trẻ thường nằm vùng tiếp xúc mảng kiến tạo thạch VD: Dãy Himalaya nằm nơi tiếp xúc mảng Ấn Độ - Ôxtrâylia với mảng Á – Âu, vùng núi trẻ Coocđie nằm nơi tiếp xúc mảng Thái Bình Dương với mảng Bắc Mỹ, vành đai lửa phía Tây Thái Bình Dương nằm nơi tiếp xúc mảng Thái Bình Dương với mảng Á – Âu - Nguyên nhân: mảng kiến tạo dịch chuyển xô chờm vào tách dãn xa vùng tiếp xúc chúng nơi xảy tượng động đất, núi lửa, hoạt động tạo núi Ảnh hoạt động luyện tập (tiết 1) Ảnh hoạt động 1, tiết 26 Ảnh hoạt động 2, tiết Nội dung chốt kiến thức hoạt động 3, tiết Nguyên nhân Vùng xảy Hiện tượng uốn nếp Hiện tượng đứt gãy - Do tác động lực nằm ngang - Xảy vùng đá có độ dẻo cao 27 - Xảy vùng đá cứng Kết quả: + Cường độ yếu; + Cường độ mạnh Ví dụ điển hình giới (ở Việt Nam có) - Đá bị xơ ép, uốn cong thành nếp uốn - Tạo thành nếp uốn, dãy núi uốn nếp - Đá bị gãy, vỡ chuyển dịch - Tạo địa hào, địa luỹ… Địa hào: biển Đỏ Đứt gãy sông Hồng, đứt gãy Đông Phi Địa lũy: Dãy núi Con voi Ảnh hoạt động 2, tiết 5.Phiếu học tập: so sánh trình phong hóa (hoạt động 2, tiết 3) Phong hóa lí học Phong hóa hóa học Phong hóa sinh học Khái Là phá hủy đá Là trình làm Là phá hủy đá niệm khoáng vật kích thước biến đổi thành khống vật kích phần tính chất hóa thước thành phần học đá tính chất hóa học khống vật Tác nhân Sự thay đổi nhiệt độ, Nước hợp Tác động sinh vật đóng băng nước, kết chất hòa tan tinh muối, ma sát, va nước, khí cacbonic, đập gió, sóng, nước ơxi axit hữu chảy , hoạt động sản xuất sinh vật thông người qua phản ứng hóa học Kết Đá bị rạn nứt, vỡ thành Địa hình caxtơ Đá kv bị phá hủy tảng mảnh vụn mặt giới hóa học 28 Sơ đồ hoạt động 1, tiết CỤM Trạm Trạm Trạm CỤM Trạm Trạm Trạm Phiếu học tập hoạt động 1, tiết Phiếu học tập nhóm 1,2 Q trình bóc mịn Khái niệm Là q trình tác nhân ngoại lực (nước chảy, sóng biển, băng hà, gió ) làm sản phẩm phong hóa rời khỏi vị trí ban đầu Tác nhân Hình thức Kết - Nước chảy Xâm thực - Các rãnh nơng (nước chảy tràn) - Khe rãnh xói mịn (dịng chảy tạm thời) - Thung lũng, sơng, suối (dịng chảy thường xun) - Gió Thổi mịn, kht mịn - Hố trũng thổi mòn, bề mặt đá rỗ tổ ong, nấm đá… - Sóng biển Xâm thực mài - Hàm ếch sóng vỗ, vách biển, bậc thềm mịn sóng vỗ - Băng hà Địa hình hà - Phi -o, cao nguyên băng hà, đá trán cừu… Phiếu học tập nhóm 2,3 Q trình vận chuyển Khái niệm - Là tiếp tục q trình bóc mịn Là q trình di chuyển vật liệu từ nơi đến nơi khác Khoảng cách di - Động năng, kích thước trọng lượng vật liệu, bề mặt chuyển phụ thuộc đệm Hình thức - Vật liệu nhỏ, nhẹ: động ngoại lực theo - Vật liệu lớn, nặng: động + trọng lực = lăn mặt đất dốc Phiếu học tập nhóm 5,6 Q trình bồi tụ Khái niệm Là q trình tích tụ vật liệu phá hủy Đặc điểm - Nếu động giảm dần, vật liệu tích tụ dần đường - Nếu động giảm đột ngột vật liệu tích tụ, phân lớp theo 29 Kết trọng lượng Các dạng địa hình bồi tụ: + Do gió: Cồn cát, đụn cát (sa mạc) + Do nước chảy: Bãi bồi, đồng châu thổ (ở hạ lưu sông) + Do sóng biển: Các bãi biển Ảnh hoạt động 1, tiết 30 ... nghiệm: Đề tài sáng kiến kinh nghiệm "Phát triển phẩm chất, lực học sinh lớp 10 trường THPT Lang Chánh qua chủ đề dạy học: Sự biến đổi địa hình bề mặt Trái Đất - Địa lí 10CB" áp dụng lớp 10A2, 10A8... đầu trình lại kết thúc trình Để làm bật thay đổi địa hình bề mặt Trái Đất mối quan hệ giũa trình nội lực ngoại lực tơi xếp 8,9 ,10 chương trình Địa lí 10 thành chủ đề: ” Sự biến đổi địa hình bề mặt. .. học: Sự biến đổi địa hình bề mặt Trái Đất (SGK Địa lí 10- Chương trình bản)" 1.2 Mục đích nghiên cứu: - Đổi hình thức tổ chức dạy học phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực nhằm nâng cao phẩm chất