VƯƠNG QUỐC CỔ CHAMPA - PHÙ NAM

Bài giảng Powpoint cho giảng viên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

Giảng viên : ThS Trương Văn Hiệp Môn: Vương quốc cổ Chăm Pa – Phù Nam

VƯƠNG QUỐC CỔ CHAMPA - PHÙ NAM

N Ộ

I D U N G

Chương I

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

VƯƠNG QUỐC CỔ CHAMPA VÀ PHÙ NAM

Chương II

QUỐC GIA CỔ PHÙ NAM

A MỤC TIÊU BÀI HỌC

1 Kiến thức

Giúp sinh viên nắm được:

- Quá trình thành lập, phát triển và suy tàn của quốc gia cổ Champa

- Nắm được thể chế chính trị, đời sống kinh tế - xã hội và những thành tựu trên lĩnh vực văn hóa của quốc gia này

- Những điểm giống và khác nhau giữa quốc gia cổ

Champa với quốc gia cổ Văn Lang - Âu Lạc và Phù Nam.

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

2 Kĩ năng

- Bồi dưỡng kĩ năng xem xét, đánh giá các sự kiện lịch

sử trong mối quan hệ giữa không gian, thời gian.

1 Phan Huy Lê -Trần Quốc Vượng – Hà Văn Tấn (1983), Lịch sử Việt Nam, Tập I, Nxb ĐH và THCN, Hà Nội.

2 Hà Bích Liên (2000), Vương quốc cổ Champa, Luận án tiến sĩ lịch sử, Trường ĐHSP Hà Nôi

3 Lương Ninh, 2006, Vương quốc Chăm pa, Nxb Đại học

Quốc gia Hà Nội

4 Trương Hữu Quýnh - Phan Đại Doãn - Nguyễn Cảnh Minh (2000), Đại cương lịch sử Việt Nam, Tập I, Nxb Giáo dục, HN

B TÀI LIỆU HỌC TẬP

- Niên đại: Cách ngày nay khoảng 4000-3000 cư dân văn

hóa Tiền Sa Huỳnh đã tiến đến thời đại sơ kì kim khí và biếtđến kỹ thuật luyện kim

- Địa bàn: Phân bố dọc duyên hải miền Trung (từ Quảng

Trị tới Bình Thuận)

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

- Chủ nhân của văn hoá Sa Huỳnh là tộc người nói tiếng Nam Đảo với nhiều yếu tố Nam Á, là tiền thân của người Chăm Người Chăm

là kết quả của sự cộng cư lâu dài của hai nhóm người: nhóm bản địa Môn cổ hay Nam Á (tức người núi) thuộc ngữ hệ Môn – Khmer và nhóm Nam Đảo (tức người biển) thuộc ngữ hệ Malayo - Polynesia mới di cư vào trong giai đoạn đầu thiên niên kỉ I TCN

- Cư dân văn hóa Sa Huỳnh có nền kinh tế đa thành phần gồm: làm nông nghiệp dùng cuốc, trồng lúa nước và các cây trồng khác, làm thủ công nghiệp, đánh bắt cá ven biển và trao đổi buôn bán với những tộc người trong khu vực Đông Nam Á và xa hơn, với Trung Hoa và Ấn Độ…

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

- Đặc trưng về công cụ lao động của cư dân Sa Huỳnh là ít công cụ bằng đồng nhưng công cụ và vũ khí bằng sắt lại được tìm thấy rất nhiều Các nhà khảo cổ học đã phát hiện được nhiều công cụ lao động và vũ khí bằng sắt trong các di tích văn hóa Sa Huỳnh như: rìu, lưỡi cuốc, dao, kiếm, giáo, thuổng…

- Cư dân Sa Huỳnh cũng có quan niệm về thế giới bên kia Quan niệm đó được thể hiện ở tục chôn người chết Họ thường đốt xác chết, đổ tro xương vào các vò bằng đất nung cùng với đồ trang sức

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

Với những thành tựu đã đạt được trên các phương diện của đời sống vật chất, phương thức hoạt động kinh tế và đặc biệt là sự phát triển của kỹ nghệ luyện kim sắt, cư dân văn hóa Sa Huỳnh đã nhanh chóng đạt tới đỉnh cao huy hoàng vào đầu thời đại đồ sắt Và họ có thể bước vào một xã hội có giai cấp và nhà nước sơ khai – là tiền đề cho sự ra đời của quốc gia Champa.

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

Giao Chỉ

Cửu Chân

Tây Quyển

Tỷ Cảnh Chu Ngô Nhật Nam

Lô Dung

Tượng Lâm

b Sự thành lập

Năm 111 TCN, nhà Hán

thay thế nhà Triệu thống trị Âu

Lạc Bênh cạnh hai quận là

Giao Chỉ và Cửu Chân đã có

từ trước, nhà Hán đặt thêm

quận Nhật Nam (kéo dài từ

Hoành Sơn đến Quảng Nam)

và chia Nhật Nam thành 5

huyện: Tây Quyển, Tỷ Cảnh,

Chu Ngô, Lô Dung và Tượng

Lâm.

Nam nằm ở phía nam

đèo Hải Vân (Quảng

Nam, Quảng Ngãi), là

địa bàn sinh sống của

- Dưới ách thống trị của nhà Hán, nhân dân Nhật Nam nói chung, Tượng Lâm nói riêng đã nhiều lần nổi dậy chống lại Riêng ở huyện Tượng Lâm, theo sử Trung Hoa, chỉ trong vòng 100 năm, nhân dân đã 7 lần khởi nghĩa

- Đến đời Hán Sơ Bình (190 - 193), nhân dân Tượng Lâm phối hợp với dân 2 quận Cửu Chân và Nhật Nam, dưới sự lãnh đạo của Khu Liên (dòng dõi của bộ tộc Dừa) đánh đuổi quân Hán và giành thắng lợi

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

SIN HA PU RA

- Năm 192, Khu Kiên tự xưng làm vua đặt tên nước là Lâm Ấp

- Sau khi giành được độc lập,

bộ lạc Dừa đã hợp nhất với

bộ lạc Cau ở phía Nam Các vua Lâm Ấp dựa vào lực lượng quân sự hùng hậu, tiến hành các cuộc tấn công các nước láng giềng, mở rộng lãnh thổ, làm chủ cả vùng đất từ nam Hoành Sơn đến Phan Rang rồi đổi tên nước thành Champa

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

1.1.2 Các giai đoạn phát triển và suy vong của quốc

gia cổ Champa

a Thời kỳ sơ kỳ vương quốc Champa (II - X)

Vương quốc cổ Champa phát triển qua 3 giai đoạn:

- Giai đoạn Vương triều Sin-ha-pu-ra (II – giữa VIII)

Đây là thời kỳ tương đối ổn định và hưng thịnh của vương quốc, quyền lực được tăng cường trên vùng lãnh thổ rộng lớn Kinh đô bắt đầu được xây dựng ở Sin-ha-pu-ra (“Thành phố Sư tử”) nay là Trà Kiệu (Duy Xuyên, Quảng Nam) nên gọi là Vương triều Sin-ha-pu-ra

- Giai đoạn Vương triều Vi-ra-pu-ra (giữa VIII – 854)

Vương triều Vi-ra-pu-ra (Vương triều Ra-ja-pu-ra) là vương triều của các dòng vua miền Nam, lập năm 757,

tồn tại trong gần 1 thế kỉ, gồm 6 đời vua Kinh đô ở pu-ra nay thuộc Phan Rang Tên nước là Pan-du-ran-ga

Vi-ra-hay là Hoàn Vương quốc Địa bàn bao gồm 2 tỉnh Bình Thuận và Ninh Thuận ngày nay

Thành tựu nổi bật nhất mà giai đoạn này để lại cho chúng ta ngày nay đó là hệ thống Tháp Chàm mang phong cách rất riêng (Phố Hài, Hoà Lai, Po Nagar)

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

- Giai đoạn Vương triều In-dra-pu-ra (859-982)

Vương triều của các dòng vua miền bắc,

gồm 12 đời vua Đóng đô ở In-dra-pu-ra (Đồng Dương, Thăng Bình, Quảng Nam) Khoảng

giữa thế kỉ IX, tên gọi Champa trở thành tên gọi chính thức xuyên suốt lịch sử Champa.

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

b Thời kì thống nhất và thịnh vượng - thời kì Vijaya (X - XV)

Kinh đô là Chà Bàn (Vijaya) hay còn gọi là Phật Thệ (Phật Thành) Thời kỳ này được chia làm 3 giai đoạn:

- Giai đoạn từ thế kỷ X đến thế kỷ XIII: Giai đoạn thống nhất

- Giai đoạn từ thế kỷ XIII đến giữa thế kỉ XIV

Đây là giai đoạn thịnh đạt của quốc gia Champa Sự phát triển đỉnh cao dưới hai vương triều: Sin-ha-var-man III (1265-1277) (In- dra-var-man, 1277-1285) và Sin-ha-var-man V (sử gọi là Chế Mân, 1285-1307) Hai vị vua này đã lãnh đạo nhân dân Champa tiến hành cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông Nguyên thắng lợi Đồng thời, Champa tiếp tục mở rộng lãnh thổ về phía Tây, bao gồm cả một phần cao nguyên Trường Sơn, làm chủ cả vùng ven biển Đông.

Sự phát triển hùng mạnh được duy trì đến giai đoạn vua Po Binasor, hiệu là Chế Bồng Nga, đã 4 lần đem quân tấn công thẳng vào kinh đô Đại Việt

- Giai đoạn từ nửa cuối thế kỉ XIV đến năm 1471

Đây là giai đoạn khủng hoảng của vương quốc Champa Lãnh thổ ngày càng bị thu hẹp xuống phía nam Sau trận chiến năm 1471 của vua Lê Thánh Tông thì nhà nước Chiêm Thành đã suy yếu đến mức gần như không còn được nhắc đến trong sử sách.

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

c Thời kì khủng hoảng và suy vong (sau 1471)

- Năm 1471, Champa gây hấn với Đại Việt Vua Lê Thánh

Tông đã thân chinh đánh dẹp, đẩy biên giới Champa lùi về phía nam đèo Cả (Phú Yên)

- Năm 1653, Nguyễn Hữu Cảnh lập trấn Thuận Thành Sự tồn tại của quốc gia Champa đến đây về cơ bản chấm dứt

- Năm 1832, cuộc cải cách của vua Minh Mạng xác lập đơn

vị hành chính thống nhất trong cả nước đã đổi trấn Thuận Thành thành tỉnh Bình Thuận Từ đó, Champa trở thành một

bộ phận thống nhất, không thể tách rời củaViệt Nam

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

Nguyên nhân suy vong của Champa

- Champa thiếu một cơ sở kinh tế vững chắc cho sự tồn tại của quốc gia thống nhất.

- Tình trạng chia rẽ, tản quyền phổ biến trong nội bộ vương quốc đã làm cho đất nước tự suy yếu đi rất nhiều.

- Đường lối sai lầm, nhất là trong chính sách đối nội - đối ngoại của các vương triều Champa.

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

=> Như vậy, quá trình hình thành và suy vong của

vương quốc Champa trải qua nhiều giai đoạn khác nhau Champa được xem là một trong những quốc gia

cổ đại ra đời sớm nhất trên lãnh thổ Việt Nam

Trong quá trình thành lập này đã tiếp thu văn hóa

Ấn Độ, Trung Quốc, chủ yếu là văn hóa Ấn Độ Trong quá trình đó người ta thấy Champa liên tục gây xung đột và có xu hướng mở rộng lãnh thổ lên phía Bắc Tuy nhiên cuối cũng Champa cũng bị sáp nhật vào lãnh thổ Việt Nam như một tất yếu

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

1.2 Tình hình chính trị

a Bộ máy nhà nước

- Champa theo thể chế quân chủ chuyên chế Qua nhiều thế

kỷ, quyền lực của vua Chăm đã được tăng cường đến mức

chuyên chế, cực đoan Vua đứng đầu, nắm mọi quyền hành

về chính trị, kinh tế, văn hóa và tôn giáo

- Do chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Ấn Độ, vương

hiệu của các ông vua đều có chữ “Varman” Để gia tăng quyền lực và củng cố niềm tin của dân chúng, các vị vua đều ghép tên mình với một thần linh, thường là với Shiva (còn gọi là Isvara) Quyền lực của vua không chỉ là vương quyền

mà cả thần quyền

Giúp việc cho vua có hệ thống các quan lại chia thành 3 cấp; tôn quan, thuộc quan, ngoại quan.

- Tôn quan là những quan cao cấp nhất trong triều đình gồm có hai viên đại thần là Tây-na-bà-

đế đứng đầu hàng ngũ quan võ và Tát-bà-địa-ca đứng đầu quan văn

- Thuộc quan là những chức quan dưới quyền của Tôn quan, loại này có ba bậc: Luân đa tính,

Ca luân trí đế và Ất tha già lan.

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

- Ngoại quan, là những chức quan ở các địa phương gồm 2 cấp là Phất la và Khả luân (Phất la có thể là quan ở cấp Châu, còn Khả luân ở cấp huyện).

Về sau, tổ chức bộ máy quan chức có quy củ và ngày càng hoàn chỉnh hơn, có thêm chức Tể tướng mà Đại Việt sử ký gọi là

Bố Để (hay Bố Đề), Tân Đường thư Trung Quốc gọi là Bà-man-địa, đứng đầu tất cả các quan chức trong triều, dưới quyền của nhà vua.

- Ngoài ra còn có các tăng lữ Bàlamôn đảm nhiệm những chức sắc cao cấp về tôn giáo và có ảnh hưởng lớn về chính trị, văn hóa ở triều đình Champa.

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

- Cả nước chia thành 4 châu (quản hạt) vốn trước đây là những tiểu quốc khác nhau gồm Amaravati (Quảng Nam, Quảng Ngãi), Vijaya (Bình Định), Kauthara (Khánh Hoà, Phú Yên) và Panduranga (Ninh Thuận, Bình Thuận) Ở mỗi khu vực này hình thành một số trung tâm chính trị lớn như

Mỹ Sơn, Quy Nhơn; Kauthara, Paran

- Dưới châu là các huyện, dưới huyện được chia thành nhiều làng Mỗi làng có từ 200 – 500 hộ Đứng đầu các châu và các huyện có các chức quan như Phất la, Khả luân Dưới hai viên quan này còn có một số lại viên giúp việc

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

b Quân đội – Luật pháp

- Nhà nước Champa rất chú ý xây dựng quân đội Quân đội thường trực lớn, đông đến 4, 5 vạn người gồm đầy đủ các binh chủng: bộ binh, tượng binh, kị binh, và thủy binh Binh sĩ được nhà vua cấp cho lương thực, quần áo, trang bị vũ khí là lao, kích, nỏ, mũi tên bằng tre có tẩm thuốc độc Ngoài ra, các vua còn lấy sức xây đắp hệ thống thành lũy đồ sộ và rải rác tại nhiều nơi – Trà Bàn (An Nhơn – Bình Định) là thành quan trọng nhất

- Về luật pháp, chưa có luật thành văn, việc quản lý xã hội vẫn dựa theo tập quán => Điều này chứng tỏ các quan hệ xã hội trong xã hội Champa còn khá đơn giản

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

- Trồng lúa nước hoạt động kinh tế chủ yếu

- Sử dụng công cụ sắt, dùng trâu bò kéo cày

- Biết kết hợp trồng lúa ở ruộng bậc thang và ruộng thấp

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

nước vào ruộng

- Mỗi năm cư dân Champa

thu hoạch 2 vụ lúa Ngoài

lúa nếp và lúa tẻ cư dân

Champa còn trồng các loại

cây lương thực, cây công

nghiệp, cây ăn quả…

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

b Ngư nghiệp

Ngư nghiệp khá phát triển

Nghề đánh cá đã phát triển từ

sớm trong những điều kiện

thuận lợi của Champa, đó là

biển nhiều cá, thêm vào đó là

kỹ thuật đóng thuyền ra khơi

cũng có những bước cải tiến

Cư dân Champa đánh bắt

các loại thủy sản như: cá, ốc,

ngao, hàu…

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

triển như nghề nuôi tằm kéo

tơ, dệt lụa, trồng bông dệt vải,

làm gốm, chế tác đá, xây

dựng, kim hoàn, tạc tượng…

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

Bình gốm cổ của người Chăm

- Nghề gốm cuả người Chăm

rất phát triển, đa dạng phong

phú về kiểu loại, trang trí, tiến

bộ về kĩ thuật

Người Chăm đã sớm tiếp

thu và phát triển những kĩ thuật

sắt đã được tìm thấy như: lưỡi

rìu, mũi giáo, mũi tên, vòng tay,

các pho tượng bằng đồng… Tượng Phật Đồng Dương – Quảng Nam

Đài thờ ở Trà Kiệu – Quảng Nam

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

d Thương nghiệp:

Hoạt động thương mại

của Champa rất phát triển

Ngay từ khi mới được hình

thành các triều đại không

ngừng đẩy mạnh giao lưu

buôn bán và trao đổi hàng

hóa với các quốc gia trong

khu vực và trên thế giới

như Ấn Độ, Trung Hoa,

Phù Nam…

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

=> Như vậy, nền kinh tế Champa lấy sản xuất nông nghiệp làm nền tảng bên cạnh một số nghề thủ công

khá phát triển Nền kinh tế đa dạng, đa canh khá

phát triển, có mối quan hệ trao đổi, giao lưu kinh tế

và văn hóa với các nước trong khu vực Tuy vậy, nền kinh tế đó còn ở tình trạng phát triển chưa cao, chưa có dấu hiệu của việc sử dụng tiền tệ và buôn bán với bên ngoài Nhìn chung, đây là nền kinh tế mang tính tự cấp, tự túc

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

- Đơn vị xã hội cơ sở của nhà nước Champa là các làng, công xã (tiếng Phạn là Grama).

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

Xã hội Chăm bao gồm các tầng lớp:

Quý tộc, quan lại là những người có chức sắc, phục

vụ cho triều đình nhà vua từ TW đến địa phương Tầng lớp này được vua ban hiện vật, được miễn trừ mọi nghĩa vụ lao dịch

Nông dân công xã giữ vai trò chủ yếu trong việc bảo

đảm những nhu cầu căn bản của vương quốc, sống trong các công xã – làng (gra-ma)

Nô lệ - tầng lớp xuất hiện ngay trong giai đoạn đầu của

vương quốc cổ Champa Nô lệ có nguồn gốc từ tội phạm,

tù binh chiến tranh hay do buôn bán Bên cạnh việc phục dịch quý tộc, quan lại và trong các đền miếu, nô lệ có khi cũng được sử dụng trong những công việc mà không huy động được nông dân công xã

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

1.4 Văn hóa

a Tôn giaó, tín ngưỡng, phong

tục tập quán

- Thời kỳ đầu lập quốc, người

Champa đã tiếp thu và sử dụng

hệ thống thần quyền của Ấn Độ

Người Chăm tôn thờ các thần sơ

khai của người Ấn, đứng đầu là

thần Indra – vị thần chủ của các

thần Bên cạnh đó còn có 3 vị

thần khác của Ấn Độ giáo là thần

Brahama, Visnu, Siva

QUỐC GIA CỔ CHAMPA

Tượng phật thế kỷ V

- Đạo Phật được du nhập

vào từ thế kỉ IX, thuộc

dòng Đại thừa

- Thế kỉ XI, Hồi giáo du

nhập vào Champa nhưng

không được phát triển.

QUỐC GIA CỔ CHAMPA