BÀI 20: CÁC BẰNG CHỨNG TIẾN HÓA Mục tiêu  Kiến thức + Trình bày chứng tiến hóa + Phân biệt quan tương đồng, quan tương tự + Tìm số chứng sinh học phân tử để chứng minh sinh vật Trái Đất có chung nguồn gốc + Giải thích số tượng thực tiễn, ví dụ: quan thối hóa khơng cịn giữ chức di truyền từ đời sang đời khác,…  Kĩ + Quan sát, phân tích tranh hình chứng tiến hóa + Đọc tài liệu chứng tiến hóa, lập bảng phân biệt chứng vẽ sơ đồ chứng tiến hóa Trang I LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM Bằng chứng giải phẫu so sánh • Sự tương đồng nhiều đặc điểm giải phẫu loài chứng gián tiếp cho thấy loài sinh vật tiến hóa từ tổ tiên chung • Sự tương đồng nhiều đặc điểm cấp phân tử tế bào cho thấy loài Trái Đất có chung tổ tiên • Cơ quan tương đồng: quan nằm vị trí tương ứng thể, có nguồn gốc trình phát triển phơi nên có kiểu cấu tạo giống Cơ quan tương đồng phản ánh tiến hóa phân li Hình 20.1 Cơ quan tương đồng • Cơ quan tương tự: quan khác nguồn gốc đảm nhiệm chức phận giống nên có kiểu hình thái tương tự Cơ quan tương tự phản ánh tiến hóa đồng quy Hình 20.2 Cơ quan tương tự • Cơ quan thối hóa: quan phát triển không đầy đủ thể trưởng thành Do điều kiện sống loài thay đổi, quan dần chức ban đầu, tiêu giảm dần để lại vài vết tích xưa chúng Trang + Nếu quan thối hóa lại phát triển biểu vài cá thể gọi tượng lại tổ; quan thối hóa thực chất quan tương đồng Hình 20.3 Cơ quan thối hóa Bằng chứng tế bào học • Mọi sinh vật cấu tạo từ tế bào, tế bào sinh từ tế bào sống trước ⇒ Tế bào đơn vị tổ chức thể sống • Tế bào nhân sơ tế bào nhân chuẩn có thành phần bản: màng sinh chất, tế bào chất nhân (hoặc vùng nhân) • Tế bào cịn có vai trò quan trọng phát sinh phát triển cá thể chủng loại: tế bào sinh từ tế bào sống trước đó, khơng có hình thành tế bào ngẫu nhiên từ chất vơ cơ; hình thức sinh sản lớn lên thể liên quan đến phân bào (đây phương thức sinh sản tế bào) ⇒ Phản ánh nguồn gốc chung sinh giới Bằng chứng sinh học phân tử: Dựa tương đồng cấu tạo, chức ADN, prôtêin, mã di truyền, cho thấy loài Trái Đất có tổ tiên chung Các lồi có quan hệ họ hàng gần trình tự tỉ lệ axit amin nuclêôtit giống ngược lại Trang Hình 20.4 Cấu tạo tế bào điển hình nhóm sinh vật SƠ ĐỒ HỆ THỐNG HÓA BẰNG CHỨNG TẾ BÀO HỌC CÁC BẰNG CHỨNG TIẾN HÓA BẰNG CHỨNG GIẢI PHẪU SO SÁNH Mọi sinh vật cấu tạo từ tế bào, tế bào sinh từ tế bào sống trước ⇒ Tế bào đơn vị tổ chức thể sống Cơ quan tương đồng Là quan nằm vị trí tương ứng thể, có nguồn gốc trình phát triển phơi nên có kiểu cấu tạo giống Cơ quan tương tự Là quan khác nguồn gốc đảm nhiệm chức phận giống nên có kiểu hình thái tương tự Cơ quan thối hóa BẰNG CHỨNG SINH HỌC PHÂN TỬ Là quan phát triển không đầy đủ thể trưởng thành Do điều kiện sống loài thay đổi, quan dần chức ban đầu, tiêu giảm dần để lại vài vết tích xưa chúng Cơ quan thối hóa thực chất quan tương đồng Dựa tương đồng cấu tạo, chức ADN, prơtêin, mã di truyền, cho thấy lồi Trái Đất có tổ tiên chung II CÁC DẠNG BÀI TẬP Ví dụ mẫu Trang Ví dụ (Câu - SGK trang 107): Tại để xác định mối quan hệ họ hàng loài đặc điểm hình thái người ta lại hay sử dụng quan thối hóa? Hướng dẫn giải Để xác định mối quan hệ họ hàng loài đặc điểm hình thái người ta lại hay sử dụng quan thối hóa quan thối hóa khơng cịn chức chức bị tiêu giảm nên không chọn lọc tự nhiên giữ lại; chúng giữ lại loài thừa hưởng gen từ tổ tiên Ví dụ (Câu - SGK trang 107): Hãy tìm số chứng sinh học phân tử để chứng minh sinh vật Trái Đất có chung nguồn gốc? Hướng dẫn giải Một số chứng sinh học phân tử để chứng minh sinh vật Trái Đất có chung nguồn gốc: • Mọi sinh vật có chung vật chất di truyền ADN trừ số loại virut, ADN loài cấu tạo từ loại nuclêôtit; chúng có chức mang, truyền đạt thơng tin di truyền • Các lồi sinh vật có chung mã di truyền có chung chế phiên mã, dịch mã • ADN lồi sinh vật có khác thành phần, số lượng trình tự xếp nuclêơtit Sự khác nhiều hay phụ thuộc vào mối quan hệ họ hàng lồi • Ở lồi sinh vật, prôtêin cấu trúc từ 20 loại axit amin khác Ví dụ (Câu - SGK trang 107): Vì quan thối hóa khơng cịn giữ chức lại di truyền từ đời sang đời khác mà không bị chọn lọc tự nhiên loại bỏ? Hướng dẫn giải Các gen quy định quan thối hóa khơng bị chọn lọc tự nhiên đào thải quan thối hóa thường khơng gây hại cho thể sinh vật Những gen bị loại khỏi quần thể yếu tố ngẫu nhiên cần có thời gian tiến hóa đủ dài để yếu tố ngẫu nhiên loại bỏ gen Ví dụ 4: Khi nói quan tương đồng, nhận định sau đúng? Trang A Có nguồn gốc khác đảm nhiệm chức giống nhau, có hình dạng tương tự B Cùng nguồn gốc, nằm vị trí tương ứng thể, thực chức khác C Cùng nguồn gốc, đảm nhiệm chức giống nhau, cấu tạo giống D Có nguồn gốc khác nhau, nằm vị trí tương ứng thể, có kiểu cấu tạo giống Hướng dẫn giải • Phương án A D: sai Vì quan tương đồng quan có nguồn gốc • Phương án B: • Phương án C: sai Vì có nguồn gốc, có kiểu cấu tạo giống nhau, quan thực chức khác Chọn B Ví dụ 5: Cơ quan tương tự quan A có kiểu cấu tạo B có hình thái bên ngồi C có nguồn gốc D có chức Hướng dẫn giải • Phương án A C: sai, có kiểu cấu tạo nguồn gốc thuộc quan tương đồng • Phương án B: sai, khơng có đặc điểm Chọn D Ví dụ 6: Bằng chứng sau chứng sinh học phân tử? A Các lồi sử dụng mã di truyền có đặc điểm chung B Cơ chế di truyền cấp độ phân tử giống C Các tế bào sinh từ tế bào sống trước D Các tế bào loài sinh vật dùng 20 loại axit amin cấu tạo nên prơtêin Hướng dẫn giải • Các phương án A, B, D: đúng, liên quan đến chứng sinh học phân tử mã di truyền, chế di truyền, 20 loại axit amin Trang • Phương án C: sai, chứng tế bào học Chọn C Ví dụ 7: Đặc điểm sau biểu chứng minh chứng tiến hóa tế bào học? A Các tế bào sinh vật sử dụng chung loại mã di truyền B Mọi sinh vật cấu tạo từ tế bào C Các tế bào sinh từ tế bào sống trước D Tế bào đơn vị tổ chức thể sống Hướng dẫn giải • Các phương án B, C, D: đúng, biểu chứng tiến hóa tế bào học • Phương án A: sai, sử dụng chung mã di truyền biểu cho chứng tiến hóa sinh học phân tử Ví dụ 8: Những ví dụ sau biểu quan tương đồng? I Cánh dơi cánh côn trùng II Vây ngực cá voi cánh dơi III Mang cá mang tôm IV Chi trước thú tay người V Chân chuột chũi chân dế chũi A I II B III IV C I V D II IV Hướng dẫn giải Các ví dụ 1,3, quan tương tự, cặp quan thực chức giống chúng không bắt nguồn từ nguồn gốc chung Các ví dụ quan tương đồng, cặp quan có chức khác chúng có nguồn gốc chung chi trước thú Chọn D Bài tập tự luyện Bài tập Câu 1: Bằng chứng tiến hóa sau xem chứng giải phẫu so sánh? A Tất sinh vật từ đơn bào đến đa bào cấu tạo từ tế bào B Các axit amin chuỗi p - hêmôglôbin người tinh tinh giống Trang C Chi trước mèo cánh dơi có xương phân bố theo thứ tự tương tự D Di tích thực vật sống thời đại trước tìm thấy lớp than đá Câu 2: Vây cá mập, vây cá ngư long vây cá voi ví dụ A quan thối hóa B quan tương tự C quan tương đồng D phơi sinh học Câu 3: Những ví dụ sau quan tương đồng? I Cánh chim cánh chuồn chuồn II Vòi bạch tuộc vòi voi III Gai xương rồng tua đậu Hà Lan IV Ruột thừa người ruột tịt thú ăn thịt A I II B III IV C I III D II IV Câu 4: “Các lồi có quan hệ họ hàng gần trình tự axit amin có xu hướng giống ngược lại” biểu chứng A tế bào học B sinh học phân tử C phôi sinh học D giải phẫu so sánh Câu 5: Ý nghĩa việc nghiên cứu quan tương tự với việc nghiên cứu tiến hóa A phản ánh tiến hóa đồng quy B phản ánh tiến hóa phân li C phản ánh nguồn gốc chung loài D cho biết loài sống điều kiện mơi trường giống Câu 6: Cặp quan sau chứng chứng tỏ sinh vật tiến hoá theo hướng đồng quy tính trạng? A Cánh chim cánh bướm B Ruột thừa người ruột tịt động vật C Tuyến nọc độc rắn tuyến nước bọt người D Chân trước mèo cánh dơi Câu 7: Những cặp quan quan tương đồng? (1) Tuyến nọc độc rắn tuyến nước bọt người (2) Ruột thừa người ruột tịt động vật (3) Gai xương rồng lúa (4) Vòi hút bướm đôi hàm bọ cạp Trang (5) Cánh bướm cánh chim A 1,2,3 B 2, 3, C 1,3,4 D 1,3, Câu 8: Cơ quan sau khơng xem quan thối hóa? A vết xương chân rắn B Đuôi chuột túi C Xương cụt người D Cánh chim cánh cụt Câu 9: Bằng chứng không chứng minh sinh vật có nguồn gốc chung A quan thối hóa B phát triển phơi giống C quan tương đồng D quan tương tự Câu 10: Bằng chứng sau vừa phản ánh hướng tiến hóa hội tụ, vừa phản ánh hướng tiến hóa phân li? A Sinh học phân tử B Hóa thạch C Giải phẫu so sánh D Tế bào học Câu 11: Phân tích trình tự nuclêơtit loại gen lồi cho ta biết A mối quan hệ họ hàng lồi B đặc điểm địa chất, khí hậu nơi sinh sống lồi C khu vực phân bố địa lí lồi Trái Đất D lồi xuất trước, lồi xuất sau tiến hóa Câu 12: Bằng chứng quan trọng thể nguồn gốc chung sinh giới A chứng địa lí sinh vật học B chứng phơi sinh học C chứng giải phẫu học so sánh D tế bào sinh học phân tử Bài tập nâng cao Câu 13: Có tượng sau thể tiến hóa hội tụ? I Quần đảo Galapagos 48 lồi thân mềm có 41 lồi địa phương II Thú có túi ơxtrâylia III Quần đảo Galapagos có điều kiện sinh thái phù hợp, khơng có lồi lưỡng cư IV Hệ động vật đảo đại dương nghèo đảo lục địa V Chuột túi, sóc túi ơxtrâylia có hình dáng giống với chuột, sóc thai châu Á A B C D Trang ĐÁP ÁN 1-C 11-A 2-B 12-D 3-D 13-A 4-B 5-A 6-A 7-C 8-B 9-D 10-C BÀI 21: HỌC THUYẾT TIẾN HÓA ĐACUYN Mục tiêu  Kiến thức + Trình bày nội dung học thuyết Đacuyn + Phân biệt chọn lọc tự nhiên chọn lọc nhân tạo + Giải thích đa dạng thống sinh giới Giải thích vật ni, trồng lại phù hợp với nhu cầu người Kĩ + Quan sát, phân tích tranh hình chọn lọc nhân tạo (CLNT), chọn lọc tự nhiên (CLTN) + Đọc tài liệu Đacuyn học thuyết tiến hóa ông; lập bảng so sánh CLTN CLNT Trang 10 • Phương án A: đúng, cách li sinh sản tiêu chuẩn khách quan để phân biệt quần thể loài hay khác loài Hai quần thể loài trở thành hai loài khác chúng trở nên cách li sinh sản • Phương án B, D: sai, quần thể khác khu phân bố khác hình thái thuộc lồi chúng giao phối với sinh hữu thụ • Phương án C: sai, hai lồi giao phối tự với thuộc hai lồi khơng tạo lai sinh lai bất thụ Chọn A Ví dụ 6: Vai trị chủ yếu cách li tiến hóa A phân hóa khả sinh sản kiểu gen B nguồn nguyên liệu sơ cấp cho chọn lọc C tạo nguyên liệu thứ cấp cho tiến hóa nhỏ D củng cố tăng cường phân hóa kiểu gen Hướng dẫn giải Các chế cách li có vai trị ngăn cản quần thể loài trao đổi vốn gen cho lồi trì đặc trưng riêng đồng thời chúng ngăn cản quần thể loài trao đổi vốn gen cho nhằm củng cố, tăng cường phân hoá thành phần kiểu gen quần thể bị chia cắt Chọn D Ví dụ 7: Hạt phấn hoa mướp rơi lên đầu nhụy hoa bí, sau hạt phấn nảy mầm thành ống phấn độ dài ống phấn ngắn vòi nhụy bí nên giao tử đực mướp khơng tới nỗn hoa bí để thụ tinh Đây loại cách li nào? A Cách li không gian B Cách li học C Cách li tập tính D Cách li sinh thái Hướng dẫn giải • Phương án B: đúng, trường hợp khơng giao phối cấu tạo quan sinh sản hai lồi khác • Phương án C: sai, cách li tập tính cá thể lồi có tập tính giao phối khác nên chúng thường khơng giao phối với • Phương án A, D: sai Trang 36 Chọn B Bài tập tự luyện Bài tập Câu 1: Tiêu chuẩn sau sử dụng thông dụng để phân biệt hai lồi? A Tiêu chuẩn hình thái B Tiêu chuẩn hóa sinh C Tiêu chuẩn cách li sinh sản D Tiêu chuẩn phân tử Câu 2: Dạng cách li sau cách li trước hợp tử? A Cách li địa lí B Cách li học C Cách li tập tính D Cách li thời gian Câu 3: Tiêu chuẩn sau sử dụng thông dụng để phân biệt hai lồi vi khuẩn có quan hệ thân thuộc? A Tiêu chuẩn hình thái B Tiêu chuẩn hóa sinh C Tiêu chuẩn cách li sinh sản D Tiêu chuẩn phân tử Câu 4: Hiện tượng cá thể không giao phối với chênh lệch mùa sinh sản thời kì hoa, đẻ trứng thuộc dạng cách li sau đây? A Cách li học B Cách li nơi B Cách li tập tính D Cách li thời gian Câu 5: Các cá thể không giao phối không tương hợp quan giao cấu thuộc dạng cách li sau đây? A Cách li học B Cách li nơi C Cách li tập tính D Cách li thời gian Câu 6: Cách li sau hợp tử A trở ngại ngăn cản lai phát triển B trở ngại ngăn cản thụ tinh, C trở ngại ngăn cản tạo thành giao tử D trở ngại ngăn cản lai hữu thụ Câu 7: Các khác lồi có cấu tạo hoa khác nên hạt phấn thụ phấn cho hoa lồi khơng thể phấn cho hoa lồi khác thuộc loại cách li nào? A Cách li nơi B Cách li học C Cách li tập tính D Cách li mùa vụ Câu 8: Ở ruồi, ruồi mantơzơ (chúng tiêu hóa mantơzơ) có xu hướng thích giao phối với ruồi mantơzơ ruồi tinh bột (chúng tiêu hóa tinh bột) Đây dạng cách li nào? Trang 37 A Cách li nơi B Cách li học C Cách li tập tính D Cách li mùa vụ Câu 9: Khi nói cách li sau hợp tử, phát biểu sau không đúng? A Thụ tinh hợp tử không phát triển B Hợp tử tạo thành phát triển lai khả sinh sản C Hợp tử tạo thành phát triển thành lai lai chết non D Giao tử đực giao tử không kết hợp với thụ tinh Câu 10: Có tượng sau biểu cách li sau hợp tử? I Giao tử đực giao tử không kết hợp với thụ tinh II Thụ tinh hợp tử không phát triển III Hợp tử tạo thành phát triển thành lai lai lại chết non IV Hợp tử tạo thành phát triển thành lai sống đến trưởng thành khơng có khả sinh sản A B C D Câu 11: Có tượng sau biểu cách li trước hợp tử? I cách li nơi II cách li học III cách li tập tính IV cách li địa lí V cách li thời gian VI cách li khoảng cách A B C D Bài tập nâng cao Câu 12: Những ví dụ sau biểu cách li sau hợp tử? I Các cá thể quần thể có giao phối với cá thể quần thể không tạo hợp tử II Hai quần thể sinh sản vào hai mùa khác III Các cá thể quần thể có giao phối với cá thể quần thể phôi bị chết trước sinh IV Các cá thể giao phối với sinh khơng sinh sản hữu tính V Các cá thể có tập tính giao phối khác nên môi trường bị cách li sinh sản A.1,2 B 3, C 3, D 2,4 Câu 13: Trong ví dụ sau đây, có ví dụ cách li trước hợp tử? I Ngựa lai với lừa đực sinh la bất thụ II Các khác lồi có mùa hoa khác nên không thụ phấn cho Trang 38 III Các phân tử prôtêin bề mặt trứng nhím biển tím tinh trùng nhím biển đỏ khơng tương thích nên khơng thể kết hợp với IV Hai dịng lúa tích lũy alen đột biến lặn số lơcut khác nhau, dịng phát triển bình thường, hữu thụ lai hai dịng lại có kích thước nhỏ cho hạt lép A B C D ĐÁP ÁN 1-C 11-C 2-A 12-B 3-B 13-C 4-D 5-A 6-A 7-B 8-C 9-D 10-B BÀI 24: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH LỒI Mục tiêu  Kiến thức + Giải thích vai trị cách li địa lí q trình hình thành lồi Giải thích cách li địa lí chế chủ yếu dẫn đến hình thành lồi động vật + Vẽ chế hình thành lồi khu địa lí Phân biệt q trình hình thành lồi cách li tập tính, cách li sinh thái nhờ chế lai xa đa bội hóa + Giải thích lại phải bảo vệ đa dạng sinh học loài hoang dại giống trồng nguyên thủy  Kĩ + Quan sát, phân tích tranh hình q trình hình thành loài + Vẽ sơ đồ, lập bảng phân biệt trình hình thành lồi khác khu khu vực địa lí + Đọc tài liệu q trình hình thành lồi Trang 39 I LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM Hình thành lồi khác khu vực địa lí • Hình thành lồi q trình cải biến thành phần kiểu gen quần thể theo hướng thích nghi tạo hệ gen cách li sinh sản với quần thể gốc • Hình thành lồi khác khu vực địa lí: + Cách li địa lí trở ngại mặt địa lí làm cho cá thể quần thể lồi bị cách li khơng thể giao phối với Cách li địa lí có vai trị trì khác biệt vốn gen quần thể nhân tố tiến hóa tạo + Do quần thể sống cách biệt khu vực địa lí khác nên CLTN nhân tố tiến hóa khác tạo nên khác biệt vốn gen quần thể Khi khác biệt di truyền quần thể tích tụ dẫn đến xuất cách li sinh sản lồi hình thành • Đặc điểm: + Cách li địa lí lâu khơng hình thành lồi + Hình thành lồi đường cách li địa lí thường xảy với lồi động vật có khả phát tán mạnh + Hình thành lồi đường cách li địa lí thường xảy cách chậm chạp qua nhiều giai đoạn trung gian chuyển tiếp • Vai trị: Vai trị cách li địa lí làm ngăn cản cá thể quần thể loài gặp gỡ giao phối với CLTN nhân tó tiến hóa khác làm cho quần thể nhỏ khác biệt tần số alen thành phần kiểu gen, đến lúc cách li sinh sản làm xuất lồi Ví dụ: hình thành lồi cách li quần đảo đảo có cách li tương đối, sinh vật đảo trao đổi vốn gen cho Khi nhóm sinh vật tiên phong di cư tới đảo điều kiện sống mới, cách li tương đối mặt địa lí dễ biến quần thể nhập cư thành lồi Hình thành lồi khu vực địa lí 2.1 Hình thành lồi cách li tập tính • Trong vùng phân bố có cách li tập tính giao phối quần thể hình thành lồi Trang 40 • Ví dụ: hai quần thể cá hồ lại có tập tính sinh sản khác nhau, quần thể thường đẻ trứng khe đá, quần thể lại thường đẻ trứng ven bờ dẫn đến cách li mặt tập tính Nếu cách li diễn thời gian dài dẫn đến hình thành lồi 2.2 Hình thành lồi cách li sinh thái • Do có cách li nơi quần thể vùng phân bố địa lí dẫn đến hình thành lồi • Ví dụ: quần thể cá hồi (Salmo trutta) hồ Xêvan (Acmêni) phân hóa mùa đẻ năm chỗ đẻ làm hình thành nịi sinh thái khác Nếu cách li diễn thời gian dài dẫn đến hình thành lồi • Hình thành lồi đường lai xa đa bội hóa • Lai xa kèm đa bội hóa góp phần hình thành nên lồi khu vực địa lí sai khác NST nhanh chóng dẫn đến cách li sinh sản P G F1 Đa bội hóa × Cá thể loài A (2nA) nA ↓ Cá thể loài A (2nB) nB ( nA + nB ) → bất thụ ( 2nA + 2nB ) thể song nhị bội → Có khả sinh sản hữu tính (hữu thụ) Ví dụ: Lồi bơng trồng Mĩ có NST 2n = 52, có 26 NST lớn 26 NST nhỏ Được hình thành đường lai xa đa bội hóa từ lồi bơng châu Âu có NST 2n = 26 gồm tồn NST lớn lồi bơng hoang dại Mĩ có NST 2n = 26 NST nhỏ • Cơ thể lai xa thường khơng có khả sinh sản hữu tính (bất thụ) thể lai xa mang NST đơn bội lồi bố mẹ → khơng tạo cặp tương đồng trình tiếp hợp giảm phân khơng diễn bình thường + Lai xa đa bội hóa tạo thể lai mang NST lưỡng bội loài bố mẹ → tạo cặp tương đồng → trình tiếp hợp giảm phân diễn bình thường → lai có khả sinh sản hữu tính Cơ thể lai tạo cách li sinh sản với loài bố mẹ, nhân lên tạo thành quần thể nhóm quần thể có khả tồn khâu hệ sinh thái → lồi hình thành Trang 41 • Lai xa đa bội hóa tạo nên lồi thường xảy thực vật thực vật có khả tự thụ phấn, sinh sản sinh dưỡng; xảy động vật vì: + Hệ thần kinh động vật phát triển + Cách li sinh sản loài phức tạp + Đa bội hóa thường gây nên rối loạn giới tính Trang 42 SƠ ĐỒ HỆ THỐNG HĨA II CÁC DẠNG BÀI TẬP Ví dụ mẫu Ví dụ (Câu - SGK trang 128): Giải thích vai trị cách li địa lí q trình hình thành lồi mới? Hướng dẫn giải Vai trị cách li địa lí q trình hình thành lồi mới: • Cách li địa lí trở ngại mặt địa lí sơng, núi, biển, ngăn cản cá thể quần thể loài gặp gỡ giao phối với • Sự cách li địa lí góp phần trì khác biệt tần số alen thành phần kiểu gen quần thể tạo nhân tố tiến hố • Sự cách li địa lí nên cá thể quần thể cách li có hội giao phối với Những quần thể nhỏ sống cách biệt điều kiện môi trường khác CLTN nhân tố tiến hoá khác làm cho khác biệt vốn gen quần thể Sự khác biệt tích luỹ dần đến lúc xuất trở ngại dẫn đến cách li sinh sản lồi hình thành Ví dụ (Câu - SGK trang 128): Tại quần đảo lại xem phịng thí nghiệm nghiên cứu q trình hình thành lồi mới? Hướng dẫn giải Trang 43 • Quần đảo nơi lí tưởng cho q trình hình thành lồi đảo có cách li địa lí tương đối khiến cho sinh vật đảo trao đổi vốn gen cho từ trì khác biệt vốn gen quần thể • Tuy nhiên khoảng cách đảo lại không lớn để cá thể di cư tới Một nhóm sinh vật tiên phong di cư tới đảo điều kiện sống cách li tương đối mặt địa lí dễ dàng biến quần thể nhập cư thành lồi Ví dụ (Câu - SGK trang 128): Tại cách li địa lí lại chế chủ yếu dẫn đến hình thành lồi động vật? Hướng dẫn giải Hình thành lồi cách li địa lí chế chủ yếu dẫn đến hình thành lồi động vật động vật có khả di chuyển, khả tạo điều kiện cho chúng dễ hình thành nên quần thể cách li mặt địa lí dẫn đến cách li sinh sản hình thành lồi Tuy nhiên, nhiều lồi thực vật có nhiều khả phát tán tới địa lí khác Ví dụ (Câu - SGK trang 128): Phát biểu sau nói vai trị cách li địa lí q trình hình thành lồi nhất? A Khơng có cách li địa lí khơng thể hình thành lồi B Cách li địa lí dẫn đến hình thành lồi qua nhiều giai đoạn trung gian chuyển tiếp C Cách li địa lí luôn dẫn đến cách li sinh sản D Môi trường địa lí khác nguyên nhân dẫn đến phân hoá thành phần kiểu gen quần thể cách li Hướng dẫn giải • Phương án A: sai, hình thành lồi khơng thiết phải có cách li địa lí mà khu vực địa lí có hình thành lồi • Phương án B: • Phương án C: sai, cách li địa lí khơng phải ln dẫn đến cách li sinh sản • Phương án D: sai, mơi trường địa lí khơng phải ngun nhân dẫn đến phân hóa thành phần kiểu gen quần thể Chọn B Trang 44 Ví dụ (Câu - SGK trang 132): Từ lồi sinh vật, khơng có cách li mặt địa lí hình thành nên lồi khác khơng? Giải thích? Hướng dẫn giải Khơng có cách li địa lí hình thành lồi quần thể lồi có cách li (như cách li tập tính, cách li sinh thái, lai xa đa bội hóa) khiến cá thể quần thể khơng giao phối với có giao phối với đời sinh bị bất thụ Ví dụ (Câu - SGK trang 132): Lồi bơng trồng Mĩ có NST 2n = 52 có 26 NST lớn 26 NST nhỏ Lồi bơng châu Âu có NST 2n = 26 gồm tồn NST lớn Lồi bơng hoang dại Mĩ có NST 2n = 26 NST nhỏ Hãy giải thích chế hình thành lồi bơng trồng Mĩ có NST 2n = 52 Hướng dẫn giải Cơ chế hình thành lồi bơng Mĩ có NST 2n = 52 lai xa đa bội hố Ví dụ (Câu - SGK trang 132): Giải thích chế hình thành lồi đường lai xa đa bội hoá? Hướng dẫn giải Cơ chế hình thành lồi lai xa đa bội hố: • Các lồi có họ hàng gần gũi thụ phấn cho tạo nên lai thường bất thụ • Con lai khác lồi đột biến làm nhân đôi số lượng NST (đa bội hóa hay song nhị bội) chúng sinh sản bình thường Chúng xem lồi so với lồi bố mẹ lai trở lại với lồi bố mẹ cho lai bất thụ (cách li sinh sản với lồi bố mẹ) Ví dụ (Câu - SGK trang 132): Tại lại phải bảo vệ đa dạng sinh học loài hoang dại giống trồng nguyên thuỷ? Hướng dẫn giải Mỗi lồi trồng có vốn gen thành phần kiểu gen đặc trưng cần phải bảo vệ đa dạng loài hoang dại sau khai thác gen quý từ chúng tạo giống trồng Ví dụ 9: Theo quan niệm đại, q trình hình thành lồi A thường gắn liền với trình hình thành quần thể thích nghi Trang 45 B đường sinh thái gặp động vật, không gặp thực vật C lai xa đa bội hóa cần xuất cá thể chắn hình thành lồi D diễn mơi trường sống thay đổi, quần thể lồi ban đầu chịu áp lực tác nhân gây đột biến Hướng dẫn giải • Phương án A: • Phương án B: sai, hình thành lồi đường sinh thái gặp động vật thực vật • Phương án C: sai, lai xa đa bội hóa xuất cá thể chưa thể nói chắn hình thành lồi hình thành lồi phải hình thành quần thể thích nghi với mơi trường • Phương án D: sai, hình thành lồi khơng diễn mơi trường sống thay đổi Chọn A Ví dụ 10: Lồi Raphanus brassica có NST 2n = 36 lồi hình thành theo sơ đồ: Raphanus sativus (2n = 18) × Brassica oleraceae (2n = 18) → Raphanus brassica (2n = 36) Hãy chọn kết luận q trình hình thành lồi A Đây q trình hình thành lồi đường địa lí B Q trình hình thành lồi diễn thời gian tương đối ngắn C Khi hình thành, lồi khơng sống mơi trường với lồi cũ D Đây phương thức hình thành loài xảy phổ biến loài động vật Hướng dẫn giải • Phương án A: sai, khơng phải hình thành lồi đường địa lí mà đường lai xa đa bội hóa • Phương án B: đúng, q trình hình thành lồi đường lai xa đa bội hóa, q trình hình thành lồi diễn thời gian tương đối ngắn • Phương án C: sai, khơng thể khẳng định điều • Phương án D: sai, phương thức hình thành loài thường xảy thực vật khơng phải động vật Chọn B Trang 46 Ví dụ 11: Khi nói q trình hình thành lồi mới, phát biểu sau khơng đúng? A Hình thành lồi có tham gia yếu tố ngẫu nhiên B Theo lý thuyết, gây đột biến nhân tạo tạo lồi C Q trình hình thành lồi xảy khu vực khác khu vực D Lai xa kết hợp đa bội hóa tạo loài mang đặc điểm giống hệt mẹ Hướng dẫn giải Phương án D: sai, lai xa đa bội hóa tạo lồi mang đặc điểm lồi khác nhau, tính trạng gen nằm tế bào chất quy định đời sinh mang đặc điểm giống cá thể mẹ Chọn D Bài tập tự luyện Bài tập Câu 1: Trong trình hình thành lồi đường địa lí, chướng ngại địa lí (cách li địa lí) có vai trị A ngăn ngừa giao phối tự cá thể thuộc quần thể B quy định chiều hướng CLTN C hình thành đặc điểm thích nghi D định hướng cho q trình hình thành lồi Câu 2: Q trình hình thành lồi diễn tương đối nhanh trường hợp sau đây? A Hình thành lồi đường cách li địa lí B Hình thành lồi đường cách li sinh thái C Hình thành lồi chế lai xa đa bội hố D Hình thành lồi đường cách li tập tính Câu 3: Khi nói q trình hình thành lồi mới, có phát biểu sau đúng? I Hình thành lồi xảy khu vực địa lí khác khu vực địa lí II Theo lí thuyết, phương pháp gây đột biến nhân tạo tạo lồi III Lai xa đa bội hóa tạo lồi có NST song nhị bội IV Q trình hình thành lồi có tham gia yếu tố ngẫu nhiên V Hình thành lồi diễn mơi trường sống thay đổi mạnh A B C D Trang 47 Câu 4: Khi nói trình hình thành lồi khác khu vực địa lí, phát biểu sau sai? A Cách li địa lí ngăn cản cá thể quần thể loài gặp gỡ giao phối với B Cách li địa lí nhân tố trực tiếp tạo kiểu gen quy định kiểu hình thích nghi C Cách li địa lí góp phần trì khác biệt tần số alen thành phần kiểu gen quần thể D Cách li địa lí không thiết dẫn đến cách li sinh sản Câu 5: Khi nói q trình hình thành lồi mới, có phát biểu sau đúng? I Lai xa đa bội hóa đường hình thành loài gặp phổ biến động vật II Lồi khơng xuất với cá thể mà phải quần thể hay nhóm quần thể III Q trình hình thành lồi ln gắn liền với q trình hình thành đặc điểm thích nghi IV Q trình hình thành lồi diễn từ từ qua hàng vạn, hàng triệu năm diễn tương đối nhanh thời gian ngắn V Q trình hình thành lồi đường địa lí đường sinh thái diễn độc lập với A B C D Câu 6: Sự lai xa kết hợp đa bội hóa dẫn tới hình thành loài trường hợp sau đây? A Lai xa loài thực vật tạo lai, lai đa bội hoá cách li sinh sản với loài khác B Cơ thể lai xa có sức sống khả thích nghi cao với môi trường, sinh sản để tạo thành quần thể cách li sinh sản với loài khác C Các cá thể lai xa có NST song nhị bội, sinh sản hữu tính bình thường cách li sinh sản với loài khác D Các cá thể lai xa phải có khả sinh sản, có NST hình thái khác với dạng bố mẹ Câu 7: Khi nói đến vai trị cách li sinh thái, phát biểu sau đúng? Trang 48 A Ngăn cản giao phối tự làm cho tính trạng phân li triệt để, củng cố tăng cường phân hóa kiểu gen quần thể gốc B Là nguyên nhân gây biến đổi thể sinh vật, làm tăng cường phân hóa kiểu gen quần thể C Không phải nguyên nhân trực tiếp gây biến đổi tương ứng thể sinh vật mà nhân tố chọn lọc kiểu gen thích nghi D Gây trở ngại cho q trình phát sinh giao tử, khơng tạo hợp tử làm cho thể lai xa thường bất thụ Câu 8: Khi nói q trình hình thành lồi, phát biểu sau khơng đúng? A Q trình hình thành lồi liên quan đến q trình cải biến vốn gen quần thể gốc ban đầu, tích lũy khác biệt để tạo quần thể cách li với quần thể gốc B Hình thành lồi xảy khu vực địa lí hay khu vực khác nhau, tốc độ hình thành lồi nhanh hay chậm phụ thuộc vào áp lực nhân tố tiến hóa tác động lên quần thể C Phần lớn loài thực vật có hoa dạng dương xỉ hình thành đường lai khác lồi đa bội hóa D Cách li địa lí điều kiện thiết yếu cho q trình hình thành lồi từ quần thể ban đầu Bài tập nâng cao Câu 9: Khi nói q trình hình thành lồi mới, có phát biểu sau khơng đúng? I Các cá thể đa bội cách li sinh thái với cá thể lồi dễ dẫn đến hình thành lồi II Q trình hình thành lồi đường địa lí sinh thái ln diễn độc lập với III Quá trình hình thành lồi đường địa lí sinh thái khó phân biệt rõ ràng lồi mở rộng khu phân bố địa lí gặp phải điều kiện khác IV Hình thành lồi chế lai xa kết hợp đa bội hóa ln gắn liền với chế cách li địa lí A B C D Trang 49 Câu 10: Trên đảo quần đảo đại dương hay tồn lồi đặc trưng khơng có nơi khác Trái Đất A cách li địa lí CLTN diễn mơi trường đặc trưng đảo qua thời gian dài B lồi có nguồn gốc từ đảo khơng có điều kiện phát tán nơi khác C cách li sinh sản quần thể đảo nên đảo hình thành lồi đặc trưng D điều kiện tự nhiên, CLTN diễn theo hướng tương tự Câu 11: Khi nói q trình hình thành lồi mới, nhận định sau đúng? I Hình thành lồi đường cách li địa lý thường xảy cách chậm chạp qua nhiều giai đoạn trung gian chuyển tiếp II Hình thành loài đường sinh thái thường gặp thực vật động vật di chuyển xa III Hình thành lồi q trình tích lũy biến đổi đồng loạt tác động trực tiếp ngoại cảnh thay đổi tập quán hoạt động động vật IV Hình thành lồi đường lai xa đa bội hóa đường tốc độ nhanh phổ biến sinh vật A I II B III IV C IvàlV D II III Câu 12: Bảng sau liệt kê nhân tố tiến hóa vai trị nhân tố hình thành lồi Tổ hợp ghép đơi đúng? Nhân tố tiến hóa Vai trị Q trình đột a làm thay đổi đột ngột tần số tương đối alen qua làm biến q trình tăng tốc độ hình thành lồi giao phối Các yếu tố ngẫu b nhân tố định hướng q trình hình thành lồi, định nhiên, di nhập gen chiều hướng, nhịp độ biến đổi tần số alen, lựa chọn tổ hợp alen đảm bảo thích nghi với mơi trường Q trình CLTN c cung cấp nguyên liệu cho CLTN A - a, - c, - b B - b, - c, - a C - c, - b, - a D - c, - a, - b ĐÁP ÁN 1-A 11-A 2-C 12-D 3-D 4-B 5-C 6-B 7-A 8-DC 9- 10-A Trang 50 ... Trang 20 I LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM Quan niệm tiến hóa nguồn nguyên liệu tiến hóa 1.1 Tiến hóa nhỏ tiến hóa lớn Tiến hóa bao gồm tiến hóa nhỏ tiến hóa lớn • Tiến hóa nhỏ q trình biến đổi tần số alen thành... niệm nhân tố tiến hóa Trình bày nhân tố tiến hóa + Phân biệt thuyết tiến hóa đại với thuyết Đacuyn nguyên nhân, chế tiến hóa chiều hướng tiến hóa sinh giới + Giải thích đa dạng tiến hóa sinh giới... tạo tế bào điển hình nhóm sinh vật SƠ ĐỒ HỆ THỐNG HÓA BẰNG CHỨNG TẾ BÀO HỌC CÁC BẰNG CHỨNG TIẾN HÓA BẰNG CHỨNG GIẢI PHẪU SO SÁNH Mọi sinh vật cấu tạo từ tế bào, tế bào sinh từ tế bào sống trước