BÀI 5: NHIỄM SẮC THỂ VÀ ĐỘT BIẾN CẤU TRÚC NHIỄM SẮC THỂ Mục tiêu  Kiến thức + Trình bày phận, thành phần cấu trúc NST Chứng minh NST vật chất di truyền cấp độ tế bào + Phân biệt chế phát sinh, hậu vai trò đột biến cấu trúc NST Chứng minh đột biến cấu trúc NST chế phát sinh biến dị cung cấp nguyên liệu cho tiến hóa chọn giống  Kĩ + Phân tích, so sánh, tổng hợp, hệ thống hóa + Đọc tài liệu, quan sát tranh hình, xử lý thơng tin Trang I LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM Khái quát NST 1.1 Khái niệm NST cấu trúc mang gen, tồn nhân tế bào 1.2 Hình thái cấu trúc NST 1.2.1 Hình thái  Thành phần cấu tạo: gồm phân tử AND phân tử prôtêin loại histôn  Các phận chức NST + Tâm động: Trung tâm vận động, vị trí dính vào sợi vơ sắc để phân bào + Đầu mút: Bảo vệ NST, khơng để chúng dính + Điểm khởi đầu: Điểm bắt đầu cho trình tái ADN 1.2.2 Cấu trúc NST • Đơn vị cấu trúc: Nuclêơxơm - dạng khối cầu; cấu tạo từ phân tử prôtêin 146 cặp nuclêơtit quấn quanh • Các cấp cuộn xoắn NST Tên gọi Mức xoắn Đường kính Cơ 11 nm Các cấp sợi Nhiễm sắc 30 nm Siêu xoắn 300 nm Crômatit 700 nm NST kép Gồm crơmatit giống hệt dính tâm động 1.3 Bộ NST Trang • Bộ NST toàn NST nhân tế bào sinh vật • Bộ NST lồi đặc trưng số lượng, hình dạng, kích thước cấu trúc Câu hỏi hệ thống: • Phân biệt NST thường NST giới tính Tiêu chí Điểm NST thường NST giới tính Đều cấu trúc mang gen; có khả nhân đôi, tiếp hợp trao đổi chéo giống đột biến + Có n - cặp, ln tồn thành + Có cặp tồn thành cặp tương Điểm khác cặp tương đồng đồng khơng tương đồng + Mang gen quy định tính trạng + Mang gen quy định tính trạng thường thường • Phân biệt lưỡng bội với đơn bội giới tính Bội NST lưỡng bội Bộ NST đơn bội Kí hiệu 2n Kí hiệu n Là NST tế bào hợp tử, xôma, tế bào Là bội NST giao tử sinh giao tử Các NST thường tồn thành cặp tương Các NST không tồn thành cặp tương đồng số lượng NST bội số đồng số lượng NST 1/2 lưỡng bội • Thế cặp NST tương đồng? Là cặp gồm NST giống hình dạng, kích thước cấu trúc; khác nguồn gốc, có nguồn gốc từ bố, có nguồn gốc từ mẹ • NST lồi đặc trưng kích thước, hình dạng cấu trúc quan sát rõ kì NST co xoắn cực đại • Bộ NST đặc trưng lồi trì, ổn định nhờ chế nào? + Ở thể đơn bào, loài sinh sản vơ tính, nhờ ngun phân, NST đặc trưng lồi trì, ổn định qua hệ + Ở lồi sinh sản hữu tính, nhờ q trình giảm phân thụ tinh, trình nguyên phân, NST đặc trưng lồi trì, ổn định qua hệ • Đặc điểm trình nguyên phân Là trình phân bào tế bào hợp tử, xôma, tế bào sinh dục sơ khai để tạo tế bào có số lượng NST không đổi so với tế bào mẹ Kì Trạng thái NST Trang Trung gian 2n NST nhân đôi → 2n NST kép Đầu 2n NST kép bắt đầu xoắn Giữa 2n NST kép co xoắn cực đại xếp thành hàng mặt phẳng Sau phân bào Mỗi NST kép tách thành NST đơn phân li cực tế bào Cuối Mỗi tế bào mẹ tách thành tế bào có số lượng NST = 2n • Đặc điểm trình giảm phân Là trình phân bào tế bào sinh giao tử để từ tế bào mẹ 2n qua lần phân bào tạo tế bào n Kì Trung Trạng thái NST 2n NST nhân đôi → 2n NST kép gian Đầu Giữa Sau Cuối Đầu Giữa 2n NST kép bắt đầu xoắn 2n NST kép co xoắn cực đại xếp thành hàng mặt phẳng phân bào 2n NST chia thành nhóm phân li cực tế bào Mỗi tế bào mẹ tách thành tế bào có n NST kép n NST kép tế bào bắt đầu xoắn n NST kép tế bào co xoắn cực đại xếp thành hàng mặt Sau phẳng phân bào Trong tế bào: NST kép tách thành NST đơn phân li cực tế bào Cuối Mỗi tế bào n NST kép tách thành tế bào có n NST đơn • Q trình hình thành tạo giao tử Vùng Cơ quan sinh sản ♂ Cơ quan sinh sản ♀ Sinh sản (1 tế bào sơ khai) Nguyên nhân = k (1 tế bào sơ khai) Nguyên nhân = k Sinh ( 2k tế bào (2n) ) Phát triển ( 2k tế bào (2n) ) Phát triển trưởng (2k tế bào sinh giao tử (2n)) (2k tế bào sinh giao tử (2n)) Chín Giảm phân → 4.2k tế bào (n)  2k tếbà o( n )  → 2k giao tửcá i Giảm phân →  k o( n )  → Tiê u biế n 3.2 tếbà → phát triển → 4.2k giao tử ♂ (n) + tế bào sinh giao tử → giao tử + tế bào sinh trứng → giao tử Đột biến cấu trúc NST Trang 2.1 Đột biến đoạn 2.1.1 Khái niệm CƠ CHẾ GÂY ĐỘT BIẾN MẤT ĐOẠN GIỮA * Một đoạn NST bị đứt * Đoạn bị không chứa tâm động * Mất đoạn giảm lượng gen NST 2.1.2 Hậu Mất đoạn lớn làm cân hệ gen → gây chết giảm sức sống thể đột biến 2.1.3 Ứng dụng Mất đoạn nhỏ không ảnh hưởng đến sức sống thể đột biến → ứng dụng để loại bỏ gen xấu khỏi nhóm gen liên kết, xác định vị trí gen 2.1.4 Ví dụ Ở người, đoạn NST 21 → ung thư máu; đoạn NST → hội chứng mèo kêu 2.2 Đột biến lặp đoạn 2.2.1 Khái niệm: đoạn NST lặp lại hay nhiều lần 2.2.2 Cơ chế phát sinh CƠ CHẾ GÂY ĐỘT BIẾN LẶP ĐOẠN Trang Do đứt gãy, nối đoạn NST cách ngẫu nhiên trao đổi chéo không cân NST tương đồng 2.2.3 Hậu • Mất cân hệ gen, làm tăng cường giảm biểu tính trạng • Lặp đoạn làm phát sinh gen quy định đặc tính cho thể đột biến → ý nghĩa tiến hóa với gen 2.2.4 Ví dụ • Lặp đoạn 16A NST X ruồi giấm → mắt lồi → mắt dẹt • Lặp đoạn đại mạch → tăng hoạt tính enzim amilaza 2.3 Đột biến đảo đoạn 2.3.1 Khái niệm • Một đoạn NST đứt quay 180° • Đoạn bị đảo chứa tâm động gọi đảo đoạn gồm tâm • Đoạn bị đảo khơng chứa tâm động gọi đảo đoạn tâm 2.3.2 Cơ chế phát sinh Sự đứt gãy, quay 180° nối trở lại vị trí cũ NST làm xuất đột biến đảo đoạn NST 2.3.3 Hậu • Đảo đoạn làm thay đổi trật tự xếp gen → làm thay đổi khả hoạt động gen • Đảo đoạn khơng làm thêm số lượng gen → Ít gây hậu đến sức sống sinh vật Trang 2.4 Đột biến chuyển đoạn 2.4.1 Khái niệm Một đoạn NST chuyển sang vị trí khác NST chuyển sang NST khác khơng tương đồng NST không tương đồng trao đổi đoạn 2.4.2 Cơ chế phát sinh • Một đoạn NST đứt gãy gắn vào vị trí khác NST gắn sang NST khơng tương đồng khác • Sự tiếp hợp trao đổi đoạn NST không tương đồng khác 2.4.3 Hậu Nếu chuyển đoạn lớn → gây hậu nghiêm trọng, chuyển đoạn nhỏ có lợi cho sinh vật 2.4.4 Ứng dụng Chuyển đoạn nhỏ ảnh hưởng đến sức sống thể đột biến nên ứng dụng công nghệ chuyển gen 2.4.5 Ví dụ Chuyển đoạn NST 22 → NST 22 ngắn gây ung thư Câu hỏi hệ thống: * Nguyên nhân gây đột biến cấu trúc NST Tác nhân gây đột biến (lí học, hố học, rối loạn q trình sinh lí nội bào) làm NST đứt gãy, nối sai; rối loạn nhân đôi, tiếp hợp, trao đổi chéo Trang • Phân biệt đột biến lặp đoạn với hoán vị gen Giống Lặp đoạn Hoán vị gen Đều xảy tiếp hợp trao đổi chéo cặp NST kép tương đồng Khác NST cặp tương đồng trao NST cặp tương đồng trao đổi chéo không cân đổi chéo cân • Phân biệt chế phát sinh dạng đột biến đoạn, lặp đoạn, đảo đoạn, chuyển đoạn + Giống nhau: Đều có đứt gãy đoạn NST + Khác nhau: Mất đoạn: Đoạn đứt gãy bị tiêu biến Lặp đoạn: Đoạn đứt gãy gắn sang NST tương đồng Đảo đoạn: Đoạn đứt gãy quay 180° nối trở lại Chuyển đoạn NST: Đoạn đứt gãy gắn vào vị trí khác NST Chuyển đoạn không tương hỗ: Đoạn đứt gãy gắn sang NST khơng tương đồng • Phân biệt chế phát sinh hoán vị gen, đột biến lặp đoạn chuyển đoạn tương hỗ Hoán vị gen Lặp đoạn Chuyển đoạn tương hỗ Giống Khác Giữa NST có trao đổi đoạn cho Xảy NST tương đồng Sự trao đổi đoạn cân Sự trao đổi đoạn không cân 2NST tượng 2NST tương đồng Sự trao đổi đoạn NST không tương đồng đồng Trang SƠ ĐỒ HỆ THỐNG HÓA II CÁC DẠNG BÀI TẬP Dạng 1: Câu hỏi lí thuyết NST đột biến cấu trúc NST Phương pháp giải Trang Để làm dạng câu hỏi lí thuyết này, phải phát biểu/trình bày/mơ tả được: Hình thái, cấu trúc NST; chế phát sinh, hậu dạng đột biến cấu trúc NST trình bày phần lí thuyết Ví dụ mẫu Ví dụ 1: Cấu trúc gồm ADN cuộn quanh khối phân tử prôtêin histôn gọi A nhiễm sắc thể B vật chất di truyền C gen D nuclêôxôm Hướng dẫn giải Học sinh cần nhớ cách thức mà phân tử ADN đóng gói NST hình thành đơn vị nhỏ nuclêơxơm gồm đoạn phân tử ADN cuộn quanh khối phân tử prơtêin histơn Chọn D Ví dụ 2: Bằng cách phân tử ADN có chiều dài lớn đường kính nhân nhiều lần lại tồn nhân tế bào? A ADN phân chia thành đoạn ngắn gọi gen đặt vừa nhân tế bào B ADN có kích thước nhỏ với prôtêin cuộn xoắn nhiều lần, co ngắn lại để đặt vừa nhân tế bào C ADN vật chất di truyền chứa gen đó, nằm vừa nhân tế bào D ADN nằm tế bào chất nơi có khơng gian rộng rãi Hướng dẫn giải Nhiễm sắc thể cấu trúc gồm phân tử ADN mạch thẳng liên kết với prôtêin cuộn xoắn nhiều cấp độ, co ngắn lại so với chiều dài gốc ADN Chọn B Ví dụ 3: Những ứng dụng thuộc đột biến đoạn NST? (1) Xác định vị trí gen NST để lập đồ gen (2) Loại bỏ gen có hại khơng mong muốn (3) Làm số tính trạng xấu không mong muốn (4) Giảm bớt cường độ biểu gen xấu không mong muốn A (1), (2), (3) B (2), (3), (4) C (3), (4) D (1), (4) Hướng dẫn giải Trang 10 Câu 3: Ở cà độc dược 2n = 24 Lồi có dạng lệch bội thể ba nhiễm kép nhiễm đơn? A 792 B 24 C 66 D 660 Câu 4: Ở lồi thực vật, người ta thấy có 16 dạng lệch bội thể nhiễm Lồi có NST 2n A 16 B.8 C 32 D 12 Câu 5: Ở loài thực vật, người ta thấy có 45 dạng lệch bội thể nhiễm kép Lồi có NST 2n A 16 B 10 C 20 D 12 Câu 6: Ở loài thực vật, người ta thấy có 166 dạng lệch bội thể nhiễm kép ba nhiễm đơn Lồi có NST 2n A.16 B C 32 D 12 Câu 7: Lồi có 2n = 10, cặp NST xét cặp gen dị hợp Số loại kiểu gen dạng lệch bội thể nhiễm A 270 B 810 C 54 D 405 Câu 8: Lồi có 2n = 10, cặp NST số mang căp gen đồng hợp, cặp lại cặp xét cặp gen dị hợp Số loại kiểu gen dạng lệch bội thể ba nhiễm A.108 B 180 C.486 D 120 Câu 9: Lồi có 2n = 10, cặp NST xét cặp gen dị hợp Số loại kiểu gen dạng lệch bội thể nhiễm ba nhiễm kép A 1140 B 3420 C 6840 D 1170 Câu 10: Một loài lệch bội thể ba nhiễm tạo tối đa 5832 loại giao tử Biết trình giảm phân diễn bình thường cặp NST xét cặp gen dị hợp lồi có 2n bao nhiêu? A 16 B C 32 D 12 ĐÁP ÁN 1–A 2–B 3–D 4–B 5–B 6–A 7–B 8–A 9–C 10–D Dạng 3: Cách xác định giao tử Bài toán 1: Khi thể đột biến giảm phân bình thường Trang 51 Phương pháp giải Thể: 3n → giao tử 2n n 2n + → giao tử n + n * Kiểu gen: AAA, Aaa, Aaa, aaa * Cách xác định: Dùng hình tam giác + Mỗi tế bào chọn cách phân li cách phân li tạo tối đa loại giao tử + Nhiều tế bào thể giảm phân, tế bào chọn tất cách phân li nên: 1 AA : A ; 2 Kiểu gen AAA → giao tử: Kiểu gen Aaa→ giao tử: Kiểu gen AAa→ giao tử: 2 A : Aa : a : aa ; 6 6 giam phan → giao tử 2n 2n Thể: 4n  2 AA : Aa : A : a 6 6 Kiểu gen aaa→ giao tử: 1 aa : a 2 giam phan → giao tử n +1 2n 2n +  * Kiểu gen: AAAA, AAAa, AAaa, Aaaa, aaaa * Cách xác định: Dùng hình tứ giác + Mỗi tế bào chọn cách phân li cách phân li tạo tối đa loại giao tử + Nhiều tế bào thể giảm phân, tế bào chọn tất cách phân li nên: Kiểu gen AAAA → giao tử: 1AA 1 AA : Aa 2 Kiểu gen AAAa→ giao tử: Kiểu gen AAaa→ giao tử: Kiểu gen Aaaa→ giao tử: AA : Aa : aa 6 1 Aa : aa 2 Kiểu gen aaaa→ giao tử: 1aa Ví dụ : Cơ thể có kiểu gen Aaa giảm phân bình thường tạo loại giao tử tỉ lệ loại giao tử bao nhiêu? Hướng dẫn giải Trang 52 Có cách phân li, cách tạo loại giao tử: Các tế bào chọn cách phân li nên thể/ kiểu gen Aaa cho loại giao tử với tỉ lệ là: 2 A : Aa : a : aa 6 6 Bài tốn 2: Khi thể 2n giảm phân có xảy đột biến Phương pháp giải Đột biến lệch bội a Cơ thể 2n giảm phân, có cặp NST kép không phân li phân bào → tạo loại giao tử (n + 1) (n – 1) b Cơ thể 2n giảm phân, có NST kép không phân li phân bào → tạo loại giao tử n; (n + 1) (n –1) Đột biến đa bội a Cơ thể 2n giảm phân, n cặp NST kép không phân li phân bào → tạo loại giao tử 2n b Cơ thể 2n giảm phân, n NST kép không phân li phân bào → tạo loại giao tử (n) (2n) Ví dụ 1: Kiểu gen AaBb thực giảm phân, cặp NST kép BBbb khơng phân li tạo giao tử có kí hiệu tỉ lệ nào? Hướng dẫn giải Bước 1: Xác định giao tử cặp NST + Cặp NST Aa phân li bình thường → tạo giao tử A = a = + Cặp NST kép BBbb không phân li phân bào tạo giao tử Bb = O = Bước 2: Xác định loại giao tử tạo thành Trang 53 Giao tử thể = tích giao tử cặp NST BBbb → Giao tử ABb = a = aBb = A = Kiểu gen AaBb  Khô ng phâ n li Ví dụ 2: Kiểu gen AaBb thực giảm phân, NST kép BB khơng phân li tạo giao tử có kí hiệu tỉ lệ nào? Hướng dẫn giải Bước 1: Xác định giao tử cặp NST + Cặp NST Aa phân li bình thường → tạo giao tử A = a = + NST kép BB không phân li phân bào tạo giao tử BB = O + NST kép bb phân li bình thường tạo giao tử b Bước 2: Xác định loại giao tử tạo thành Giao tử thể = tích giao tử cặp NST 1 1 ABB : A : Ab  NST BB → Giao tử  Kiểu gen AaBb  Khoâ ng phaâ n li  aBB : a : ab  8 Bài tập tự luyện dạng Câu 1: Sự không phân li NST kép giảm phân có khả tạo giao tử A n; n –1; n + B n–1–1;n + 1+1 C n; n –1 –1; n + + D n; n + –1; n –1 + Câu 2: Sự không phân li cặp NST giảm phân có khả tạo giao tử A n;n–1;n + B n –1 –1; n + + C n; n –1 –1; n + + D n; n – 2; n + Câu 3: Lồi có 2n = 10, kì sau giảm phân tế bào có NST kép khơng phân li Loại giao tử tạo A n; n –1; n + B n –1 –1; n + + C n; n –1 –1; n + + D n; n + – 1; n –1 + Trang 54 Câu 4: Lồi có 2n = 10, kì sau hai tế bào có không phân li NST kép Biết tế bào có NST kép khơng phân li Loại giao tử tạo A n; n –1; n + B n–1–1;n + 1+1 C n; n –1 –1; n + + D n + ; n – Câu 5: Lồi có 2n = 10 Tại vùng chín quan sinh sản có 20% số tế bào có cặp NST số không phân li giảm phân Tỉ lệ giao tử có NST chiếm A.10% B 5% C.20% D 1% Câu 6: Lồi có 2n = 10 Tại vùng chín quan sinh sản có 20% số tế bào có cặp NST số khơng phân li giảm phân Tỉ lệ giao tử có NST chiếm A.50% B 90% C 40% D 80% Câu 7: Lồi có 2n = 10 Tại vùng chín quan sinh sản có 20% số tế bào có cặp NST số số khơng phân li giảm phân Tỉ lệ giao tử có NST chiếm tỉ lệ số tỉ lệ sau? 1.10% 2.5% 3.20% 4.0% A B C D.4 Câu 8: Một cá thể lồi động vật có NST 2n = 20 Khi quan sát trình giảm phân 1000 tế bào sinh tinh, người ta thấy 40 tế bào có cặp NST số khơng phân li giảm phân I, kiện khác giảm phân diễn bình thường, tế bào cịn lại giảm phân bình thường Loại giao tử có 11 NST chiếm tỉ lệ A 49% B 2% C 98% D 4% Câu 9: Lồi có 2n = 10 Tại vùng chín quan sinh sản có 20% số tế bào có cặp NST số số khơng phân li giảm phân Có nhận định số lượng NST giao tử loài (1) Số lượng NST giao tử lồi (2) Số lượng NST giao tử lồi (3) Số lượng NST giao tử loài (4) Số lượng NST giao tử loài Số nhận định A B C D.4 Trang 55 Câu 10: Lồi có NST 2n = 30 Một thể đột biến lồi có số lượng NST tế bào sinh dưỡng = 32 Khi giảm phân thể đột biến tạo loại giao tử sau đây? A n + + 1; n – –1 B n + + 1; n C n + ; n + D n; n + Câu 11: Nếu cặp NST XY không phân li trình giảm phân tạo giao tử A O, XY B XX, O, Y C X, O, YY D O, X, Y, XY, XX, YY Câu 12: Tế bào sinh giao tử giảm phân cho giao tử kí hiệu số lượng NST n = n – = Tế bào A 2n – =9 B 2n + = C 2n = D 2n + – = Câu 13: Tế bào sinh giao tử (2n – = 8) giảm phân bình thường tạo giao tử A n = n – = B n – = C n = n + = D n = Câu 14: Ở loài thực vật, A quy định kiểu hình trội, trội hồn tồn so với a quy định kiểu hình lặn Cho thể lệch bội kí hiệu sau: (1) AAaa (2)Aaa (4) AAAa (5) AAa (3)Aaaa Về mặt lí thuyết, có trường hợp lệch bội tạo giao tử chứa toàn alen lặn chiếm tỉ lệ 50%? A B C D.4 Câu 15: Thể tam bội có kiểu gen để tạo giao tử lặn a = ? A Aaa B AAa C aaa D AAA Câu 16: Thể đột biến có kiểu gen Aaa thực giảm phân tạo giao tử Trong số giao tử đơn bội, tỉ lệ giao tử mang alen a chiếm A B C D Bài tập nâng cao Câu 17: Một nhóm tế bào lồi 2n = kí hiệu AaBbXY Nếu trình giảm phân cặp NST Aa không phân li giảm phân I; NST X không phân li giảm phân II Số loại giao tử tạo Trang 56 A B 12 C D 18 Câu 18: Một thể có tế bào chứa cặp NST giới tính X AXa Trong trình giảm phân phát sinh giao tử, số tế bào cặp NST không phân li phân bào II Các loại giao tử tạo A XAXA; XA; O; XAXa B XAXa; XaXa; XA; Xa; O C XAXA; XaXa; XA; Xa; O D XAXA; XAXa; XA; Xa; O Câu 19: Khi cá thể quần thể giao phối (quần thể lưỡng bội) tiến hành giảm phân tạo giao tử đực cái, số tế bào sinh giao tử có cặp NST thường khơng phân li phân bào I, phân bào II phân li bình thường Sự giao phối tự tạo thể có kiểu tổ hợp NST A 2n; 2n + 1; 2n – 1; 2n + 2; 2n – B 2n + 1; 2n – – 1– 1; 2n C 2n – 2; 2n; 2n + + D 2n + 1; 2n – – ; 2n; 2n + Câu 20: Ở ruồi giấm, 2n = kí hiệu AaBbDdXY Trong giảm phân số tế bào người ta thấy NST A D trao đổi đoạn cho nhau, cặp Bb có xảy trao đổi chéo dẫn đến hốn vị gen, cặp XY khơng phân li phân bào Tỉ lệ giao tử mang đột biến cấu trúc NST tạo bao nhiêu? A 0,5 B 0,25 C 0,75 D 0,125 Câu 21: Trong gia đình, mẹ có kiều gen X AXa, bố có kiểu gen XAY Nếu trình giảm phân tạo giao tử bố bị rối loạn, cặp XY không phân li giảm phân I, giảm phân II bình thường, cịn q trình giảm phân mẹ xảy bình thường tạo thành loại hợp tử bị đột biến đời sau A XAXAY; XaXaY' XaO; YO B XAXAY; XAXaY; XaO; XaO C XAXaY; XaXaY; XAO; XaO D XAXAY; XaXaY; XAO; YO Câu 22: Tại vùng chín cá thể 2n = (AaBbDd) thấy có 20% số tế bào giảm phân, NST kép B không phân li giảm phân Sau giảm phân, giao tử AbD chiếm A 5% B 6,25% C 12,5% D 25% Câu 23: Trong tế bào sinh tinh, xét hai cặp nhiễm sắc thể kí hiệu Aa Bb Khi tế bào giảm phân, cặp Aa phân li bình thường, cặp Bb khơng phân li giảm Trang 57 phân I, giảm phân II diễn bình thường Các loại giao tử tạo từ trình giảm phân tế bào A ABb a aBb A B ABb A aBb a C Abb B ABB b D ABB abb AAB aab Câu 24: Một loài NST kí hiệu AaBbDdXY, cặp Aa Bb tiếp hợp dẫn dến trao đổi đoạn, cặp Dd xảy đoạn NST d; cặp XY không phân li giảm phân II Sau giảm phân, người ta thấy tạo 64 tinh trùng, số tế bào vào giảm phân số tinh trùng không bị đột biến A 64 32 B 16 C 16 D 32 16 Câu 25: Những kiểu gen tạo loại giao tử có tỉ lệ nhau? (1) Aaaa (2)Aaa A 1,2, (3)AAaa B 1,4, (4) AAAa (5) AAa C 2, 4, (6)Aa D 3, ĐÁP ÁN 1–A 11–D 21–B 2–B 12–A 22–C 3–C 13–B 23–A 4–D 14–A 24–C 5–A 15–B 25–B 6–B 16–C 7–B 17–B 8–B 18–C 9–B 19–A 10–A 20–C Dạng 4: Xác định tỉ lệ kiểu hình phép lai thể đa bội Bài toán 1: Cho biết kiểu hình kiểu gen hệ P → Xác định tỉ lệ phân li kiểu hình hệ F Phương pháp giải • Bước 1: Từ kiểu hình kiểu gen P → xác định tỉ lệ giao tử mang gen lặn (giao tử lặn) bố mẹ • Bước 2: Nhân tỉ lệ giao tử lặn bố với tỉ lệ giao tử lặn mẹ → xác định tỉ lệ kiểu hình lặn hệ F • Bước 3: Từ tỉ lệ kiểu hình lặn F → xác định tỉ lệ kiểu hình trội hệ F • Lưu ý 1: + Nếu alen trội hoàn toàn giao tử đực có khả thụ tinh hệ lai có tỉ lệ phân li kiểu hình hệ lai F (3 : 1); (11 : 1); (35 : 1) Phép lai P AAa × AAa Tỉ lệ phân li kiểu hình F 35 trội : lặn Trang 58 Aaa × Aaa AAa × Aaa Aaaa × AAaa Aaaa × Aaaa AAaa × Aaaa trội : lặn 11 trội : lặn 35 trội : lặn trội : lặn 11 trội : lặn + Nếu alen trội hồn tồn hạt phấn 2n khơng có khả thụ tinh hệ lai có tỉ lệ phân li kiểu hình hệ lai F ≠ (3 : 1); (11 : 1); (35 :1) ã Lu ý 2: + AAa ì AAa hệ lai có loại kiểu gen + Aaa × Aaa → hệ lai có loại kiểu gen + AAa × Aaa → hệ lai có 10 loại kiểu gen Ví dụ mẫu Ví dụ 1: Ở cà chua, alen A quy định đỏ trội hoàn toàn so với alen a quy định vàng Cho cà chua (P) có kiểu gen Aaa AAa giao phấn với Thế hệ lai F cho tỉ lệ phân li kiểu hình nào? Hướng dẫn giải Bước 1: Từ kiểu hình kiểu gen P → xác định tỉ lệ giao tử mang gen lặn bố mẹ + Kiểu gen Aaa → giao tử lặn = + Kiểu gen AAa → giao tử lặn = Bước 2: Nhân tỉ lệ giao tử lặn bố với tỉ lệ giao tử lặn mẹ → xác định tỉ lệ kiểu hình lặn hệ F1 Tỉ lệ kiểu hình lặn hệ lai F1: 1 × = 12 Bước 3: Từ tỉ lệ kiểu hình lặn F1 → xác định tỉ lệ kiểu hình trội hệ F1 1− 11 = 12 12 Kết luận: tỉ lệ phân li kiểu hình hệ F1 11 đỏ : vàng Trang 59 Ví dụ 2: Ở cà chua, alen A quy định đỏ trội hoàn toàn so với alen a quy định vàng Lấy hạt phấn cà chua (P) tam bội đỏ có kiểu gen Aaa giao phấn với nỗn cà chua đỏ tam bội có kiểu gen AAa Biết hạt phấn 2n khơng có khả thụ tinh Thế hệ lai F1 cho tỉ lệ phân li kiểu hình nào? Hướng dẫn giải Bước 1: Từ kiểu hình kiểu gen P → xác định tỉ lệ giao tử mang gen lặn bố mẹ + Cây ♂ Aaa → giao tử lặn n = ( Vì Aaa → giao tử: tinh nên giao tử 2 A : Aa : a : aa Trong đó, giao tử 2n khơng có khả thụ 6 6 2 A a → tỉ lệ giao tử lặn a = ) 6 + Cây ♀ AAa → giao tử lặn = Bước 2: Nhân tỉ lệ giao tử lặn bố với tỉ lệ giao tử lặn mẹ → xác định tỉ lệ kiểu hình lặn hệ F Tỉ lệ kiểu hình lặn hệ lai F1: × = Bước 3: Từ tỉ lệ kiểu hình lặn F → xác định tỉ lệ kiểu hình trội 9 Tỉ lệ kiểu hình trội thể hệ lai F1: − = Kết luận: tỉ lệ phân li kiểu hình hệ F1 đỏ : vàng Bài toán 2: Cho biết kiểu hình P tỉ lệ kiểu hình F → Xác định kiểu gen P Phương pháp giải • Bước 1: Từ tỉ lệ phân li kiểu hình F → xác định tỉ lệ kiểu hình lặn • Bước 2: Từ tỉ lệ kiểu hình lặn → xác định tỉ lệ giao tử lặn bố tỉ lệ giao tử lặn mẹ • Bước 3: Từ tỉ lệ giao tử lặn bố mẹ → xác định kiểu gen bố mẹ Ví dụ mẫu Trang 60 Ví dụ 1: Cho hoa đỏ tam bội giao phấn, F cho kết phân li 33 đỏ : trắng Xác định kiểu gen P? Hướng dẫn giải Bước 1: Từ tỉ lệ phân li kiểu hình F → xác định tỉ lệ kiểu hình lặn Cây hoa trắng kiểu hình lặn (đây kiểu hình ≠ bố, mẹ chiếm tỉ lệ thấp) = 12 Bước 2: Từ tỉ lệ kiểu hình lặn → xác định tỉ lệ giao tử lặn bố tỉ lệ giao tử lặn mẹ Cây hoa trắng chiếm 1 = × 12 Bước 3: Từ tỉ lệ giao tử lặn bố mẹ → xác định kiểu gen bố mẹ + Giao tử lặn chiếm → kiểu gen P Aaa + Giao tử lặn chiếm → kiểu gen P AAa Kết luận: P: Aaa × AAa Ví dụ 2: Ở lồi thực vật, gen A quy định hoa đỏ; a quy định hoa vàng Cho hai tam bội dị hợp giao phấn với Kết thu tỉ lệ phân li kiểu hình 80 hoa đỏ : 10 hoa vàng Xác định kiểu gen chọn làm bố, chọn làm mẹ Hướng dẫn giải Bước 1: Từ tỉ lệ phân li kiểu hình F → xác định tỉ lệ kiểu hình lặn Cây hoa trắng kiểu hình lặn (đây kiểu hình ≠ bố, mẹ chiếm tỉ lệ thấp) = hay = 18 Bước 2: Từ tỉ lệ kiểu hình lặn → xác định tỉ lệ giao tử lặn bố tỉ lệ giao tử lặn mẹ Cây hoa trắng chiếm 2 = × (vì nỗn 2n n có khả thụ tinh ngang 18 nên không tạo giao tử lặn = 1 1 khơng thể × 3 Bước 3: Từ tỉ lệ giao tử lặn bố mẹ → xác định kiểu gen bố mẹ Trang 61 + Giao tử lặn chiếm tử: → kiểu gen P Aaa bố (vì kiểu gen Aaa → giao 2 A : Aa : a : aa Trong giao tử 2n khơng thụ tinh, cịn lại giao tử 6 6 đơn bội A a có khả thụ tinh) 6 + Giao tử lặn chiếm → kiểu gen P AAa mẹ Kết luận: phép lai P: ♂ Aaa × ♀AAa Bài tập tự luyện dạng Câu 1: Trong lần nguyên phân tế bào thể lưỡng bội, nhiễm sắc thể cặp số nhiễm sắc thể cặp số không phân li, nhiễm sắc thể khác phân li bình thường Kết trình tạo tế bào có nhiễm sắc thể A 2n + 2n – 2n + + 2n – –1 B 2n + – 2n – – 2n + + 2n – + C 2n + + 2n – 2n + 2n – – D 2n + + 2n – – 2n + – 2n – + Câu 2: Cho biết trình giảm phân thể đực có số tế bào có cặp NST mang cặp gen Dd khơng phân li giảm phân I, giảm phân II diễn bình thường Trong trình giảm phân thể có số tế bào cặp NST mang cặp gen Bb không phân li giảm phân II, giảm phân I diễn bình thường, tế bào khác phân li bình thường, đời phép lai ♂AaBbDd × ♀ AaBbDd, tạo tối đa loại kiểu gen đột biến lệch bội cặp NST trên? A 24 B 72 C 48 D 36 Câu 3: Cho biết trình giảm phân thể đực có 10% số tế bào có cặp NST mang cặp gen Bb không phân li giảm phân I, giảm phân II diễn bình thường, tế bào khác giảm phân bình thường, thể giảm phân bình thường, đời phép lai ♂AaBbDD × ♀AaBbdd, hợp tử đột biến dạng thể ba có kiểu gen AaBBbDd chiếm tỉ lệ A 5% B 10% C 2,5% D 12,5% Trang 62 Câu 4: Ở loài thực vật tam bội, hạt phấn lưỡng bội khơng có khả cạnh tranh với giao tử đơn bội Hãy xác định tỉ lệ phân li kiểu hình phép lai ♂Aaa × ♀Aaa Biết giao tử có sức sống gen A quy định hoa đỏ, gen a quy định hoa trắng A 15 đỏ : trắng B 11 đỏ : trắng C đỏ : trắng D 27 đỏ : trắng Câu 5: Cho cà chua tứ bội có kiểu gen AAaa lai với lưỡng bội có kiểu gen Aa Q trình giảm phân bố mẹ bình thường, loại giao tử có khả thụ tinh Tỉ lệ kiểu gen đồng hợp tử lặn đời A B 12 C 36 D Câu 6: Dùng cônsixin để xử lí hợp tử lưỡng bội có kiểu gen Aa thu thể tứ bội Cho thể tứ bội giao phấn với nhau, trường hợp tứ bội giảm phân cho giao tử 2n Tính theo lí thuyết, tỉ lệ kiểu gen Aaaa đời A 36 B 36 C 18 36 D 36 Câu 7: Tiến hành phép lai tam nhiễm AAa tứ nhiễm chưa biết kiểu gen thu quần thể lai với tỉ lệ có kiểu hình trội 35 Biết giao tử tạo 36 có sức sống nhau, tứ bội đem lai A AAAA B AAaa C AAAa D Aaaa Câu 8: Ở lồi thực vật, thể có kiểu gen Aa xử lí cơnxisin tạo thể đột biến tứ bội Cho thể đột biến tự thụ phấn, tỉ lệ kiểu hình tạo đời sau bao nhiêu, biết alen A quy định kiểu hình trội hồn tồn so với a A 11 trội : lặn B 17 trội : lặn C 35 trội : lặn D trội : lặn Câu 9: Ở loài thực vật, gen A quy định đỏ trội hoàn toàn so với gen a qui định vàng Cho 4n có kiểu gen aaaa giao phấn với 4n có kiểu gen AAaa, kết phân tính đời lai A 11 đỏ : vàng B đỏ : vàng C 17 đỏ : vàng D đỏ : vàng Câu 10: Ở loài thực vật, gen A quy định thân cao trội hoàn toàn so với thân thấp gen a qui định Cho thân cao 4n có kiểu gen AAaa giao phấn với thân cao 4n có kiểu gen Aaaa kết phân tính F1 A 35 cao : thấp B cao : thấp C 17 cao : thấp D 11 cao : thấp Trang 63 Câu 11: Ở loài thực vật, alen A chi phối tính trạng trội hồn tồn so với alen a, thể đột biến lệch bội có sức sống bình thường Tiến hành phép lai thể lệch bội mang kiểu gen ♂Aaa × ♀AAaa, hạt phấn thừa NST không phát triển Tỉ lệ kiểu hình đời A 11 trội : lặn B 17 trội : lặn C 35 trội: lặn D trội: lặn Câu 12: Ở lồi thực vật, xét lơcut alen A trội hoàn toàn so với a Tiến hành phép lai thể lệch bội, cho phép lai thể tứ nhiễm tam nhiễm theo cặp đây: (1) AAaa × AAaa (2)AAaa × Aaa (3)Aaa × Aaa (4)Aaa × Aa (5)Aaaa × Aaa Về mặt lí thuyết số lượng phép lai cho tỉ lệ trội : lặn? A B C D.4 Câu 13: Ở loài thực vật, tiến hành tự thụ phấn thể có kiểu gen AaBb Trong trình sinh hạt phấn, số tế bào, cặp NST chứa cặp alen Aa không phân li giảm phân I, kiện khác diễn bình thường, q trình sinh nỗn diễn bình thường Theo lí thuyết, kết hợp ngẫu nhiên loại giao tử tạo tối đa loại hợp tử lưỡng bội loại hợp tử lệch bội? A 12 B 16 C 10 12 D Câu 14: Ở ruồi giấm kích thước NST số nhỏ nên có NST số (thể ba nhiễm) có sức sống bình thường, có khuyết NST số lại bị chết Người ta cho lai ruồi có NST số có kiểu hình cánh thẳng (trong tế bào thể có NST số mang alen trội quy định cánh thẳng NST số lại mang alen lặn quy định cánh cong) với Tỉ lệ phân li kiểu hình đời lai A cánh thẳng : cánh cong B cánh thẳng : cánh cong C 19 cánh thẳng : cánh cong D 35 cánh thẳng : cánh cong Câu 15: Cho biết cặp gen quy định tính trạng trội lặn hoàn toàn Cơ thể 4n giảm phân tạo giao tử lưỡng bội có khả thụ tinh bình thường Trong phép lai sau có phép lai cho đời có 12 loại kiểu gen loại kiểu hình? (1) AAaaBbbb × aaaaBBbb (2)AAaaBBbb × AaaaBbbb (3) AaaaBBBb × AAaaBbbb (4) AaaaBBbb × Aabb (5) AaaaBBbb × aaaaBbbb (6) AAaaBBbb × Aabb Trang 64 A B C.4 D Câu 16: Ở loài thực vật alen A1 quy định hoa đỏ, alen a1 quy định hoa hồng, alen a2quy định hoa trắng, alen a3 quy định hoa vàng Thứ tự trội, lặn alen sau A > a1 > a2 > a3 Cho biết tứ bội giảm phân sinh giao tử 2n có khả thụ tinh bình thường Theo lí thuyết, đời phép lai sau có đủ loại kiểu hình tính trạng màu sắc hoa? A Aa1a2a3 × Aa1a2a3 B Aa1a3a3 × Aa1a2a3 C Aa1a3a3 × Aa2a3a3 D Aa2a2a3 × a1a1a2a3 ĐÁP ÁN 1–D 11–B 2–B 12–C 3–D 13–A 4–A 14–D 5–B 15–A 6–B 16–C 7–B 8–C 9–B 10–D Trang 65 ... sản (1 tế bào sơ khai) Nguyên nhân = k (1 tế bào sơ khai) Nguyên nhân = k Sinh ( 2k tế bào (2n) ) Phát triển ( 2k tế bào (2n) ) Phát triển trưởng (2k tế bào sinh giao tử (2n)) (2k tế bào sinh giao... crômatit 2n kép 2n 4n 2n kép 2n kép 2n kép n kép n kép n kép 2n đơn 2n 2n 2n n n n 2n 4n 4n 4n 2n 2n 2n Trang 26 Cuối n đơn n Ví dụ: Có tế bào sinh tinh loài với 2n = 32, thực giảm phân Quan sát tế bào. .. tế bào có 2n = (2) Số lượng tế bào sinh dục đực sơ khai 90 (3) Số lần nguyên phân tế bào sinh dục sơ khai (4) Số tế bào sinh trứng 11 52 A B C D Câu 25 : Tại vùng sinh sản cá thể (2n = 8), có tế