1 ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA NGỮ VĂN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀ NH CỬ NHÂN VĂN HỌC Đề tài: HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT RAXCOLNICOV TRONG TIỂU THUYẾT Người hướng dẫn: Th.S Vũ Thường Linh Người thực hiện: Hồ Thị Lan Đà Nẵng, tháng 5/2013 MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Lí chọn đề tài Lịch sử vấn đề nghiên cứu Đối tượng phạm vi nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu 5 Giới thuyết thuật ngữ Chương 1: Dostoevsky vận động văn học Nga kỷ XIX 1.1.Sáng tác Dostoevsky bối cảnh văn học Nga kỷ XIX 1.2.Dostoevsky – người tìm chân lí khơng biết mệt mỏi 11 1.3 Đề tài Tội ác Trừng phạt sáng tác Dostoevsky 16 1.4 Tội ác trừng phạt – “cuốn tiểu thuyết tội bình vĩ đại thời đại” 18 Chương 2: Raxcolnicov – hình tượng nhân vật điển hình tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt Dostoevsky 21 2.1 Raxcolnicov – thân lịng hào hiệp, trực 21 2.2 Raxcolnicov – kẻ sát nhân tự coi vĩ nhân 29 2.3 Raxcolnicov – đấu tranh giằng xé khủng khiếp ý thức phân mảnh người vị tha vị kỷ 35 2.4 Raxcolnicov – người cô đơn tinh thần tư tưởng 45 Chương 3: Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật Raxcolnicov tiểu thuyết Tội ác Trừng Dostoevsky 55 3.1 Nghệ thuật khắc họa chân dung nhân vật 55 3.2 Giấc mơ vô thức phản ánh giới nội tâm nhân vật 59 3.3 Đối thoại – ý thức nhân vật 65 3.4 Độc thoại nội tâm – chất ý thức vô thức nhân vật 70 KẾT LUẬN 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO 77 LỜI CẢM ƠN Sau thành cơng học trị tận tụy người thầy “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư”, tơi ln mang lịng tri ân sâu sắc đến thầy, cô trường Đại học Sư phạm, Khoa Ngữ văn tạo điều kiện giúp đỡ chặng đường cuối hành trình tìm kiếm tri thức giảng đường Đại học Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến cô giáo ThS Vũ Thường Linh giúp đỡ hướng dẫn tận tình trình thực khố luận tốt nghiệp Với vai trị người hướng dẫn, cô sát định hướng, bảo, đốc thúc tơi q trình nghiên cứu hồn thiện đề tài Tơi xin chân thành cảm ơn! Đà Nẵng, ngày 15 tháng 05 năm 2013 Sinh viên thực Hồ Thị Lan LỜI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan tồn nội dung luận văn nghiên cứu, thực hướng dẫn Th.S Vũ Thường Linh Mọi tham khảo luận văn trích dẫn rõ ràng tên tác giả, tên cơng trình, thời gian, địa điểm công bố Tôi xin chịu trách nhiệm nội dung khoa học cơng trình MỞ ĐẦU 1.Lý chọn đề tài Văn học có đóng góp cho sống người khía cạnh khác Văn học có chức giúp cho người hướng đến giá trị tốt đẹp Chân - Thiện - Mỹ Bên cạnh đó, văn học phản ánh phát triển xã hội giai đoạn lịch sử định Trong dòng chảy văn học Nga, Lev Tolstoy Dostoevsky xem hai núi cao văn học Nga kỷ XIX Nếu tác phẩm Tolstoy phản ánh thực lịch sử Nga thời đại phong kiến suy tàn chủ nghĩa Tư bắt đầu định hình ngịi bút Dostoevsky lại dẫn dắt độc giả đến với khu rừng đại ngàn âm u, bí ẩn tâm hồn người khơng thời đại ơng sống mà cịn muôn đời Ở ông, ta cảm nhận người thông thái, suy nghĩ nhân vật, mượn nhân vật để bộc lộ suy nghĩ sâu lắng đời, giá trị người đời Với tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt, Dostoevsky thể đến tận nỗi đau người bị trừng phạt lương tâm Nghiên cứu Hình tượng nhân vật Raxcolnicov tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt F.M Dostoevsky, chúng tơi xin góp thêm chút tâm huyết vào việc khám phá giá trị tác phẩm, tài tác giả Lịch sử nghiên cứu vấn đề Fyodor Mikhailovich Dostoevsky (11/11/1821 – 9/2/1881) nhà văn vĩ đại nước Nga Ông giới phê bình đánh giá cao, phần lớn xem ơng người sáng lập người báo trước cho chủ nghĩa sinh kỷ XX Trong Giáo trình văn học Nga, Đỗ Hải Phong nhận định: “Sáng tác Dostoievsky xác lập loại hình tư nghệ thuật mang tính nhân văn sâu sắc, tạo tiền đề cho nhiều khuynh hướng văn chương tư tưởng đặc biệt phát triển kỉ XX” [12, tr.55] Sáng tác Dostoevsky khơng có ảnh hưởng lớn đến sáng tác nhiều hệ nhà văn nhân loại, mà ảnh hưởng sâu sắc đến giới tư tưởng ý thức người xã hội đại Viết nhân vật tác phẩm Dostoevsky, giáo trình Lịch sử văn học Nga kỷ XIX nhóm tác giả Nguyễn Hải Hà, Đỗ Xuân Hà biên soạn (Nhà xuất Giáo dục, ấn hành năm 1978) có nhận định: “Nét bật sáng tác Dostoievsky đồng cảm sâu sắc với số phận người khổ, dân nghèo thành thị, viên chức nhỏ, thợ thủ cơng… Ơng miêu tả chân thực phá sản triết lí người hùng bọn người sùng bái chủ nghĩa Napơlêơng Ơng xây dựng nên nhiều điển hình thuộc giai cấp thống trị nằm quyền lực đồng tiền, bị dục vọng đen tối, độc ác dày vò rơi vào hành vi tội lỗi hết nhân cách” [4, tr.25] Các tác giả cho rằng: “Dostoievski nhà tâm lý sâu sắc, nhân vật ông rơi vào lốc dục vọng, chìm đắm giây phút kinh khủng tội lỗi, thời đại đảo điên tất bị đảo lộn, xếp” [4, tr.25] Cùng với quan điểm đó, Nguyễn Văn Dân Lí luận văn học so sánh nhận định: “… Dostoevski đạt kết tuyệt vời: tác phẩm ông ca người bình thường nghèo nàn Do tác phẩm ơng có giái trị thẩm mĩ cao Và Dostoevski nhà triết học tác phẩm sinh động ông cung cấp cho loài người nhiều tư tưởng quý báu, tư tưởng biểu dạng nghệ thuật tuyệt vời, nên chúng có khả tiếp cận cao” [2, tr.173] Điều cho thấy, Dostoevsky biểu đa dạng tính cách nhân vật, từ mà dẫn tới đa dạng dạng thức biểu Một người có cơng lớn việc phát điều mẻ nghệ thuật Dostoevsky nhà mỹ học, nhà nghiên cứu Mikhain Mikhailôvich Bakhtin với cơng trình Những vấn đề thi pháp Dostoevsky Đánh giá tài Dostoevsky, Bakhtin viết: “Đơxtơiepxki chủ nhân ngơi nhà chung sống tốt đẹp với ông khách tạp nham nhất, có khả thu hút ý xã hội có thành phần phức tạp biết trì tất trạng thái căng thẳng nhau” [9, tr.27] Và “nhân vật Đôxtôiepxki hình tượng khách quan, mà tiếng nói đầy sức nặng, tiếng nói túy” [9, tr.50] Đánh giá tác phẩm Tội ác Trừng phạt, Giáo trình văn học Nga, Đỗ Hải Phong nhận định: “Tiểu thuyết Tội ác hình phạt tác phẩm tiêu biểu Dostoievsky thể mâu thuẫn giằng xé khát vọng hài hòa đến cực nhà văn” [12, tr.65] Trong viết Không gian cốt truyện tiểu thuyết Nga kỉ XIX đăng Tạp chí Văn học nước ngồi (Đỗ Hải Phong dịch) NXB Hội nhà văn Việt Nam số 1&2, IU.M.Lotman có bàn tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt, ơng cho rằng: “Tội ác hình phạt xem tác phẩm tiêu biểu cho loại tiểu thuyết đa sáng tạo độc đáo thi pháp nghệ thuật Đơxtơiepxki” [10, tr.470] Trong Cá tính sáng tạo nhà văn phát triển văn học, Khrapchenkơ nhận định: “Tội ác hình phạt miêu tả kiếp người tủi cực quẫn với nội dung xã hội sắc bén sức truyền cảm mãnh liệt… tiêu biểu “luồng gió” xuất đời sống xã hội thành phố lớn – thủ đô Pêtecbua, mà đấy, từ chiều sâu thực phát sinh nhiều xung đột bi kịch lúc với mâu thuẫn vốn có từ trước diễn gay gắt” [11, tr.459] Nhận định nhân vật Raxcolnicov tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt F.M Dostoevsky, Đỗ Hải Phong viết: “Tư tưởng Raskonikov tự chất chứa mâu thuẫn Mâu thuẫn làm thành đấu tranh giằng xé khủng khiếp ý thức phân mảnh người vị tha người vị kỉ bên Raskonikov Đó hình phạt Raskonikov Thực tế, hình phạt xuất đồng thời với hệ tư tưởng tội ác trước hành động tội ác” [12, tr.74] Trong Cá tính sáng tạo nhà văn phát triển văn học, Khrapchenkô nhận định: “Bản thân Raskonikov thuộc loài người khổ bị chà đạp Những nỗi đau buồn, khổ sở tinh thần anh bắt nguồn điều kiện sống khó khăn mình, khơng phải thử thách nặng nề đổ lên người thân… Raskonikov cảm thông nhạy bén với nỗi đau khổ người khác” [11, tr.466] Còn Đôxtôéppxki đời nghiệp, L.Gôrxman viết: “Raxcônhicốp nhân vật cuối hàng loạt nhân vật thi sĩ, họa sĩ, nhạc sĩ có “bản chất lựa chọn” “bản chất bí ẩn” mà chủ nghĩa lãng mạn ưa thích Nhân vật thực méo mó kì quặc kẻ giết người, có thực thực tế” [8, tr.446] Từ lên nhân vật phạm tội sát nhân tham vọng điên cuồng, ức chế, xung đột tâm lý mạnh mẽ, tạo nên hình tượng nhân vật Nhìn chung có nhiều cơng trình nghiên cứu Dostoevsky tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt Tuy nhiên thực tế, cơng trình chưa sâu vào nghiên cứu Hình tượng nhân vật Raxcolnicov tiểu thuyết, có nhận định, đánh giá chung chung vấn đề Vì thế, sâu vào nghiên cứu đề tài này, muốn xây dựng nhìn Hình tượng nhân vật tác phẩm, qua góp phần nhỏ bé vào việc tìm hiểu tài Dostoevsky nói chung tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt nói riêng Đối tượng phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu đề tài: Hình tượng nhân vật Raxcolnicov tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt F.M Dostoevsky Phạm vi nghiên cứu: Bản dịch Tội ác Trừng phạt Cao Xuân Hạo Cao Xuân Phố, Phạm Vĩnh Cư, NXB Văn học ấn hành năm 2012 Phương pháp nghiên cứu Trong đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu sau đây: - Phương pháp hệ thống - Phương pháp so sánh - Phương pháp thống kê Khái niệm hình tượng nhân vật Nhân vật trung tâm tác phẩm văn học, đặc biệt tác phẩm văn học tự Xây dựng nhân vật công việc hàng đầu nhà văn, nhà viết truyện, viết tiểu thuyết Qua nhân vật nhà văn giãi bày tư tưởng, suy nghĩ, tình cảm, hay cách tiếp cận giải vấn đề sống Đồng thời, thông qua nhân vật, nhà văn thể nghiệm tìm tịi, sáng tạo nghệ thuật Có thể nói, nhân vật hình thành lúc tác phẩm nhà văn định hình Nhân vật nơi thâu tóm ý đồ tác giả Và nhân vật chân thật sống động sức sống tác phẩm mạnh mẽ, bền lâu với thời gian Chúng ta cần phân biệt nhân vật với tính cách tính cách điển hình Trong văn học, nhân vật coi khái niệm chung, “mới hình ảnh người”, tính cách “hình tượng người”, tính cách điển hình “điển hình người” Tính cách có vai trị quan trọng văn học Nói Hêghen tính cách “điểm trung tâm mối quan hệ nội dung hình thức” Về nội dung, tính cách làm nhiệm vụ cụ thể hóa chủ đề tư tưởng tác phẩm Về hình thức, nói tính cách yếu tố tạo nên xung đột xếp kiện cốt truyện tác phẩm Bên cạnh đó, để đưa quan niệm hình tượng nhân vật tiểu thuyết cách tương đối đầy đủ, chúng tơi cịn dựa sở thuật ngữ 10 “hình tượng nghệ thuật” Theo Từ điển thuật ngữ văn học, “hình tượng nghệ thuật” hiểu “sản phẩm phương thức chiếm lĩnh, thể tái tạo thực theo quy luật tưởng tượng, hư cấu nghệ thuật (…) Mỗi loại hình nghệ thuật sử dụng chất liệu riêng biệt để xây dựng hình tượng Chất liệu hội họa đường nét, màu sắc; kiến trúc mảng khối; âm nhạc giai điệu, âm Văn học lấy ngơn từ làm chất liệu” Vì vậy, “hình tượng văn học loại hình tượng nghệ thuật thể chất liệu ngôn từ nghệ thuật, gọi hình tượng ngơn từ” [5, tr.146 - 147] Hình tượng nhân vật tiểu thuyết khơng giống với hình tượng nhân vật sử thi, kịch, truyện trung đại Bởi hình tượng nhân vật tiểu thuyết hình tượng người nếm trải khơng phải hình tượng người hành động, người nêu gương đạo đức Hứng thú hình tượng nhân vật kịch hình tượng nhân vật truyện cổ chỗ nhân vật làm gì, nói gì, nghĩ Hình tượng nhân vật tiểu thuyết hành động, với tư cách người cảm nhận, tư duy, chịu đau khổ, dằn vặt lương tâm Tiểu thuyết miêu tả người hồn cảnh, khơng tách khỏi hồn cảnh cách giả tạo, khơng lập, khơng cường điệu sức mạnh Nó khắc họa hình tượng nhân vật người trưởng thành, biến đổi đời dạy bảo Khi hành động, hình tượng nhân vật tiểu thuyết “lãnh đủ” tác động đời M.Bakhtin nhận xét, người tiểu thuyết khác với sử thi thường khơng đồng với Trong sử thi, người có địa vị hành động ấy, phù hợp với cương vị Trái lại, tiểu thuyết người có địa vị cao hành vi lại thấp, người đáy xã hội lại có hành động cao thượng Chính vậy, miêu tả giới bên trong, phân tích tâm lí phương tiện đặc trưng cho tiểu thuyết Bên cạnh đó, ngồi hệ thống kiện, biến cố chi tiết tính cách, tiểu thuyết miêu tả 10 75 Những lời độc thoại Raxcolnicov bề ngồi có hình thức câu nói, cảm nhận thân anh, mặt khác lời nói bắt gặp thái độ, giọng điệu khác Đó dơi làm nên chất đa tiểu thuyết Dostoevsky Khi nhận thư người mẹ thân yêu, Raxcolnicov biết tình hình mẹ em, đặc biệt em gái lấy Lujin, anh tự bạch với lịng mình: “Chính Rodion Romanutr Raxcolnicov chẳng cịn khác vào nữa, nhân vật chủ yếu câu chuyện Cịn nữa? Phải đảm bảo hạnh phúc tiền đồ cho hắn, chu cấp cho học đến đại học, xoay cho chân cộng tác viên phòng giấy trạng sư, trở nên giàu có, hiển hách, người kính trọng, có lẽ suốt đời lại cịn tiếng đằng khác? Cịn bà mẹ? Thì có Rodia, thằng Rodia yêu quý, đứa đầu lòng, đứa nuông chiều bà Và lẽ lại không hy sinh đứa gái cho thằng trai đầu lòng yêu quý được.” [6, tr.60 - 61] Qua độc thoại cho thấy bi kịch đau đớn Raxcolnicov thấy hi sinh mà người thân dành cho Trước nhận thư mẹ hiểu tình, Raxcolnicov gặp Marmeladovna biết hoàn cảnh gia đình ơng câu chuyện Xonia Vì nhân vật tiểu thuyết phản ánh vào ý thức nhân vật Raxcolnicov, thâm nhập vào độc thoại có tính chất đối thoại, nhập vào thật chúng, với địa vị riêng đời sống Và Raxcolnicov tham gia vào độc thoại nội tâm vô căng thẳng mang tính hình thức tối cao giải pháp tối hậu sống Ngay từ đầu chàng biết tất cả, dự đốn tương lai xảy Raxcolnicov tham gia vào tiếp xúc với toàn sống xung quanh anh: “Ơi! Những lịng thân u bất cơng tơi ơi! Cịn nữa, dù có phải chịu nhận lấy số phận Xonia ta họ chẳng từ 75 76 mà: Xonia, Xonia marmeladovna, Xonia vĩnh hằng, trời đất Xonia mãi Xonia, Dunia, hai người lường hết tầm lớn lao hi sinh chưa Hy sinh có khơng? Hai người lượng sức chưa, cân nhắc thiệt chưa? Có hợp lí khơng? Dunia, em có thấy khơng, số phận Xonia khơng hèn tí so với số phận em phải chung sống với ơng Lujin Mẹ nói “đây chuyện yêu đương gì”… Lúc lại phải quan tâm “giữ gìn sẽ” Xonia gì? Khơng phải sao? Em có hiểu khơng, em có hiểu rõ thứ có nghĩa khơng? Em có hiểu ông Lujin hệt Xonia thơi; cịn tệ hơn, hèn hạ hơn, bỉ ổi đằng khác, với em dù tính tốn để sống thoải mái hơn, cịn với Xonia tất cốt cho khỏi chết đói! “Thứ sẽ” đó, Dunia ạ, thứ đắt tiền đấy! Rồi sau này, không chịu đựng nữa, em có hận khơng? Rồi đau buồn tủi cực, lời nguyền rủa, giọt nước mắt mà em phải âm thầm giấu giếm em có phải bà Marfa Pavlovna đâu” [6, tr.61] Đoạn độc thoại nội tâm mẫu mực tuyệt vời cho tiểu đối thoại, lời nói có hai giọng, lời nói diễn tranh cãi hai giọng Trên thực tế đầu đoạn trích, Raxcolnicov tái lại lời Dunia với ngữ điệu đánh giá tin tưởng ngữ điệu em gái mình, anh chồng lên ngữ điệu thân với giọng châm biếm, phẫn nộ, đề phòng, tức lời đồng thời vang lên hai giọng, giọng Raxcolnicov giọng Dunia Trong câu sau lại vang lên giọng người mẹ với ngữ điệu tình thương dịu dàng, đồng thời giọng Raxcolnicov với giọng mỉa mai, cay đắng, căm phẫn tình yêu thương đền đáp u buồn Tiếp theo, nghe lời Raxcolnicov có giọng Xonia Marmeladovna Đối thoại thâm nhập vào bên 76 77 lời nói, thức tỉnh với đấu tranh giao cảm tiếng nói Điều đó, tạo nên cấu tứ đa tiểu thuyết nói riêng sáng tác Dostoevsky Như vậy, từ đầu tiểu thuyết vang lên tất tiếng nói chủ yếu đối thoại lớn Các tiếng nói khơng khép kín cách biệt mà đối đáp phản ánh vào Bởi độc thoại nột tâm ý thức cô đơn trở thành vũ đài đấu tranh tiếng nói người khác, biến cố ngày vừa qua phản ánh vào ý thức Raxcolnicov, mang hình thức đối thoại căng thẳng với người trò chuyện vắng mặt đối thoại đó, Raxcolnicov gắng sức để giải tư tưởng Đối với Raxcolnicov, lúc anh tự vấn lại lương tâm Nhiều lúc Raxcolnicov nói với mình, thuyết phục mình, trêu chọc, tố cáo, nhạo báng thân mình: “Cuộc nhân định khơng thành! Nhưng mày, mày làm khơng thành? Mày cấm hẳn? Mày có quyền mà cấm? Về phía mày, mày hứa hẹn với họ để có quyền cấm họ? Tất sống mày ư, tất tương lai mày ư, mày đem hiến dâng cho họ mày tốt nghiệp mày tìm việc làm chăng? Chuyện nghe nhàm rồi! Vả chuyện tương lai, cịn nào?” [6, tr.61] Cuộc đối thoại Raxcolnicov với thân qua tiểu thuyết Dostoevsky Đó tự vấn lương tâm xem ai, làm cho người xung quanh Khơng dừng lại đó, lời độc thoại Raxcolnicov cịn làm ta ngạc nhiên tính chất đối thoại hóa nội tâm triệt để tính chất kêu gọi sống động với tất mà Raxcolnicov nghĩ tới: “Đó ốm nặng, cuối chàng tự nhủ, giày vị, hành hạ mình, khơng biết làm gì…Cả ngày hôm qua, hôm kia, suốt 77 78 thời gian tự giày vị…Mình khỏi khơng làm khổ nữa…Thế nhỡ khơng khỏi chút sao? Trời ơi! Chán ngấy lên rồi! ” [6, tr.145] Đó lời tự bạch với thân Điều cho thấy, lịng Raxcolnicov diễn đấu tranh phức tạp tính bi kịch tâm lí ý đồ, lý thuyết lương tâm anh Độc thoại nội tâm nghệ thuật thể trái tim người muốn gây hấn với Raxcolnicov: “Dọc đường, có vấn đề khiến chàng boăn khoăn khổ sở: Xvidrigailov gặp Porfiri chưa? Chàng suy nghĩ thêm, suy nghĩ nữa, ơn lại suốt buổi nói chuyện vừa với Porfiri, kết luận: không, chưa gặp, chắn chưa! Nhưng chưa gặp, liệu sau có đến tìm Porfiri khơng?” [6, tr.605] Những suy nghĩ đó, làm Raxcolnicov nghĩ Xvidrigailov khơng đến Điều làm anh giày vị nhiều, làm tinh thần mệt mỏi Anh lo sợ Xvidrigailov nói cho Porfiri biết anh người giết người Điều làm anh dằn vặt lương tâm Dostoevsky sử dụng độc thoại nội tâm dạng ngơn ngữ thích hợp để diễn tả sắc thái bi kịch người Bi kịch Raxcolnicov Dostoevsky thể cách tinh tế qua lời độc thoại Ông nêu lên bi kịch nội tâm tâm hồn Raxcolnicov thật khủng khiếp, đến mức khó mà chịu đựng Nó đẩy người vào trạng thái suy kiệt, lực rơi vào tình trạng bị hủy hoại Tội ác Trừng phạt cơng trình tiếng văn học giới Nó phản ánh nhiệm vụ đau đớn tinh thần Dostoevsky trước xã hội nước Nga kỷ XIX Ông thể mâu thuẫn giằng xé khát vọng hài hòa đến cực sâu vào ngõ sâu xa tâm hồn người để miêu tả cách sâu sắc thành công tâm lý phức tạp nhân vật Raxcolnicov - người “bí ẩn” mà hệ, trào lưu, độc giả lại có cách đánh giá khác Dostoevsky chuyển tải 78 79 nghệ thuật phân tích tâm lí sâu sắc, tinh tế đến mức kì diệu đào sâu tận đáy tâm hồn Raxcolnicov Anh chịu trừng phạt nỗi đau khổ, day dứt, khủng hoảng đến cực độ tâm trí nỗi đơn mà anh phải chịu đựng tự tách khỏi giới 79 80 KẾT LUẬN Dostoevsky nhà tâm lý xuất sắc Ông sáng tạo nên chân dung quên với bi kịch đầy xúc động mang ý nghĩa chống đối xã hội quyền xếp vào loại hình tượng cổ điển văn học giới Chúng ta đánh giá cao tìm kiếm chân lý khơng mệt mỏi nhà nghệ sĩ vĩ đại, sức mạnh lớn lao nghệ thuật thực ông thế, hình tượng người Nga, người Tội ác Trừng phạt là tác phẩm có nội dung bi thảm văn học nhân loại Dostoevsky xây dựng nên tranh ảm đạm số phận bế tắc lớp người đáy xã hội Nga, tầng lớp trẻ nhiều khát vọng Bằng tài mình, Dostoevsky chuyển tải nội dung nghệ thuật phân tích tâm lí sâu sắc, tới tận ngóc ngách tâm hồn nhân vật Raxcolnicov hình tượng văn học từ lâu trở thành “bí ẩn” lớn cho hệ, trào lưu xã hội độc giả Raxcolnicov người khơng có địa vị xã hội, khơng có nghề nghiệp cụ thể, khơng phải đảm đương trách nhiệm thức người xung quanh, lại nổ can thiệp vào đời, cảm thụ sâu sắc cảnh đời, ưu tư không ngớt việc đời Nhưng với trái tim giàu lịng nhân đạo, Raxcolnicov xây dựng cho lý tưởng để phụng nhân loại Anh giết người, với lịng nhân đạo vơ bờ bến, Dostoevsky cho Raxcolnicov từ cõi lầm lạc đường thiện chân Raxcolnicov thân cho lòng tin Dostoevsky vào người, vào công dụng lớn lao giá trị tinh thần đời sống người, vào khả người cải tử hoàn sinh 80 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO Lại Nguyên Ân (biên soạn, 2003), 150 thuật ngữ văn học, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội Nguyễn Văn Dân (1995), Lý luận Văn học so sánh, Nhà xuất Đại học Quốc gia Hà Nội Đặng Anh Đào, Hoàng Nhân (2003), Văn học phương Tây, NXB Giáo dục Nguyễn Hải Hà, Đỗ Xuân Hà (1978), Lịch sử văn học Nga, NXB Giáo dục Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (chủ biên, 2007), Từ điển thuật ngữ Văn học, NXB Văn học Cao Xuân Hạo – Cao Xuân Phố - Phạm Vĩnh Cư (2012), Tội ác Trừng phạt, Nhà xuất Văn học Phương Lựu, Trần Đình Sử (2006), Lí luận văn học, NXB Giáo dục L.Grosman (1998), Dostoievsky đời nghiệp, NXB Văn hóa Hà Nội M.Bakhtin (1993), Những vấn đề thi pháp Dostoievski, NXB Giáo dục 10.IU.M.Lotman (2012), Không gian cốt truyện tiểu thuyết Nga kỷ XIX (Đỗ Hải Phong dịch), Tạp chí Văn học nước ngồi, Liên hoan thơ Châu Á – Thái Bình Dương 11.Khrapchenkơ (1978), Cá tính sáng tạo nhà văn phát triển văn học, NXB Tác phẩm (Hội Nhà văn Việt Nam) 12.Đỗ Hải Phong (2012), Giáo trình văn học Nga, Nhà xuất Đại học Sư phạm 13 Lê Đức Trung (2003), Tác gia tác phẩm văn học nước ngoài, Nhà xuất Giáo dục 81 82 TÓM TẮT KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP 1.Tên đề tài: Hình tượng nhân vật Raxcolnicov tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt F.M Dostoevsky Người thực hiện: Hồ Thị Lan Người hướng dẫn: Th.S Vũ Thường Linh Phần mở đầu 3.1 Lí chọn đề tài Trong dịng chảy văn học Nga, Dostoevsky xem hai núi cao văn học Nga kỷ XIX Ở ông, ta cảm nhận người thông thái, suy nghĩ nhân vật, mượn nhân vật để bộc lộ suy nghĩ sâu lắng đời, giá trị người đời Với tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt, Dostoevsky thể đến tận nỗi đau người bị trừng phạt lương tâm Nghiên cứu Hình tượng nhân vật Raxcolnicov tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt F.M Dostoevsky, xin góp thêm chút tâm huyết vào việc khám phá giá trị tác phẩm, tài tác giả 3.2 Lịch sử vấn đề nghiên cứu Fyodor Mikhailovich Dostoevsky (11/11/1821 – 9/2/1881) nhà văn vĩ đại nước Nga Ơng giới phê bình đánh giá cao, phần lớn xem ông người sáng lập người báo trước cho chủ nghĩa sinh kỷ XX Qua sưu tầm, có tay số tư liệu nghiên cứu Dostoevsky tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt như: Giáo trình văn học Nga Đỗ Hải Phong biên soạn; giáo trình Lịch sử văn học Nga kỷ XIX Nguyễn Hải Hà, Đỗ Xuân Hà biên soạn; Lí luận so sánh Nguyễn Văn Dân; cơng trình Những vấn đề thi pháp Dostoevsky Mikhain Mikhailôvich Bakhtin ,… Các tư liệu chủ yếu tập trung khái quát 82 83 đời, người Dostoevsky số đặc điểm bật nội dung nghệ thuật tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt 3.3 Đối tượng phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu đề tài: Hình tượng nhân vật Raxcolnicov tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt F.M Dostoevsky Phạm vi nghiên cứu: Bản dịch Tội ác Trừng phạt Cao Xuân Hạo Cao Xuân Phố, Phạm Vĩnh Cư giới thiệu, NXB Văn học ấn hành năm 2012 3.4 Giới thuyết thuật ngữ 3.5 Phương pháp nghiên cứu Trong đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu sau đây: - Phương pháp hệ thống - Phương pháp so sánh - Phương pháp thống kê 3.6 Bố cục khóa luận Ngồi phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, phần Nội dung gồm chương: Chương Dostoevsky vận động văn học Nga kỷ XIX Chương Raxcolnicov – hình tượng nhân vật điển hình tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt Dostoevsky Chương Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật Raxcolnicov tiểu thuyết Tội ác Trừng Phạt Dostoevsky Các chương khóa luận: Chương 1: Dostoevsky vận động văn học kỷ XIX 1.1.Sáng tác Dostoevsky bối cảnh văn học Nga kỷ XIX Văn học Nga kỉ XIX văn học phong phú tiên tiến nhân loại, thành tựu rực rỡ nghệ thuật giới Nó phát triển đến đỉnh cao với ngơi chói lọi 83 84 Pushkin, Dostoevsky, Sholokhov Cơng lao ngồi tên tuổi tiêu biểu, cịn có góp sức Dostoevsky Họ vai sát cánh tạo nên văn học tiên tiến bất hủ cho nhân loại 1.2 Dostoevsky – người tìm chân lí khơng biết mệt mỏi Là người nghệ sĩ ln trăn trở, tìm cho hướng đi, Dostoevsky nổ để tỏa sáng bền lâu lòng người đọc Là nhà văn sùng bái đẹp, khát khao hài hịa, suốt đời ơng viết khơng đẹp, hỗn độn đến khủng khiếp Là nhà văn thực, Dostoevsky tỉ mỉ, xác việc miêu tả chi tiết, xác định không gian, thời gian, nhân vật hành động cách cụ thể, sống động Nhưng Dostoevsky người an phận mà dị tìm đường riêng nghệ thuật Con đường sáng tạo Dostoevsky phức tạp mâu thuẫn Đọc tiểu thuyết ông thấy nét bút thiên tài nhà họa sĩ thông cảm sâu sắc nhà văn nỗi đau khổ người 1.3 Đề tài Tội ác Trừng phạt sáng tác Dostoevsky Tội ác vấn đề quan tâm thời đại Trong ý tưởng Dostoevsky, ông muốn xây dựng nên nhân vật mà theo ông phải luôn tồn chủ đề khác đối lập với Vì Dostoevsky đưa vào sáng tác đề tài tội ác, hành vi vơ nhân đạo loài người Tội lỗi từ xưa phải chịu trừng phạt ghê gớm, nhiên, khơng mà khơng tái diễn Vịng quay tội ác trừng phạt tiếp tục quay cuồng giới người, xuất hình thức khác nhau, dường có đặc điểm chung thuộc chất Tội ác Trừng phạt trở thành đề tài phổ quát phản ánh lý giải tác phẩm văn chương nhân loại Bằng cách nhìn xâu chuỗi ấy, nhận nhà văn viết 84 85 nhiều đề tài này, đặc biệt Dostoevsky với tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt 1.4 Tội ác trừng phạt – “cuốn tiểu thuyết tội bình vĩ đại thời đại” Tội ác Trừng phạt gọi tiểu thuyết đòi hỏi tâm linh mà bạn nghe nhiều giọng nói tranh cãi đạo đức, chủ đề trị, triết học Đặt trung tâm tư tưởng tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt vào vấn đề yếu bậc xã hội lồi người, ơng khơng nói lên mối lo âu mà cịn thể niềm tin vào người Cho thấy thất bại Raxcolnicov, rõ thảm họa “thoát thai” từ mưu đồ phi nhân đạo anh, nhà văn miêu tả mưu đồ bệnh thời tâm hồn lành mạnh, lầm lạc khó tránh đường gian trn tìm chân lí Ý chí cuồng nhiệt tìm chân lí, tìm lẽ sống chân lời biện hộ đích đáng cho nhân vật anh hùng Dostoevsky Chương 2: Raxcolnicov – hình tượng nhân vật điển hình tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt Dostoevsky 2.1 Raxcolnicov – thân lòng hào hiệp, trực Raxcolnicov người có nhận thức rộng rãi trái tim sâu sắc thông cảm với đời bất người xung quanh Lịng hào hiệp, trực đặc điểm bật người anh Raxcolnicov chàng sinh viên nghèo lại giàu tình người có trái tim giàu lịng nhân Tình u thương anh thể mạnh mẽ người thân Raxcolnicov người anh hùng trực, muốn giúp đỡ gặp khó khăn tình trạng vơ vọng, để đem lại cho họ sống hạnh phúc 2.2 Raxcolnicov – kẻ sát nhân tự coi vĩ nhân 85 86 Sống xã hội mà người phải chịu đau khổ, nhục nhã, mại dâm, nghiện rượu chết, Raxcolnicov không tìm cách để khỏi tình trạng bế tắc Anh muốn cứu giúp nhân loại, để đem lại tương lai tốt đẹp cho người nghèo khổ Vì thế, Raxcolnicov xây dựng cho lí tưởng Và để thực lí tưởng đó, anh giẫm đạp lên người Raxcolnicov tự cho quyền hạn cao so với người khác Anh tin tồn người để thỏa mãn nhu cầu tham vọng mình, mà khơng cần phải quan tâm đến quy định xã hội 2.3 Raxcolnicov – đấu tranh giằng xé khủng khiếp ý thức phân mảnh người vị tha vị kỷ Ngay sau Raxcolnicov giết người, lòng anh diễn đấu tranh phức tạp tính bi kịch tâm lí với ý đồ, lý thuyết lương tâm anh Bị thúc cảm giác tội lỗi vô thức, Raxcolnicov phải sống khoảnh khắc người phạm tội Trong tư tưởng Raxcolnicov chất chứa nhiều mâu thuẫn Sự mâu thuẫn Raxcolnicov tiêu biểu cho đời sống tinh thần xã hội thời kì “chuyển hóa dội” từ nếp sống đẳng cấp gia trưởng sang nếp sống cạnh tranh vơ phủ, mà tư tưởng người rơi vào mục nát 2.4 Raxcolnicov – người cô đơn tinh thần tư tưởng Raxcolnicov sống sống cô lập, tránh nơi đông người, không muốn giao tiếp với sống xung quanh Sau vụ giết người, anh muốn xa lánh người, kể người thân yêu gần gũi Raxcolnicov tách làm “tôi” cá nhân khơng thể hịa nhập với cộng đồng Hành trình đó, thể tài nhà văn Dostoevsky việc miêu tả sống thầm lặng, cô đơn Raxcolnicov Chương 3: Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật Raxcolnicov tiểu thuyết Tội ác Trừng Dostoevsky 86 87 3.1 Nghệ thuật khắc họa chân dung nhân vật Dưới ngịi bút Dostoevsky, ơng khắc họa chân dung chàng trai trẻ tuổi, có trí thức vào tư tưởng lệch lạc Từ việc miêu tả ngoại hình bên ngồi độc đáo nhà văn, hẳn lòng người đọc hình dung cho hình ảnh Raxcolnicov Nhưng dù hình ảnh gặp chung điểm: chàng trai ưa nhìn, nội tâm bí ẩn Trên sở miêu tả ngoại hình nhân vật, Dostoevsky tập trung sâu vào tính cách nhân vật, từ hướng tới hoàn thiện chân dung nhân vật Raxcolnicov 3.2 Giấc mơ vô thức phản ánh giới nội tâm nhân vật Trong tiểu thuyết Tội ác trừng phạt, Dostoevsky tái giấc mơ Raxcolnicov: giấc mơ thứ cảnh tàn sát ngựa già, giấc mơ nghe ông Thuốc Súng bậc thang lầu, giấc mơ nhúng tay vào máu giấc mơ giới bị trừng phạt Tất giấc mơ tái suy nghĩ Raxcolnicov dạng không tự giác, ám ảnh linh cảm ác 3.3 Đối thoại – ý thức nhân vật Sự tự ý thức nhân vật Dostoevsky thể đối thoại, thời điểm Raxcolnicov có ý thức hướng ngoại, căng thẳng, đối diện với mình, với người khác Dostoevsky đưa Raxcolnicov vào chiều sâu tâm hồn đối thoại căng thẳng với người khác Ở phần đầu tác phẩm đối thoại chủ yếu xoay xung quanh hai nhân vật Marmeladov Raxcolnicov Câu chuyện làm cho Raxcolnicov cảm thấy hoang mang, đau đớn thăng Cuộc đối thoại với Pofiri căng thẳng khủng khiếp Raxcolnicov Kết tư tưởng Raxcolnicov xuất trước mắt trường liên cá thể đấu tranh căng thẳng ý thức cá nhân, phương tiện lí 87 88 thuyết tư tưởng kết hợp chặt chẽ với lập trường sống người tham dự đối thoại Cuộc đối thoại Raxcolnicov với Xonia đối thoại quan trọng tác phẩm Đây lần sau dằn vặt đau khổ Raxcolnicov tự thú, hành động đánh dấu cho cứu rỗi tâm hồn anh 3.4 Độc thoại nội tâm – chất ý thức vô thức nhân vật Những lời độc thoại Raxcolnicov bề ngồi có hình thức câu nói, cảm nhận thân anh, mặt khác lời nói bắt gặp thái độ, giọng điệu khác Không dừng lại đó, lời độc thoại Raxcolnicov cịn làm ta ngạc nhiên tính chất đối thoại hóa nội tâm triệt để tính chất kêu gọi sống động với tất mà Raxcolnicov nghĩ tới Phần kết luận Tội ác Trừng phạt là tác phẩm có nội dung bi thảm văn học nhân loại Dostoevsky xây dựng nên tranh ảm đạm số phận bế tắc lớp người đáy xã hội Nga, tầng lớp trẻ nhiều khát vọng Bằng tài mình, Dostoevsky chuyển tải nội dung nghệ thuật phân tích tâm lí sâu sắc, tới tận ngóc ngách tâm hồn nhân vật Raxcolnicov hình tượng văn học từ lâu trở thành “bí ẩn” lớn cho hệ, trào lưu xã hội độc giả Raxcolnicov người khơng có địa vị xã hội, khơng có nghề nghiệp cụ thể, khơng phải đảm đương trách nhiệm thức người xung quanh, lại nổ can thiệp vào đời, cảm thụ sâu sắc cảnh đời, ưu tư không ngớt việc đời Nhưng với trái tim giàu lịng nhân đạo, Raxcolnicov xây dựng cho lý tưởng để phụng nhân loại Anh giết người, với lịng nhân đạo vơ 88 89 bờ bến, Dostoevsky cho Raxcolnicov từ cõi lầm lạc đường thiện chân Raxcolnicov thân cho lòng tin Dostoevsky vào người, vào công dụng lớn lao giá trị tinh thần đời sống người, vào khả người cải tử hoàn sinh 89 ... tác Dostoevsky 16 1.4 Tội ác trừng phạt – “cuốn tiểu thuyết tội bình vĩ đại thời đại” 18 Chương 2: Raxcolnicov – hình tượng nhân vật điển hình tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt Dostoevsky. .. bé vào việc t? ?m hiểu tài Dostoevsky nói chung tiểu thuyết Tội ác Trừng phạt nói riêng Đối tượng ph? ?m vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu đề tài: Hình tượng nhân vật Raxcolnicov tiểu thuyết Tội ác. .. - 147] Hình tượng nhân vật tiểu thuyết khơng giống với hình tượng nhân vật sử thi, kịch, truyện trung đại Bởi hình tượng nhân vật tiểu thuyết hình tượng người n? ?m trải khơng phải hình tượng người