ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN o Tài liệu hướng dẫn thực hành HỆ ĐIỀU HÀNH Biên soạn: ThS Phan Đình Duy ThS Nguyễn Thanh Thiện KS Trần Đại Dương KS Trần Hoàng Lộc LƯU HÀNH NỘI BỘ Thành phố Hồ Chí Minh – Tháng 09/2014 MỤC LỤC BÀI HƯỚNG DẪN CÀI ĐẶT UBUNTU VÀ CÁC LỆNH CƠ BẢN CỦA SHELL 1.1 Mục tiêu 1.2 Nội dung thực hành 1.3 Sinh viên chuẩn bị 1.4 Hướng dẫn thực hành 1.5 Bài tập ôn tập 33 NỘI QUY THỰC HÀNH Sinh viên tham dự đầy đủ buổi thực hành theo quy định giảng viên hướng dẫn (GVHD) (6 buổi với lớp thực hành cách tuần 10 buổi với lớp thực hành liên tục) Sinh viên phải chuẩn bị nội dung phần “Sinh viên viên chuẩn bị” trước đến lớp GVHD kiểm tra chuẩn bị sinh viên 15 phút đầu buổi học (nếu khơng có chuẩn bị sinh viên bị tính vắng buổi thực hành đó) Sinh viên làm tập ơn tập để cộng điểm thực hành, tập ôn tập GVHD kiểm tra sinh viên có yêu cầu buổi học liền sau thực hành Điểm cộng tối đa khơng q điểm cho thực hành Bài HƯỚNG DẪN CÀI ĐẶT UBUNTU VÀ CÁC LỆNH CƠ BẢN CỦA SHELL 1.1 Mục tiêu Cài đặt hệ điều hành Ubuntu lên máy ảo VirtualBox Làm quen tìm hiểu cách sử dụng số ứng dụng Ubuntu Thực hành số lệnh shell 1.2 Nội dung thực hành Cài đặt phần mềm tạo máy ảo VirtualBox Cài đặt hệ điều hành Ubuntu phần mềm VirtualBox Thực hành số lệnh shell 1.3 Sinh viên chuẩn bị Cài đặt phần mềm tạo máy ảo VirtualBox theo hướng dẫn phần 1.4 Cài đặt hệ điều hành Ubuntu phần mềm VirtualBox theo hướng dẫn phần 1.4 1.4 Hướng dẫn thực hành 1.4.1 Cài đặt phần mềm tạo máy ảo VirtualBox Bước 1: Chọn file cài đặt VirtualBox chọn Next Bước 2: Chọn thư mục cài đặt sau chọn Next lần cửa sổ Bước 3: Chọn Yes để bắt đầu cài đặt Bước 4: Chọn Install để cài đặt Bước 5: Chờ thời gian chương trình cài đặt xong, chọn Finish để hồn thành cài đặt Bước 6: Chương trình sau cài đặt, sử dụng tồn tính chương trình 1.4.2 Cài đặt hệ điều hành Ubuntu phần mềm VirtualBox Bước 1: Chọn biểu tượng Create a New Virtual Machine (chọn New giao diện VirtualBox) Bước 2: Đặt tên cho máy ảo, chọn loại hệ điều hành phiên hệ điều hành dự kiến cài cho máy ảo Bước 3: Lựa chọn thông số nhớ RAM, nhớ lưu trữ cho máy ảo chuẩn bị tạo tùy thuộc vào cấu hình máy thật Nhóm Mơ tả u người dùng chủ sở hữu tệp tin g nhóm người dùng thuộc nhóm tệp tin o khác người dùng khơng thuộc nhóm Tham chiếu chủ sở hữu a tất tất ba lớp trên, tương đương với ugo Chương trình chmod sử dụng tốn tử để quy định cách thay đổi chế độ tệp tin: Toán tử Mơ tả + Thêm chế độ sau vào tệp tin - Xóa chế độ theo sau tệp tin (nếu có) = Quy định xác chế độ cho tệp tin Một ký tự biểu diễn chế độ thêm/xóa tệp tin Có ba chế độ sau: 21 Chế Tên Mô tả read Đọc tệp tin/ liệt kê tệp tin thư độ r mục w write Ghi vào tệp tin/ tạo tệp tin thư mục x execute Thực thi tệp tin/ xem thư mục X special Không quyền truy cập có execute thể sử dụng thay cho x X đặt quyền thực thi cho thư mục bất chấp quyền có đặt quyền thực thi có tệp tin có quyền thực thi thiết lập (chủ sở hữu, nhóm, khác) Lệnh hữu dụng sử dụng kèm với toán tử ‘+’ thường sử dụng với tùy chọn -R để đặt quyền truy cập cho nhóm hay “người dùng khác” thư mục lớn mà không cần thiết lập quyền thực thi tệp tin thơng thường (ví dụ tệp tin văn bản), ví dụ dùng lệnh “chmod -R 22 a+rx”, tất tệp tin thư mục gắn chế độ x lệnh “chmod -R a+rX ” gắn cờ cho tệp tin thực thi s setuid/gid Chế độ đặc biệt t sticky Chế độ đặc biệt Dùng dấu phẩy để cách chế độ tượng trưng muốn thực nhiều thay đổi lệnh Minh họa cú pháp giải thích: Cú pháp Giải thích chmod a+r file Thêm chế độ read cho tất người dùng chmod a+x file Thêm chế độ execute cho tất người dùng chmod a+rw file Thêm chế độ read write cho tất người dùng chmod +rwx file Nếu bạn viết câu lệnh này, tệp tin chuyển chế độ 755 (-rwxr-xrx) 23 chmod u=rw,go= file Chuyển xác quyền read write cho người sở hữu (u), người dùng nhóm người sở hữu tất người dùng khác bị vô hiệu tất quyền thiết lập Tương tự 600 (-rw——-) chmod -R u+w, go-w directory Thêm chế độ write cho người sở hữu cho tất tệp tin thư mục thư mục, đồng thời xóa tồn quyền write với người lại chmod 777 file Cấp tất quyền read, write execute tệp tin cho tất người sử dụng chmod 664 file Loại bỏ tất quyền execute toàn người dùng tệp tin xóa quyền write tệp tin người dùng chủ sở hữu hay nhóm chmod 0755 file Tương tự 755 Số coi khơng có chế độ đặc biệt chmod 4755 file Đặt chế độ đặc biệt cho người dùng (4) quyền 755 tệp tin 24 chmod 2755 file Đặt chế độ đặc biệt cho nhóm người dùng (2) quyền 755 tệp tin chmod -R u+rwX,g-rwx,orwx directory Đặt tất thư mục rwx, tệp tin rw người sở hữu xóa tất quyền người dùng khác chmod -R directory a-x+X Loại bỏ toàn quyền execute tệp tin thư mục Thêm tất quyền execute thư mục cho người dùng 1.4.3.10 Lệnh – rm Lệnh rm mẫu lệnh dùng để xóa liệu Linux/Unix rm [options] [file or folder] Lệnh thường xuyên sử dụng có options Ví dụ minh họa: rm -f /etc/rc.d/init.d/httpd rm -rf /usr/local/ rm -vrf /usr/local/ rm -f /etc/rc.d/init.d/httpd xóa tệp tin httpd thư mục /etc/rc.d/init.d/, máy tính khơng báo lỗi kể tệp tin không tồn 25 rm -rf /usr/local/ Xóa tồn thư mục /usr/local/ tồn liệu chứa rm -vrf /usr/local/ Giống với rm -rf xóa xong chúng thơng báo xóa liệu tên thư mục Các bạn phối hợp options cần thiết với cú pháp “rm –help” Ngoài cịn sử dụng lệnh rmdir để xóa thư mục 1.4.3.11 Lệnh – cp Lệnh cp lệnh dùng để chép liệu cp [options] [link] [link] Ví dụ minh họa: cp httpd /etc/init.d/ cp httpd http cp httpd /etc/init.d/http cp -prf /etc/init.d/httpd/ /usr/local/http/ cp -vrf /etc/init.d/httpd/ /usr/local/ Trong đó: cp httpd /etc/init.d/ Sao chép tệp tin httpd thư mục thời đến thư mục /etc/init.d/ cp httpd http/ Sao chép tệp tin httpd thành tệp tin khác có tên http thư mục thời 26 cp httpd /etc/init.d/http/ Sao chép tệp tin httpd thư mục thời đến thư mục /etc/init.d/ đổi tên thành http cp -prf /etc/init.d/httpd/ /usr/local/http/ Sao chép thư mục httpd thư mục /etc/init.d/ đến thư mục /usr/local/ đổi tên thư mục thành http (nếu khơng có thư mục tên /usr/local/) Nếu tồn thư mục http thư mục chép chép đến thư mục /usr/local/http/ (Không báo lỗi, chép đè lên tệp tin trùng tên) cp -vrf /etc/init.d/httpd/ /usr/local/ Sao chép thư mục httpd đường dẫn /etc/init.d/ đến thư mục /usr/local/ thông báo chép liệu Nghiên cứu thêm options khác dùng cú pháp “cp –help” 1.4.3.12 Lệnh – mv Lệnh mv dùng để di chuyển đổi tên thư mục, tệp tin mv [options] [link] [link] Lệnh tương tự lệnh cp options gần giống, mv chép mà di chuyển Có thể hiểu nơm na cp mv gần giống Copy Cut Windows 27 1.4.3.13 Lệnh – echo Lệnh echo trả cho ta giá trị hình vào tệp tin Lệnh sử dụng để hiển thị dịng thơng báo chèn vào tệp tin echo [value] echo [value] > [file] echo [value] >> [file] Lệnh echo có cách sử dụng thơng dụng nhất: echo 1234 echo “include /usr/local/src/” > text.txt echo “include /usr/local/src/” >> /usr/local/src/text.txt echo 1234/ Sẽ in hình dãy số “1234” echo “include /usr/local/src/” > text.txt/ Sẽ in dòng “include /usr/local/src/” dấu (“”) vào tệp tin text.txt thư mục thời mà khơng giữ lại liệu tệp tin echo “include /usr/local/src/” >> /usr/local/src/text.txt/ Tương tự cú pháp giữ tất liệu tệp tin liệu thêm vào cuối tệp tin 1.4.3.14 Lệnh – cat Lệnh cat giúp ta in hình vào tệp tin liệu từ tệp tin 28 cat [options] [file] cat [options] [file] > [file] cat [options] [file] >> [file] Tương tự lệnh echo Chúng ta dùng ký hiệu (>) (>>) để hỗ trợ cho việc in giá trị vào tệp tin Những options cần thiết bạn tham khảo thêm với cú pháp “cat –help” 1.4.3.15 Các lệnh quản lý user Linux User người truy cập đến hệ thống User có username password Có hai loại user là: super user regular user Mỗi user có định danh riêng gọi UID Tạo user Cú pháp: $useradd [option] Ví dụ: $useradd –c “He dieu hanh – Admin”adminhdh Thay đổi thông tin cá nhân Cú pháp: $usermod [option] Xóa người dùng Cú pháp: $userdel [option] Và số lệnh sinh viên thực tài liệu tham khảo [3] 29 1.4.3.16 Các lệnh network Để xác định địa IP network interface ta dùng command: $ ifconfig –a Để xem thiết bị kết nối vào computer từ IRQ IRQ 15 : $ cat /proc/interrupts Thiết lập địa IP cho card mạng ta dùng command sau : $ ifconfig eth0 192.168.1.5 netmask 255.255.255.0 up Và số lệnh khác sinh viên thực tài liệu tham khảo [4] [5] 1.4.3.17 Lệnh man Lệnh man lệnh để hỗ trợ tìm thơng tin trợ giúp câu lệnh, hàm chức năng, hay xem giải nghĩa file cấu hình Linux Lệnh lấy thông tin từ Man Page (viết tắt Manual Page) để hiển thị thông tin cần thiết cho người dùng Man page tài liệu chứa thông tin như: Cách sử dụng câu lệnh Ví dụ: lệnh tar, where is … Giải thích cấu trúc file Ví dụ: file /etc/passwd, /etc/fstab… 30 Cách sử dụng hàm thư viện system call Ví dụ: hàm mã hóa crypt() Các lệnh quản trị hệ thống Ví dụ lệnh ipconfig để xem thơng tin cấu hình cho giao tiếp mạng Nhiều Man page có sẵn cài đặt Linux cài gói phần mềm Lệnh man sử dụng để định dạng hiển thị Manpage Gõ lệnh sau để xem hướng dẫn chi tiết cách sử dụng lệnh man $ man man Một manpage chia thành phần (section) đánh số mô tả sau: 1: Các lệnh dành cho người dùng thông thường 2: Các lời gọi hệ thống (System call) 3: Các hàm thư viện C 4: Các file thiết bị nằm thư mục /dev, hay thông tin driver 5: Cấu trúc file 6: Games screensavers 7: Những thứ linh tinh khác… 31 8: Các dịch vụ hệ thống công cụ dành cho việc quản trị Linux Ví dụ: Nếu muốn xem hướng dẫn sử dụng lệnh passwd dùng để đổi mật cho người dùng gõ: $ man passwd (hoặc gõ man passwd tự động lệnh man hiển thị section 8) Nhưng muốn xem định dạng file passwd – file dạng văn chứa thông tin tài khoản hệ thống bạn phải gõ: $ man passwd Kết trả sau tìm kiếm trợ giúp định dạng hiển thị cửa sổ Terminal với mục như: NAME Tên lệnh, file, hàm, deamon, … dịng ngắn cho biết chức SYNOPSIS Đối với lệnh: cho biết cú pháp lệnh thường dùng Đối với hàm: liệt kê tham số, file header cần dùng DESCRIPTION Mô tả chức mà hàm, lệnh cung cấp EXAMPLES Một số ví dụ thường hay sử dụng SEE ALSO Danh sách lệnh, hàm liên quan 32 Ngồi cịn có phần khác như: OPTIONS, EXIT STATUS, ENVIRONMENT, KNOWN BUGS, FILES, AUTHOR, REPORTING BUGS, HISTORY COPYRIGHT 1.5 Bài tập ôn tập Thực lệnh chuyển thư mục theo thứ tự sau: Chuyển thư mục gốc Chuyển đến thư mục /bin Chuyển đến thư mục người dùng Tạo thư mục sau thư mục cá nhân theo hình sau: Tìm số file có phần mở rộng html class hệ thống file thư mục hành Copy vài file html vào thư mục Myweb Thực lệnh mv để di chuyển vài file html thư mục Myweb vào thư mục Myweb/java 33 Thực xóa thư mục Myweb/scripts Thiết lập quyền truy xuất cho thư mục Myweb/databases cho có chủ sở hữu có tồn quyền cịn người dùng khác khơng có quyền Tạo user có tên MSSV password ngày sinh sinh viên User tạo nằm group tên HDH 34 TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Các câu lệnh dành cho network Linux: https://www.gocit.vn/bai-viet/cac-cau-lenh-danh-cho-network-trenlinux/, truy cập 10/1/2019 [2] Quản lý user phân quyền Linux: https://www.gocit.vn/bai-viet/quan-ly-user-group-va-phan-quyen-trenlinux/, truy cập ngày 10/1/2019 [3] Các lệnh cần biết Linux: https://techtalk.vn/50-dong-lenh-linux-can-biet.html, truy cập ngày 10/1/2019 35 ... bước cài đặt hệ điều hành 10 Bước 6: Hoàn thành bước cài đặt hệ điều hành sử dụng 1. 4.3 Thực hành lệnh shell Linux Trong phần trước, ta biết cách cài máy ảo hệ điều hành ảo lên hệ điều hành Windows... theo hướng dẫn phần 1. 4 Cài đặt hệ điều hành Ubuntu phần mềm VirtualBox theo hướng dẫn phần 1. 4 1. 4 Hướng dẫn thực hành 1. 4 .1 Cài đặt phần mềm tạo máy ảo VirtualBox Bước 1: Chọn file cài đặt... loại hệ điều hành phiên hệ điều hành dự kiến cài cho máy ảo Bước 3: Lựa chọn thông số nhớ RAM, nhớ lưu trữ cho máy ảo chuẩn bị tạo tùy thuộc vào cấu hình máy thật Bước 4: Cài đặt hệ điều hành