LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
Trước năm 1975, hoạt động và di sản thơ của Tao đàn Chiêu Anh Các chưa được khai thác và giới thiệu đầy đủ do nhiều nguyên nhân khác nhau Mặc dù vậy, vẫn có một số thành tựu đáng kể trong lĩnh vực này.
Trong tác phẩm "Việt Nam văn học sử yếu" của Dương Quảng Hàm, xuất bản năm 1943 và tái bản vào các năm 1968, 1993, Mạc Thiên Tích được nhắc đến như một nhà thơ và danh thần của triều Lê Mạt – Nguyễn Sơ, tuy nhiên thông tin về ông còn khá sơ giản.
Năm 1963, giáo sư Huỳnh Lý đã biên soạn công trình Hợp tuyển thơ văn Việt Nam với mục tiêu mang đến cho độc giả cái nhìn toàn cảnh về văn học Việt Nam Nhà xuất bản văn học đã tái bản công trình này lần đầu vào năm 1978 Trong Hợp tuyển, tác giả giới thiệu về Mạc Thiên Tích và trích dẫn ba bài thơ nổi bật, bao gồm "Tiêu tự thần chung" và "Đông".
Hồ ấn nguyệt và Thạch động thôn vân trong tập Hà Tiên thập vịnh [38, tr.47-49; 20 tr.131-135]
Hai công trình trên chủ yếu giới thiệu khái quát về tác giả và tác phẩm thơ của Gia Định tam gia Tuy nhiên, việc nghiên cứu thơ của các nhà thơ trong Tao đàn Chiêu Anh Các gặp khó khăn do phần lớn tư liệu vẫn chưa được sưu tầm, chỉnh lý và chuyển dịch sang chữ quốc ngữ.
Năm 1970, nhà nghiên cứu Đông Hồ bắt đầu khám phá Văn học miền Nam, đặc biệt là văn học Hà Tiên, qua công trình "Văn học miền Nam - Văn học Hà Tiên" Ông đã chú trọng vào việc nghiên cứu nhóm thơ Tao Đàn, góp phần làm sáng tỏ giá trị văn học của khu vực này.
Chiêu Anh Các là một tác phẩm quan trọng, đóng góp đáng kể vào nghiên cứu về thơ văn Mạc Thiên Tích Đây được coi là công trình biên khảo về Mạc Thiên Tích có dung lượng lớn nhất từ trước đến nay.
Nguyễn Văn Sâm, trong tác phẩm "Văn học Nam Hà" xuất bản năm 1974, đã nhận xét rằng thơ của Mạc Thiên Tích có sự trôi chảy, với nhiều ý tưởng mới lạ, sử dụng ngôn từ chính xác và mang âm hưởng thanh tao.
Trong công trình này, tác giả đã dành nhiều trang để giới thiệu về Mạc Thiên Tích và Tao đàn Chiêu Anh Các, đồng thời bình luận về cuộc đời, tư tưởng và thi văn của Mạc Thiên Tích.
Sau năm 1975, nghiên cứu về Mạc Thiên Tích và Tao đàn Chiêu Anh Các ngày càng gia tăng Giai đoạn này chứng kiến sự xuất hiện của nhiều công trình và bài viết tổng quan, cùng với những nghiên cứu chuyên sâu về thơ của Mạc Thiên Tích.
Năm 1980, trong công trình nghiên cứu Văn học việt nam thế kỷ X đến nửa đầu thế kỷ XVIII tập 2 đã giành một số trang giới thiệu sơ lược về
Mạc Thiên Tích và thơ văn Chiêu Anh Các đóng vai trò quan trọng trong lịch sử mở đầu đất Kiên Giang, phản ánh giá trị văn chương của Tao đàn Chiêu Anh Các Việc đánh giá dòng họ Mạc trong giai đoạn này giúp làm nổi bật những đóng góp văn hóa và nghệ thuật của họ.
Năm 1986, Tỉnh ủy và Ủy ban Nhân dân tỉnh Kiên Giang đã tổ chức hội nghị khoa học nhân kỷ niệm 250 năm Tao đàn Chiêu Anh Các (1736-1986), trong đó trình bày nhiều bài nghiên cứu đáng chú ý.
Năm 1990, tác phẩm "Những danh sĩ miền Nam" của Hồ Sĩ Hiệp và Hoài Anh đã dành nhiều trang viết để giới thiệu về tác giả Mạc Thiên Tích và điểm qua các tác phẩm của ông.
Trong cuốn "Tiến trình văn học miền Nam" xuất bản năm 1990, tác giả Nguyễn Q Thắng đã giới thiệu về thơ văn Mạc Thiên Tích, nhằm khôi phục hình ảnh của một nhà thơ nổi bật trong văn học Hán Nôm giai đoạn đầu ở miền Nam.
Năm 1997, Tổng tập văn học Việt Nam, tập 7 đã giới thiệu tiểu sử và một số tác phẩm của Mạc Thiên Tích, nhưng số lượng thơ của ông trong sách vẫn còn hạn chế Điều này phản ánh sự thiếu sót trong việc phiên âm và dịch nghĩa các tác phẩm văn học chữ Hán, đặc biệt ở khu vực Nam Bộ Hơn nữa, điều này cũng cho thấy vị trí của Mạc Thiên Tích trong văn học sử Việt Nam chưa được đánh giá đúng mức.
Năm 2004, Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia đã phát hành bộ sách Tinh tuyển văn học Việt Nam, bao gồm 8 tập và 11 quyển Trong đó, quyển 5 do PGS.TS Nguyễn Thạch Giang biên soạn có phần giới thiệu và tuyển chọn thơ của Mạc Thiên Tích Tuy nhiên, các tư liệu và tác phẩm thơ của Mạc Thiên Tích trong quyển này chủ yếu là sự lặp lại từ Tổng tập văn học Việt Nam: nửa đầu thế kỷ XVIII – nửa đầu thế kỷ XIX do Bùi Duy Tân biên soạn, do đó không có nhiều điểm mới.
Năm 2007, tác giả Nguyễn Q Thắng tiếp tục công trình Tiến trình Văn nghệ miền Nam đã xuất bản trước đây, biên soạn bộ Văn học miền
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Chúng tôi tiếp tục khảo sát và chỉnh lý văn bản tập thơ An Nam Hà Tiên thập vịnh, dựa trên những thành quả của các công trình nghiên cứu trước đây Tài liệu này hiện đang được lưu trữ tại thư viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm ở Hà Nội.
Chúng tôi sử dụng bản khắc in có ký hiệu A 441 làm tài liệu chính để nghiên cứu về văn bản Hà Tiên thập vịnh, đồng thời tham khảo các nguồn thông tin liên quan như Phủ biên tạp lục, Kiến văn tiểu lục của Lê Quý Đôn, Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức và các tài liệu khác.
4.2 Xuất phát từ yêu cầu mục đích, đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài, chúng tôi vận dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
Phương pháp tiểu sử học,
Phương pháp thi pháp học
Để tránh sự cứng nhắc trong phán đoán, chúng tôi áp dụng phương pháp trực giác nhằm tạo ra những đánh giá sinh động về đối tượng nghiên cứu Bên cạnh đó, trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi sử dụng các thao tác như phân tích, so sánh, thống kê và hệ thống để đưa ra những nhận định có ý nghĩa và sâu sắc về đối tượng này.
GIÁ TRỊ KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN
Luận văn nghiên cứu chuyên sâu về tập thơ Hà Tiên thập vịnh, phân tích cả nội dung và nghệ thuật, đồng thời đặt tác phẩm trong bối cảnh văn học Đàng Trong để làm nổi bật những cống hiến của nó.
Kết quả của nghiên cứu này có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo quý giá cho việc đào tạo và phục vụ cho những độc giả quan tâm đến lĩnh vực nghiên cứu này.
6 BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN
Về bố cục, ở phần chính, luận văn được chia thành ba chương với các nội dung được triển khai nghiên cứu như sau:
Chương 1: Trấn Hà Tiên và Tao đàn Chiêu Anh Các Ở chương này chủ yếu tập trung nghiên cứu ba vấn đề:
- Giới thiệu về vùng đất Hà Tiên và dòng họ Mạc, bối cảnh và hoạt động của Tao đàn Chiêu Anh Các
- Nghiên cứu quá trình tồn tại cũng như tình hình cụ thể mọi mặt liên quan đến Chiêu Anh Các
Khảo sát số lượng các nhà thơ tham gia hoạt động của Tao đàn Chiêu Anh các giúp chúng ta hiểu rõ quy mô và tính chất của các hoạt động trong Tao đàn này Việc nắm bắt thông tin về số lượng nhà thơ không chỉ phản ánh sự phát triển của Tao đàn mà còn minh chứng cho tầm ảnh hưởng của nó trong văn học.
Chương 2: Hà Tiên th ậ p v ị nh : văn bản và giá trị
Chương này tập trung giải quyết hai vấn đề chính:
- Thông qua việc khảo sát tên sách, niên đại ra đời và tình hình truyền bản của đối tượng nghiên cứu chính là Hà Tiên thập vịnh
- Tập trung làm rõ giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của tập thơ
Chương 3 : Hà Tiên th ậ p v ị nh và văn học Đàng Trong
Chương này tập trung vào vị trí của Hà Tiên thập vịnh trong nền văn học Đàng Trong, đồng thời phân tích mối quan hệ ảnh hưởng giữa dòng văn học này và mô thức văn học Hà Tiên thập vịnh.
Trong phần Phụ lục của luận văn, chúng tôi đã bổ sung các tài liệu chữ Hán nguyên bản đã được chỉnh lý và phiên âm Hán Việt.
- Bài tự của Mạc Thiên Tích
- Bài bạt của Dư Tích Thuần tự Kim Ngũ
- Bài bạt của Trần Trí Khải tự Hoài Thủy
Bài viết trình bày 320 bài xướng họa giữa Mạc Thiên Tích và các tác giả Việt Nam, Trung Quốc, tập trung vào mười cảnh đẹp nổi bật ở Hà Tiên mà Mạc Thiên Tích đã đề cập Các tác phẩm này không chỉ thể hiện tài năng thơ ca mà còn phản ánh vẻ đẹp thiên nhiên và văn hóa của Hà Tiên, góp phần làm phong phú thêm di sản văn học Việt Nam.
+ Kim dữ lan đào, 32 bài
+ Bình san điệp thúy, 32 bài
+ Tiêu tự thần chung, 32 bài
+ Giang thành dạ cổ, 32 bài
+ Thạch động thôn vân, 32 bài
+ Châu Nham lạc lộ, 32 bài
+ Đông hồ ấn nguyệt, 32 bài
+ Nam phố trừng ba, 32 bài
+ Lộc trĩ thôn cư, 32 bài
+ Lư khê ngư bạc, 32 bài
- Mười bài họa của Nguyễn Cư Trinh
CHƯƠNG 1 TRẤN HÀ TIÊN VÀ TAO ĐÀN CHIÊU ANH CÁC
1.1 Trấn Hà Tiên và dòng họ Mạc
Dựa trên các tài liệu cổ như Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức, Phủ biên tạp lục và Kiến văn tiểu lục của Lê Quý Đôn, cùng với các nguồn tư liệu khác, chúng ta biết rằng trước khi họ Mạc đến khai khẩn Hà Tiên, khu vực này là một vùng đất thấp bên bờ vịnh Thái Lan, giáp ranh với vương quốc Campuchia, nhưng hầu như không có người cai quản.
Trước thế kỷ XVII, Hà Tiên thuộc lãnh thổ Phù Nam, được ghi nhận bằng chữ Hán là “扶南” và chữ Khmer là "Nokor Phnom" Khi vương quốc Phù Nam suy tàn, Hà Tiên cùng với một phần của đồng bằng sông Cửu Long tạm thời nằm dưới sự quản lý của Quốc vương Chân Lạp.
Trong suốt mười thế kỷ (từ thế kỷ VII đến giữa thế kỷ XVII), vùng đất này trải qua tình trạng hoang hóa do sự quản lý kém của các tập đoàn phong kiến Chân Lạp Dù có những biến động về quyền lực, một số cư dân vẫn duy trì cuộc sống nhờ vào điều kiện tự nhiên thuận lợi.
Từ thế kỷ XVII, những người Việt nghèo đã di cư đến vùng đất này, sống hòa nhập với cộng đồng bản địa Họ cùng nhau khai phá đất hoang và xây dựng các làng xóm mới.
Vào nửa cuối thế kỷ XVII, dân tộc Mãn Châu từ miền Tây Bắc tràn xuống Trung Quốc, thay thế triều đại Minh đã suy tàn và chịu ảnh hưởng từ các cuộc đấu tranh của nông dân Họ thống trị dân tộc Hán và thành lập nhà Mãn Thanh vào năm 1644, nhằm chống lại các phong trào nổi dậy.
Để ngăn chặn nguy cơ Hán hóa và duy trì bản sắc văn hóa, triều đại Thanh đã áp dụng chính sách cưỡng bức người Hán phải cắt tóc và kết bím theo kiểu của người Mãn.
Do tình trạng chiến tranh kéo dài và mâu thuẫn dân tộc gia tăng, nhiều người Hoa đã di cư ra nước ngoài, chủ yếu đến các nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam Đây được coi là điểm dừng chân đầu tiên của họ, vì Việt Nam có nhiều nét văn hóa tương đồng với Trung Quốc Đối tượng di cư chủ yếu là quan lại, tướng tá và quân sĩ nhà Minh thất bại không chịu phục tùng nhà Thanh, cùng với một số thương nhân và dân thường tìm kiếm cơ hội làm ăn.
Người Hoa đến Việt Nam qua nhiều con đường khác nhau, trong đó có một bộ phận vượt biên giới đường bộ vào các vùng núi phía Bắc và Tây Bắc để khai thác mỏ, làm ruộng và buôn bán Ngoài ra, một số người di cư bằng đường biển đến các thương cảng và thành phố như Kẻ Chợ (Thăng Long), Phố Hiến (Hưng Yên) ở Đàng Ngoài, cũng như Thanh Hà và Hội An.
Một số người đã di cư vào Đàng Trong, trong đó có một nhóm quyết định vào cư trú và khai phá vùng đồng bằng sông Cửu Long, lúc bấy giờ vẫn còn hoang vắng.