MỤC LỤC A/Phần mở đầu B/ Phần nội dung I Những vấn đề lý luận phạm trù sở hữu Một số khái niệm liên quan a Chiếm hữu gì? b Sở hữu gì? c Quan hệ sở hữu gì? d Các hình thức sở hữu e Quyền sở hữu gì? g Chế độ sở hữu gì? Hai chế độ sở hữu lịch sử a Sự xuất tồn chế độ sở hữu tư nhân b Chế độ sở hữu, xã hội tư liệu sản xuất Sự hình thành phát triển biến đổi sở hữu qúa trình lịch sử Trang 4 4 5 6 6 10 tự nhiên a Hai mặt sản xuất xã hội b Sự tách rời quyền sở hữu, quyền quản lý quyền sử dụng tư 10 12 liệu sản xuất II Cơ cấu sở hữu trình hình thành phát triển kinh tế thị 15 trường Việt Nam Cơ cấu sở hữu Việt Nam trước đổi (1986) a Giai đoạn 1945 - 1959 b Giai đoạn 1959 - 1980 c Giai đoạn 1980 - 1986 Cơ cấu sở hữu kinh tế thị trường nước ta a Sở hữu toàn dân b Sở hữu nhà nứơc c Sở hữu hợp tác d sở hữu tư tư nhân e Sở hữu tư tự nhiên f Sở hữu hỗn hợp III Ý nghĩa vấn đề nghiên cứu IV Một số giải pháp để vận hành hiệu cấu sở hữu nước ta Nhóm giải pháp trị - pháp lý 15 15 15 16 17 18 19 19 20 20 21 21 22 22 Nhóm giải pháp kinh tế - xã hội Việc cải tạo quan hệ sở hữu C Kết luận D Danh mục tài liệu tham khảo 22 23 24 25 A PHẦN MỞ ĐẦU Con người - với tư cách thực thể xã hội tồn phát triển có sở vật chất định Ngay từ thời kỳ sơ khai xã hội loài người, ý thức xã hội, cộng đồng người hạn chế người nguyên thuỷ biết chiếm giữ hao tự nhiên, chim thú săn bắt được, công cụ lao động giản đơn để phục vụ cho nhu cầu Hay nói cách khác, người sinh từ tự nhiên, để tồn phát triển người phải dựa vào tự nhiên, chiếm hữu tự nhiên để thoả mãn nhu cầu định Sở hữu hiểu việc chiếm giữ sản vật tự nhiên, thành lao động (Ngày bao gồm tư liệu sản xuất) xã hội loài người Sở hữu phạm trù bản, phức tạp hàm xúc kinh tế - trị học, thường bàn nhiều tồn khơng ý kiến khác đối lập dựa nguyên tắc phương pháp luận coi sở hữu trình chiếm hữu nhấn mạnh mặt pháp lý giải thích nội dung kinh tế sở hữu khao học kinh tế tư sản thấy sở hữu quyền tài sản phân biệt tăng lên quyền này; cịn kinh tế trị học truyền thống CNXH coi sở hữu quan hệ "Chủ - khách thể bị chiếm hữu chủ thể" hay "Quan hệ người việc chiếm hữu yếu tố kết sản xuất" thường quan niệm quy sở hữu tư chủ nghĩa thành chiếm hữu tư nhân(chế độ tư hữu) sở hữu XHCN thành chiếm hữu toàn dân điều kiện kết sản xuất (chế độ công hữu) Những quan niệm bộc lộ chỗ yếu đồng quan hệ pháp lý kiến trúc thượng tầng với sở kinh tế xã hội Lẫn lộn tượng kinh tế với quan hệ bên trong, ổn định, quy định tính chất xu vận động tượng q trình xố nhồ ranh giới khác chế độ kinh tế hình thức sở hữu, hiển nhiên hạ thấp vai trò lịch sử, đặc biệt sở hữu hệ thống sở hữu xã hội Cách tiếp cận sở hữu tỏ không để để giải thích sở hữu tư sản đại "Nó trở thành công cụ biện hộ cho việc Nhà nước hố tồn kinh tế nảy sinh hệ thống hành huy kinh doanh CNXH Nhà nước" Do vậy, việc tìm hiểu nội dung kinh tế sở hữu cần thiết lý luận kinh tế học nói chung mà cịn để đánh giá đổi thực chất sở hữu tư sản đại, thực chất mơ hình XHCN kiểu cũ dựa chế độ công hữu nhất, đường tất yếu chuyển đổi sang thị trường Đương nhiên sở hữu phạm trù kinh tế, khác sở hữu phạm trù luật học khoa học xã hội khác, quan hệ chủ thể - khách thể, quan hệ chủ thể - khách thể "Vật liệu xây dựng" cho sở hữu kinh tế xuất phát điểm cho q trình kinh tế Hơn nữa, có chuyển hoá sở hữu thực tế thành sở hữu kinh tế gây trình phản ứng kinh tế - xã hội, điều kiện phân công lao động xã hội có trao đổi sản phẩm lao động (Mà điều kiện trao đổi là: chiếm hữu tư nhân sản phẩm khác trao đổi tương đương) Vậy quan hệ kinh tế điều kiện lịch sử định bắt buộc chiếm hữu riêng rẽ người khác điều kiện kết sản xuất khác nhau, nói cách khác, bắt buộc xuất hình thái đối kháng thống xã hội, xuất mâu thuẫn kinh tế đại diện yếu tố sản xuất tức quan hệ sở hữu Từ đây, rút kết luận vấn đề sở hữu, trước phân tích cụ thể tồn tại, vận hành "Nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN Việt Nam": Thứ nhất, Bản chất sở hữu phạm trù kinh tế bộc lộ chỗ chứa đựng chất lượng xã hội đặc biệt, gây phân cực kinh tế vật khác người khác đại diện cho vật, bắt buộc phải cần đến Thứ hai, sở hữu giả định (bắt buộc) sở tư nhân mình, đảm bảo quan tâm kinh tế người sản xuất hàng hoá - động lực thực sản xuất, đảm bảo hoạt động bình thường hiệu phân cơng lao động xã hội D Ricado nói đại ý: Sở hữu tư nhân kết phân công lao động xã hội Thứ ba, sở hữu tư nhân hình thái lịch sử chung, điều kiện xã hội chung sản xuất, tồn hình thái cụ thể, đặc thù sở hữu Thứ tư, quan hệ sở hữu quan hệ xã hội trìu tượng, bộc lộ ta phân tích chất lượng kinh tế Thứ năm, bộc lộc sở chung thống sở hữu giá trị Đó nhờ giá trị phát triển sở quan hệ sở hữu; Nói cách khác sở hữu quan hệ định tính quan hệ kinh tế, giá trị quan hệ định lượng quan hệ Với lý luận trên, nhiều cơng trình khoa học nghiên cứu lịch sử, xã hội, triết học thống rằng: sở hữu - phạm trù kinh tế mang yếu tố khách quan - xuất hiện, phát triển song sung trung với xuất hiện, tồn phát triển xã hội loài người Mặt khác, quan hệ sở hữu chế độ sở hữu mang chất giai cấp Chúng ta đứng lập trường tư tưởng chủ nghĩa Mác - Lênin để nghiên cứu vấn đề sở hữu qua hình thái kinh tế - xã hội đặc biệt quan trọng "Vấn đề sở hữu kinh tế thị trường định hướng XHCN Việt Nam nay" Hơn nữa, ngày "Vấn đề sở hữu" đối tượng nghiên cứu nhiều mơn khoa học xã hội khác với góc độ tiếp cận khác nhau, như: Lý luận chung nhà nước pháp luật; Luật dân sự; Luật hôn nhân gia đình; Luật doanh nghiệp; Luật đất đai; Kinh tế mơi trường vv Đây cịn vấn đề quan tâm có tính chất sống cịn giai cấp, tổ chức cá nhân: Sở hữu tư liệu sản xuất sở kinh tế định địa vị thống trị xã hội giai cấp cầm quyền; Sở hữu sở kinh tế sở pháp lý để chủ thể thực quyền pháp lý Đối với nước ta nay, thực việc độ lên chủ nghĩa xã hội không qua giai đoạn phát triển TBCN mô thức khơng có tiền lệ việc địi hỏi phải củng cố hoàn thiện hệ thống lý luận khoa học sắc bén, có lý luận vấn đề sở hữu" tất yếu khách quan Nó khơng kim nam cho hành động kinh tế đất nước, mà cịn góp phần giải quyết, tháo gỡ vướng mắc, khắc phục sai lầm lệch lạc thực tiễn quản lý điều hành phát sinh hoàn thiện chế độ sở hữu XHCN, từ tạo vật chất pháp lý cho công cơng nghiệp hố đại hố đất nước, phấn đấu cho mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh Trong tất hiểu biết cịn hạn chế em xin trình bày vấn đề đặt đề án với lòng mong muốn học hỏi hiểu biết bảo hướng dẫn thầy giáo Lê Việt Để viết sau em hoàn thiện Em xin chân thành cảm ơn! B PHẦN NỘI DUNG I Những vấn đề lý luận phạm trù sở hữu Một số khái niệm liên quan a Chiếm hữu gì? Để tồn phát triển người phải dựa vào tự nhiên, chiếm hữu phạm trù khách quan, tất yếu, vĩnh viễn, điều kiện trước tiên hoạt động lao động sản xuất Chủ thể chiếm hữu cá nhân, tập thể xã hội Đối tượng chiếm hữu từ buổi ban đầu loài người có sẵn tự nhiên với phát triển lực lượng sản xuất Các chủ thể chiếm hữu không chiếm hữu tự nhiên mà xã hội, tư duy, thân thể, vô hình hữu hình Trong kinh tế, chiếm hữu sản xuất, phân phối, trao đổi tiêu dùng b Sở hữu gì? Theo quan điểm Mác xít khái niệm gốc sở hữu "Sự chiếm hữu" Theo đó: Sở hữu hình thức xã hội - lịch sử định chiếm hữu, nói: Sở hữu phương thức chiếm hữu mang tính chất lịch sử cụ thể người, đối tượng dùng vào mục đích sản xuất phi sản xuất Sở hữu luôn gắn liền với vật dụng - đối tượng chiếm hữu Đồng thời sở hữu không đơn vật dụng, cịn quan hệ người với vật dụng Quan hệ sở hữu quan hệ kinh tế pháp lý Nói cách khác, quan hệ sở hữu kinh tế diện mặt pháp lý, theo nghĩa rộng quan hệ sở hữu kinh tế tổng hoà quan hệ sản xuất - xã hội, tức quan hệ giai đoạn tái sản xuất xã hội Những phương tiện sống, bao gồm quan hệ sản xuất trực tiếp, phân phối, trao đổi, lưu thông tiêu dụng xét tổng thể chúng Quan hệ sở hữu pháp lý tổng hoà quan hệ sở hữu, sử dụng quản lý Những quan hệ tạo ghi nhận quan hệ kinh tế qua nguyên tắc chuẩn mực pháp lý Để nêu bật thống quan hệ sở hữu phương diện kinh tế pháp lý Sở hữu mặt pháp lý xem quan hệ người với người đối tượng sở hữu Thông thường mặt pháp lý, sở hữu ghi hiến pháp, luật nhà nước, khẳng định chủ thể đối tượng sở hữu Sở hữu mặt kinh tế biểu thông qua thu nhập, thu nhập ngày cao, sở hữu mặt kinh tế ngày thực Sở hữu ln hướng tới lợi ích kinh tế, động lực cho hoạt động kinh tế Sự vận động, phát triển quan hệ sở hữu hình thức, phạm vi mức độ khơng phải sản phẩm chủ quan mà yêu cầu quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với tính chấtl trình độ lực lượng sản xuất Haylà vận động quan hệ sở hữu trình lịch sử tự nhiên Sự biến động quan hệ sở hữu xét mặt chủ thể đối tượng sở hữu Đối tượng sở hữu: Trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ sẵn có tự nhiên (hiện vật) Đến xã hội nô lệ, với sở hữu vật sở hữu người nô lệ Xã hội phong kiến đối tượng sở hữu tư liệu sản xuất (đất đai, công cụ lao động ) xã hội tư đối tượng sở hữu không mặt vật mà quan trọng mặt giá trị, mặt tiền tệ.Ngày nay, với sở hữu mặt vật giá trị tư liệu sản xuất, người ta trọng nhiều đến sở hữu cơng nghiệp, sở hữu trí tuệ, giáo dục c Quan hệ sở hữu gì? Mối quan hệ người với người trình chiếm hữu sản xuất cải vật chất xã hội quan hệ sở hữu Quan hệ sở hữu phản ánh chiếm giữ tư liệu sản xuất sản phẩm tiêu dùng, biểu qua mối quan hệ vật - vật Quan hệ sở hữu loại quan hệ xã hội phát sinh, tồn phát triển trình chiếm hữu, mà xem xét góc độ pháp lý bao gồm phận cấu thành chủ thể, khách thể nội dung d Các hình thức sở hữu: Hình thức đầu tiên, cơng hữu, sau phát triển lực lượng sản xuất, có sản phẩm dư thừa, có kẻ chiếm làm riêng xuất tư hữu Đó hai hình thức sở hữu thể nước đó, quy mơ phạm vi sở hữu khác nhau, phụ thuộc vào trình độ lực lượng sản xuất lợi ích chủ sở hữu chi phối Chẳng hạn, công hữu thể thông qua sở hữu nhà nước, sở hữu toàn dân Ngoài cịn có hình thức sở hữu hỗn hợp Nó xuất tất yếu yêu cầu phát triển lực lượng sản xuất quy trình xã hội hố nói chung địi hỏi Sở hữu hỗn hợp hình thành thơng qua hợp tác liên doanh liên kết tự nguyện phát hành mua bán cổ phiếu v.v Tựu trung lại, khái qt lại có hai hình thức bản: Cơng hữu tư hữu Còn lại kết kết hợp chúng với e Quyền sở hữu gì? Vì sở kinh tế đảm bảo cho thống trị trị - tư tưởng quan hệ sở hữu có lợi cho giai cấp thống trị Giai cấp thống trị dùng từ phận công cụ pháp luật quy định chế độ sở hữu để thể chế hố ý chí giai cấp hình thành hệ thống quy phạm pháp luật quy phạm pháp luật quy định, củng cố trì dự tính địa vị thống trị giai cấp Vì quyền sở hữu phạm trù pháp lý Nó có nhiệm vụ xác lập bảo vệ quyền chủ sở hữu việc chiếm hữu, sử dụng định đoạt đối tượng tài sản thuộc quyền sở hữu Với tư cách chế định pháp luật, quyền sở hữu đời xã hội có phân chia giai cấp có Nhà nước Cịn theo nghĩa hẹp, quyền sở hữu hiểu mức độ xử mà pháp luật cho phép chủ thể thực quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt điều kiện định (quyền dân sự) Ngoài theo phương diện khác quyền sở hữu quan hệ pháp luật dân sở hữu (có ba yếu tố: Chủ thể, khách thể, nội dung) g Chế độ sở hữu gì? Phạm trù sở hữu thể chế hoá thành quyền sở hữu (như trình bày trên), thực thơng qua chế định gọi chế độ sở hữu Chế độ sở hữu Nhà nước xác lập ghi nhận hiến pháp Nó chứa đựng hệ thống quy phạm pháp luật sở hữu chế, kiều kiện, thủ tục pháp lý để áp dụng, thực quy phạm Hai chế độ sở hữu lịch sử a Sự xuất tồn chế độ sở hữu tư nhân: Trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ gian đoạn cuối phát triển lực lượng sản xuất sau ba phân công lao động xã hội (lần 1, ngành trăn nuôi tách khỏi trồng trọt; lần 2, thủ công nghiệp tách khỏi công nghiệp; lần 3,với xuất tầng lớn thương nhân) Do xuất lao động lao trước, người có kinh nghiệm v.v Trong xã hội có sản phẩm dư thừa xuất người chiếm đoạt cải dư thừa trở thành giàu có, (tư hữu riêng) lại có người yếu mà nghèo đói Tất đẩy nhanh trình phân hố tầng lớp xã hội giai cấp xuất Có giai cấp tất yếu có đấu tranh giai cấp Để đấu tranh giai cấp nằm vịng trật tự định khơng phá vỡ xã hội có tổ chức đặc biệt đời, tựa hồ đứng xã hội quản lý xã hội Đó Nhà nứơc 10 nói rằng, sở hữu phong kiến ruộng đất sở kinh tế chế độ phong kiến Nó định địa vị người trình sản xuất, định cấu xã hội - giai cấp chế độ phân phối (bất bình đẳng) Trong xã hội phong kiến, bên cạnh sở hữu địa chủ phong kiến, cịn có sở hữu cá thể người lao động(nơng dân, thợ thủ công) công cụ lao động, nhà cửa để số vật dụng khác (họ khơng có quyền sở hữu tư liệu sản xuất mà "sử dụng" ruộng đất địa chủ để làm th lấy cơng trì sống cá nhân gia đình họ); cịn có sở hữu tiểu nông độc lập thợ thủ công tự Bản thân chủ sở hữu nhỏ bị nhà nước phong kiến địa chủ phong kiến áp bức, bóc lột nặng nề (tuy sống chịu so với nông nô) Một nét đặc trưng khác giai cấp phong kiến cưỡng siêu kinh tế nhằm cột chặt nông dân vào ruộng đất bóc lột phần lớn lao động nơng dân (tồn lao động sản phẩm thặng dư) * CNTB với phương thức thủ đoạn bóc lột gia trị thặng dư tinh vi hơn, xảo quyệt giai cấp bóc lột trước (chủ nơ phong kiến, địa chủ) Giai cấp tư sản thời kỳ đầu áp dụng phương pháp bóc lột giá trị thặng dư tuyệt đối (kéo dài thời gian lao động), sau vấp phải đấu tranh liệt giai cấp cơng nhân chúng chủ yếu áp dụng phương pháp bóc lột giá trị thặng dư tương đối (tăng cường độ lao động) Theo chủ nghĩa Mác Lênin xã hội TBCN xã hội bóc lột cuối lịch sử, C.Mác đánh giá cao chủ nghĩa tư "Giai cấp tư sản đóng vai trò cách mạng lịch sử Trong trình thống trị giai cấp chưa đầy kỷ tạo lực lượng sản xuất nhiều đồ sộ lực lượng sản xuất tất hệ trước gộp lại"; Bởi XHTB: Giai cấp tư sản (từng nhà tư nhóm, tập đồn tư giai đoạn độc quyền độc quyền nhà nước sau này) chiếm giữ tư liệu sản xuất chủ yếu giai cấp bóc lột giai cấp cơng nhân, người khơng có tư liệu sản xuất 18 ngồi "sở hữu" sức lao động để kiếm sống họ buộc phải bán "cái có" cho tư nhà tư Cơng nhân người làm thuê, quản lý nhỏ cho "Khối tài sản khổng lồ" nhà tư bản, họ khơng sở hữu ngồi vật phẩm tiêu dùng, sinh hoạt tiền cơng Trong XHTB ngồi sở hữu giai cấp tư sản, cịn có sở hữu nhà nước tư sản, sở hữu người sản xuất nhỏ - cá thể, sở hữu tiểu chủ Song sở hữu TBCN chi phối, định * Dưới góc độ pháp lý: Quyền sở hữu quyền pháp luật dân gồm có yếu tố cấu thành: chủ thể, khách thể nội dung Chủ thể quyền sở hữu người tham gia quan hệ pháp luật dân sở hữu sở hữu Chủ thể đa dạng tương ứng với hình thức sở hữu, bao gồm: Nhà nước đại diện chủ sở hữu tài sản thuộc sở hữu tồn dân; tổ chức trị, tổ chức trị xã hội, tập thể, cơng dân, tổ chức xã hội, tổ chức xãc hội nghề nghiệp, tổ chức kinh tế tư nhân Tóm lại chủ thể(cá nhân pháp nhân) mà điều 173 luật dân quy định:"Có đủ quyền quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền định đoạt tài sản" Khách thể quyền sở hữu đối tượng giới vật chất kết hoạt động sáng tạo tinh thần (trí tuệ) Hay hiểu: Khách thể mà bên tham gia quan hệ pháp luật hướng tới với hành vi VD: tài sản (động sản, hay bất động sản), quyền tác giả Nội dung quyền sở hữu: Là quyền dân nghĩa vụ dân mà pháp luật qui định cho chủ thể tham gia quan hệ pháp luật Đó ba quyền năng: chiếm hữu, sử dụng, định đoạt Trong đó: Quyền chiếm hữu tự nắm giữ, quản lý tài sản thuộc sở hữu Đó quyền kiểm sốt, làm chủ, chi phối vật theo ý mình; Quyền sử dụng việc khai thác công dụng đối tượng sở hữu; quyền định đoạt định "Số phần pháp lý" vật bán, tặng, cho 19 Việc phân biệt ba quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt quyền sở hữu có ý nghĩa lý luận thực tiễn quan trọng Đặc biệt qúa trình giải tranh chấp tố tụng dân II CƠ CẤU SỞ HỮU TRONG QÚA TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG Ở VIỆT NAM Cơ cấu sở hữu Việt Nam trước tiến hành đổi (trước 1986) a Giai đoạn 1945 - 1959 Cách mạn4g tháng tám thành công ngày 02/9/1945 nước Việt Nam dân chủ cộng hồ, nhà nước cơng - nông khu vực Đông Nam đời với mục tiêu xây dựng chế độ xã hội theo đường phát triển chủ nghĩa cộng sản Hiến pháp 1946 tạo sở pháp lý từ quyền sở hữu tài sản riêng công dân trở thành quyền hiến định Nhiệm vụ cấp bách cách mạng Việt Nam lúc phải xoá bỏ quyền sở hữu tư liệu sản xuất quan trọng thực dân Pháp, đế quốc khác, lực phản động thù nghịch, giai cấp địa chủ phong kiến Pháp luật giai đoạn 1945 - 1959 tạo tiền đề quan trọng việc xác lập quan hệ sở hữu quyền dân chủ nhân dân Từ xây dựng sở vật chất bảo đảm cho tồn phát triển chế độ Trong giai đoạn ta dùng quyền vơ sản làm công cụ cải tạo xã hội thiết lập quan hệ sản xuất XHCN, coi công hữu mục tiêu b Giai đoạn 1959 - 1960 Miền Bắc tiến lên CNXH, miền nam tiếp tục tiến hành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân điều kiện để đến tổng tiến cơng dậy ngày 30/4/1975 giải phóng miền Nam, thống tổ quốc, nước lên CNXH Miền Bắc hoàn thành cải tạo XHCN thành phần kinh tế phi XHCN Nhiệm vụ chủ yếu thời kỳ ta xác lập hoàn thiện chế 20 độ sở hữu XHCN miền Bắc Điều 12, hiến pháp 1959 khẳng định "Kinh tế quốc doanh thuộc sở hữu tồn dân giữ vai trị lãnh đạo kinh tế quốc dân" Trong tồn hình thức sở hữu là: Sở hữu nhà nước, sở hữu nhà tư sản dân tộc, sở hữu tiểu thương, thợ thủ công, hộ nông dân cá thể; sở hữu tập thể HTX, quy định điều 11 Hiến pháp 1959 thực hiền Nghị Đại hội Đảng, lần thứ III, IV, vừa xây dựng vừa cải tạo, cải tạo có xây dựng sở hữu thời kỳ tạo tiền đề quan trọng có ý nghĩa to lớn cho thời kỳ c Giai đoạn 1980 - 1986 Hiến pháp 1980 thay hiến pháp 1959 ghi nhận phạm vi chất sở hữu toàn dân Trong điều 18, 19, 23, 24, 27 hiến pháp 1980 quy định hình thức sở hữu sau: Sở hữu toàn dân đất đai, hầm mỏ, rừng núi sông hồ (Điều 19); Sở hữu tập thể; sở hữu cơng dân Trong ưu tiên sở hữu nhà nước sở hữu tập thể điều 18 hiến pháp 1980 quy định:"Thiết lâp củng cố chế độ sở hữu XHCN tư liệu sản xuất nhằm thực KTQD chủ yếu có hai thành phần: Thành phần kinh tế quốc doanh thuộc sở hữu toàn dân thành phần kinh tế HTX thuộc "sở hữu tập thể nơng dân lao động" Tóm lại, trước tiến hành đổi Đảng Nhà nước ta chủ trương xây dựng hoàn thiện chế độ sở hữu XHCN với hai hình thức sở hữu tồn dân sở hữu tập thể, cho sở hữu tập thể bước độ để đến sở hữu toàn dân Đánh giá cách khách quan với hình thức sở hữu tồn dân tập thể đóng góp phát huy vai trò to lớn nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp kinh tế - xã hội để toàn Đảng, toàn dân, tồn qn ta chiến thắng đấu tranh giành quyền (1945) kháng chiến chống đế quốc Pháp, Mỹ Tuy nhiên, xét thực tế nước ta độ lên CNXH từ nước nông nghiệp lạc hậu, trình độ lực lượng sản xuất thấp kém, suất lao động thấp, dân trí thấp vv Cịn chủ quan, q nhiệt 21 tình, cộng với thiếu hiểu biết nhận thức không nhiều luận điểm chủ nghĩa Mác - Lênin, nên tuyệt đối hố tính hẳn sở hữu XHCN Một thời gian dài định kiến với sở hữu cá nhân người lao động, chí coi hình thức đối lập với XHCN, mầm mống khơi phục chế độ bóc lột Thật ra, sở hữu cá nhân không biến thành tư bản, không biến thành cơng cụ để bóc lột người lao động Sở hữu cá nhân chủ yếu vật phẩm tiêu dùng, nhằm thỏa mãn nhu cầu người lao động phụ thuộc vào trình độ sở hữu xã hội Trong "tuyên ngôn Đảng cộng sản" "Chúng tơi cần phải xố bỏ sở hữu ấy, tiến cơng nghiệp xố bỏ hàng ngày tiếp tục xoá bỏ rồi" Do nhấn mạnh đề cao, tuyệt đối hố vai trị tính ưu việt kinh tế quốc doanh kinh tế tập thể (HTX) nên đến thực tế: Năng suất lao động thấp kém, hàng hoá khan thiếu lương thực, khủng hoảng kinh tế - xã hội Trước tình hình Đảng ta nhìn nhận lại, nhận thức lại thừa nhận sai lầm khuyết điểm chủ quan nóng vội muốn có CNXH vận dụng quy luật kinh tế sai (đặc biệt quy luật quan hệ sản xuất - lực lượng sản xuất) Từ đây, đường lối đổi toàn diện Đảng cộng sản Việt Nam tập trung văn kiện Đại hội VI (1986) tiếp tục sau Đại hội VII, VIII khẳng định là: Chúng ta xây dựng kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận động theo chế thị trường có quản lý nhà nước theo định hướng XHCN Cơ cấu sở hữu kinh tế thị trường nước ta nay: Chúng ta tiến hành cơng đổi mới, tiến hành hồn thiện quan hệ sản xuất XHCN, trước hết điều chỉnh hình thức sở hữu vốn có, kết hợp cách tối ưu lợi ích: Lợi ích cá nhân, lợi ích tập thể với lợi ích nhà nước Sự đa dạng hố hình thức sở hữu việc phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần là"thụt lùi" không làm "Mất CNXH" số người lầm tưởng mà chủ trương lớn để khai thác, phát 22 huy tiềm toàn xã hội tranh thủ nước tổ chức quốc tế Cơ sở lý luận việc xác lập tính đa dạng hình thức sở hữu thể luận điểm C.Mác Ănghen cho hình thức sở hữu đựơc xác lập trình độ xã hội hố sản xuất Vì vậy, chủ trương phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, đa dạng hoá sở hữu thành tựu lớn lý luận thực tiễn công đổi Với thành tựu đáng mừng kinh tế - xã hội đất nước ta sau 10 năm đổi chứng tỏ đường lối đổi Đảng hoàn toàn đắn, hợp lý Thực tế cho thấy kinh tế nhiều thành phần đương nhiên phải bao gồm nhiều hình thức sở hữu để phù hợp với tính chất đặc điểm thành phần kinh tế phù hợp khai thác, thúc đẩy yếu tố lực lượng sản xuất trình độ khác phát triển Khi thực sách đổi Đảng, Nhà nứơc ta ban hành nhiều văn pháp luật thể chế hoá sở hữu phản ánh trình độ xã hội hố lực lượng sản xuất nước ta cịn thấp khơng đồng Vì ứng vói hình thức sở hữu đa dạng Bởi vì: phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân, thực dân giàu nước mạnh, xã hội công văn minh mục đích cuối chế độ xã hội ta Trong phạm vi hẹp coi sở hữu phương tiện để đạt mục tiêu bước đầu thực CNH, HĐH đất nước (văn kiện hội nghị đại biểu nhiệm kỳ khố VII 1/1994) vai trị hình thức sở hữu chế độ sở hữu có ý nghĩa tác dụng khác kinh tế quốc dân Điều 15, hiến pháp 1992, quy định"cơ cấu kinh tế nhiều thành phần với hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh đa dạng dựa chế độ sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu ta nhân sở hữu tồn dân sở hữu tập thể tảng" Ta xem xét xu hướng vận động biến đổi hình thức sở hữu, nước ta 23 a Sở hữu toàn dân: nứơc ta nay, hiến pháp 1992 luật đất đai quy định rõ:"Đất đai, rừng núi, sông hồ, nguồn nước, tài nguyên lòng đất, nguồn lợi vùng biên, thềm lục địa vùng trời Các tài sản khác mà pháp luật quy định nhà nước, thuộc sở hữu toàn dân" Xét mặt kinh tế, đất đai phương tiện tồn cộng đồng người Xét mặt xã hội, đất đai lãnh thổ Nhưng xét hai phương diện, nói đất đai khơng thể đối tượng sở hữu riêng Việc đất đai thuộc sở hữu toàn dân mà Nhà nước người đại diện sở hữu quản lý không mâu thuẫn với việc trao quyền cho hộ nông dân, kể quyền chuyển nhượng, quyền sử dụng đất đai lâu dài ổn định Việc tách hết quyền sở hữu quyền sử dụng đất đai biết giải đem lại sức bật cho lực lượng sản xuất phát triển Văn kiện đại hội III Đảng ta rõ:"Trên sở chế độ sở hữu toàn dân đất đai, ruộng đất thu giao cho nông dân sử dụng lâu dài Nhà nước qui định pháp luật, vấn đề thừa kế, chuyển quyền sử dụng đất " Như vậy, sở hữu toàn dân nước ta xác định theo nội dung mới, có nhiều khả để trở thành nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội b Về sở hữu nhà nước: Trong thời kỳ bao cấp trước đồng sở hữu nhà nước với sở hữu toàn dân Do nhầm lẫn vậy, có thời gian dài người ta bỏ qn hình thức sở hữu nhà nước, quan tâm đặc biệt tới hình thức sở hữu tồn dân với chế độ cơng hữu tồn hai hình thức sở hữu tồn dân tập thể Và sở hữu toàn dân gắn kết với phát triển kinh tế quốc doanh Vì mà sức quốc doanh hoá kinh tế với niềm tin cho có có CNXH nhiều Trong xã hội mà nhà nước tồn sở hữu tồn dân chưa có điều kiện vận động bề mặt đời sống kinh tế nói chung Hình thức 24 sở hữu nhà nước, xét tổng thể kết cấu bên sở hữu nhà nước nước ta, có lẽ thể chủ yếu khu vực kinh tế quốc doanh, khu vực doanh nghiệp nhà nước c Sở hữu hợp tác: nước ta trước đây, hình thức chủ yếu tồn hình thức HTX, với nội dung giá trị giá trị sử dụng đối tượng sở hữu chung mà xã viên chủ sở hữu Chính mà với hình thức quyền mua bán chuyển nhượng TLSX diễn phức tạp Quyền tập thể sản xuất thường hạn chế, song lại có tình trạng lạm quyền Sự khơng xác định, "nhập nhằng" với quyền sở hữu nhà nước với sở hữu tư nhân trá hình phổ biến Để hoạt động khỏi tình trạng đó, bối cảnh kinh tế thị trường phải định rõ quyền mua bán chuyển nhượng tư liệu sản xuất tập thể sản xuất - kinh doanh Chỉ vậy, sở hữu tập thể trở thành hình thức sở hữu có hiệu Hình thức sở hữu hợp tác hình thức tiến thời kỳ độ lên CNXH Vì vậy, cần phải trì phát triển hình thức xây dựng CNXH, Lênin nói "chế độ xã viên HTX văn minh chế độ XHCN" Hợp tác xã nhu cầu thiết thân kinh tế hộ gia đình, sản xuất hàng hố Khi lực lượng sản xuất nông nghiệp nông thơn, cơng nghiệp nhỏ phát triển tới trình tự định thúc đẩy q trình hợp tác Nhu cầu vốn, cung ứng vật tư, tiêu thụ sản phẩm đòi hỏi hộ sản xuất phải hợp tác với có khả cạnh tranh phát triển Chính điều làm liên kết người lao động lại với làm nảy sinh quan hệ sở hữu tập thể.Thực tiễn cho thấy có hình thức HTX kiểu rađời nhu cầu tồn phát triển thị trường Điều cho thấy kết cấu bên tập thể thay đổi phù hợp với nước ta d, Sở hữu cá thể: nước ta hình thức tồn chủ yếu hình thức kinh tế cá thể, tiểu chủ trước kinh tế cá thể, tiểu chủ nước ta có 25 tính chất tự cấp, tự túc, lại bị trói buộc chế quản lý Hiện náy khuyến khích phát triển có xu hướng phát triển thuận lợi kinh tế cá thể có mối quan hệ chặt chẽ với kinh tế hợp tác xã, hình thức sỡ hữu cá thể có quan hệ khăng khít với hình thức sở hữu hợp tác kinh tế cá thể, tiểu chủ có điều kiện phát huy nhanh có hiệu tiềm vốn, Sức lao động, tay nghề nhóm, người dân Tại đai hội VIII , Đảng ta nêu rõ: Kinh tế cá thể ,tiểu chủ có vị trí quan trọng, lâu dầi Giúp đỡ kinh tế trị, tiểu chủ giải khó khăn vốn, khoa học công nghệ, thương trường tiêu thụ sản phẩm Hoặc làm vệ tinh cho doanh nghiệp nhà nước hay hợp tác xã Chúng ta biết kinh tế cá thể, tiểu chủ thực chất thành phần kinh tế sản xuất nhỏ Nó dựa sở hữu nhỏ tư liệu sản xuất lao động thân cho đén coi sở hữu cá nhân Thứ sở hữu có nhân khơng phải chế độ sở hữu độc lập Bởi thế, khơng thể tạo quan hệ sản xuất, đại diện cho quan hệ sản xuất mà kết tất yếu quan hệ sản xuất đâng tồn thành phần kinh tế chịu tác động quy luật kinh doanh ln bị phân tán cần phải có biện pháp kinh tế để phóng dần biến theo dịnh hướng xã hội chủ nghĩa e, Sở hữu tư tư nhân: Ở nước ta kinh tế tư tư nhân hình thành phát triển Đây thành phần kinh tế dựa chế độ sở hữu tự nhân TBCN tư liệu sản xuất Trong điều kiện kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, sở hữu tư tư nhân, bao gồm doanh nghiệp nhà tư sản đơn vị kinh tế mà phần lớn Vốn tư nhân góp lại, thuê lao động sản xuấtkinh doanh hình thức xí nghiệp tư doanh hay cơng ty cổ phần tư nhân Nó bao gồm hình thức kinh tế tư tư nhân nước đầu tư 100% vốn nắm giữ tỷ lệ vốn khống chế Trong thời kỳ độ phát triển 26 sản xuất TBCN không nguyên vẹn Bởi thế, kinh tế tư tư nhân nước ta hoạt động với tư cách thành phần kinh tế kinh tế nhiều thành phần, Bác hô quyền sở hữu lợi ích hợp pháp + Sở hữu hỗn hợp Sở hữu hỗn hợp hình thức sở hữu chế tham gia nhiều loại chủ thể khác tính chất Có thể nói loại hình kinh tế chung gian, có T/C đem xem thành phần kinh tế tư chủ nghĩa xã hội chủ nghĩa Hiện nước ta có ba loại chủ thể kết hợp với thành hình thức sở hữu hỗn hợp Đó Nhà nước, tập thể tư nhân để tạo nên dạng sử hữu sinh động như: Nhà nước nhân dân Nhà nước tập thể; Nhà nước ; tập thể tư nhân; tập thể tư nhân v.v Thực chất xí nghiệp (hoặc cơng ty) cổ phần Đó hình thức tổ chức kinh tế khơng thuộc hẳn vào thành phần kinh tế Hiên phải sử dụng chủ nghĩa tư Nhà nước hay hình thức tư Nhà nước làm phương tiện cứu cách để phát triển Bởi chủ nghĩa tư Nhà nước theo Lê -nin hình thức phổ biến TKQĐ tồn cần thiết: Trong kinh tế hàng hố nhiều thành phần hình thức sở hữu nói có vị trí vai trị riêng chúng Địa vị lịch sử chúng phụ thuộc vào phát triển lực lượng sản xuất trình độ quản lý, vào tiến trình phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa Đặc biệt thời gian này, Nhà nước ta tiến hành cổ phần hoá đa dạng hoá hữu mạnh mẽ doanh nghiệp Nhà nước làm ăn thua lỗ kéo dài doanh nghiệp không thuộc loại Nhà nước độc quyền giữ, doanh nghiệp Tổng công ty 90, Tổng công ty 91 III Ý NGHĨA CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU: Ý nghĩa lý luận: 27 Sở hữu vấn đề quan trọng phức tạp nghiên cứu xem xét vấn đề sở hữu đất nước ta Có thể biết đất nước giai đoạn phát triển nào? cao hay thấp? có xu hướng nào? Việc nắm vững vấn đề sở hữu, đặc biệt luận điểm chủ nghĩa Mác Lênin sở lý luận tảng tư tưởng cho việc hoạch định, định hướng phát triển cho đất nước Đó để đấu tranh chống t tưởng phản động Chống đối, xuyên tạc quan điểm tư sản cho chế độ SHTNTNCN bất diệt Ý nghĩa thực tiễn: Chế độ sở hữu với hình thức sỡ hữu đa dạng tương ứng với thành phần kinh tế khác nước ta có q trình hoà nghuyện, dám xem , bổ xung cho đẻ phát triển hành lang định hướng XHXHCN Đây việc lựa chọn hợ quy luật có hiệu quả, phát huy vai trị hình thức sở hữu IV Một Số Giải Pháp Chính Sách Của Đảng Và Nhà Nước Để vận hành có hiệu cấu sở hữu đồng thời thực đa dạng hố hình thức sở hữu phát huy vai trị thành phàn kinh tế; Nhóm giải pháp trị pháp lý: Đảng cộng sản Việt Nam ban hành chủ trương, sách sở hữu đắn, kịp thời, phù hợp Nhà nước kịp thời thể chế hoá chúng thành pháp luật để điều chỉnh quan hệ sở hữu xã hội vận hành tốt Với sách tập trung như: sách sở hữu; sách việc sử dụng, quản lý tài sản thuộc sở hữu nhà nước 28 quan, tổ chức cá nhân; hoàn thiện pháp luật sở hữu, sách thành phần kinh tế vv Các giải pháp kinh tế - xã hội Nhằm tạo sở kinh tế - vật chất - kỹ thuật để bảo đảm, tạo môi trường kinh tế - xã hội ổn định, lành mạnh cho quan hệ sở hữu tự vận hành khuôn khổ pháp luật đó: - Các thành phần kinh tế nhà nước, tổ chức, cá nhân bình đẳng thị trường, có quản lý nhà nước - Giáo dục ý thức pháp luật, trách nhiệm xã hội giáo dục truyền thống lịch sử kiến thức hiểu biết sở hữu cho cơng dân Để từ có thái độ xử đắn, hợp pháp - Giải vấn đề sở hữu để tạo động lực cho phát triển kinh tế nghiệp đổi mới, thực dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh Như giải vấn đề phân biệt rõ quyền sở hữu, quyền quản lý quyền sử dụng hay vấn đề cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước Trong việc cải tạo quan hệ sở hữu cần lưu ý vấn đề sau: - Vấn đề chế tác động sở hữu tái thị trường - Nội dung cải tạo quan hệ sở hữu - Vấn đề "phi nhà nước hoá" "tư nhân hoá" - Vấn đề tổ chức quản lý khu vực kinh tế nhà nước - Những doanh nghiệp đối tượng tư nhân hoá, cổ phần hoá 29 C.KẾT LUẬN Vấn đề sở hữu đặt khách quan mang ý nghĩa lý luận thực tiễn sâu sắc Với tính chất, đặc điểm thời kỳ độ lên CNXH nước ta thực kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận động theo chế thị trường có quản lý nhà nước Trong cần phải thúc đẩy lực lượng sản xuất cịn thấp phát triển tất yếu phải thừa nhận hình thức sở hữu đa dạng tồn đan xen, hoà quyện với nhau, bổ sung phát triển Hiện việc hoàn thiện sở lý luận tổng hợp thực tiễn "vấn đề sở hữu" vấn đề búc xúc cần giải quyết, để nước ta vừa phát huy "nội lực", lại mở cửa, hoà nhập tranh thủ giao lưu hợp tác quốc tế chống nguy cơ: Tụt hậu, chệch hướng, diễn biến hồ bình, tham nhũng, buôn lậu Tất nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp để nâng cao đời sống nhân dân, phát triển bền vững đất nước, nâng cao lực Việt Nam trường quốc tế Qua phân tích sở hữu cịn thấy sở hữu giá trị có sở chung thống Sở hữu mặt định tính quan hệ kinh tế, cịn giá trị mặt định lượng quan hệ Như sở hữu đem lại nội dung cho quan hệ giá trị thị trường Do bộc lộ mối quan hệ sở hữu thị trường Sở hữu tồn phát triển điều kiện thị trường, nhờ hình thành chế tác động chúng Đó chế thực lợi ích kinh tế sở hữu chế cạnh tranh hình thức sở hữu 30 D.DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO C.Mác Ănghen: Tun ngơng Đảng cộng sản tồn tập, tập C.Mác Ănghen:Toàn tập, tập 5, tập V.I Lênin toàn tập, tập 32, 36, 43, 44, 45 - NXB tiến Matxcơva Văn kiện đại hội Đảng VI, VII VIII Kinh tế trị Mác - Lênin, tập 1, năm 1997, NXB Giáo dục Kinh tế trị Mác - Lênin, tập 2, năm 1990, NXB Giáo dục Giáo trình lý luận chung nhà nước pháp luật - Trường Đại học Luật Hà Nội năm 1996 Giáo trình luật dân , tập tập 2, Trường Đại học Luật Hà Nội năm 1998 Tạp chí nghiên cứu kinh tế, số 243 - tháng 8/1998 10 Tạp chí nghiên cứu kinh tế số 250 - tháng 3/1999 11 Tạp chí nghiên cứu kinh tế số 220 - tháng 5/1997 12 Tạp chí nghiên cứu kinh tế số 227 - tháng 4/1997 13 Tạp chí nghiên cứu kinh tế số 237 - tháng 2/1999 14 Tạp chí nghiên cứu kinh tế số 244 - tháng 9/1998 15 Luật đầu tư nước Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia - Hà Nội 1996 16 Niên giám thống kê 1995 31 32 ... thị trường Do bộc lộ mối quan hệ sở hữu thị trường Sở hữu tồn phát triển điều kiện thị trường, nhờ hình thành chế tác động chúng Đó chế thực lợi ích kinh tế sở hữu chế cạnh tranh hình thức sở. .. pháp 1992, quy định "cơ cấu kinh tế nhiều thành phần với hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh đa dạng dựa chế độ sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu ta nhân sở hữu tồn dân sở hữu tập thể tảng"... Người sở hữu B (Người sản xuất hàng hoá) Sức lao động Sở hữu thực tế Người sở hữu B (Người sản xuất hàng hoá) Hàng hoá B quan hệ sở hữu IV hình thái nhà nước sở hữuCác tư nhân TBCN Sở hữu kinh tế