2.3 Đánh giá tác động: các phương pháp ứng dụng lĩnh vực tài vi mơ Florent Bédécarrats – Ủy ban trao đổi nghiên cứu thông tin các hệ thống tiết kiệm-tín dụng, Axel Demenet – IRD-DIAL, Christophe Jalil Nordman IRD-DIAL, Laure Pasquier-Doumer IRD-DIAL, Franỗois Roubaud IRD-DIAL, Phựng Đức Tùng – Viện Nghiên cứu phát triển Mê Kông, Bertrand Savoye – AFD (Nội dung gỡ băng) Khuôn khổ lý thuyết lớp chuyên đề bao gồm nội dung sau: Ngày 1, sáng thứ Hai ngày 22 tháng 7 Giới thiệu giảng viên học viên (xem phần lý lịch giảng viên danh sách học viên cuối chương) [Laure Pasquier-Doumer] Chúng đề cập vấn đề đánh giá tác động trường hợp đặc thù tài vi mơ Mục tiêu lớp chun đề giúp bạn làm quen với bước đánh giá tác động, nắm bắt tranh luận tài vi mơ mối quan hệ với nguy nghèo đói - hơm nay, chúng tơi đề cập thách thức đánh giá tác động khó khăn mặt phương pháp luận nó, đặc biệt việc tìm kiếm giá trị đối chứng lựa chọn nhóm đối chứng Kết thúc ngày hôm nay, giới thiệu phương pháp đánh giá định lượng – phương pháp thực nghiệm bán thực nghiệm; - thứ ba ngày 23 tháng 7 Chúng tơi phân tích vấn đề lựa chọn phương pháp đánh giá sở công cụ kinh tế lượng vi mô khác để đánh giá tác động dự án, phải tính đến địa bàn thực điều kiện ràng buộc dự án Các phương pháp định lượng mà chúng tơi trình bày phương Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [269] pháp ghép cặp phương pháp khai thác liệu thời gian tuyến tính Các vấn đề khái niệm, thể chế phương pháp luận liên quan đến đánh giá tác động minh họa qua ví dụ chương trình 135 xóa đói giảm nghèo, nội dung trình bày vào cuối buổi sáng, sau chuyển sang hội trường lớn để nghe giảng từ Paris truyền qua video-conference đặc thù việc đánh giá tác động chương trình tài vi mơ; - nội dung buổi sáng thứ tư khó khăn nghiên cứu đánh giá tác động lĩnh vực tài vi mơ, vấn đề chuyển từ câu hỏi nghiên cứu sang dạng bảng hỏi điều tra; - hai ngày cuối dành cho tập thực hành Lớp học chia thành hai nhóm : nhóm thứ làm thực hành với phần mềm Stata – ứng dụng phương pháp ghép cặp, khác biệt kép, biến cơng cụ, phân tích kết đánh giá ba phương pháp – ; nhóm hai, dựa liệu thơng tin từ hai đánh giá tác động (Al Amana Adéfi), xác định tiêu chí dựa theo để xây dựng đánh giá phân tích tác động trơng chờ chương trình chuỗi ngun nhân-kết sản phẩm chương trình tác động chúng –  xác định vấn đề đặt ra, lựa chọn phương pháp, bảng hỏi, phân tích kết quả, hạn chế triển vọng, thảo luận để xây dựng khung đánh giá tác động Kết nhóm trình bày trước lớp, sau chuẩn bị báo cáo thu hoạch để trình bày vào thứ Bảy ngày 27 tháng 2.3.1 Các thách thức đánh giá tác động: từ đánh giá nhu cầu tới phân tích chi phí-lợi nhuận Cần trả lời câu hỏi thực đánh giá? Từ đầu năm 2000, đánh giá tác động vấn đề trọng tâm sách cơng: mục tiêu phát triển thiên niên kỷ (MDGs) tài liệu chiến lược giảm nghèo (DSRP) coi đánh giá tác động – với việc giám sát – nội dung thức Các nguyên tắc viện trợ phát triển (ODA) – tiêu chí lựa chọn, hỗ trợ ngân sách, tiếp quản dự án, v.v – dựa kết nghiên cứu đánh giá tác động (xem thêm Tuyên bố, OECD, 2005) Hơn nữa, quan điểm nghiên cứu phương pháp luận, nhiều công cụ phát triển phục vụ cho công tác đánh giá Đánh giá sách cịn quan trọng nước phát triển, nước nguồn lực hạn chế nhu cầu lại lớn Vấn đề dù nhu cầu ngày tăng đánh giá tác động chưa coi nội dung việc thực sách phát triển Văn hóa đánh giá tác động cách chặt chẽ giai đoạn chập chững Lý người ta cho đánh giá tác động tốn kém, phức tạp đơi khơng xác Tuy nhiên: - chi phí đánh giá nhìn chung chiếm phần nhỏ tổng chi phí thực dự án, đó, việc thực đánh giá giúp tránh lãng phí nguồn lực đầu tư vào dự án không hiệu quả; - khó khăn kỹ thuật thực tế khơng phải nhỏ, giải [270] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD phần xây dựng kế hoạch chặt chẽ từ đầu ủng hộ từ phía quan lãnh đạo; - thực đánh giá tác động giúp cải thiện, thiết kế xây dựng dự án hiệu hơn, hủy bỏ chương trình xây dựng khơng hiệu (không thực hướng tới đối tượng mục tiêu, lãng phí nguồn lực, v.v ) Kiến thức tổng hợp từ nghiên cứu đánh giá tác động nguồn tài sản chung, huy động xây dựng chương trình dự án Cần phân biệt hai cách tiếp cận đánh giá định lượng sách: - « vi mơ » ex post – phương pháp chủ động – : đánh giá tác động dựa liệu vi mô phương pháp thực nghiệm bán thực nghiệm; áp dụng để đánh giá chương trình mục tiêu chương trình an sinh xã hội (safety nets), chương trình hịa nhập xã hội, v.v - « vĩ mô » ex ante – phương pháp quy chuẩn – : mơ hình mơ sở phân tích giá trị đối chứng (EGC) dựa nhóm hộ gia đình đại diện, áp dụng vào sách thương mại, sách thuế, chương trình cải cách cấu, v.v Bây tập trung vào nhóm phương pháp đánh giá tác động thứ Đánh giá tác động bước cần thực nghiên cứu đánh giá tác động hoàn chỉnh bao gồm ba mảng: đánh giá nhu cầu (đâu đối tượng mục tiêu? đánh giá chất vấn đề cần giải quyết? chương trình thực khn khổ nào? nhu cầu khác gì?); đánh giá tiến trình thực (các dịch vụ có cung cấp? dịch vụ có đến với đối tượng mục tiêu hay khơng? khách hàng có hài lịng hay khơng? vấn đề gặp phải trình thực hiện?) ; đánh giá tác động xác định liệu chương trình có tác động mong đợi tới cá nhân, hộ gia đình, quan thể chế, tức đối tượng thụ hưởng chương trình hay khơng, có tác động có phải tác động chương trình hay khơng Ngồi hai câu hỏi này, nên tự hỏi chương trình tác động tới đối tượng thụ hưởng nào, chương trình có mang lại lợi ích mong đợi khơng, tác động liệu xảy khơng có chương trình, nguồn lực có sử dụng hiệu hay khơng, v.v Kết phân tích chi phí-lợi ích kết ba bước phân tích này: đánh giá chi phí tương quan với lợi ích chương trình việc sử dụng hay khơng sử dụng nguồn vốn cam kết Minh họa từ chương trình Sky triển khai tại Campuchia Tài vi mơ bao gồm tiết kiệm vi mơ, bảo hiểm vi mơ tín dụng vi mơ; Sky chương trình bảo hiểm vi mơ Đây chương trình bảo hiểm y tế vi mô GRET – Tổ chức nghề nghiệp đoàn kết hợp tác quốc tế – Bộ y tế Campuchia bắt đầu thực vào năm 1998 Chương trình đặt mục tiêu đảm bảo an tồn kinh tế cho hộ gia đình nơng thơn thơng qua hỗ trợ họ tiếp cận với dịch vụ chăm sóc y tế phù hợp có chất lượng, thành lập quan địa phương để tiếp quản chương trình sau GRET rút Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [271] Bối cảnh chung chương trình năm 2000: - thiếu sách bảo hiểm y tế, nhiên người nghèo miễn viện phí khám chữa bệnh sở y tế công; - hệ thống y tế công không đủ ngân sách hoạt động, cán nhân viên y tế thiếu hụt trả lương thấp; chịu cạnh tranh từ sở y tế tư nhân hoạt động thiếu kiểm soát; - hệ thống cung cấp dịch vụ y tế công tăng cường dần thơng qua sách ký hợp đồng contracting trạm y tế với tổ chức phi phủ NGO; - sách bảo hiểm y tế dần phát triển từ năm 2003 (quỹ hỗ trợ người nghèo; bảo hiểm y tế tự nguyện cho khu vực phi thức chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc khu vực thức) Đặc điểm chương trình: - Đóng bảo hiểm gia đình (sổ bảo hiểm có dán ảnh) hàng tháng với mức 4,5 USD/ người/năm khu vực nơng thơn 19 USD/người/năm Phnom Penh - Đóng phí bảo hiểm hàng tháng - Được sử dụng miễn phí tất dịch vụ y tế trung tâm y tế, bệnh viện công huyện tỉnh; hỗ trợ chi phí vận chuyển mai táng - Thanh toán cho trung tâm y tế bệnh viện huyện theo đầu bệnh nhân - Hoàn bảo hiểm theo gói cho bệnh viện tỉnh Bây thực đánh giá nhu cầu đánh giá tiến trình tác động Theo bạn, đối tượng mục tiêu chương trình này? Lê Nguyễn Duy Oanh Tôi nghĩ đối tượng chương trình người nghèo nơng thơn; nhu cầu cần thỏa mãn nhu cầu cải thiện sức khỏe người có khó khăn kinh tế Bùi Thị Hương Trầm Tơi nghĩ tồn hộ gia đình nơng thơn Phạm Minh Tiến Chương trình nhằm hồn thiện cơng cụ bảo hiểm Campuchia, có liên quan đến người làm việc lĩnh vực bảo hiểm [Laure Pasquier-Doumer] Để đánh giá nhu cầu, cần phải đặt câu hỏi: có chương trình bảo hiểm chưa? Chương trình có trùng với chương trình triển khai hay không? Theo ý kiến chúng tôi, người nghèo hưởng sách miễn tiền khám chữa bệnh từ hệ thống sở y tế nhà nước Như vậy, đối  tượng mục tiêu chương trình khơng  phải tồn hộ gia đình mà cá nhân thuộc diện cận nghèo, tức  người có nguy tái nghèo nếu  phải gặp cố Mục tiêu khác chương trình xây dựng chế bảo hiểm lâu dài, tức tự chủ tài sau chương trình kết thúc Đối tượng mục tiêu chương trình phải tiếp cận với phương tiện đầy đủ để thanh toán bảo hiểm đạt mục tiêu thứ hai đảm bảo tính bền vững cho chế bảo hiểm tại địa phương Một khó khăn lĩnh vực bảo hiểm lựa chọn theo chiều ngược lại: không nên để xảy tình trạng người có [272] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD vấn đề sức khỏe đăng ký bảo hiểm Cơ chế bảo hiểm phải thu hút người bệnh, người biết có bệnh Sơ đồ người khác, không đảm bảo bền vững cho công cụ bảo hiểm 26 Đối tượng hướng tới Dân s chung + gi (15%) B o hi m t nhân Trung l u B o hi m vi mô 50% C n nghèo + nghèo i tác SKY qu ng i nghèo (35%) SKY = D ch v b o hi m y t cho ng i dân thu c khu v c phi th c Nguồn: GRET Một khó khăn bước đánh giá nhu cầu phải tìm câu trả lời cho câu hỏi sau: - Đâu chất vấn đề cần giải quyết? • Đảm bảo an tồn kinh tế cho hộ nông thôn nào? Làm để tránh tình trạng vấn đề sức khỏe tác động tới kinh tế gia đình họ, giảm thu nhập nợ nần? • Làm để giúp người dân tiếp cận cách thuận lợi với dịch vụ y tế phù hợp chất lượng? • Làm để hình thành chế bảo hiểm y tế lâu dài? Tác nhân cần phải tham gia vào chương trình? Xây dựng chương trình để đảm bảo vừa hiệu kinh tế vừa đảm bảo mức bảo hiểm hợp lý đối tượng hướng tới chương trình? - Khn khổ chương trình? • Có tình trạng thiếu hụt hay khơng? Hộ gia đình chưa có bảo hiểm y tế? • Đã có chương trình đáp ứng nhu cầu chưa? • Cịn nhu cầu khác hay khơng? • Nếu đáp ứng nhu cầu có lợi ích gì? Các biến cố sức khỏe có phải nguyên nhân tình trạng dễ bị tổn thương hay khơng? Hiện Campuchia nhu cầu người dân chưa đáp ứng? • Chương trình bảo hiểm vi mơ cần mang lại lợi ích để chứng minh chương trình bền vững khơng đơn chương trình hỗ trợ? Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [273] Khung 21 Đánh giá nhu cầu phải cung cấp thơng tin gì? Đối tượng nhắm tới chương trình phải xác định rõ - Các hộ gia đình dễ bị tổn thương, phải đối mặt với nguy nợ nần thua lỗ, vốn - Các hộ gia đình đóng phí bảo hiểm - Các hộ gia đình có nguy mắc bệnh hơn hộ gia đình khác Xây dựng chương trình phải rõ ràng - Các dịch vụ thiếu? - Cung cấp nào? Cung cấp bao nhiêu? Có thể gặp trở ngại gì? Hình dung lợi ích mà chương trình mang lại - Chương trình có bù đắp tình trạng thiếu hụt hay khơng ? Lợi ích có mở rộng hay khơng? Các giải pháp thay phải tính tới - Bảo hiểm vi mơ có phải giải pháp hiệu nhất, mang lại lợi ích kinh tế lớn việc giảm thiểu mức độ dễ bị tổn thương hộ gia đình nơng thơn nâng cao chất lượng dịch vụ y tế hay không? Chúng ta chuyển sang bước đánh giá tiến trình thực Các câu hỏi yếu cần đặt tóm tắt phần khung đây: Khung 22 Đánh giá tiến trình thực Các dịch vụ có cung cấp? - Chất lượng dịch vụ khám chữa bệnh trung tâm y tế? - Nguyên tắc miễn phí bên thứ ba tốn có áp dụng trường hợp hay không? Tổ chức Gret, Bộ Y tế trung tâm y tế phối hợp với nào? - Bộ Y tế có tham gia trực tiếp vào chương trình? Bảo hiểm vi mơ có đến với đối tượng mục tiêu chương trình hay không? - Những người dễ bị tổn thương có đăng ký mua bảo hiểm hay khơng? - Tỷ lệ tham gia bảo hiểm có cao khơng? - Chương trình thu hút người có vấn đề sức khỏe? - Ai không tiếp tục tham gia chương trình? - Đâu yếu tố định việc mua bảo hiểm, có khả áp dụng bảo hiểm rủi ro đồng chi trả hay không? Các hộ gia đình có hài lịng chương trình bảo hiểm họ dịch vụ chăm sóc y tế khơng? Chương trình có tiếp tục đứng vững khơng? - Phí bảo hiểm có nộp khơng? - Mức hồn bảo hiểm có mong đợi khơng? [274] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD Chúng tơi giới thiệu bước đánh giá nhu cầu đánh giá tiến trình thực nhằm giúp bạn phân biệt hai bước với bước đánh giá tác động Vậy theo bạn, đâu câu hỏi cần đặt để đánh giá tác động chương trình Sky? Ngơ Văn Huấn Những thay đổi thói quen khám chữa bệnh người dân ? Kết giảm nghèo nào? Chương trình có góp phần nâng cao lực quản lý hệ thống y tế Campuchia ? Chương trình có giúp giảm bất bình đẳng tiếp cận dịch vụ y tế hay khơng? Cịn lại, bạn hồn tồn có lý đặt câu hỏi chất lượng hệ thống y tế cung cấp dịch vụ chăm sóc Lê Thị Hằng Giang Chương trình hướng tới mục tiêu giảm mức độ dễ bị tổn thương hộ gia đình, tơi đặt câu hỏi sau: số người mắc nợ phải bán tài sản để có tiền chữa bệnh có giảm hay khơng? Ngun nhân giảm chương trình hay người tự cải thiện đời sống ? Có cách khác để giảm bớt số người phải mắc nợ bán tài sản để chữa bệnh hay không? [Laure Pasquier-Doumer] [Laure Pasquier-Doumer] Những câu hỏi bạn hay Bạn đặt câu hỏi chương trình có góp phần giảm nghèo giảm bất bình đẳng tiếp cận dịch vụ y tế hay không Nhưng khơng  phải mục tiêu chương trình Mục tiêu chương trình hướng tới giảm thiểu mức độ dễ bị tổn thương Tức số người phải mắc nợ bán tài sản để trả tiền khám chữa bệnh giảm Như vậy, kết  mong  đợi số người dễ bị tổn thương do vấn đề chăm sóc y tế giảm Một câu hỏi cần đặt viêc thay đổi mức phí bảo hiểm có tác động tới tỷ lệ tham gia bảo hiểm, kết chương trình Cuối cùng, phải đặt câu hỏi liên quan tới tác động việc cải thiện chất lượng dịch vụ gắn với chương trình Khung Ba câu hỏi cần phải đặt đánh giá tác động: biện pháp nào, đối tượng cần phải trả lời câu hỏi này? 23 Đánh giá tác động Câu hỏi mấu chốt: bảo hiểm vi mơ có tác động tới sức khỏe kinh tế hộ gia đình? Các câu hỏi liên quan: - Đâu hiệu chương trình bảo hiểm y yế vi mơ việc giảm bớt rủi ro kinh tế liên quan đến tình trạng bệnh tật? - Các hộ gia đình phản ứng trước mức phí bảo hiểm khác nhau? - Việc mở rộng chương trình bảo hiểm có tác động tới chất lượng dịch vụ sở y tế cơng? Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [275] Bây xem xét đặc thù lĩnh vực tài vi mơ đánh giá tác động Từ khoảng 30 năm trở lại đây, lĩnh vực tài vi mơ, đặc biệt tín dụng vi mơ coi cơng cụ sách xóa đói giảm nghèo –  trường hợp quỹ tín dụng vi mơ Grameen Bank Bangladesh ví dụ điển hình Bắt đầu từ năm 2000, tài vi mơ, đặc biệt tín dụng vi mơ tăng trưởng theo cấp số nhân –13 triệu khách hàng năm 1997 190 triệu khách hàng vào năm 2009 Đâu lý giải thích cho tăng trưởng này? Ba lý lẽ giải thích cho tượng này: - mang đến cho người nghèo hội phát triển phương tiện sản xuất; - giúp người nghèo giảm mức độ dễ bị  tổn thương tránh bị rơi vào bẫy nghèo đói; - « tăng cường quyền lực - empowerment » cho phụ nữ, từ đầu tư nhiều vào chăm sóc sức khỏe giáo dục cái, hạn chế tình trạng nghèo đói cha truyền nối Tuy nhiên, từ năm 2010, người ta đặt vấn đề xem xét lại quan điểm này, ý kiến đặc biệt xoay quanh tác động tài vi mơ tác động tín dụng vi mơ: - người cho vay nặng lãi khiến hộ gia đình nghèo rơi vào tình trạng mắc nợ q nhiều (ví dụ trường hợp nhiều nông dân Ấn Độ phải tự tử nợ nần); - lãi suất cao khơng minh bạch; - khách hàng người nghèo Như vậy, có tranh luận vấn đề nhu cầu thực nghiên cứu đánh giá tác động cách để xác định liệu thiết chế tài vi mơ có đến với người nghèo (hoặc người nghèo nhất) hay không liệu dịch vụ cung cấp có góp phần giảm nghèo mức độ dễ bị tổn thương đối tượng mà dịch vụ nhắm tới hay không Hoạt động tiến hành hàng ngày thiết chế tài vi mơ phải hỗ trợ ủng hộ Tuy vậy, việc phân loại nghèo đói các  nhà tài trợ/các nhà nghiên cứu lúc trùng khớp với thực tế (những người không tiếp cận với hệ thống ngân hàng, người dân nông thôn vùng sâu vùng xa, nông dân, phụ nữ, v.v.); thêm nữa, thời gian thực đánh giá tác động thường kéo dài, không phù hợp với nhịp triển khai dịch vụ thiết chế tài vi mơ (vốn ngắn hơn) Trong tuần tìm hiểu đâu kết kéo theo lợi ích khác nghiên cứu đánh giá tác động [276] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD Ngày 1, chiều thứ Hai ngày 22 tháng 7 2.3.2 Khó khăn phương pháp luận đánh giá tác động: tìm kiếm đối chứng, lựa chọn nhóm đối chứng [Christophe Jalil Nordman] Bây tìm hiểu cách thức tìm kiếm, xác định lựa chọn nhóm đối chứng Sáng nhắc đến cần thiết phải xác định tác động dự án phát triển tới kết mà cần phải đánh giá Để xử lý vấn đề liên quan tới tác động, cần phải đánh giá kết chương trình cách đặt ngồi tất yếu tố khác có tác động tương Biểu đồ tự Các vấn đề xử lý cách đánh giá kết dự án Tại sao? Trên thực tế, tác động chênh lệch kết thu được thực chương trình khơng thực chương trình Tuy nhiên, khó ta lúc quan sát đối tượng hai trạng thái khác Cụ thể, ta quan sát số sau thực chương trình, ta đồng thời quan sát số khơng có chương trình, tức đây, giá trị đối chứng khơng quan sát Tình khơng có thực tế, người thực đánh giá tìm cách xây dựng lại để thực nghiên cứu đánh giá Việc tìm kiếm giá trị đối chứng tóm tắt câu hỏi : người tiếp nhận chương trình khơng có chương trình? 40 Quan sát biến kết quả… Nguồn: tác giả Ở đây, trục tung biểu diễn giá trị kết chương trình YB Trục hoành biểu diễn biến thời gian, t=0 Ở giá trị t=0, biến kết đo giá trị YB Khi quan sát giá trị t=0, giá trị khơng có chương trình Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [277] Biểu đồ 41 … giá trị tăng sau thực chương trình Nguồn: tác giả Một chương trình thực khoảng thời gian t=0 t=1, ta có kết YP Có thể quan sát thấy biến kết tăng khoảng thời gian trước sau thực Biểu đồ chương trình Vậy kết chương trình có phải chênh lệch hai kết hay không? 42 Xác định giá trị đối chứng… Nguồn: tác giả Giá trị đối chứng tình trạng người khơng tham gia chương trình Có thể cá nhân khơng tham gia chương trình có biến kết đo giá trị Y*P, cao giá trị YP kể khơng có chương trình Đối với cá nhân khơng tham gia chương trình, khó xác định giá trị Đây yếu tố tìm cách tái lập để đánh giá tác động chương trình [278] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD phát triển Pháp (AFD) Chúng ta thấy yếu tố làm cho hai nghiên cứu trở nên phức tạp dẫn đến kết đáng thất vọng: Al Amana, chương trình dịch vụ tín dụng vi mơ tài Ma rốc (Naudet et al., 2012) ; Sky, chương trình bảo hiểm y tế vi mơ Campuchia Chương trình Al Amana (từ năm 1997 đến năm 2006) cung cấp dịch vụ tín dụng vi Biểu đồ mơ khu vực thị Từ năm 2006, chương trình mở rộng tới vùng nông thôn, hội để thực đánh giá tác động chương trình tới tình trạng nghèo đói – 88 làng xếp vào nhóm « xử lý », 88 làng xếp vào nhóm « đối chứng », điều tra hộ gia đình thực với 000 hộ ba thời điểm: trước triển khai mở rộng, năm sau triển khai hai năm sau triển khai chương trình 49 Al Amana: tỷ lệ tham gia (take-up) thấp nhiều so với dự kiến (1) (3) (2) (4) Vague Vague Vague Vague Nguồn: (Naudet et al., 2012) Ở làng có thực chương trình, chưa đến 10% cá nhân đồng ý tham gia chương trình tín dụng vi mơ Như vậy, tỷ lệ tham gia thấp so với khu vực thành thị - 60 % cá nhân [Laure Pasquier-Doumer] Theo bạn, tỷ lệ tham gia thấp lại gây vấn đề thực đánh giá tác động? Có phương tiện tính tốn để xác định cỡ mẫu đủ lớn để có biên độ dung sai chấp nhận được? Lê Thị Hằng Giang [Phùng Đức Tùng] Tỷ lệ tham gia thấp đo tác động Chúng ta sử dụng sở liệu lập từ trước để đánh giá, tùy thuộc vào yêu cầu đánh giá Đúng vậy, cỡ mẫu nhỏ, kết thu độ tin cậy Nguyễn Thị Yến [296] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [Laure Pasquier-Doumer] [Laure Pasquier-Doumer] Cỡ mẫu định tới độ xác kết đánh giá: cỡ mẫu lớn, tác động dễ đo Nếu độ dung sai 10 %, ta có thể chắc chắn kết xác 90 % trường hợp lại, 10  % dung sai đó, giá trị đo sai Nếu ta thấy chương trình cần đánh giá có mức độ tác động yếu cần phải có mẫu cỡ lớn đánh giá Với chương trình này, ta có mẫu 6.000 người, vậy, ta hình dung tác động chương trình, cụ thể tiêu dùng hộ gia đình tăng thêm 20% Có thể dựa vào kinh nghiệm có Ở ta muốn biết tín dụng vi mơ có làm tăng tiêu dùng hay không, khu vực thành thị, dịch vụ tín dụng vi mơ giúp mức tiêu dùng tăng thêm từ 20-30%, vậy, ta kỳ vọng nơng thơn, nhờ chương trình, tiêu dùng người dân tăng thêm 20 % Với tỷ lệ tham gia thấp vậy, nhiều biện pháp đưa ra: bỏ quy định mức vay phụ nữ; giãn thời gian toán; tổ chức hoạt động truyền thông tăng cỡ mẫu Nguyễn Khánh Duy Làm để biết tác động chương trình yếu hay khơng yếu? Bảng 36 Tỷ lệ tham gia, cỡ mẫu mức độ tác động tối thiểu nhìn thấy Take-up Rate in Population Take-up Rate in Sample Minimum Detectable Effect on Consumption Level With initial sample (~5000) and prediction model based on Wave outcomes ~17 % ~32% 26% With final sample (+9 in each village) and new selection model ~17 % ~32% 20% Nguồn: Bernard (2010) Các biện pháp giúp tăng tỷ lệ tham gia – từ 17% đến 32%, với nghiên cứu này, cần tỷ lệ tham gia tối thiểu 26% để thấy tác động chương trình Tuy nhiên, chúng tơi khơng thấy có tác động chương trình tới tình hình nghèo đói, tiêu dùng hay đa dạng hóa hoạt động Chương trình Sky mà chúng tơi giới thiệu chương trình tín dụng vi mơ, tổ chức GRET khởi xướng, chương trình nhằm mục tiêu giảm bớt mức độ dễ bị tổn thương hộ gia đình nơng thơn Campuchia (2006-2012) Quá trình thực đánh giá kéo dài, ngân sách lớn – triệu USD cho nghiên cứu đánh giá tác động Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [297] Chương trình phát cho hộ gia đình nơng thơn phiếu giảm phí bảo hiểm – phiếu phát ngẫu nhiên (theo hình thức xổ  số), hộ gia đình mua bảo hiểm được  giảm phí vịng tháng sử dụng phiếu (miễn phí từ đến tháng) Trong đánh giá gặp nhiều khó khăn : - tỷ lệ bỏ, khơng tham gia bảo hiểm sau hết hạn tháng miễn giảm phí cao (vì cần kéo dài thời gian miễn giảm phí); - tần suất mắc bệnh thấp nên khơng nhìn thấy tác động chương trình tới tình trạng vay nợ để chữa bệnh; - q thơng tin chi tiêu cho y tế hộ gia đình nên khơng thể phân tích thay đổi hành vi chăm sóc sức khỏe Tuy nhiên, chúng tơi thấy tác động chương trình tới điều kiện sống – ví dụ vấn đề vay trả nợ – nhiên có người nghèo tham gia chương trình bảo hiểm vi mơ này, điều ngược với mục tiêu trì thiết chế bảo hiểm lâu dài, bền vững Qua hai đánh giá tác động ta rút kết luận gì? Đánh giá tác động đối tượng nào? Nhóm “xử lý” khơng mang tính đại diện quần thể: - Al Amana: người có xác suất cao tham gia chương trình (tỷ lệ tham gia thấp); - Sky: người tham gia chương trình phiếu miễn giảm khơng phải người tham gia chương trình khơng dùng phiếu; Như có “sai số ngẫu nhiên” Đánh giá tác động gì? - Đánh giá tác động chương trình thực điều kiện khác với điều kiện dự tính cho quy mơ lớn - Al Amana: chương trình phải điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện nông thôn (quy định hạn mức phụ nữ, thời gian hồn trả phải tính theo lịch nơng vụ, vay theo nhóm-vay cá nhân, biện pháp khuyến khích) - Sky: chương trình (đã chạy thử) việc phát phiếu miễn giảm làm thay đổi chương trình Ở ta thấy mức độ tham gia chương trình có khác (nội tại), có q trình học hỏi người tham gia Đánh giá tác động tới gì? Về lâu dài, tài vi mơ có tác động tới mức sống - Al Alama: tín dụng vi mơ cấp với khoản vay nhỏ dẫn tới việc nhiều người vay hơn, vay nhiều lần hơn, từ dẫn tới việc người vay học cách sử dụng khoản tín dụng chiến lược giảm nghèo Những kiện có tác động lại hoi nên khó đo thay đổi đáng kể - Sky: tần suất người mua bảo hiểm bị mắc bệnh hiểm nghèo Thời gian thực đánh giá không trùng với thời gian thực chương trình (hạn chế tác động lây lan) [298] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD Điều kiện cần phải thỏa mãn để áp dụng phương pháp ngẫu nhiên chương trình phải thực cách ngẫu nhiên – áp dụng với chương trình tín dụng vi mơ, bảo hiểm vi mơ khơng thể áp dụng với dự án hạ tầng Ngoài ra, tỷ lệ tham gia chương trình phải cao ổn định, chương trình phải xác định rõ ràng từ đầu, khơng có thay đổi q trình thực đánh giá Cuối cùng, tác động mong đợi chương trình phải xảy thời gian ngắn Ngày 3, thứ Tư ngày 24 tháng Trong buổi sáng, giảng viên nhắc lại  phương pháp đánh giá định lượng ex-post Kỹ thuật sử dụng biến công cụ [Christophe Jalil Nordman] Giờ học buổi chiều diễn hội trường lớn, đại học Đà Lạt với hai giảng: thứ thách thức khái niệm, thể chế phương pháp luận chương trình 135, chương trình xóa đói giảm nghèo (Phùng Đức Tùng), thứ hai đánh giá tác động lĩnh vực tài vi mơ: nào, cho cho gì? (do Florent Bédécarats trình bày qua video-conference) Có hai thể loại phương pháp đánh giá Thể  loại  thứ sử dụng kỹ thuật thống  kê, phương pháp ghép cặp mà chúng tơi trình bày, loại thứ hai sử dụng kỹ thuật biến cơng cụ Đối với nhóm phương pháp thứ nhất, vấn đề đặt các  phương  pháp  cho phép ta kiểm soát tác động đặc tính cá nhân có thể  quan sát, lại khơng thể kiểm sốt sai số liên quan đến biến khơng  thể quan sát, biến có  thể có  tác  động tới xác suất  chương trình và  biến  kết Cịn với nhóm phương pháp  thứ hai, có  sử dụng  mơ hình được  gọi  là  mơ hình lựa chọn biến khơng thể quan sát hàm ước lượng theo biến cơng cụ, ta sử dụng biến có tác động tới lựa chọn  khơng tác động trực tiếp tới biến lợi ích Y0 Y1 Nội dung đề cập trình bày thứ xuất nhiều lần kỷ yếu hàng năm khóa học mùa hè, đặc biệt kỷ yếu 2010, phần nội dung lớn chiến lược giảm nghèo (Lagrée et al., 2010); với giảng thứ hai, giảng viên có báo khoa học đăng đầy đủ, đề nghị bạn liên hệ với tác giả để tham khảo thêm (Bédécarats Lapenu, 2013) Mơ hình lựa chọn biến khơng thể quan sát ước lượng nhờ kỹ thuật biến công cụ Cách đánh giá nhìn chung ưa chuộng dựa giả thiết định dạng khắt khe Kỹ thuật biến công cụ phương pháp áp dụng phổ biến kinh tế lượng không áp dụng riêng cho đánh giá tác động Đóng góp phương pháp định tính Laure Pasquier-Doumer trình bày ngắn gọn Xin mời độc giả tham khảo kỷ yếu khóa học mùa hè năm 2010, phần nội dung liên quan đến phân tích đóng góp bổ sung qua lại hai phương pháp định lượng định tính (Cling et al., 2011) Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [299] Theo phương pháp này, có tồn (hay nhiều) biến Z tác động tới xác suất tham gia Khung chương trình T khơng tác động trực tiếp tới kết Y 27 Giả thiết tảng tác động đồng chương trình (1) Theo đó, ta thấy giá trị X, Z khơng có tác động trực tiếp tới kết Y Đây giới hạn loại trừ, khơng thử nghiệm (2) Có tồn hai giá trị Z: Theo đó, ta thấy Z có tác động tới xác suất tham gia chương trình Giả thiết thử nghiệm Nhiều nghiên cứu sử dụng kỹ thuật biến công cụ để đo tác động học vấn tới thu nhập cá nhân Khi học, cá nhân thu nhận thông tin, điều phản ánh theo chuỗi quan hệ nguyên nhân-kết tới kết họ thị trường lao động – kết tiền lương, thu nhập Vấn đề quan hệ học vấn-tiền lương có sai số từ yếu tố quan sát, thực tế, có nhiều yếu tố khơng thể quan sát, yếu tố xã hội mơi trường, yếu tố tác động đến thời gian học tập người Kỹ thuật biến công cụ giúp giải sai số Ta kiểm sốt tác động yếu tố khơng thể quan sát, ta tìm yếu tố khơng thể quan sát liên quan đến xác suất học khơng có tương quan với mức lương cá thể (Duflo, 2001) Tại  Indonesia, vùng nông thôn, xác suất học trẻ em liên quan nhiều tới khoảng cách từ nhà đến trường gần hay xa Trên thực tế thời gian học khoảng cách tới trường khu vực nơng thơn có tương quan chặt chẽ Theo Esther Duflo, biến cơng cụ tiềm thỏa mãn  điều kiện thứ nhất, biến khơng có tác động trực tiếp tới kết quả, tức không tác động tới mức lương cá thể Tác  động có học vấn tới thành cơng cá nhân đo mức lương (tương lai) người đó, tác động có thơng qua kênh truyền dẫn tác động trường học, qua việc có mối tương quan chặt chẽ khoảng cách tới trường thời gian học dài hay ngắn Nhưng kiểm soát yếu tố khoảng cách, khơng cịn để nghĩ biến ảnh hưởng tới mức lương Giả sử muốn đo tác động khóa học mùa hè tới mức lương tương lai bạn, theo bạn đâu biến cơng cụ? Khóa học có giúp bạn kiếm mức lương cao không? Có thiết có [300] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD quan hệ nguyên nhân-kết khóa học nghiệp mức lương bạn hay khơng? Sẽ có tác động ngun nhân-kết khóa học tới mức lương bạn yếu tố khơng thể quan sát khác gây tác động trực tiếp tới xác suất tham gia khóa học bạn, tương tự tới mức lương bạn Nhưng liệu điều xảy hay khơng? Hồng Thị Thu Huyền Có thể có tác động nguyên nhân-kết tới thu nhập Nhưng cần phải xác định biến công cụ khác ngồi kênh truyền dẫn, ví dụ điều kiện khóa học này: điều kiện ăn ở, nội dung giảng có bổ ích hay khơng giảng viên Các yếu tố ảnh hưởng tới xác suất tham gia Qua kênh truyền dẫn tác động khóa học, tơi có thêm nhiều kiến thức hữu ích, qua tơi có nhiều hội tốt thị trường lao động [Christophe Jalil Nordman] Việc tham gia vào khóa học thực có tác động tới cơng việc bạn tương lai Nhưng bạn nhắc tới việc chất lượng tổ chức, điều kiện ăn ở, v.v có Khung thể có tác động tới xác suất tham gia bạn Cũng có số người định tham gia hay khơng tham gia điều kiện thời tiết, địa lý Người thích trời mưa, người khác thích trời nắng; có người thích vùng núi, người lại thích biển! Vậy hội tụ đủ điều kiện để coi yếu tố thời tiết biến cơng cụ hay chưa? Hiệu khóa học, theo ý kiến bạn đo điều kiện ăn tiếp đón, có tác động tới khả tiếp thu kiến thức, tới nghiệp sau khả học tập bạn Như vậy, điều kiện thứ hai để coi biến công cụ chưa thỏa mãn Quay trở lại đề xuất biến công cụ – điều kiện thời tiết – nghĩ điều kiện thứ hội đủ Điều kiện thứ hai để coi biến cơng cụ khó tranh cãi ; ta khơng thể tự cho sở thích vùng núi hay vùng biển tác động tới mức thu nhập bạn tương lai Tóm lại, ưu điểm kỹ thuật biến công cụ kiểm sốt sai số lựa chọn yếu tố quan sát yếu tố không quan sát được, điều trái ngược với phương pháp ghép cặp matching 28 Ưu điểm hạn chế phương pháp biến công cụ Ưu điểm Phương pháp không tác động trực tiếp tới kết quả, giúp giải sai số lựa chọn yếu tố khơng quan sát có tác động tới kết Phương pháp không khắt khe phương pháp mơ hình lựa chọn Hạn chế Cần phải xác định công cụ đáng tin cậy (khả biến công cụ có độ tin cậy thấp) Khả áp dụng đại trà đọc kết có rủi ro có hiệu ứng Local Average Treatment Effect (LATE) Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [301] 2.3.5 Lĩnh vực tài vi mô hoạt động AFD Sử dụng đánh giá tác động nào? [Bertrand Savoye] Bài trình bày quay trở lại nội dung mà Florent Bédécarrats đề cập chiều hôm qua, đặc biệt nhấn mạnh vào khoảng cách giới nghiên cứu người làm sách, tượng diễn hoạt động AFD mức độ đó, mối quan tâm người làm công tác phát triển nhà nghiên cứu Trong tơi phân tích ba nội dung: - lý người làm phát triển quan tâm nhiều đến dự án thực đến kết hay tác động dự án; - đóng góp nghiên cứu đánh giá tới chiến lược AFD lĩnh vực, đặc biệt chiến lược lĩnh vực tài vi mơ; - việc sử dụng kết nghiên cứu đánh giá ex-post đánh giá tác động mang tính học thuật Quan tâm chủ yếu đến hoạt động thực hiện đến kết tác động của dự án Tại AFD, giới tài trợ phát triển, phương pháp khung logic sử dụng để tổ chức dự án chương trình chúng tôi, dựa chuỗi quan hệ nguyên nhân-kết có phương tiện, hoạt động thực được, kết tác động mong đợi từ dự án Chẳng hạn, với dự án xây dựng trường học, phương tiện đưa khoản tài trợ AFD ; hoạt động thực việc xây dựng phịng học cơng trình khác; kết số lượng học sinh đến trường tác động dự án việc giảm tỷ lệ mù chữ tăng tỷ lệ học Trong chuỗi nguyên nhân-kết này, mối quan tâm người làm dự án chủ yếu hướng đến mắt xích hoạt động thực Họ dành nhiều thời gian cơng sức cho phần này, khâu có nhiều rủi ro Yếu tố có tính chất định lớn phải đảm bảo hoạt động dự tính phải thực được, đạt chất lượng số lượng Lấy ví dụ dự án xây cầu, yếu tố quan trọng chất lượng cầu Khi hồn thành, thấy khơng đạt kết hay tác động mong đợi – chẳng hạn tăng lưu lượng giao thông, cải thiện điều kiện sống cho hộ gia đình phát triển hoạt động kinh tế nhờ vào cầu – điều không gây hậu lớn cho AFD (hoặc cho quan tài trợ nào) Ngược lại, nếu chất lượng cầu tệ, việc mời thầu thực điều kiện gây tranh chấp (vì chúng tơi chủ yếu triển khai dự án nước có nhiều vấn đề tham nhũng), rủi ro chắn sẽ lớn Lý thứ hai giải thích cho tình trạng thiếu quan tâm tới kết tác động dự án việc theo dõi số kết tác động dự án khó thực hiện, phải tiếp cận nguồn thông tin mà nguồn thơng tin khơng phải lúc có trực tiếp từ dự án Thực tế, nhận thấy việc theo dõi kết dự án AFD nhìn tổng thể chưa được, có nhiều lý do : mục tiêu không xác định đắn từ đầu, số kết tác động không [302] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD thể đo cách thực sự, biện pháp theo dõi số đưa khơng thực tế, Biểu đồ dựa vào liệu chưa có khó tìm được, v.v 50 Thực tế kiểm chứng lĩnh vực tài vi mơ mức trung bình Nguồn: Nhóm tư vấn hỗ trợ người nghèo (CGAP) Nhận định khó khăn việc theo dõi kết dự án kiểm chứng lĩnh vực tài vi mơ Năm 2009, AFD có mặt danh sách xếp hạng Smart aid for microfinance index, dự án CGAP thực hiện, tổ chức đánh giá tín nhiệm nhà tài trợ lĩnh vực tài vi mơ theo chín số AFD đạt điểm cao số điểm trung bình mười quan tài trợ với 8/9 số Điểm AFD đặc biệt cao đóng góp nghiên cứu cung cấp kiến thức học thuật Ngược lại, phần giám sát dự án kiểm điểm danh mục dự án hai khâu điểm thấp nhiều so với mức điểm quan tài trợ khác Từ thực tế này, năm 2011, AFD tiến hành rà soát, kiểm điểm danh mục dự án tài vi mô, hoạt động quan độc lập thực hiện, với phối hợp CGAP, hai quan phân tích số cơng cụ đặc thù (các điều kiện đảm bảo ARIZ, khoản cho vay tham gia chi nhánh Proparco mảng tài cho khu vực tư nhân) phân tích cụ thể dự án số 26 dự án thực Việc cho điểm dự án tập trung vào ba tiêu chí dễ xác định nhất: xác đáng, hiệu bền vững, tính bền vững dự án xét hai tiêu chí lâu dài tự chủ tài Tiêu chí hiệu tiêu chí phụ, đơi mục tiêu dự án không xác định cách rõ ràng; cịn tác động dự án khơng xét tiêu chí tính điểm khơng có thơng tin đầy đủ Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [303] Đóng góp nghiên cứu đánh giá học thuật việc xác định chiến lược tài chính vi mơ AFD Trước nhắc đến đặc thù lĩnh vực tài vi mô, xem xét cách xây dựng chiến lược chung AFD lĩnh vực khác Các thông tin thu từ nghiên cứu đánh giá hiệu tác động dự án tài trợ tham số hỗ trợ cho việc xây dựng chiến lược hoạt động quan phát triển AFD Xét logic, cần phải tính đến nhiều tham số khác nữa: - nhu cầu nước quan đối tác; - lực thực dự án nước, yếu tố dẫn tới việc tránh rút khỏi số lĩnh vực cho dù lĩnh vực thiết yếu cho phát triển, chí tập trung dự án vào khu vực xã hội dân mà lực quản lý nước yếu Chẳng hạn, việc phân bổ dự án tài vi mơ danh mục dự án AFD cho nước khỏi khủng hoảng có ngun nhân từ khó khăn việc đầu tư tài cho dự án cơng nước này; - vị trí quan phát triển khác ; - lực phạm vi quan tâm AFD hay rộng phạm vi quan tâm Pháp, v.v AFD triển khai dự án tài vi mơ vào năm 1988 Thách thức lớn vào thời điểm tìm phương tiện thay cho ngân hàng phát triển nông nghiệp châu Phi, phần lớn ngân hàng phá sản Nhiều mơ hình hỗ trợ: mạng lưới phường hội, quỹ tự chủ quản lý làng, mạng lưới tự quản lý ngân hàng vi mơ, mơ hình ngân hàng vi mơ chủ yếu thiết chế tài vi mơ thành lập theo hình thức cổ phần Trong lĩnh vực này, bước ngoặt chiến lược quan trọng diễn vào đầu năm 2000, sau AFD thực kiểm toán nội bộ, xem xét lại dự án liên tiếp thất bại lĩnh vực tài vi mô nông thôn, đặc biệt khuôn khổ hợp phần dự án tổng thể Bước ngoặt thể định định hướng quan trọng sau đây: - thành lập phận chuyên trách, trước việc theo dõi giám sát chủ yếu trưởng dự án kiêm nhiệm; - dành ưu tiên cho mục tiêu bền vững tài cho thiết chế tài vi mơ (IMF); - tập trung vào dự án tài vi mơ khu vực thị, trì mơ hình hoạt động tốt có kinh nghiệm, song song với việc thành lập thiết chế tài vi mơ theo hình thức cơng ty loại bỏ dần hình thức tổ chức theo kiểu « cấu dự án » quỹ tiết kiệm tín dụng mức độ hơn; - hình thức cung cấp tài mới, bên cạnh hình thức tài trợ có thêm hình thức cho vay Bắt đầu từ năm 2007, nhiều hoạt động, dự án tăng cường sở kết rà soát dự án thực năm 2006, kết luận đợt rà sốt cho thấy lợi so sánh AFD quan khác AFD có hiểu biết thực nước đối tác, có nguồn nhân lực tốt khả đáp ứng nhiều nhu cầu tài khác thiết chế tài vi mơ Cuối cùng, AFD có điều chỉnh chiến lược sau rà soát lại danh mục dự án tài vi mơ thực năm 2011 [304] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD nhắc tới Sau đợt rà soát này, tổng số 26 dự án, 20 dự án đánh giá xác đáng, phù hợp, 18 dự án đánh giá lâu dài, dự án đánh giá đảm bảo hiệu 14 dự án hiệu Tổng kết lại, Sơ đồ có sáu dự án bị đánh giá chưa được, ba dự án tạm chấp nhận, chín dự án tốt tám dự án tốt Không dự án xếp vào diện tồi hay xuất sắc 28 Tiêu chí cho điểm Tính xác c a d án M c tiêu th ng nh t, h c theo kinh nghi m t t, ch t l ng i t ng th h ng, l a ch n công c Hi u n ng c a d án h úng h n, úng ti n Ch t l ng báo cáo giám sát i t ng th ng b n v ng PAR30, n ng su t, t l t túc c l p, quy mô, kh n ng t ng tr ng… Hi u qu c a d án Th c hi n c công cm c vi c ra, t tiêu, toán kho n vay úng h n, tuân th cam k t Tổng điểm T ng i m cu i Nguồn: tác giả Việc cho điểm dự án tập trung vào ba tiêu chí dễ xác định nhất: xác đáng, hiệu bền vững, tính bền vững dự án xét hai tiêu chí lâu dài tự chủ tài Tiêu chí hiệu tiêu chí phụ, đơi mục tiêu dự án khơng xác định cách rõ ràng; cịn tác động dự án khơng xét tiêu chí tính điểm khơng có thơng tin đầy đủ Sau đợt rà soát danh mục dự án này, năm khuyến nghị mạnh mẽ đưa ra, phần lớn triển khai từ năm 2012, thể tái định hướng chiến lược thực sự: - tăng số lượng dự án tài vi mơ nơng thơn (2/3 số dự án từ năm 2011 phần lớn dự án xem xét dự án lĩnh vực này); - hỗ trợ xây dựng hạ tầng thị trường (hỗ trợ tài cho hiệp hội tổ chức tài vi mơ, trường hợp Campuchia, sáng kiến chia sẻ kinh nghiệm tốt); - hướng dự án tài trợ lâu dài tới tổ chức tài vi mơ quy mô vừa (xây dựng công cụ hỗ trợ cho tổ chức tài vi mơ quy mơ nhỏ); - khuyến khích dự án có tính đổi (ví dụ dự án hỗ trợ cho mơ hình ngân hàng lưu động); - xây dựng triết lý tài vi mơ có trách nhiệm (ví dụ xây dựng tiêu chí chấm điểm tác động mơi trường xã hội dự án) Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [305] Sử dụng kết đánh giá ex-post đánh giá tác động mang tính học thuật Đối với AFD, đưa bốn mục tiêu thực nghiên cứu đánh giá: xem xét hiệu sử dụng nguồn vốn (trách nhiệm giải trình) ; góp phần nâng cao kinh nghiệm thực dự án (tích lũy, chia sẻ kinh nghiệm); tham gia xây dựng kiến thức học thuật; thiết lập đối thoại đối tác với tác nhân khác tham gia vào dự án Từ năm 2007, chế đánh giá ex-post quan độc lập thực áp dụng tất dự án Công tác đánh giá độc lập thực thời gian từ đến 18 tháng sau dự án hoàn thành mặt kỹ thuật Khoảng 50 dự án đánh giá năm, có khoảng 3,4 dự án lĩnh vực tài vi mô Mặc dù chế đánh giá đưa nhằm thực mục tiêu nhắc đến trên, mục tiêu chủ yếu đảm bảo nguyên tắc trách nhiệm giải trình đối thoại đối tác thực dự án Ngược lại, với mục tiêu thứ hai tích lũy chia sẻ kinh nghiệm, những đánh giá khơng đóng góp nhiều Ngồi ra, AFD thực khoảng mười đánh giá tác động mang tính chất học thuật, số có bốn đánh giá liên quan đến lĩnh vực tài vi mơ lĩnh vực có liên quan: dự án tài vi mơ AdéFI ở  Madagascar (2005); dự án tài vi mơ Al Amana Ma rốc (2011); dự án bảo hiểm y tế vi mô Sky Campuchia (2012) cho vay hỗ trợ sinh viên Nam Phi (2011) Chúng ta rút học từ đánh giá tác động này? Mục tiêu đảm bảo nguyên tắc giải trình xem khó thực Trước hết tác động dự án thường đo ngắn hạn, thời điểm dự án giai đoạn khởi động, sản phẩm đưa chưa ổn định, tác động tín dụng vi mơ tới phát triển thấy lâu dài Thứ hai, đối tượng mục tiêu đánh giá khơng phải lúc mang tính đại diện cho cộng đồng những người thụ hưởng dự án Chẳng hạn, với dự án Al Amana, cá thể đánh giá người có xác suất vay vốn cao ; cịn dự án Sky, lại người bị hấp dẫn biện pháp ưu đãi Ngược lại, mục tiêu đóng góp vào xây dựng kiến thức học thuật lại đạt kết phần lớn trường hợp Đánh giá tác động mang tính học thuật dự án Al Amana giúp nâng cao hiểu biết trở ngại lĩnh vực tín dụng vi mơ vùng nơng thơn Cịn đánh giá dự án án Sky cho thấy có xê dịch lớn nhu cầu bảo hiểm y tế vi mô tùy thuộc vào mức phí Đánh giá dự án cho phép xác định xác tác động kinh tế (nhanh mạnh), tác động thói quen, hành vi chăm sóc sức khỏe người dân (khơng thật rõ ràng), tìm yếu tố có vai trị định tới việc tham gia hay không tham gia bảo hiểm (cảm nhận rủi ro, ảnh hưởng từ gia đình cộng đồng) Tựu chung lại, kết thu từ đánh giá tác động mang tính chất học thuật AFD thực cịn mơ hồ, khơng củng cố thêm khơng làm yếu vị trí AFD lĩnh vực này: tác động tới giảm nghèo không thực rõ rệt tác động tới phát triển hoạt động kinh tế lại thấy rõ Trong lĩnh vực này, ngoài  nghiên cứu [306] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD thực hiện, AFD cịn tham khảo thêm nhiều nghiên cứu đánh giá tác động mang tính chất học thuật thực khoảng 20 năm trở lại đây, phần lớn đánh giá kết luận dự án thực có tác động tích cực Những lý dẫn tới việc dự án dần chuyển hướng khỏi lĩnh vực tài vi mơ xuất phát từ nguồn, tức giai đoạn tổ chức thực dự án, điều nhắc đến phần đầu trình bày này: chẳng  hạn, ta nghĩ tới rủi ro bê bối tài chính, trường hợp phá sản gây thiệt hại cho người gửi tiền, chí tồn mối quan hệ chặt chẽ số quan thực Bài trình bày Phùng Đức Tùng kết thúc ngày học thứ ba Bài giảng nhằm giúp học viên học cách chuyển từ câu hỏi nghiên cứu thành bảng hỏi điều tra – chương trình xóa đói giảm nghèo 135 sử dụng làm đối tượng nhận xét Trong hai ngày học cuối cùng, học viên chia thành nhóm làm tập (trong ba buổi) chuẩn bị báo cáo thu hoạch để trình bày trước khóa học vào sáng thứ bảy (một buổi) Nhóm Thực đánh giá chương trình tín dụng vi mơ Bangladesh – sở liệu điều tra 826 hộ gia đình tham gia không tham gia, thực năm 1991 1998 Bài tập: sử dụng phần mềm Stata xử lý liệu (tổng hợp liệu trung bình theo năm, tuổi, giới tính, trình độ học vấn, chi tiêu biến sau cho hai năm 1991 1998: tuổi, giới tính, trình độ học vấn, chi tiêu biến sau cho hai năm 1991 1998: tuổi, giới tính, trình độ học vấn, chi tiêu hộ gia đình theo trình độ học vấn, v.v ); phương pháp tiếp cận thống kê đánh giá tác động chương trình phương pháp khác biệt kép ghép cặp, sau áp dụng phương pháp ghép cặp Đọc kết đánh giá phi thực nghiệm Nhóm Thực bước chuẩn bị phân tích liệu theo nội dung trình bày qua giảng đọc kết Dữ liệu tập chương trình tài vi mơ Adéfi Madagascar Bài tập: xác định phương pháp sử dụng loại đánh giá này, chuyển vấn đề phương pháp luận thành bảng hỏi Các nhóm trình bày kết nhóm trước lớp Bài đọc (www.tamdaoconf.com) Cling J-P., Razafindrakoto M., Roubaud F (2008) L’évaluation d’impact des politiques : enjeux, méthodes, résultats, in Lagrée St (éditeur) Nouvelles approches méthodologiques appliquées au développement (2), Les Journées de Tam Đảo, université d’été en sciences sociales Collection Conférences et Séminaires, AFDÉFEO Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [307] Tài liệu tham khảo chọn lọc BEDECARRATS, F., C LAPENU (2013), «  Évaluer l’impact de la microfinance : bilan des pratiques et proposition pour une approche mixte », Techniques Financières et Développement (113) BERNARD, T (2010), “Rural Micro-finance in Morocco: Lessons from an on-going Randomized Study“, Presented at the International Conference “The Informal Sector and Informal Employment, Statistical Measurement, Economic Implications and Public Policies”, 6-7 May, Hanoi (Vietnam) CLING, J-P, C CULAS, M RAZAFINDRAKOTO, F ROUBAUD (2011), « Comment la transition économique est-elle vécue et perỗue par la population ? Analyse de la complộmentaritộ entre approches quantitatives et qualitatives », in LAGREE, S (ed scientifique), Collection Conférences et Séminaires, n° 2, AFD-ÉFEO DEHEJIA, R., S WAHBA (1999), “Causal Effects in  Nonexperimental Studies: Reevaluating the Evaluation of Training Programs“, Journal of the American Statistical Association, 94, 1053-1062 DUFLO, E (2001), “Schooling and Labor Market Consequences of School Construction in Indonesia: Evidence from an Unusual Policy Experiment“, American Economic Review, 91(4), 795-814 DUPAS, P (2008), «  Pourquoi randomiser, Pourquoi l’évaluation d’impact est-elle plus difficile qu’il n’y part  ?  », Support de la Formation J-PAL Europe, Évaluation de politiques sociales ENS, Paris GLEWWE, P., M KREMER, S MOULIN (2004), “Textbooks and Test Scores: Evidence from a Prospective Evaluation in Kenya“, Mimeo, Harvard University HECKMAN, J., H ICHIMURA, P TODD (1997), “Matching as an Econometric Evaluation Estimator: Evidence from Evaluating a Job Training Programme“, Review of Economic Studies, 64, 605-654 LAGREE, St., J-P CLING, M RAZAFINDRAKOTO, F ROUBAUD (eds scientifiques) (2010) Stratégies de réduction de la pauvreté  : approches méthodologiques et transver­sales, Maison d’édition Tri Thuc, Hanoi (ouvrage également disponible en vietnamien, téléchargements gratuits des deux versions sur le site www.tamdaoconf.com) LALONDE, R (1986), “Evaluating the Econometric Evaluations of Training Programs“, American Economic Review, 76, 604-620 NAUDET, J-D., J DELARUE, T BERNARD (2012) “Impact Evaluations: A Tool for Accountability?“ Lessons from Experience, Conférences et Séminaires, n° 5, AFD ROSENBAUM, P., D RUBIN (1983), “The Central Role of the Propensity Score in Observational Studies for Causal Effects“, Biometrika, 70, pp 41-55 RUBIN, D (1974), “Estimating Causal Effects of Treatments in Randomized and Nonrandomized Studies“ Journal of Educational Psychology 66 (5): 688–701 SMITH A J., P-E TODD (2005) “Does Matching Overcome Lalonde’s Critique of Nonexperimental Estimators?“ Journal of Econometrics, 125(1-2):305–353 [308] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD Danh sách học viên Họ tên Bùi Đức Phi Hùng Bùi Thị Hương Trầm Đặng Viết Đạt Đỗ Thị Ngân Đỗ Thu Trang Emorine Marine (học viên tự do) Hoàng Thị Thu Huyền Lê Nguyễn Duy Oanh Lê Thị Hằng Giang Leav Meng Ngô Văn Huấn Ngô Văn Thạo Nguyễn Khánh Duy Nguyễn Lê Hải Ly Nguyễn Thị Phương Thảo Nguyễn Thị Yến Cơ quan Chuyên ngành Chủ đề nghiên cứu Thách thức, hội Viện Khoa học Xã Kinh tế phát triển nguy cơ phát triển hội vùng Trung Bộ kinh tế Đánh giá tác động q trình cơng nghiệp Viện nghiên cứu Kinh tế hóa-hiện đại hóa tới gia đình giới kinh tế hộ gia đình Đánh giá hiệu Học viện trị Hành cơng sách hỗ trợ tài cho hành khu IV doanh nghiệp nhỏ vừa Tác động chương trình Viện nghiên cứu XHH, phát triển bền xây dựng nông thôn phát triển bền vững vững tới mức sống người dân Vùng Viện nghiên cứu Phát triển Giáo dục phát triển Mêkông Trung tâm nghiên Nghèo đa chiều, quản trị cứu phát triển Kinh tế phát triển cơng, bất bình đẳng xã hội (CERDI) Tích lũy tư Viện Khoa học Kinh tế phát triển nông thôn, tác động tới Xã hội vùng Nam Bộ kinh tế vấn đề xã hội Các biện pháp phòng Viện nghiên cứu Kinh tế ngừa rủi ro cho doanh phát triển nghiệp Viêt Nam Chỉ số phát triển du lịch Đại học bách khoa Kinh tế bền vững TP Hồ Chí Minh Tài doanh nghiệp Đại học JeanLuật nhỏ vừa Campuchia Moulin Lyon Xã hội học, Đánh giá sách, Đại học Đà Lạt chính sách cơng an sinh xã hội Hợp tác xã sản xuất Trường Cao đẳng Kinh tế nông nghiệp, xóa đói Bến Tre nơng nghiệp giảm nghèo Tác động đầu tư vào vốn người tới Đại học Kinh tế Kinh tế phát triển năng suất doanh nghiệp nhỏ vừa Việt Nam Học viện Khoa học Thương mại quốc tế Kinh tế, tài Xã hội Kinh tế, quản trị Kinh tế, tài Đại học Đà Lạt kinh doanh Tài vi mơ, kinh tế nơng nghiệp, phát triển Đại học kinh tế Kinh tế phát triển nơng thơn, nghèo đói quản trị kinh doanh bất bình đẳng Email phihungvptbv@ gmail.com buihuongtram@ yahoo.com vietdatdanghv4@ gmail.com ngan.isdn@gmail com trangdo@mdri.org marine.emorine@ gmail.com htth76@yahoo com.vn oanhkitty@gmail com pomelog@yahoo.fr meng_sciencepo@ yahoo.com huanxhhdl@gmail com thaonvbt@gmail com nkduy2002@yahoo com nlhaily@gmail.com thaonguyendhdl@ gmail.com nguyenyenlinh03@ yahoo.com Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD [309] Họ tên Nguyễn Văn Anh Cơ quan Đại học Đà Lạt Chuyên ngành Kinh tế, quản trị kinh doanh Chủ đề nghiên cứu Kinh tế, tài Email vananhdhdl@gmail com NY Vichet Đại học luật khoa học kinh tế hoàng gia Campuchia Luật Phạm Minh Tiến Đại học Kinh tế Kinh tế phát triển Nghèo đói tài vi mơ Xã hội học Phương pháp định lượng, xã hội học Kinh tế Rủi ro tài chính, dân số nơng thơn slim_river2505@ yahoo.com Luật Khái niệm bảo đảm động sản quy định pháp luật Campuchia phaychantha22@ gmail.com Kinh tế Doanh nghiệp đối phó với khủng hoảng thuvu90@gmail.com Kinh tế Mạng xã hội vanngoc206@gmail com Phạm Thị Thùy Đại học Khoa học Trang xã hội Nhân văn Viện Khoa học Xã hội vùng Trung Bộ Đại học luật khoa học PHAY Chantha kinh tế hoàng gia Campuchia Trung tâm phân tích Vũ Thị Thư Thư dự báo Trung tâm phân tích Vũ Thị Vân Ngọc dự báo Phạm Trương Hương Giang [310] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD Sở hữu trí tuệ phát triển vichetny@gmail.com kinh tế phamtien411@ gmail.com phamthuytrang1810@gmail com