BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VÕ TẤN ĐỨC NGHIÊN CỨU CÁC HÌNH THÁI SA TRỰC TRÀNG KIỂU TÚI VỚI HỖ TRỢ CỦA CỘNG HƯỞNG TỪ ĐỘNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC TP HỒ CHÍ MINH - NĂM 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VÕ TẤN ĐỨC NGHIÊN CỨU CÁC HÌNH THÁI SA TRỰC TRÀNG KIỂU TÚI VỚI HỖ TRỢ CỦA CỘNG HƯỞNG TỪ ĐỘNG Chuyên ngành: NGOẠI TIÊU HÓA Mã số: 62720125 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS TS NGUYỄN ĐÌNH HỐI TP HỒ CHÍ MINH - NĂM 2015 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng Các số liệu, kết nêu luận án trung thực chưa công bố cơng trình khác Tác giả ii MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN i MỤC LỤC ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT iv BẢNG ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ ANH –VIỆT v DANH MỤC CÁC HÌNH vi DANH MỤC CÁC BẢNG viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ VÀ SƠ ĐỒ x MỞ ĐẦU MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Tổng quan sàn chậu 1.2 Sa trực tràng kiểu túi 16 1.3 Các cơng trình nghiên cứu CHT động trước 31 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 40 2.1 Thiết kế nghiên cứu 40 2.2 Đối tượng nghiên cứu 40 2.3 Phương pháp nghiên cứu 43 2.4 Các biến số nghiên cứu 50 2.5 Quản lý phân tích số liệu 56 2.6 Vấn đề y đức 57 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 58 3.1 Tỷ lệ STTKT số đặc điểm dân số nghiên cứu, loại triệu chứng 58 3.2 Đặc điểm hình thái STTKT sàn chậu CHT động 61 3.3 Các yếu tố liên quan đến hình thái STTKT 70 CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 79 4.1 Tỷ lệ STTKT đặc điểm mẫu nghiên cứu 79 4.2 Phân tích kết hình ảnh STTKT 84 iii 4.3 Các yếu tố liên quan đến hình thái STTKT 108 4.4 Những điểm hạn chế đề tài 109 KẾT LUẬN 111 KIẾN NGHỊ 112 TÀI LIỆU THAM KHẢO 113 PHỤ LỤC Phụ lục 1: Phiếu đồng ý tham gia nghiên cứu Phụ lục 2: Phiếu thu thập số liệu Phụ lục 3: Các hình ảnh cộng hưởng từ minh họa mốc giải phẫu bệnh sàn chậu Phụ lục 4: Danh sách bệnh nhân iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BN Bệnh nhân CHT Cộng hưởng từ dM Sức rặn ĐTCH Đại tràng chậu hông Mn Sa khoang sau trung tính Mr Sa khoang sau rặn STTKT Sa trực tràng kiểu túi v BẢNG ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ ANH –VIỆT Anorectal angle (ARA) Anismus Anorectal junction (AJR) Arcus tendineus fascia pelvic Cystocele Defecography Dynamic cystocolporectography Dynamic cystourethrography Dyskinetic puborectalis muscle Endopelvic fascia Enterocele Extraanal intussusception Hiatal ligament Hiatal enlargement Intraanal intusssusception Intrarectal intussusception Introitus Levator plate Levator ani muscle Midsagittal plane Organ prolapse Paradoxical puborectal muscle Pelvic diaphragm Pelvic floor Pelvic floor descent Pelvic floor relaxation Peritoneography Peritoneocele Pubocervix fascia Pubococcygeal line (PCL) Rectal descent Rectal prolapse Rectoanal Intussusception Rectocele Rectovaginal fascia Suspensory sling Sigmoidocele Spastic pelvic floor syndrome Uterocele Góc hậu môn-trực tràng Bệnh lý co thắt mu-trực tràng Chỗ nối hậu môn-trực tràng Cung gân mạc chậu Sa bàng quang X quang trực tràng hoạt động X quang ghi hình bàng quang-âm đạo-trực tràng hoạt động X quang ghi hình hoạt động bàng quangniệu đạo Rối loạn vận động mu-trực tràng Mạc nội chậu Sa ruột non Sa trực tràng Dây chằng khe Dãn rộng khe nâng Lồng trực tràng-hậu môn Lồng trực-trực tràng Lỗ âm đạo Bản nâng Cơ nâng hậu môn Mặt phẳng đứng dọc Sa tạng Bệnh lý co thắt mu-trực tràng Hoành chậu Sàn chậu Sa sàn chậu Dãn sàn chậu X quang ghi hình động khoang phúc mạc Sa mỡ phúc mạc Mạc mu-cổ tử cung Đường mu-cụt Độ hạ xuống khoang sau Sa trực tràng Lồng trực tràng-hậu môn Sa trực tràng kiểu túi Mạc âm đạo-trực tràng Đai treo Sa đại tràng chậu hông Hội chứng co thắt sàn chậu Sa tử cung vi DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Đáy chậu hồnh niệu-dục nữ Hình 1.2: Các hoành chậu nữ Hình 1.3: Trực tràng, ống hậu môn mu-trực tràng Hình 1.4: Các thắt nâng đỡ vùng đáy chậu Hình 1.5: Thành phần nâng mu-trực tràng Hình 1.6: CHT giải phẫu sàn chậu qua ống hậu mơn nam nữ 10 Hình 1.7: Các tầng dây chằng vùng chậu 11 Hình 1.8: Tương quan mạc vùng đáy chậu sâu 12 Hình 1.9: Mô hệ thống mạc dây chằng sàn chậu 13 Hình 1.10: Chỗ bám điểm rách vách trực tràng-âm đạo 15 Hình 1.11: Cơ chế gây dãn cấu trúc mơ liên kết tạo nên STTKT 17 Hình 1.12: Sơ đồ chế nâng đỡ thành sau âm đạo 18 Hình 1.13: Viên Sitzmarks loại hình ảnh X quang thu 23 Hình 1.14: Siêu âm lịng hậu mơn-trực tràng có tổn thương thắt thắt 24 Hình 1.15: Hình ảnh STTKT X quang động tống phân siêu âm 25 Hình 1.16: X quang động ghi hình bàng quang-âm đạo-trực tràng 26 Hình 1.17: Hình CHT khoang chậu 28 Hình 1.18: Các kiểu STTKT theo phân loại Marti 29 Hình 1.19: STTKT phân loại Marti I X quang CHT 30 Hình 1.20: STTKT phân loại Marti III X quang CHT 30 Hình 1.21: Hình ảnh CHT động sàn chậu với gel siêu âm (A) khoai tây nghiền có pha thuốc tương phản từ (B) 33 Hình 1.22: Hệ thống máy cộng hưởng từ khoang kín 34 Hình 1.23: Hệ thống máy cộng hưởng từ khoang mở 34 Hình 1.24: STTKT có ứ đọng gel kèm sa bàng quang sa khoang sau 35 Hình 4.1: Các mốc giải phẫu hình ảnh sa bàng quang phân độ sa tạng chậu theo hệ thống HMO 86 Hình 4.2: Cách xác định kích thước STTKT 89 vii Hình 4.3: STTKT độ 2, kiểu phân loại Marti I II 91 Hình 4.4: STTKT độ kiểu Marti III, có ứ đọng gel túi sau rặn 92 Hình 4.5: Sa bàng quang độ kèm sa tử cung độ 94 Hình 4.6: STTKT độ 2, kiểu Marti III kèm sa bàng quang, tử cung độ 95 Hình 4.7: Sa bàng quang, sa tử cung độ sa mỡ phúc mạc độ kèm sa trực tràng 96 Hình 4.8: STTKT kèm sa khoang sau độ 3, sa bàng quang, tử cung độ 98 Hình 4.9: Sàn chậu tạng chậu trung tính rặn 99 Hình 4.10: Sa khoang sàn chậu trung tính 100 Hình 4.11: Sa đại tràng chậu hơng 101 Hình 4.12: Sa ruột non mỡ phúc mạc vào khoang túi Douglas BN cắt tử cung 102 Hình 4.13: Bệnh lý co thắt mu-trực tràng kèm STTKT 104 Hình 4.14: Đo bề dày mu-trực tràng BN bị co thắt mu-trực tràng 105 Hình 4.15: Sa đồng thời nhiều tạng chậu 107 viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Các chuỗi xung khảo sát CHT động sàn chậu 47 Bảng 3.1 Vài đặc điểm dân số nghiên cứu 59 Bảng 3.2 Đặc điểm triệu chứng 60 Bảng 3.3 Đặc điểm kích thước, phân độ kích thước phân loại Marti 61 Bảng 3.4 Mối liên quan tình trạng ứ đọng gel túi sa với phân độ kích thước STTKT 63 Bảng 3.5 Mối liên quan tình trạng ứ đọng gel túi sa với phân loại Marti 63 Bảng 3.6 Tình trạng sa khoang chậu bệnh lý co thắt mu-trực tràng 64 Bảng 3.7: Tình trạng sa đồng thời nhiều khoang chậu 66 Bảng 3.8 Đặc điểm khoang sau trung tính rặn 66 Bảng 3.9 So sánh sức rặn trung bình hai nhóm BN có độ sa khoang sau bình thường nhóm có độ sa khoang sau bất thường trung tính 67 Bảng 3.10 Mối liên quan tuổi số với số đo Mn, Mr, dM 68 Bảng 3.11 Mối liên quan triệu chứng với phân loại Marti phân độ kích thước STTKT 70 Bảng 3.12 Mối liên quan phân loại Marti, phân độ kích thước STTKT với tuổi số 72 Bảng 3.13 Mối liên quan phân loại Marti với tình trạng sinh 73 Bảng 3.14 Mối liên quan phân độ kích thước STTKT với tình trạng sinh 73 Bảng 3.15 Mối liên quan phân độ kích thước STTKT với tuổi tình trạng sinh 73 Bảng 3.16 Mối liên quan phân loại Marti với sa khoang chậu 74 Bảng 3.17 Mối liên quan phân độ kích thước với sa khoang chậu 76 Bảng 3.18 Mối liên quan phân loại Marti với bệnh lý co thắt mu-trực tràng 77 Bảng 3.19 Mối liên quan phân độ kích thước túi sa với bệnh lý co thắt mu-trực tràng 77 Bảng 4.1 So sánh tỷ lệ STTKT nghiên cứu 79 Sa bàng quang, ruột non STTKT kiểu Marti I - Xác định mức độ sa ruột non: đo khoảng cách từ điểm thấp quai ruột đến vuông góc với đường mu-cụt - STTKT (mũi tên ngắn) “Nguồn: Bolog N., (2005) Dynamic MR imaging of outlet obstruction” [20] Sa bàng quang, sa tử cung STTKT (mũi tên màu trắng) “Nguồn: Mortele KJ., (2007) Dynamic MR defecography of the posterior compartment: Indications, techniques and MRI features” [92] Sa bàng quang, sa tử cung sa trực tràng (mũi tên trắng) “Nguồn: Mortele KJ., (2007) Dynamic MR defecography of the posterior compartment: Indications, techniques and MRI features” [92] STTKT kèm lồng “Nguồn: Roos JE., (2002) Experience of Years with Open MR defecography: Pictorial Review of Anorectal Anatomy and Disease” [104] Sa trực tràng (mũi tên) kèm sa đại tràng chậu hông (đầu mũi tên) “Nguồn: Roos JE., (2002) Experience of Years with Open MR defecography: Pictorial Review of Anorectal Anatomy and Disease” [104] STTKT Marti II kèm bệnh lý co thắt mu-trực tràng (dấu lõm phía sau trực tràng (đầu mũi tên)) “Nguồn: Roos JE., (2002) Experience of Years with Open MR defecography: Pictorial Review of Anorectal Anatomy and Disease” [104] PHUÏ LỤC DANH SÁCH BỆNH NHÂN TP Hồ Chí Minh, ngày 16 tháng năm 2015 Xác nhận P.KHTH BV Đại học Y Dược ... hậu môn trực tràng Với lý trên, thực hiện: ? ?Nghiên cứu hình thái sa trực tràng kiểu túi với hỗ trợ cộng hưởng từ động? ?? Nghiên cứu xem cần thiết thời điểm với câu hỏi nghiên cứu đặt là: Qua hình. .. tỷ lệ sa trực tràng kiểu túi bệnh nhân nữ có rối loạn sàn chậu Mô tả đặc điểm hình ảnh sàn chậu hình thái sa trực tràng kiểu túi Xác định yếu tố liên quan đến hình thái sa trực tràng kiểu túi ... ảnh CHT động, tỷ lệ đặc điểm hình thái sa trực tràng kiểu túi bệnh nhân nữ có rối loạn sàn chậu nào? Các yếu tố liên quan đến đặc điểm hình thái sa trực tràng kiểu túi? MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Xác