BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ KINH TẾ TRUNG ƯƠNG CHU MINH HỘI TÁC ĐỘNG CỦA PHÁT TRIỂN TÀI CHÍNH ĐẾN BẤT BÌNH ĐẲNG VỀ THU NHẬP Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội, 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ KINH TẾ TRUNG ƯƠNG CHU MINH HỘI TÁC ĐỘNG CỦA PHÁT TRIỂN TÀI CHÍNH ĐẾN BẤT BÌNH ĐẲNG VỀ THU NHẬP Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 62 31 01 05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1: PGS TS Lê Quốc Hội 2: PGS TS Nguyễn Thị Nguyệt Hà Nội, 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan, ngồi liệu nội dung tham khảo từ nghiên cứu có trích dẫn cách kỹ lưỡng, luận án cơng trình nghiên cứu riêng kết nghiên cứu luận án chưa công bố nghiên cứu khác Nghiên cứu sinh Chu Minh Hội ii LỜI CẢM ƠN Luận án khơng thể hồn thành tác giả luận án không nhận khích lệ, động viện hỗ trợ từ nhiều cá nhân tổ chức Nhân dịp này, tác giả mong muốn gửi lời cảm ơn chân thành tới cá nhân tổ chức Trước tiên, tác giả đặc biệt muốn thể lòng biết ơn sâu sắc tới PGS TS Lê Quốc Hội, người mang tới ý tương thực đề tài luận án hướng dẫn tận tình từ ngày đầu tác giả thực luận văn cao học năm 2011 thực luận án tiến sĩ Tác giả muốn gửi lời cảm ơn tới PGS.TS Nguyễn Thị Nguyệt, người tạo cho tác giả hội thực tập kỹ nghiên cứu khoa học thông qua đề tài nghiên cứu cấp cấp nhà nước mà PGS.TS Nguyễn Thị Nguyệt làm chủ nhiệm đề tài Tác giả mong muốn gửi lời cảm ơn tới bạn đồng nghiệp Viện Kinh tế Việt Nam, người gợi ý góp ý cho nhiều luận điểm luận án Các đồng nghiệp công tác Viện Nghiên cứu quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), đồng nghiệp Trung tâm Tư vấn Đào tạo, hết lòng hỗ trợ tác giả hoạt động liên quan tới quy trình thực luận Tác giả xin gửi lời cảm ơn tới đồng nghiệp Tác giả biết ơn ban lãnh đạo Việt Kinh tế Việt Nam (VIE) tạo điều kiện thời gian tài để tơi có điều kiện thuận lợi việc thực luận án Cuối cùng, tác giả mong muốn cảm ơn gia đình tác giả, đặc biệt vợ tác giả, bà Dỗn Thanh Hà Trong suốt q trình thực luận án, Hà chịu sinh nhiều thời gian tài để hỗ trợ tác giả Một lần tác giả chân thành cảm ơn cá nhân tổ chức mong muốn dành tặng thành công luận án cho cá nhân tổ chức Tác giả luận án Chu Minh Hội iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN i LỜI CẢM ƠN ii DANH MỤC BẢNG vii DANH MỤC HÌNH vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT viii MỞ ĐẦU 1 Tính cấp thiết đề tài .1 Mục tiêu nghiên cứu 3 Đối tượng phạm vi nghiên cứu 4 Cách tiếp cận phương pháp nghiên cứu 4.1 Cách tiếp cận .5 4.2 Thu thập liệu nghiên cứu 4.3 Các phương pháp nghiên cứu Các đóng góp luận án .7 5.1 Đóng góp mặt học thuật, lý luận 5.2 Đóng góp mặt thực tiễn Cấu trúc luận án .9 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU .10 1.1 Các nghiên cứu quốc tế liên quan tới đề tài luận án 10 1.1.1 Các nghiên cứu lý thuyết 10 1.1.2 Các nghiên cứu thực nghiệm 15 1.2 Các nghiên cứu nước liên quan tới đề tài luận án .20 1.2.1 Các nghiên cứu vai trị phát triển tài 20 1.2.2 Các nghiên cứu nhân tố định bất bình đẳng thu nhập 23 1.2.3 Các nghiên tác động phát triển tài đến bất bình đẳng thu nhập .27 1.3 Kết luận Chương vấn đề đặt .27 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ TÁC ĐỘNG CỦA PHÁT TRIỂN TÀI CHÍNH ĐẾN BẤT BÌNH ĐẲNG THU NHẬP 29 2.1 Cơ sở lý thuyết phát triển tài 29 iv 2.1.1 Khái niệm tài .29 2.1.2 Khái niệm phát triển tài 30 2.1.3 Đo lường phát triển tài .33 2.2 Cơ sở lý thuyết bất bình đẳng thu nhập .36 2.2.1 Khái niệm bất bình đẳng thu nhập .36 2.2.3 Đo lường bất bình đẳng thu nhập 37 2.3 Cơ sở lý thuyết tác động phát triển tài đến bất bình đẳng thu nhập 38 2.3.1 Giả thuyết phi tuyến 39 2.3.2 Giả thuyết tuyến tính .40 2.3.3 Lý thuyết thẩm thấu 42 2.4 Các kênh tác động phát triển tài đến bất bình đẳng thu nhập 44 2.4.1 Thu nhập .45 2.4.2 Tăng trưởng kinh tế 47 2.4.3 Đầu tư 49 2.4.4 Thương mại 51 2.4.5 Lạm phát .53 2.4.6 Trình độ giáo dục 53 2.5 Yếu tố ảnh hưởng tới tác động phát triển tài đến bất bình đẳng thu nhập 55 2.5.1 Mơ hình tăng trưởng ổn định kinh tế vĩ mô .55 2.5.2 Chất lượng thể chế 56 2.5.3 Năng lực tham gia thị trường tài chủ thể kinh tế 57 2.6 Kinh nghiệm quốc tế thúc đẩy phát triển tài gắn với mục tiêu giảm bất bình đẳng thu nhập 58 2.6.1 Kinh nghiệm từ Philippines 59 2.6.2 Kinh nghiệm từ Kenya 61 2.6.3 Kinh nghiệp từ mơ hình Ngân hàng Grameen Băng-la-đét 64 2.6.4 Kinh nghiệm từ Trung Quốc 66 2.6.4 Các học kinh nghiệm chung 68 2.7 Kết luận Chương 70 v CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG VÀ ƯỚC LƯỢNG TÁC ĐỘNG CỦA PHÁT TRIỂN TÀI CHÍNH ĐẾN BẤT BÌNH ĐẲNG THU NHẬP Ở VIỆT NAM 71 3.1 Thực trạng phát triển tài Việt Nam 71 3.1.1 Khái lược trình phát triển hệ thống tổ chức tín dụng Việt Nam 71 3.1.2 Mức độ phát triển tài Việt Nam .73 3.2 Thực trạng bất bình đẳng thu nhập Việt Nam 77 3.3 Thực trạng tác động phát triển tài đến bất bình đẳng thu nhập Việt Nam 81 3.3.1 Tác động thông qua thu nhập .81 3.3.2 Tác động thông qua tăng trưởng 85 3.3.3 Tác động thông qua kênh đầu tư thương mại 90 3.4 Ước lượng kiểm định tác động phát triển tài đến bất bình đẳng thu nhập Việt Nam 94 3.4.1 Mô hình thực nghiệm 94 3.4.2 Số liệu 96 3.4.3 Kỹ thuật ước lượng kiểm định 97 3.4.4 Kết ước lượng 99 3.5 Đánh giá chung tác động phát triển tài đến bất bình đẳng thu nhập Việt Nam 103 3.5.1 Các kết luận chung 103 3.5.2 Các nguyên nhân 104 CHƯƠNG 4: MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP GIẢI QUYẾT BẤT BÌNH ĐẲNG THU NHẬP GẮN VỚI PHÁT TRIỂN TÀI CHÍNH 119 4.1 Quan điểm bất bình đẳng thu nhập, phát triển tài giải bất bình đẳng thu nhập gắn với phát triển tài 119 4.1.1 Quan điểm bất bình đẳng thu nhập 119 4.1.2 Quan điểm phát triển tài 120 4.1.3 Quan điểm giải bất bình đẳng thu nhập gắn với phát triển tài .121 4.1.4 Cơ hội thách thức Việt Nam việc thúc đẩy phát triển tài động lực tăng trưởng bao trùm giải bất bình đẳng thu nhập .125 vi 4.2 Một số giải pháp kiến nghị giải bình đẳng thu nhập gắn với phát triển tài Việt Nam 126 4.2.1 Các giải pháp 126 4.2.2 Các giải pháp cụ thể 128 4.2.3 Một số kiến nghị giải mối quan hệ tăng trưởng - bất bình đẳng gắn với phát triển tài .138 KẾT LUẬN 142 CÁC CƠNG TRÌNH ĐÃ CƠNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN TỚI LUẬN ÁN 146 TÀI LIỆU THAM KHẢO: 147 Phụ lục 2.1: Mơ hình Greenwood Jovanovic dạng tốn học hóa.159 Phục lục 2.2: Mơ hình tuyến tính Galor Zeira dạng tốn học hóa 161 Phụ lục 3.1: Một số thực trạng thị trường chứng khoán Việt Nam 163 Phục lục 3.2: Hiệu hoạt động tính ổn định thị trường tài Việt Nam 165 vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Số lượng NHTM Việt Nam giai đoạn 1991-2013 Bảng 3.2: Tín dụng nội địa cho KTTN (%) GDP số quốc gia Bảng 3.3: Số chi nhánh NHMT/100.000 người trưởng thành Bảng 3.4: Các số bất bình đẳng Việt Nam Bảng 3.5: Cơ cấu tổng dư nợ tính dụng nước theo nhóm ngành Bảng 3.6: Tăng trưởng thu nhập danh nghĩa nhóm giàu nghèo giai đoạn 2002-2012 Bảng 3.7 : Kết hồi quy với biến Pcredit Bảng 3.8: Kết hồi quy với biến Pcredit_share Bảng 3.9: Chi tiêu công Việt Nam 2000-2015 Bảng 3.10: TPCP phát hành qua HNX (tỷ đồng) 72 75 76 79 87 89 99 101 109 111 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Đường cong Lorenze thu nhập Việt Nam năm 2012 Hình 2.2: Tương tác hộ gia đình thị trường tín dụng Hình 3.1: Tăng trưởng tín dụng GDP giai đoạn 2000-2016 Hình 3.2: Độ sâu tài giai đoạn 1992-2015 (%GDP) Hình 3.3: Hệ số Gini chung Việt Nam giai đoạn 1993-2012 Hình 3.4: Khoảng cách thu nhập thành thị - nơng thơn Hình 3.5: Tỷ lệ hộ gia đình có thu nhập từ lãi suất Hình 3.6: Tỷ trọng thu nhập từ lãi suất theo nhóm ngũ phân vị Hình 3.7 Tương quan độ sâu tài tăng trưởng GDP Hình 3.8: Cơ cấu lao động GDP theo khu vực kinh tế Hình 3.9: Cơ cấu GDP lao động theo thành phần kinh tế Hình 3.10: Tương quan độ sâu tài độ mở thương mại Hình 3.11: Độ mở thương mại bất bình đẳng thu nhập (1993-2012) Hình 3.12: Nhận thức người dân sản phẩm tín dụng tiêu dùng 37 42 73 75 77 80 83 84 86 88 91 92 93 115 viii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ADB Asia Development Bank (Ngân hàng Phát triển châu Á) CSTK Chính sách tài khóa CSTT Chính sách tiền tệ DNNN Doanh nghiệp nhà nước DNTN Doanh nghiệp tư nhân ĐTDN Điều tra doanh nghiệp ĐTMS Điều tra mức sống dân cư FDI Foreign Direct Investment (Đầu tư trực tiếp nước ngoài) HNX Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội IMF International Monetary Fund (Quỹ Tiền tệ Quốc tế) KTTN Kinh tế tư nhân KTNN Kinh tế nhà nước NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NSNN Ngân sách nhà nước TCTD Tổ chức tín dụng TCTK Tổng cục Thống kê TPCP Trái phiếu phủ UBGSTCQG Ủy ban Giám sát Tài Quốc giá WB World Bank (Ngân hàng Thế giới) ... độ phát triển tài Việt Nam .73 3.2 Thực trạng bất bình đẳng thu nhập Việt Nam 77 3.3 Thực trạng tác động phát triển tài đến bất bình đẳng thu nhập Việt Nam 81 3.3.1 Tác. .. QUYẾT BẤT BÌNH ĐẲNG THU NHẬP GẮN VỚI PHÁT TRIỂN TÀI CHÍNH 119 4.1 Quan điểm bất bình đẳng thu nhập, phát triển tài giải bất bình đẳng thu nhập gắn với phát triển tài 119 4.1.1 Quan điểm bất. .. thực nghiệm tác động phát triển tài đến bất bình đẳng thu nhập Việt Nam giai đoạn 2002-2012; + Luận giải nguyên nhân tác động phát triển tài đến bất bình đẳng thu nhập thực tế Việt Nam; + Đề xuất