Chuyên đề chuyên sâu về văn học trung đại Việt Nam. Tổng tập những đề văn hay và khó về văn học trung đại Việt Nam. Chủ nghĩa yêu nước trong văn học trung đại Việt Nam. Chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi quốc gia về chủ nghĩa yêu nước trong văn học trung đại Việt Nam.
Biểu hiện của chủ nghĩa yêu nước trong văn học trung đại Việt Nam
Lòng tự hào dân tộc
- Tự hào về chủ quyền dân tộc
Bài thơ thần của Lý Thường Kiệt vang lên mạnh mẽ, như tiếng vọng từ linh thiêng của sông núi, khẳng định đất nước Việt Nam do vua Nam lãnh đạo Nước thuộc về vua, và vua là biểu tượng cho chủ quyền của đất nước.
“Sông núi nước Nam vua Nam ở
Rành rành định phận ở sách trời
Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm
Bài thơ "Nam quốc sơn hà" mang đến cho người đọc cảm giác ngỡ ngàng khi không có vũ khí nhưng vẫn vang vọng tiếng quân reo và ngựa hí Điều này thể hiện sự liên tưởng sâu sắc từ lòng yêu nước và tinh thần tự chủ của tác giả Ý thức độc lập và tự chủ trong bài thơ rất rõ nét, khiến nó trở thành một bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc Sự tự hào dân tộc là yếu tố quan trọng giúp tạo ra những câu thơ sâu sắc như vậy.
- Tự hào về nền văn hiến lâu đời, lịch sử các triều đại và anh hùng hào kiệt của mỗi thời
“Như nước Đại Việt ta từ trước
Song hào kiệt đời nào cũng có”
- Tự hào về mảnh đất địa linh nhân kiệt.
Căm thù giặc sâu sắc, tinh thần quyết chiến, quyết thắng quân xâm lược
- Căm thù giặc sâu sắc
Trái tim Trần Quốc Tuấn tràn đầy căm thù giặc và ý chí kiên quyết đánh đuổi kẻ thù, như thể hiện trong “Hịch tướng sĩ” Ông thường quên ăn, nửa đêm trằn trọc, lòng đau đớn, nước mắt tuôn rơi, chỉ vì căm tức chưa thể trả thù Tâm trạng này thể hiện sự phẫn nộ tột cùng và khí thế “sát thát” của thời Trần Ông ghét lũ giặc ngang nhiên trên đất Nam, so sánh chúng với lũ cú diều, hổ đói Các động từ mạnh như xả thịt, lột da, nuốt gan, uống máu đã diễn tả rõ nét tâm trạng căm phẫn của ông.
Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi là một tác phẩm vĩ đại, thể hiện quyền dân tộc của Đại Việt Tác phẩm không chỉ là lời tố cáo tội ác của kẻ thù mà còn khơi dậy lòng tự hào và tinh thần yêu nước trong lòng độc giả, khiến họ hòa mình vào thời kỳ lịch sử đầy cam go.
Nướng dân đen giữa ngọn lửa dữ dội, vùi con đỏ trong hầm tai vạ, dối trời lừa dân bằng muôn vàn kế sách Gây binh kết oán suốt hai mươi năm, bại nhân nghĩa khiến đất trời tan nát.
Nặng thuế khóa sạch không đầm núi”
Lũ giặc gây bao tội ác như thế, làm sao ta không căm tức, không muốn giết giặc:
“Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân Quân điếu phạt trước lo trừ bạo”
Tất cả vì dân, “ vì nước quên thân, vì dân diệt bạo”.
+ Chạy giặc, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc
Nỗi lo lắng và đau xót cho vận mệnh đất nước và nạn dân ngày càng trở nên sâu sắc Mỗi ngày trôi qua, khi chứng kiến kẻ thù lấn thêm từng bước, Đồ Chiểu cảm thấy như mất đi một phần máu thịt của mình Bài thơ "Chạy Tây" thể hiện rõ cảm hứng bao trùm là nỗi bàng hoàng và lo âu cho vận nước và nạn dân.
Tan chợ vừa nghe tiếng súng TâyMột bàn cờ thế phút sa tay….
“Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc”
“Ghét thói mọi như nhà nông ghét cỏ”
“Muốn tới ăn gan, muốn ra cắn cổ”
- Tinh thần quyết chiến, quyết thắng kẻ thù xâm lược.
+ Yêu nước, căm thù giặc tất yếu phải chiến đấu đến cùng cho lí tưởng ấy, sẵn sàng xả thân vì đất nước, không nề hà hi sinh
“Dẫu cho trăm thân này… vui lòng”
+ Khát khao chiến đấu giết giặc lập công, báo ơn vua, đền nợ nước
Sự mất còn của non sông đã tạo ra gánh nặng cho con người trong thời cuộc, thử thách họ phải giết giặc cứu nước Trong bài thơ "Thuật hoài," Phạm Ngũ Lão khắc họa hình tượng con người đầy khí thế, thể hiện sức mạnh của tướng sĩ trong cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông và sức mạnh toàn dân tộc Từ việc suy ngẫm về tư thế và tầm vóc của dân tộc, ông chuyển sang trách nhiệm cá nhân trước cộng đồng, nhấn mạnh rằng nếu người nam nhi còn vương nợ với đất nước thì chưa có công trạng gì, và sự thẹn thùng khi nghe chuyện Vũ Hầu thể hiện nhân cách cao quý của ông.
Múa giáo non sông trải mấy thâu
Ba quân hùm khí nuốt Sao ngưu Công danh nam tử còn vương nợ Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ hầu
+ Mài sắc ý chí, chờ đợi thời cơ giết giặc
“Quốc thù vị báo đầu tiên bạch
Kỷ độ long tuyền đái nguyệt ma”
+ Tự nguyện gia nhập nghĩa quân, dẫu trang bị vũ khí thô sơ vẫn xông pha trận mạc, chiến đấu quên mình
“Ngoài cật có một manh áo vải,….trong tay cầm một ngọn tầm vông”
“Hỏa mai đánh bằng rơm con cúi… Gươm đeo dùng bằng lưỡi dao phay”
Chiến sĩ dũng cảm tiến lên như tiếng trống giục giã, vượt qua mọi rào cản, không hề e ngại trước kẻ thù Họ không sợ hãi trước đạn bắn của quân địch, xông vào trận chiến với tinh thần quyết liệt, như thể không có gì có thể ngăn cản được họ.
“Kẻ đâm ngang……súng nổ”
Ca ngợi anh hùng cứu nước
- Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc.
Nỗi buồn sâu kín, nỗi đau mất nước
Trong thơ văn trung đại, tình yêu nước thường gắn liền với nỗi buồn sâu sắc của con người trước sự biến đổi của đất nước và những bất công trong xã hội, như trong các tác phẩm Sông lấp của Tú Xương và Hội Tây của Nguyễn Khuyến Tiếng ếch vang vọng bên tai khiến Tú Xương giật mình, phản ánh nỗi đau xót trước thực trạng phũ phàng Đây là sự giật mình thể hiện lòng yêu nước và tinh thần dân tộc sâu sắc, được ấp ủ nhưng không có lối thoát.
Sông kia rày đã nên đồngChỗ làm nhà cửa, chỗ trồng ngô khoai
Vẳng nghe tiếng ếch bên tai Giật mình còn tưởng tiếng ai gọi đò.
Nguyễn Khuyến thể hiện nỗi xót xa trước những trò lố lăng, xúc phạm danh dự dân tộc mà thực dân Pháp tạo ra, đặc biệt qua bài thơ "Hội Tây" Bài thơ này đã phản ánh sâu sắc nỗi đau và sự phẫn nộ của ông trước sự xâm lược và những hành vi thiếu tôn trọng văn hóa dân tộc.
Khen ai khéo vẽ trò vui thếVui thế bao nhiêu nhục bấy nhiêu
Khát vọng hòa bình
“Chương Dương cướp giáo giặc Hàm tử bắt quân thù
Thái bình nên gắng sức Non nước ấy ngàn thu”
Phò giá về kinh - Trần Quang Khải ghi dấu những chiến công lừng lẫy, góp phần tạo nên chiến thắng và cuộc sống bình yên hiện tại Những nỗ lực này không chỉ mang lại hòa bình mà còn thể hiện khát vọng mãnh liệt của nhân dân.
Một lời tâm sự của Nguyễn Trãi mang bao khát vọng:
“Độc ác thay trúc Lam Sơn không ghi hết tội
Dơ bẩn thay nước Đông Hải không rửa sạch thù”
Khao khát một nền thái bình vững chắc
“Muôn thuở nền thái bình vững chắcNghìn thu vết nhục nhã sạch làu”
Từ đó, thúc đẩy ý chí của mọi người để vươn lên tới hòa bình, hạnh phúc, ấm no.
Cảm xúc trước cuộc sống thanh bình của người dân:
“Giặc tan muôn thủa thanh bình Bởi đâu đất hiểm cốt mình đức cao”
“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng Dân giàu đủ khắp đòi phương”
Vì non sông gấm vóc, nước Việt Nam sẵn sàng hi sinh tất cả giành lại đất nước.
Ca ngợi cảnh đẹp của quê hương đất nước
Trong thơ trung đại, vẻ đẹp tráng lệ của thiên nhiên Việt Nam được thể hiện rõ nét qua các tác phẩm, đặc biệt là thơ thời Trần Các thi sĩ đã khéo léo lồng ghép tình yêu quê hương đất nước vào cảnh trí thiên nhiên, tạo nên những hình ảnh sống động và đầy màu sắc.
+ Ca ngợi cảnh sông Bạch Đằng
“Biển rung gió bấc khí đằng đằng
Nhẹ cất buồm thơ lướt Bạch Đằng”
“Bát ngát sóng kình muôn dặm
Thướt tha đuôi trĩ một màu
+ Ca ngợi cảnh núi Dục Thúy đẹp như mơ
Hải khẩu hữu tiên san, Niên tiền lũ vãng hoàn.
Liên hoa phù thuỷ thượng, Tiên cảnh truỵ nhân gian.
Tháp ảnh, trâm thanh ngọc,
Ba quang kính thuý hoàn.
Hữu hoài Trương Thiếu Bảo,
Bi khắc tiển hoa ban.
Gần cửa biển có núi tiên, Năm xưa thường đi về.
Hoa sen nổi trên mặt nước, Ðúng là cảnh tiên nơi cõi trần.
Bóng tháp như cài trâm ngọc xanh, ánh sáng phản chiếu trên sóng làm nổi bật mái tóc Hình ảnh gợi nhớ về quan Trương Thiếu Bảo, với tấm bia đá đã phủ rêu phong, thể hiện dấu ấn của thời gian.
+ Ca ngợi cảnh thiên nhiên dân dã, gần gũi
Cỏ xanh như khói bến xuân tươi Lại có mưa xuân nước vỗ trời
(Bến đò xuân đầu trại) “Một mình nhàn nhã khép phòng văn
Khách tục không ai bén mảng gần
Trong tiếng quốc kêu xuân đã muộn Đầy sân mưa bụi nở hoa xoan”
+ Nhớ thiên nhiên làng quê
Nguyễn Trung Ngạn, khi thực hiện nhiệm vụ sứ giả, đã sáng tác những bài thơ đầy cảm xúc về tình yêu quê hương đất nước, thể hiện những đặc trưng văn hóa độc đáo của vùng đồng bằng Bắc Bộ.
Dâu già lá rụng tằm vừa chín Lúa sớm bông thơm cua béo ghê Nghe nói ở nhà nghèo vẫn tốt Dẫu vui đất khách chẳng bằng về.
- Chủ nghĩa yêu nước trong văn học trung đại Việt Nam có những biểu hiện đa dạng, phong phú
- Chủ nghĩa yêu nước trong văn học trung đại VN gắn với tư tưởng
VD: “Sống thờ vua, thác cũng thờ vua”
Nghệ thuật thể hiện chủ nghĩa yêu nước trong văn học trung đại Việt Nam
1 Tính quy phạm và sự phá vỡ tính quy phạm
2 Khuynh hướng trang nhã và xu hướng bình dị
3 Tiếp thu và dân tộc hóa tinh hoa văn học nước ngoài
Đề luyện tập
Về cảm hứng yêu nước của VHTĐ VN, sách giáo khoa ngữ văn 10 có viết
Văn thơ yêu nước không chỉ dừng lại ở những quan niệm và tư tưởng đơn giản, mà còn thể hiện sâu sắc qua cảm xúc, cảm hứng và tâm huyết đa dạng.
Anh chị hiểu ý kiến trên như thế nào? Hãy phân tích một số tác phẩm để làm sáng tỏ.
- Nội dung yêu nước là một trong 2 sợi chỉ đỏ xuyên suốt văn học Việt Nam qua các thời đại (CN yêu nước và CN nhân đạo)
- quan niệm, tư tưởng đơn thuần: lòng yêu nước được biểu hiện dưới trạng quan niệm, triết lý khô khan
- cảm xúc, cảm hứng, tâm huyết với đủ màu vẽ và cung bậc: Lòng yêu nước được biểu hiện ở cảm xúc nhiệt thành, nhiều cung bậc
Thơ văn trung đại Việt Nam không chỉ dừng lại ở những lý thuyết khô khan về lòng yêu nước, mà còn thể hiện một cách sinh động và sâu sắc qua nhiều cung bậc cảm xúc Những tác phẩm này phản ánh tấm lòng nhiệt thành yêu nước của các tác giả, mang đến cho người đọc những trải nghiệm phong phú và cảm nhận sâu sắc về tình yêu quê hương đất nước.
Văn học là một tấm gương phản ánh chân thực cuộc sống, đặc biệt trong thời kỳ trung đại khi đất nước ta phải đối mặt với những cuộc chiến tranh chống giặc ngoại xâm Qua từng giai đoạn lịch sử, lòng yêu nước sâu sắc của nhân dân được khắc họa rõ nét Những tác phẩm văn học không chỉ ghi lại hiện thực đấu tranh mà còn thể hiện tinh thần yêu nước mạnh mẽ của dân tộc.
Mỗi tác phẩm nghệ thuật là sự kết tinh tư tưởng và cảm xúc của tác giả, phản ánh hiện thực cuộc sống Thơ văn yêu nước trung đại thể hiện sâu sắc tình yêu quê hương, không chỉ qua tư tưởng mà còn bằng nhiệt huyết cứu nước Nội dung yêu nước trong thơ văn trung đại rất đa dạng và phong phú, mang đến nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau.
Nội dung tư tưởng trong thơ văn trung đại trở nên sâu sắc và thấm thía khi được truyền tải bằng cảm xúc, cảm hứng và nhiệt huyết, từ đó chạm tới trái tim người đọc Nội dung yêu nước không chỉ thể hiện qua quan niệm tư tưởng mà còn thông qua cảm xúc mãnh liệt, tạo nên sức lay động sâu xa trong lòng người.
- Chủ nghĩa yêu nước trong thơ văn trung đại được thể hiện ở cảm xúc, cảm hứng, nhiệt huyết với đủ màu vẻ và cung bậc
+ Tinh thần quyết chiến quyết thắng, giết giặc cứu nước
+ Ca ngợi anh hùng dân tộc
+ Nỗi buồn sâu kín trước cảnh đất nước đổi thay
+ Ca ngợi cảnh đẹp thiên nhiên đất nước. c Chứng minh.
Phân tích một số tác phẩm để chứng minh d Bàn bạc, mở rộng. Đề 2:
“Giá trị của một tác phẩm nghệ thuật trước hết là ở giá trị tư tưởng của nó ”
Anh chị hiểu ý kiến trên như thế nào? Hãy làm rõ giá trị tư tưởng yêu nước của thơ văn trung đại Việt Nam. a Mở bài:
- Giới thiệu ý kiến 1đ b Thân bài:
Giá trị tư tưởng của tác phẩm văn học phản ánh nội dung tư tưởng, thế giới quan, ước mơ, lý tưởng và tình cảm của tác giả, được thể hiện sâu sắc trong từng trang viết.
Tác phẩm văn học phản ánh hiện thực khách quan qua lăng kính chủ quan của nghệ sĩ, thể hiện tư tưởng, tình cảm và quan niệm của nhà văn về cuộc sống Để chạm đến trái tim độc giả và tồn tại với thời gian, tác phẩm cần mang trong mình những tư tưởng tiến bộ và tình cảm nhân ái, chan hòa.
Tiêu chuẩn đầu tiên để đánh giá giá trị của một tác phẩm nghệ thuật là sự hiện diện của những tư tưởng đúng đắn, tiến bộ và tình cảm cao đẹp trong tác phẩm đó.
* Giá trị tư tưởng yêu nước của thơ văn trung đại
- Nhà văn phải quan sát tinh tế để phát hiện ra bản chất của hiện tượng đời sống với tấm lòng tràn đầy tình đời, tình người
Độc giả cần trải nghiệm sâu sắc tác phẩm để khám phá những thông điệp mà tác giả muốn truyền tải, đồng thời cảm nhận vẻ đẹp trong tư tưởng và tình cảm của nhà văn.
- Khẳng định tính đúng đắn của ý kiến và vai trò cuả nội dung tư tưởng với sự trường tồn của tác phẩm văn học
Nhà văn Nhữ Bá Sĩ cho rằng:
“Thơ là để nói chí, nhưng biểu hiện ở nơi tình”
Anh (chị) hiểu như thế nào về ý kiến trên? Qua một vài tác phẩm thơ thời trung đại, hãy làm sáng tỏ.
- Chí: ý chí, khát vọng, mục tiêu hướng tới…gắn với lí tưởng, trách nhiệm của con người trước cuộc đời
- Thơ là để nói chí: Gắn với quan niệm về vai trò của văn chương trong thời kì trung đại: “Thi dĩ ngôn chí, văn dĩ tải đạo”
-> Khẳng định mục đích của thơ ca: Làm thơ là để bày tỏ ý chí, khát vọng, lí tưởng của con người
- Tình: tình cảm, cảm xúc, tấm lòng của người viết
Thơ ca thể hiện sâu sắc vai trò của tình cảm, không chỉ truyền tải ý chí và lòng tự sự mà còn chạm đến cảm xúc của người đọc Thông qua những cung bậc tình cảm phong phú, thơ ca khéo léo làm lay động trái tim, tạo nên sự kết nối mạnh mẽ giữa tác giả và người thưởng thức.
=> Nói chí là mục đích của thơ ca nhưng biểu hiện ở nơi tình là đặc trưng, là cội nguồn, là gốc của thơ b Bình luận
- Tại sao lại nói: “Thơ là để nói chí, nhưng biểu hiện ở nơi tình”
+ Mục đích của văn nghệ: Quan niệm thời trung đại: thơ nói chí, tỏ lòng: cốt làm nổi bật cái hùng tâm tráng trí của con người
Văn học đóng vai trò quan trọng trong xã hội, đặc biệt là chức năng giáo dục Qua các tác phẩm thơ văn, nó không chỉ truyền đạt cảm xúc mà còn là phương tiện để thể hiện lý tưởng và giá trị đạo đức.
Thơ ca thời trung đại nổi bật với tiếng nói của tình cảm mãnh liệt, thể hiện những rung động sâu sắc và cảm xúc chân thành Khác với văn xuôi, thơ ca không chỉ đơn thuần kể lại hay mô tả sự việc, mà còn truyền tải những tư tưởng và đạo lý qua con đường riêng, giàu cảm xúc Điều này được chứng minh qua nhiều tác phẩm thơ nổi tiếng của thời kỳ này, phản ánh tâm hồn và tình cảm của con người.
- Cảnh ngày hè (Nguyễn Trãi):
+ Chí: khát vọng, lí tưởng dùng tài năng đem đến cuộc sống no đủ, hạnh phúc cho muôn dân
+ Tình: Tình yêu TN, cs con người tha thiết, giàu tình cảm, tâm huyết với cuộc đời, con người
+ Ngôn ngữ, giọng điệu giàu cảm xúc
+ Triết lí sống nhàn, lánh đục về trong nhưng vẫn nặng lòng với thời cuộc
Tình yêu thiên nhiên và cuộc sống gắn bó sâu sắc với tâm hồn con người, thể hiện qua phong thái ung dung, tự tại Những giá trị này giúp con người vượt lên trên mọi cám dỗ và danh lợi, đặc biệt là trong triết lý sống của nhà nho ưu thời mẫn thế.
+ Ngôn ngữ giọng điệu giàu cảm xúc, triết lí d Đánh giá
- Đề cập đến mối quan hệ mật thiết giữa chí và tình trong thơ: quan hệ tác động qua lại, bổ sung hỗ trợ cho nhau
+ Cái chí nâng tầm vóc, vai trò của thơ ca trong đời sống + Cái tình làm cho cái chí toả sáng, đọng lại trong trái tim người Đề 4:
Nhà văn Anh, A.L Huxley cho rằng:
Văn học giống như ánh sáng, nó có thể xuyên thấu mọi thứ.
Trình bày suy nghĩ của anh/chị về ý kiến trên Hãy chỉ ra ánh sáng xuyên thấu của thơ văn yêu nước trong văn học trung đại Việt Nam
- Ánh sáng: là gợi ra vẻ đẹp lung linh, kì diệu và có khả năng soi rọi, chiếu tỏ.
- Văn học giống như ánh sáng, nó có khả năng xuyên thấu mọi thứ:
Ánh sáng của văn học thể hiện vẻ đẹp của cảm xúc, tư tưởng và hình thức nghệ thuật mà nhà văn truyền tải trong tác phẩm Nó có khả năng kỳ diệu trong việc soi sáng nhận thức, thắp sáng niềm tin và nâng cao hiểu biết con người, để lại ấn tượng sâu sắc và giá trị lâu dài Luồng ánh sáng này có thể xuyên thấu và chiếu tỏ mọi khía cạnh, ngóc ngách của đời sống.
Như vậy, bằng lối diễn đạt so sánh, ý kiến đã đề cập đến chức năng của văn học đối với đời sống con người.
Văn học là hoạt động nhận thức và sáng tạo thẩm mỹ, với chức năng thẩm mỹ là một trong những yếu tố cơ bản nhất Tác phẩm văn học mang đến cho người đọc cảm giác khoái cảm trước cái đẹp của cuộc sống mà nhà văn khám phá và thể hiện Cái đẹp này được chọn lọc và chưng cất, tỏa sáng như một “ánh sáng” diệu kỳ, thu hút người đọc Ngoài việc thỏa mãn nhu cầu thẩm mỹ, văn học còn giáo dục thẩm mỹ, giúp con người phát triển khả năng hành động và sáng tạo theo quy luật của cái đẹp.