BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -    - NHỮ THỊ VIỆT HOA DẠY HỌC CÔNG NGHỆ Ở TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ SÁNG TẠO Chuyên ngành: LL PPDH môn Kĩ thuật Công nghiệp Mã số: 9140111 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS Lê Huy Hoàng HÀ NỘI - 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -     NHỮ THỊ VIỆT HOA DẠY HỌC CÔNG NGHỆ Ở TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ SÁNG TẠO Chuyên ngành: LL PPDH môn Kĩ thuật Công nghiệp Mã số: 9140111 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS Lê Huy Hoàng HÀ NỘI - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng tác giả Các số liệu, kết nghiên cứu luận án trung thực chưa cơng bố cơng trình khác Tác giả luận án Nhữ Thị Việt Hoa ii LỜI CẢM ƠN Trong q trình thực hồn thành luận án, nhận giúp đỡ, tạo điều kiện Ban Giám hiệu, Phòng Sau đại học, Trung tâm Thông tin - Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, tơi xin bày tỏ lịng cảm ơn chân thành giúp đỡ Tơi xin trân trọng cảm ơn Chi bộ, Ban chủ nhiệm Khoa Sư phạm kỹ thuật, thầy, cô Bộ mơn Phương pháp dạy học tồn thể cán Khoa Sư phạm kỹ thuật ủng hộ, chia sẻ công việc động viên tinh thần giúp tơi vượt qua khó khăn để hồn thành tốt nhiệm vụ học tập Đặc biệt, muốn gửi lời tri ân sâu sắc đến PGS TS Lê Huy Hồng bảo, tư vấn, định hướng cho tơi mặt học thuật, giúp thể ý tưởng nghiên cứu truyền đạt cho nhiều kinh nghiệm quý báu nghiên cứu khoa học để hồn thành đề tài nghiên cứu Tơi xin cảm ơn tới thầy giáo, cô giáo, em học sinh trường phổ thông tham gia thực phiếu điều tra, kiểm nghiệm thực nghiệm sư phạm Lời sau cùng, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành tới người thân gia đình người bạn ln động viên, khích lệ tơi q trình thực tạo điều kiện thuận lợi để tơi hồn thành luận án Xin trọng cảm ơn tất giúp đỡ quý báu Tác giả luận án Nhữ Thị Việt Hoa iii MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU I LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI II MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU III KHÁCH THỂ, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU IV GIẢ THUYẾT KHOA HỌC V NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU VI CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VII NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN VIII NHỮNG LUẬN ĐIỂM BẢO VỆ IX CẤU TRÚC CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DẠY HỌC CÔNG NGHỆ TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ SÁNG TẠO 1.1 Tổng quan dạy học Công nghệ trung học phổ thông theo hướng phát triển lực giải vấn đề sáng tạo 1.2 Năng lực giải vấn đề sáng tạo 17 1.3 Biện pháp dạy học môn Công nghệ theo hướng phát triển lực giải vấn đề sáng tạo 30 1.4 Thực trạng dạy học môn Công nghệ theo hướng phát triển lực giải vấn đề sáng tạo 34 KẾT LUẬN CHƯƠNG 48 CHƯƠNG 2: ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ SÁNG TẠO 49 iv 2.1 Nguyên tắc dạy học môn Công nghệ theo hướng phát triển lực giải vấn đề sáng tạo 49 2.2 Sự phù hợp dạy học môn Công nghệ theo hướng phát triển lực giải vấn đề sáng tạo 52 2.3 Đề xuất sử dụng phương pháp sáng tạo dạy học môn Công nghệ 56 2.4 Đề xuất nhiệm vụ học tập môn Công nghệ phát triển lực giải vấn đề sáng tạo 67 2.5 Minh họa nội dung cụ thể theo quy trình dạy học mơn Cơng nghệ theo hướng phát triển lực giải vấn đề sáng tạo 75 KẾT LUẬN CHƯƠNG 101 CHƯƠNG 3: KIỂM NGHIỆM VÀ ĐÁNH GIÁ 103 3.1 Mục đích 103 3.2 Đối tượng 103 3.3 Nội dung 104 3.4 Quy trình 105 3.5 Kết - Đánh giá 106 KẾT LUẬN CHƯƠNG 116 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 117 TÀI LIỆU THAM KHẢO 119 DANH MỤC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ 130 PHỤ LỤC v DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ CN Công nghệ DH Dạy học GV Giáo viên HĐ Hoạt động HS Học sinh NCKH Nghiên cứu khoa học SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông TT Thứ tự vi DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ - BIỂU ĐỒ Trang Hình 1.1 Các giai đoạn giải vấn đề sáng tạo hoạt động tương ứng 25 Hình 1.2: Quy trình đánh giá lực người học 30 Hình 1.3 Quy trình dạy học mơn Cơng nghệ theo hướng phát triển lực giải vấn đề sáng tạo cách dạy học sinh phương pháp/thủ thuật sáng tạo 32 Hình 1.4 Quy trình dạy học môn Công nghệ theo hướng phát triển lực giải vấn đề sáng tạo cách đặt học sinh vào nhiệm vụ giải vấn đề có tính sáng tạo 33 Hình 2.1: Mơ tả biểu đồ xương cá 57 Hình 2.2: Mơ tả lược đồ tư 58 Hình 2.3: Sản phẩm khí 79 Hình 2.4: Sơ đồ xương cá giải thích động xăng sử dụng phổ biến động diezen 80 Hình 2.5: Lược đồ tư thân máy 83 Biểu đồ 1: Kết thực nghiệm 112 Biểu đồ 3.2: Kết thực nghiệm 11 ………………………………… 112 vii DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1: Các cấp độ lực giải vấn đề sáng tạo học sinh 22 Bảng 1.2 Bộ câu hỏi định hướng đưa giải pháp có tính sáng tạo dạy học môn Công nghệ 26 Bảng 2.1: Mô tả cấu trúc lại nội dung 4: Mặt cắt hình cắt (Sách giáo khoa Cơng nghệ 11 – trang 5) 50 Bảng 2.2 Mô tả cấu trúc lại nội dung 5: Hình chiếu trục đo (Sách giáo khoa Công nghệ 11 – trang 27) 50 Bảng 2.3: Mô tả cấu trúc lại thứ tự dạy chương trình Cơng nghệ 12 51 Bảng 2.4 Đề xuất sử dụng số phương pháp/thủ thuật sáng tạo dạy học môn Công nghệ định hướng phát triển lực giải vấn đề sáng tạo cho học sinh 60 Bảng 2.5: Đề xuất nhiệm vụ học tập phát triển lực giải vấn đề sáng tạo dạy học môn Công nghệ - phần Công nghiệp 67 Bảng 2.6 Ma trận hình thái đối tượng cần cải tiến máy tiện 89 Bảng 2.7: Tên học phần vẽ kĩ thuật (Công nghệ 11) 93 Bảng 2.8: Đề xuất vấn đề dạy học phương pháp hình thức tổ chức dạy học 96 Bảng 3.1: Kết từ sản phẩm học sinh tiến hành thử nghiệm sư phạm…………………………………………………………………………………………………… 108 Bảng 3.2: Bảng phân phối tần số tần suất kết thực nghiệm sư phạm 111 Bảng 3.3: Giá trị đặc trưng mẫu thực nghiệm đối chứng 8, 11 113 Bảng 3.4: Kiểm định giả thuyết – so sánh hai trung bình với phương sai biết hay mẫu lớn T - Test 114 Bảng 3.5: Kiểm nghiệm giả thuyết ANOVA 114 MỞ ĐẦU I LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Thứ nhất, phát triển lực giải vấn đề sáng tạo giúp người lao động không bị “Đào thải” từ cách mạng Công nghệ 4.0 (hay cách mạng Công nghiệp lần thứ tư) Cách mạng Công nghệ 4.0 phát triển ba trụ cột chính: Kĩ thuật số, cơng nghệ sinh học, vật lý Sản phẩm là: Trí tuệ nhân tạo (AL); Internet of things (IOT); Robot, 3D, big data Bên cạnh thành tựu cách mạng Cơng nghệ 4.0 nơi “Người máy thay lao động” Con người tạo người máy, người khơng xử lý liệu nhanh, xác người máy người người máy lực giải vấn đề sáng tạo Năng lực giải vấn đề sáng tạo giúp người lao động hịa nhập với cách mạng Cơng nghệ 4.0 dễ dàng hơn; Hỗ trợ, thúc đẩy phát triển cách mạng Công nghệ 4.0 Thứ hai, dạy học phát triển lực cho học sinh quán triệt tư tưởng đạo Đảng thực Nhà Nước Nghị 29 – NQ/TW (ngày 04 tháng 11 năm 2013) đổi bản, toàn diện giáo dục đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, đại hóa điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hội nhập quốc tế có viết: “Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, lực kĩ thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn Phát triển khả sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời…” [5] Tại khoản điều 27 mục tiêu giáo dục phổ thông luật giáo dục 38/2005/QH1 ngày 14 tháng 06 năm 2005 có viết: “Mục tiêu giáo dục phổ thơng giúp học sinh phát triển toàn diện đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ kĩ bản, phát triển lực cá nhân, tính động sáng tạo, hình thành nhân cách người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách trách ... SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DẠY HỌC CÔNG NGHỆ TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ SÁNG TẠO 1.1 Tổng quan dạy học Công nghệ trung học phổ thông theo hướng phát triển. .. cứu đề tài: ? ?Dạy học Công nghệ trung học phổ thông theo hướng phát triển lực giải vấn đề sáng tạo” II MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Phát triển sở lý luận dạy học môn Công nghệ theo hướng phát triển lực giải... SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DẠY HỌC CÔNG NGHỆ TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ SÁNG TẠO 1.1 Tổng quan dạy học Công nghệ trung học phổ thông theo hướng