ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN HOÀNG MINH QUÂN TƯ TƯỞNG CỦA PHẠM QUỲNH VỀ VẤN ĐỀ XÂY DỰNG NỀN VĂN HÓA DÂN TỘC LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Triết học HÀ NỘI - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN HOÀNG MINH QUÂN TƯ TƯỞNG CỦA PHẠM QUỲNH VỀ VẤN ĐỀ XÂY DỰNG NỀN VĂN HÓA DÂN TỘC Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Triết học Mã số: 60 22 03 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS,TS Đỗ Thị Hịa Hới HÀ NỘI - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan luận văn thạc sĩ kết nghiên cứu tôi, dƣới hƣớng dẫn PGS,TS Đỗ Thị Hịa Hới Luận văn có kế thừa cơng trình nghiên cứu ngƣời trƣớc có bổ sung tƣ liệu đƣợc cập nhật Tơi hồn tồn chịu trách nhiệm nội dung đề tài Người cam đoan Hoàng Minh Quân LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, em xin chân thành cảm ơn trình dạy dỗ tận tình, thấu đáo thầy, giáo khoa Triết học, trƣờng Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội Đặc biệt, em gửi lời cảm ơn chân thành đến PGS,TS Đỗ Thị Hòa Hới, ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn em suốt thời gian thực luận văn thạc sĩ Sự bảo tận tình tạo động lực giúp đỡ em hoàn thành luận văn Luận văn chắn khơng tránh khỏi cịn nhiều thiếu sót, em mong nhận đƣợc góp ý thầy, giáo để em tiếp tục phát triển hƣớng nghiên cứu Hà Nội, ngày 22 tháng 05 năm 2014 MỤC LỤC A MỞ ĐẦU B NỘI DUNG CHƢƠNG 1: ĐIỀU KIỆN, TIỀN ĐỀ CHO SỰ HÌNH THÀNH TƢ TƢỞNG CỦA PHẠM QUỲNH VỀ VẤN ĐỀ XÂY DỰNG NỀN VĂN HÓA DÂN TỘC 1.1 Những điều kiện, tiền đề khách quan: Bối cảnh trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, tƣ tƣởng Việt Nam giới đầu kỷ XX 1.1.1 Bối cảnh trị, kinh tế, xã hội, văn hóa Việt Nam giới đầu kỷ XX 1.1.2 Tiền đề tƣ tƣởng 1.2 Những nhân tố chủ quan: Thân thế, đời, nghiệp di thảo Phạm Quỳnh CHƢƠNG 2: MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN TRONG TƢ TƢỞNG CỦA PHẠM QUỲNH VỀ VẤN ĐỀ XÂY DỰNG NỀN VĂN HÓA DÂN TỘC 2.1 Quan niệm Phạm Quỳnh sở xác lập cho việc giải vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc 2.1.1 Về khái niệm văn hóa mối quan hệ văn hóa với trị 2.1.2 Về văn hóa phƣơng Đơng, văn hóa phƣơng Tây mối quan hệ hai văn hóa Đơng Tây 2.1.3 Về mối quan hệ truyền thống với đại vấn đề tiếp nhận văn hóa 2.2 Quan niệm Phạm Quỳnh đƣờng hƣớng xây dựng văn hóa dân tộc 2.2.1 Ý tƣởng văn hóa sở điều hịa văn hóa Đơng – Tây 2.2.2 Hai phƣơng diện việc xây dựng văn hóa dân tộc: Thâu thái bảo tồn 2.2.3 Một số biện pháp xây dựng văn hóa dân tộc 2.3 Những giá trị hạn chế chủ yếu tƣ tƣởng Phạm Quỳnh vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc 2.3.1 Giá trị 2.3.2 Hạn chế C KẾT LUẬN D TÀI LIỆU THAM KHẢO Trang 17 17 17 17 25 36 39 39 39 47 55 59 59 61 70 80 80 84 88 90 A MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Phạm Quỳnh (1892 – 1945) học giả lớn nƣớc ta năm đầu kỷ XX Ông nhân vật tiêu biểu cho tầng lớp trí thức Tây học, đƣợc đào tạo giáo dục Pháp – Việt thời kỳ Đƣợc biết đến nhƣ bốn nhà trí thức Tây học lớn thời giờ, bên cạnh Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Duy Tốn, Nguyễn Văn Tố, viết báo từ trẻ, lại chủ bút tờ báo lớn tạp chí Nam Phong, Phạm Quỳnh thực có tầm ảnh hƣởng lớn tầng lớp niên trí thức, nhƣ văn hóa Việt Nam đầu kỷ XX Di sản mà ông để lại phong phú Ông ngƣời uyên bác, trƣớc tác nhiều lĩnh vực khác nhau, nhƣ triết học, văn hóa, văn học, khảo cứu, phê bình, dịch thuật… Mặc dù khơng để lại chun luận lớn nào, nhƣng với sức viết đáng nể mình, ơng xây dựng đƣợc cho hệ thống quan điểm riêng, quán, thông qua báo, tiểu luận Và ngòi bút ông đƣợc phân tán nhiều lĩnh vực, nhận văn hóa mối quan tâm hàng đầu ông Qua di sản Phạm Quỳnh để lại, nhận thấy, ơng nhà tƣ tƣởng có ý thức sâu sắc vận mệnh văn hóa dân tộc vấn đề xây dựng văn hóa cho dân tộc Việt Nam bối cảnh phức tạp năm đầu kỷ XX Có thể nói mối quan tâm hàng đầu Phạm Quỳnh, nội dung quan trọng, đặc sắc tƣ tƣởng Phạm Quỳnh, lĩnh vực ghi dấu đóng góp chủ yếu ơng Vì vậy, nghiên cứu nghiệp tƣ tƣởng Phạm Quỳnh, bỏ qua tƣ tƣởng ông vấn đề văn hóa nói chung, vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc nói riêng Thế nhƣng tƣ tƣởng ông nảy sinh giai đoạn đầy phức tạp lịch sử Việt Nam, cách chọn lựa cho chỗ đứng giai đoạn ấy, hành trạng Phạm Quỳnh, khiến ông trở thành nhân vật, tƣợng khó xét đoán Quả thực, xung quanh vấn đề đánh giá Phạm Quỳnh tƣ tƣởng ông, nay, cịn tồn nhiều ý kiến trái ngƣợc Có quan điểm, phê phán lập trƣờng trị Phạm Quỳnh, phủ nhận đóng góp ông Bên cạnh đó, có ý kiến, đặc biệt thời gian gần đây, dựa nhiều tƣ liệu mới, khẳng định cách thể tinh thần yêu nƣớc ông, đồng thời khẳng định đóng góp to lớn ơng cho văn hóa nƣớc nhà Những tranh luận đến dƣờng nhƣ chƣa ngã ngũ Phạm Quỳnh tƣ tƣởng ông đồng thời nhận đƣợc lời khen chê Nhƣng việc tác phẩm Phạm Quỳnh đƣợc sƣu tầm xuất cách thức khoảng mƣời năm trở lại sở cho thấy thừa nhận giới nghiên cứu vị trí ơng tiến trình văn hóa dân tộc, nhƣ cho thấy việc tiếp tục nghiên cứu làm rõ tƣ tƣởng đóng góp ơng việc làm cần thiết Thực tế thúc đẩy chúng tơi vào tìm hiểu tƣ tƣởng Phạm Quỳnh, mà cụ thể tìm hiểu phận quan trọng nó: tƣ tƣởng vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc Chúng tơi thấy rằng, đọc tác phẩm ông, không hiểu đƣợc phần vấn đề văn hóa, tƣ tƣởng, học thuật dân tộc năm đầu kỷ XX, mà cịn thấy nhiều gợi mở cho đứng trƣớc vấn đề văn hóa đƣơng đại Hơn nữa, nghiên cứu, tìm hiểu tƣ tƣởng Phạm Quỳnh vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc, mặt, giúp hiểu thêm khuynh hƣớng xây dựng văn hóa dân tộc phát triển tƣ tƣởng nƣớc ta kỷ XX, qua góp phần khẳng định đóng góp ơng cho lịch sử tƣ tƣởng Việt Nam; mặt khác, từ góp phần giúp có đƣợc học, kinh nghiệm đối mặt với vấn đề văn hóa dân tộc thời đại tồn cầu hóa Với lý đó, chúng tơi chọn vấn đề “Tƣ tƣởng Phạm Quỳnh vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc” làm đề tài luận văn thạc sỹ Lịch sử nghiên cứu vấn đề Là học giả lớn nƣớc ta năm đầu kỷ XX, Phạm Quỳnh sớm nhận đƣợc quan tâm tìm hiểu nhiều nhà nghiên cứu nhiều lĩnh vực khác Những nghiên cứu đánh giá Phạm Quỳnh nói chung, nghiệp tƣ tƣởng văn hóa ơng nói riêng, khảo sát theo tiến trình lịch sử, thấy, bao gồm giai đoạn: nghiên cứu, đánh giá trƣớc Cách mạng tháng Tám 1945; nghiên cứu, đánh giá giai đoạn 1945 – 1975 (ở hai miền Nam, Bắc); nghiên cứu từ 1975 đến * Ở giai đoạn trước Cách mạng Tháng Tám 1945: Phạm Quỳnh đƣợc ý nghiên cứu chủ yếu với tƣ cách nhà văn Những cơng trình nghiên cứu văn học tiêu biểu giai đoạn đề cập đến Phạm Quỳnh nghiệp ông Tiêu biểu hai cơng trình văn học sử: Nhà văn đại (1942) Vũ Ngọc Phan Việt Nam văn học sử yếu (1941) Dƣơng Quảng Hàm Vũ Ngọc Phan nhìn nhận Phạm Quỳnh hai điểm chính: ghi nhận đóng góp ơng quốc văn Việt Nam khẳng định chủ trƣơng văn hóa Phạm Quỳnh: “Ơng ngƣời chủ trƣơng thuyết: đọc sách Tây để thâu thái lấy tƣ tƣởng, lấy tinh thần văn hóa Âu Tây để bồi bổ cho quốc văn khiếm khuyết, để chọn lấy hay ngƣời mà dung hòa với hay mình, gìn giữ cho học khơng sắc, mà có tiến hóa đƣợc” [54, tr.82] Trong đó, Dƣơng Quảng Hàm chia sẻ với Vũ Ngọc Phan việc đánh giá vai trò Phạm Quỳnh với quốc văn Mặt khác, ông ghi nhận Phạm Quỳnh nhƣ ngƣời có thiên hƣớng học thuật tƣ tƣởng việc dịch thuật, góp cơng phổ biến tƣ tƣởng phƣơng Tây Việt Nam: “ơng Quỳnh có cơng dịch thuật học thuyết tƣ tƣởng Thái tây luyện cho tiếng Nam diễn đƣợc ý tƣởng mới” [13, tr.411] Nhƣ vậy, thấy, Vũ Ngọc Phan Dƣơng Quảng Hàm không nói đến đóng góp Phạm Quỳnh văn học Việt Nam, mà khẳng định đóng góp ơng văn hóa (trong việc đƣa chủ trƣơng văn hóa) tƣ tƣởng (trong việc phổ biến tƣ tƣởng) dân tộc Cùng với hai cơng trình này, nhắc đến Phê bình cảo luận (1933) Thiếu Sơn Cuốn sách tuyển tập phê bình Thiếu Sơn số tác giả văn học bật Việt Nam đƣơng thời Trong sách này, Phạm Quỳnh đƣợc đặt đầu sách Về nội dung, có lẽ phần phê bình Phạm Quỳnh Phê bình cảo luận cho thấy chân dung học giả Phạm Quỳnh rõ nét cả, so với hai sách trên, khơng nhìn nhận ơng với tƣ cách nhà văn túy Thiếu Sơn ra, mấu chốt quan niệm Phạm Quỳnh chủ nghĩa quốc gia Từ đó, ơng phân tích chủ trƣơng văn hóa, trị Phạm Quỳnh Việc phân tích quan điểm trị Phạm Quỳnh điều mà Vũ Ngọc Phan Dƣơng Quảng Hàm chƣa nhắc đến Cũng sách này, Thiếu Sơn sớm đƣa nhận định việc Phạm Quỳnh tham gia vào quan trƣờng Theo tác giả, việc dấn thân vào làm trị sai lầm Phạm Quỳnh: “để cho ông địa vị hịa bình mà giúp nƣớc, cịn ích bắt ông phấn đấu trƣờng chánh trị, thứ không hợp với khuynh hƣớng ơng” [85, tr.22] Nhìn chung, thấy, đánh giá nhà nghiên cứu giai đoạn trƣớc năm 1945, Phạm Quỳnh học giả có nhiều đóng góp cho văn hóa dân tộc, văn học Tuy nhiên, Phạm Quỳnh nhà văn túy Nói hơn, Phạm Quỳnh không ngƣời chuyên lĩnh vực Ơng viết nhiều lĩnh vực khác Điều khiến cho viết ơng động đến nhiều vấn đề, không văn học: văn hóa, tƣ tƣởng triết học, trị, giáo dục… Chính vậy, khía cạnh khác, Phạm Quỳnh nhận đƣợc đánh giá khác từ nhiều học giả thời, không từ nhà nghiên cứu văn học Trong số đánh giá đó, bật hơn, lại đánh giá mang tính phê phán Trƣớc tiên, cần phải nhắc đến “vụ án Truyện Kiều”, tranh luận nhà Nho Ngô Đức Kế, Huỳnh Thúc Kháng với ông chủ bút Nam Phong, xung quanh câu nói tiếng Phạm Quỳnh diễn thuyết nhân ngày giỗ Nguyễn Du năm 1924: “Truyện Kiều còn, tiếng ta còn, tiếng ta cịn, nƣớc ta cịn” [64, tr.93] Đây khơng đơn đánh giá khía cạnh văn học, tranh luận văn học túy Bởi, quan niệm ngƣời xem Truyện Kiều kiệt tác văn học, “tà thƣ”, “dâm thƣ”, nhận định Phạm Quỳnh đối tƣợng phê phán Vấn đề chỗ Phạm Quỳnh ca ngợi Truyện Kiều, mà chỗ ông gắn số phận đất nƣớc với tác phẩm Ngô Đức Kế, từ lập trƣờng nhà Nho, phê phán Phạm Quỳnh cách nặng nề: “một anh giả dối lóp lép, đứng đầu sùng bái Kiều, mà bọn u mê hờ hững gào rán sức để họa theo” [91, tr.309] Mấu chốt tranh luận chỗ, Phạm Quỳnh Ngơ Đức Kế có cách tiếp cận khác Truyện Kiều, bên nhìn nhận từ góc độ ngơn ngữ văn tự, bên thiên chuẩn mực luân lý Rốt cuộc, khác cách tiếp cận họ gây nên “vụ án Truyện Kiều” tiếng Nhƣng trƣớc cơng kích từ phía Ngơ Đức Kế, Phạm Quỳnh khơng hồi đáp Đó ngun nhân dẫn đến phê phán tiếp theo, từ phía ngƣời cộng ơng Nam Phong tạp chí: Phan Khơi, tiếp đến, nhà chí sĩ lão thành: Huỳnh Thúc Kháng Trong viết “Cảnh cáo nhà học phiệt”, Phan Khôi hƣớng phê phán vào nhận định Phạm Quỳnh Truyện Kiều, mà hƣớng vào thái độ “im lặng” ông trƣớc cơng kích Ngơ Đức Kế Vấn đề ơng đặt khơng cịn vấn đề Truyện Kiều nữa, mà vấn đề trách nhiệm thái độ sẵn sàng đối thoại, tranh luận ngƣời trí thức Phạm Quỳnh có hồi đáp cơng kích Nam Phong tạp chí số 152 Tiếp sau viết đó, Huỳnh Thúc Kháng viết “Chánh học tà thuyết có phải vấn đề quan hệ chung không?” để phê phán Phạm Quỳnh Ở viết này, Huỳnh Thúc Kháng, đứng phía Ngơ Đức Kế, phê phán cách nhìn túy ngơn ngữ, văn tự Phạm Quỳnh Truyện Kiều, đồng thời phê phán nhân cách Phạm Quỳnh Cũng phải thấy rằng, đánh giá Phạm Quỳnh, Phan Khơi giữ thái độ có phần khách quan Thậm chí, Phan Khơi sẵn sàng chia sẻ với Phạm Quỳnh vấn đề mà hai ông chung quan điểm Chính thế, Phan Khơi sau lại có phê phán viết phê phán Phạm Quỳnh Huỳnh Thúc Kháng Nhƣ vậy, vấn đề Truyện Kiều, đây, địa hạt văn chƣơng túy Những tranh luận xung quanh liên quan đến loạt vấn đề rộng hơn: đạo đức, văn hóa, trị Sự bất đồng chủ yếu xuất phát từ cách tiếp cận khác nhà trí thức thời Và phức tạp tranh luận đƣợc thể rõ lại trở thành đề tài cho tranh luận khác giới nghiên cứu Sài Gịn sau đó, vào năm 1962 “Vụ án Truyện Kiều” kiện có ảnh hƣởng lớn đến Phạm Quỳnh cách đánh giá Phạm Quỳnh Vì vậy, khơng khó hiểu ngày cuối đời, suy nghĩ Kiều theo đuổi Phạm Quỳnh Trong “Cô Kiều với tôi”, ông nhắc lại: “Câu (tức câu nói diễn thuyết năm 1924 – TG), ngƣời có ngƣời khơng hiểu, có ngƣời hiểu lầm” [81, tr.68] Điều đáng tiếc câu nằm dòng cuối tùy bút dang dở Phạm Quỳnh viết tiếp lý giải Nếu Phạm Quỳnh hồn tất viết này, có thêm để hiểu ông Bên cạnh đó, cần phải kể đến nhìn nhận Phạm Quỳnh hai nhà trí thức lớn Việt Nam đầu kỷ XX: Phan Bội Châu Phan Châu Trinh Nếu nhƣ Ngô Đức Kế, Huỳnh Thúc Kháng, Phan Khôi ngƣời trực tiếp đƣa tranh luận phê phán Phạm Quỳnh viết mình, Phan Bội Châu Phan Châu Trinh khơng có viết trực tiếp hƣớng đến Phạm Quỳnh Đánh giá họ Phạm Quỳnh đƣợc bày tỏ họ đƣa quan điểm số vấn đề Phan Bội Châu tỏ bất đồng với Phạm Quỳnh lĩnh vực hiến pháp Trong trả lời vấn báo Đông Tây, đƣợc hỏi ý kiến Hiến pháp Phạm Quỳnh, ông trả lời: “Nhƣng hiến pháp PQ ta mang tƣ cơng dân đất nƣớc có độc lập, chủ quyền, có quyền bình đẳng với quốc gia, dân tộc giới, không cịn ngƣời dân nƣớc nơ lệ nhƣ năm đầu kỷ XX Thứ hai, Phạm Quỳnh đƣa cách giải mềm dẻo mâu thuẫn truyền thống đại, bảo tồn phát triển Hƣớng ơng, thời đoạn đó, đối chọi lại khuynh hƣớng “hủ Nho” khuynh hƣớng “hủ Tây”, hƣớng đắn Ở chƣa bàn đến chuyện, Phạm Quỳnh nhận thức truyền thống văn hóa Việt Nam nhƣ nào, hay cần phải đại hóa cách Nhƣng đƣờng lên đại từ truyền thống, đại hóa truyền thống mà ông đƣa (dù chƣa thể thực hóa) tiếp tục đƣợc hồn thiện Chính cách nhìn truyền thống khơng phải nhƣ thứ bất biến, mà nhƣ thứ khả biến giúp Phạm Quỳnh tìm đƣợc cho chỗ đứng phù hợp gián cách hệ mà trình xâm nhập văn hóa phƣơng Tây tạo Việt Nam, để qua đó, phần đóng góp vào việc hóa giải đứt đoạn văn hóa diễn Khoảng cách hệ không đƣợc khỏa lấp đại không bắt nguồn từ truyền thống, ngƣợc lại, truyền thống khƣớc từ q trình đại hóa Truyền thống văn hóa thứ đƣợc trao truyền qua hệ, thế, trình bảo tồn truyền thống việc nhiều hệ, hệ mang nhiều giá trị sống khác biệt Nếu tiến trình đó, hệ khơng gặp đƣợc nhau, truyền thống đại khơng tìm đƣợc tiếng nói chung, khó tƣởng tƣợng đƣợc tƣơng lai văn hóa đến đâu Đó tồn khơng cho hệ Phạm Quỳnh Đây tiếng nói ngƣời Việt Nam đƣơng đại nghiên cứu triết học phƣơng Tây (một ngƣời đứng hai văn hóa): “Nhìn từ khía cạnh tính liên tục tính thể, mâu thuẫn “truyền thống đại” trƣớc hết mâu thuẫn hai hay nhiều hệ Làm để hệ sau chấp nhận kế tục truyền thống văn hóa ngƣời trƣớc, để truyền thống có ý nghĩa đại đóng góp vào “yên dân”? Mỗi chặng đƣờng, hệ trở thành khứ cho tƣơng lai, văn hóa sống động hơm trở thành hơm qua ngày mai “Truyền thống” bao gồm phƣơng thức thực cho đƣợc chuyển tiếp sức sống đại cho hệ tƣơng lai Đó ý nghĩa sinh động truyền thống, chống lại khuynh hƣớng rập khuôn, chép sáo rỗng nhƣ khuynh hƣớng bắt chƣớc, 82 lặp lại, tùy tiện sử dụng nhầm lẫn loại hàng phế thải “second hand” thay sản phẩm văn hóa đầu tay” [33, tr.46] Còn lời nhắn nhà trí thức Tây học đầu kỷ XX cho hệ mình: “Hãy khoan dung (với hệ trƣớc – TG), cố gắng làm tốt nhất, anh Nhƣng cần nhớ tất anh làm mà đến kết phủ nhận mảnh đất xảo quyệt lừa lọc, “nhấn chìm anh vào vụ nói dối làm anh khơ cằn đi” [80, tr.294] Giữa truyền thống đại cần đến nối kết nhƣ vậy, hệ trƣớc với hệ sau cần đến khoan dung nhƣ Thứ ba, quan niệm vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc Phạm Quỳnh sở để ơng thực thi hoạt động cụ thể đóng góp vào trình xây dựng Một văn hóa theo ý tƣởng ông, thực tế, trở thành thực Song nhìn vào di sản văn hóa tinh thần mà Phạm Quỳnh để lại cho văn hóa Việt Nam, thấy, đóng góp ơng khơng nhỏ Ơng ngƣời tận tụy truyền bá giá trị tốt đẹp văn hóa phƣơng Tây đến ngƣời đọc Việt Nam Những viết chủ đề ông đa dạng, từ viết phổ thông khoa học thƣờng thức (giới thiệu tàu lƣợn, y khoa, kinh tế…), viết giới thiệu danh nhân khoa học phƣơng Tây, viết văn học phƣơng Tây, viết tƣ tƣởng triết học phƣơng Tây (nghiên cứu, dịch thuật) Trong bối cảnh nƣớc ta đầu kỷ XX, không báo đơn thuần, mà tài liệu học tập cho nhiều niên trí thức nƣớc ta Ở khía cạnh bảo tồn sắc văn hóa quảng bá giá trị văn hóa dân tộc, Phạm Quỳnh lại viết nhiều khảo cứu văn hóa tƣ tƣởng Việt Nam phƣơng Đông, nhƣ viết thơ ca Việt Nam, ca dao tục ngữ, Khổng Tử, Mạnh Tử, Mặc Tử, Phật giáo… Nhiều số đƣợc ơng viết tiếng Pháp, chí đọc trƣớc viện Hàn lâm khoa học Pháp Về việc giữ gìn phát triển tiếng nói dân tộc, Phạm Quỳnh ngƣời hoạt động hăng hái nhằm chuẩn hóa, phổ biến hóa, hàn lâm hóa chữ quốc ngữ Những viết ông, từ chủ để phổ thông chủ để triết học, đƣợc ông viết chữ quốc ngữ Thơng qua đó, ơng góp sức vào q trình phổ biến chữ quốc ngữ chứng minh chữ quốc ngữ không đủ sức làm nên tác phẩm văn học có giá trị mà cịn đƣợc sử dụng văn khoa học đòi hỏi tính hàn lâm cao Chữ 83 quốc ngữ mà sử dụng ngày thành nhiều hệ trí thức Việt Nam cuối kỷ XIX, đầu kỷ XX, mà Phạm Quỳnh nhân vật góp phần quan trọng 2.3.2 Hạn chế Bên cạnh giá trị phủ nhận, tƣ tƣởng Phạm Quỳnh vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc chứa đựng nhiều hạn chế Trƣớc hết, ông dựa cách hiểu văn hóa tƣơng đối chật hẹp, nên phác họa ơng văn hóa Việt Nam cịn chƣa tồn diện Ơng ý đến giá trị tinh thần, tìm cách để tạo nên đƣợc tiến hóa lĩnh vực trí tuệ luân lý Ngày nay, hiểu rõ, văn hóa cho Việt Nam, cần phải đƣợc nhìn nhận góc độ rộng Năm 1938, Việt Nam văn hóa sử cương, học giả Đào Duy Anh đƣa cách hiểu văn hóa để triển khai khảo cứu văn hóa Việt Nam: “Hai tiếng văn hóa chẳng qua chung tất phƣơng diện sinh hoạt loài ngƣời ta nói rằng: Văn hóa tức sinh hoạt” [1, tr.11] Đây rõ ràng cách hiểu đầy đủ so với cách hiểu Phạm Quỳnh, Đào Duy Anh để lại cơng trình tồn diện nghiên cứu văn hóa Việt Nam truyền thống dựa cách hiểu Đó lĩnh vực nghiên cứu, cịn lĩnh vực xây dựng đất nƣớc, từ năm bốn mƣơi kỷ XX, Hồ Chí Minh, xuất phát từ cách hiểu rộng văn hóa: “Vì lẽ sinh tồn nhƣ mục đích sống, lồi ngƣời sáng tạo phát minh ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, công cụ cho sinh hoạt ngày mặc, ăn, phƣơng thức sử dụng Toàn sáng tạo phát minh tức văn hố Văn hố tổng hợp phƣơng thức sinh hoạt với biểu mà lồi ngƣời sản sinh nhằm thích ứng nhu cầu đời sống địi hỏi sinh tồn” [40, tr.431], phác họa văn hóa dân tộc cần đƣợc xây dựng năm điểm lớn: “1- Xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập tự cƣờng 2- Xây dựng luân lý: biết hy sinh mình, làm lợi cho quần chúng 3- Xây dựng xã hội: nghiệp có liên quan đến phúc lợi nhân dân xã hội 4- Xây dựng trị: dân quyền 5- Xây dựng kinh tế” [40, tr.431] 84 Mặc dù phác thảo, nhƣng rõ ràng toàn diện bao quát so với quan điểm Phạm Quỳnh Xuất phát từ cách hiểu có phần hạn hẹp văn hóa, lại mắc phải sai lầm chủ trƣơng dựa vào quyền Pháp Việt Nam để phát triển đất nƣớc, ý tƣởng Phạm Quỳnh việc xây dựng văn hóa cho dân tộc sở kết hợp tinh hoa văn hóa Đơng, Tây, đó, khơng thể trở thành thực Thứ hai, ngộ nhận chất thực dân Pháp Phạm Quỳnh khiến ông đƣa hƣớng sai lầm cho việc xây dựng văn hóa Xuất phát từ ngƣỡng mộ văn hóa Pháp, Phạm Quỳnh đến chỗ khẳng định chất nhân đạo quyền bảo hộ, bất chấp hậu tai hại mà quyền gây nên Việt Nam, hậu mà có lúc, thân Phạm Quỳnh nhận thấy, chí nhiều lần phê phán Nhƣng kể phê phán, vấn đề Phạm Quỳnh yêu cầu thay đổi từ phía quyền thực dân, thay đổi mà theo ơng hồn tồn Kết cục Phạm Quỳnh, cho dù có tinh thần dân tộc, song dừng lại chỗ thỏa hiệp với thực dân Pháp Hẳn nhiên, quyền bảo hộ, với chất thực dân, xâm chiếm thuộc địa nó, không đời tự nguyện “trao trả” cho dân tộc Việt Nam độc lập dù khơng hồn toàn (thực tế Phạm Quỳnh thất bại nỗ lực yêu cầu ngƣời Pháp thực Hiệp ƣớc 1884), không đời “ban phát” cho dân tộc điều kiện mà Phạm Quỳnh yêu cầu để xây dựng nên văn hóa Thứ ba, chủ trƣơng bảo tồn phát huy sắc văn hóa dân tộc Phạm Quỳnh chủ trƣơng hợp lý, nhƣng nhận diện sắc văn hóa ơng lại có nhiều khiếm khuyết Việc ông đặt vấn đề nhận định lại giá trị luân lý Nho giáo yêu cầu đáng, nhƣng việc xem nhƣ yếu tố tảng văn hóa Việt Nam khứ tƣơng lai lại đề cao thái Nho giáo Có lẽ mặc cảm văn hóa chịu ảnh hƣởng sâu đậm Trung Hoa dẫn Phạm Quỳnh đến nhận định Nho giáo, sản phẩm văn hóa Trung Hoa, khó làm nên “quốc túy”, làm nên sắc văn hóa Việt Nam Rõ ràng, cốt lõi văn hóa dân tộc, Phạm Quỳnh khơng nói đến yếu tố văn hóa địa, yếu tố thuộc tầng văn hóa Đơng Nam Á văn hóa Việt Nam, yếu tố phân biệt văn hóa Việt Nam với văn hóa khác Mặc dù ơng đặt vấn đề 85 phê phán, thay đổi, cải biến Nho giáo, song rõ ràng, ông nhầm lẫn lấy Nho giáo làm tảng cốt lõi cho phát triển văn hóa Việt Nam Trên thực tế, Nho giáo đóng vai trị quan trọng lịch sử dân tộc, có nhiều điểm cịn nguyên giá trị thời đại mới, song xét đến cùng, Nho giáo sản phẩm thời đại lịch sử Đến đầu kỷ XX, Nho giáo cho thấy rõ bất lực việc giải yêu cầu lịch sử dân tộc Quan điểm Phạm Quỳnh, vậy, lại mang tính chất bảo thủ tiến bộ, ơng ln nỗ lực tìm đến điều hòa hai thái cực Cuối cùng, Phạm Quỳnh thể nhận thức thiếu hụt giá trị văn hóa phƣơng Tây Trong đề cập đến giá trị văn hóa phƣơng Tây, Phạm Quỳnh tập trung nhấn mạnh đến khoa học, giá trị khác, mà nhiều trí thức Việt Nam thời khẳng định, dân chủ lại đƣợc ơng nhắc đến Ơng có viết, chí trích dịch Rousseau, Montesquieu, nhà tƣ tƣởng dân chủ tƣ sản vốn ảnh hƣởng lớn đến lớp trí thức cấp tiến nƣớc ta cuối kỷ XIX, đầu kỷ XX; song dấu ấn họ tƣ tƣởng ông dƣờng nhƣ không đậm nét Ý niệm dân chủ chƣa đƣợc ông bàn đến nhƣ giá trị văn hóa phƣơng Tây đại cần đƣợc thâu thái Từ nhà báo Nam Phong Tạp chí trở thành đại thần triều Nguyễn, ông ngƣời bảo hoàng, ngƣời chủ trƣơng chấp nhận bảo hộ ngƣời Pháp quân chủ lập hiến tƣ tƣởng hành động Điều khiến cho ơng, đƣợc tiếp cận với tƣ tƣởng triết học phƣơng Tây cách nhiều hệ trƣớc, song lại có phần lạc hậu họ, nhà Nho tân nhƣ Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng 86 TIỂU KẾT CHƯƠNG Trong nỗ lực suy tƣ tƣơng lai văn hóa dân tộc, Phạm Quỳnh đƣa đƣợc số quan niệm mang tính hệ thống, mẻ vấn đề xây dựng văn hóa cho dân tộc Việt Nam Ơng đƣa quan niệm tảng nhƣ sở xác lập cho việc xây dựng văn hóa dân tộc, mà đó, ơng đề cập đến vấn đề nhƣ: khái niệm văn hóa, mối quan hệ văn hóa trị, văn hóa phƣơng Đơng, văn hóa phƣơng Tây, truyền thống, đại, tiếp nhận văn hóa Trên sở đó, ơng đƣa đƣờng hƣớng cho việc xây dựng văn hóa cho dân tộc Ý tƣởng cốt lõi ông là: xây dựng văn hóa Việt Nam sở điều hịa văn hóa Đơng Tây Q trình xây dựng văn hóa mới, đó, bao gồm hai phƣơng diện: bảo tồn kèm với phát huy, thâu thái kèm với kén chọn Trên sở đó, số giải pháp để xây dựng văn hóa đƣợc ơng phác thảo: lấy quốc văn làm phƣơng tiện gây dựng quốc học, lấy giáo dục dân tộc tiên tiến để tạo dựng tầng lớp trí thức tinh hoa, lấy tầng lớp trí thức tinh hoa làm chủ thể việc xây dựng văn hóa lấy quyền bảo hộ làm chỗ dựa Nhiều kiến giải Phạm Quỳnh chứa đựng giá trị quan trọng không với thời đại ơng, mà với hồn cảnh đƣơng đại, mà nhiều vấn đề ông nêu ra, vấn đề phải đối mặt hôm Nhƣng mặt khác, tƣ tƣởng ông vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc có nhiều hạn chế lớn, nguyên nhân khiến ơng khơng thể thực hóa ý tƣởng 87 C KẾT LUẬN Phạm Quỳnh tiêu biểu cho tầng lớp trí thức Việt Nam năm đầu kỷ XX – tầng lớp trí thức Tây học trƣởng thành giai đoạn sau chiến tranh giới lần thứ Sống thời kỳ rối ren, đất nƣớc nô lệ, xã hội đảo điên, Phạm Quỳnh, nhƣ có tinh thần u nƣớc, khơng khỏi có suy tƣ cho tƣơng lai dân tộc Vào thời điểm đó, tình hình nƣớc giới có biến động lớn, dẫn đến thay đổi mặt đời sống kinh tế, trị, xã hội, văn hóa, tƣ tƣởng nƣớc ta Những thay đổi đặt dân tộc ta đứng trƣớc nhiều vấn nạn, mà số nguy gốc văn hóa Tƣ tƣởng Phạm Quỳnh vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc nảy sinh từ cục diện, bối cảnh văn hóa Ơng lại đƣợc tiếp nhận luồng tƣ tƣởng khác nhau, diện Việt Nam thời điểm đó, để xây dựng nên tƣ tƣởng riêng Đƣợc đào tạo Tây học, ơng có điều kiện thuận lợi Nho sĩ Việt Nam thời kỳ trƣớc việc tiếp nhận văn hóa, tƣ tƣởng triết học phƣơng Tây Nhƣng mặt khác, tinh thần dân tộc lại giúp Phạm Quỳnh không bị đứt đoạn với khứ dân tộc nhƣ nhiều trí thức Tây học lúc Nhờ mà dù khơng đƣợc đào tạo giáo dục Nho học, chừng mực đó, ông có hiểu biết sâu sắc Nho giáo nhiều học thuyết khác phƣơng Đông Trên sở đó, Phạm Quỳnh đƣa quan niệm ông vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc, để góp thêm tiếng nói, kiến giải cho toán chung mà lịch sử dân tộc đặt Phạm Quỳnh cố gắng xây dựng cho tảng lý luận làm sở cho việc đƣa đƣờng hƣớng xây dựng văn hóa dân tộc Nhiều vấn đề văn hóa bản, mà ngày bàn luận, đƣợc Phạm Quỳnh đề cập đến thông qua nhiều viết Ơng đƣa cách hiểu khái niệm văn hóa, kiến giải mối quan hệ văn hóa trị, giải mối quan hệ văn hóa phƣơng Đơng phƣơng Tây, truyền thống đại Con đƣờng mà Phạm Quỳnh xác lập cho văn hóa Việt Nam, thơng qua đó, đƣợc lộ rõ: điều hịa văn hóa Đông – Tây, tân – cựu, lên đại từ truyền thống Đây sở để Phạm Quỳnh phác thảo lộ trình cho văn hóa Việt Nam, lộ trình diễn thống hai phƣơng diện bảo tồn phát huy văn hóa truyền 88 thống tiếp nhận có chọn lọc văn hóa phƣơng Tây đại Đây đƣờng hƣớng mà ngày lựa chọn thực hiện, theo tinh thần Nghị Trung ƣơng 5, khóa VIII Đảng Cộng sản Việt Nam xây dựng phát triển văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà sắc dân tộc Điều cho thấy, số quan niệm ơng giữ giá trị định, cung cấp cho nhiều gợi mở phải đối mặt với vấn đề văn hóa thời đại tồn cầu hóa Tất nhiên, quan niệm Phạm Quỳnh cho thấy bất cập thời điểm năm đầu kỷ XX Trên thực tế, văn hóa Việt Nam khơng theo nhƣ đƣờng mà Phạm Quỳnh tiên liệu Ở khía cạnh này, Phạm Quỳnh ngƣời thất bại khơng thể thực hóa ý tƣởng văn hóa Song khía cạnh tác động đến văn hóa dân tộc mà nói, Phạm Quỳnh khơng hồn tồn thất bại Nếu nhƣ ơng khơng thể kiến tạo đƣợc văn hóa theo ý tƣởng mình, chí ít, ơng số ngƣời xây móng cho văn hóa Những đóng góp ơng cho văn hóa Việt Nam hơm khơng thể phủ nhận, nhắc đến văn hóa Việt Nam hơm nay, văn hóa sau nhiều biến cố lịch sử, giữ đƣợc sắc mình, khơng thể khơng nhắc đến ngƣời nhƣ Phạm Quỳnh tờ tạp chí Nam Phong ơng 89 D TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt: Đào Duy Anh (2010), Việt Nam văn hóa sử cương, Nxb Thời đại, Hà Nội Phan Bội Châu (2000), Toàn tập, tập 7, Nxb Thuận Hóa, Huế Quán Chi (1922), “Ln lý Đơng phƣơng cận lai suy thối”, Nam Phong (Số 60, Quyển X), tr.453 – 460 Thƣợng Chi (1921), “Khảo luân lý học thuyết Thái Tây”, Nam Phong (Số 47, Quyển VIII), tr.354 – 362 Thƣợng Chi (1924), “Bàn phiếm văn hóa Đơng Tây”, Nam Phong (số 84, Quyển XIV), tr.447 – 453 Thƣợng Chi (1926), “Văn hóa trị”, Nam Phong (Số 107, Quyển 19), tr.1 – Thƣợng Chi (1930), “Đọc sách có cảm”, Nam Phong (Số 149, Quyển XXVI), tr.307 – 310 Nguyễn Đình Chú, Trịnh Vĩnh Long (2005), “Báo chí văn chƣơng qua trƣờng hợp: Nam Phong Tạp chí”, Nghiên cứu văn học (Số 2), tr.49 – 55 Nguyễn Trọng Chuẩn (1995), R Đêcáctơ, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 10 Trần Thái Đỉnh (2005), Triết học Descartes, Nxb Vn hc, H Ni 11 Franỗois Meyer (1999), hiu Bergson, Nguyễn Nguyên dịch, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội 12 Trần Văn Giàu (2008), Tổng tập, tập 3, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội 13 Dƣơng Quảng Hàm (2002), Việt Nam văn học sử yếu, Nxb Hội nhà văn, Hà Nội 14 Đỗ Hồng Hạnh (2001), “Phan Bội Châu nhịp cầu nối truyền thống cận đại Việt Nam”, Những người qua hai kỷ, Nxb Lao động, Hà Nội 15 Đỗ Hồng Hạnh (2001), “Phan Văn Trƣờng từ truyền thống đến đại”, Những người qua hai kỷ, Nxb Lao động, Hà Nội 16 Trần Thị Hạnh (2013), Quá trình chuyển biến tư tưởng Nho sĩ Việt Nam 30 năm đầu kỷ XX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 17 Nguyễn Vũ Hảo (2006), “Giao tiếp liên văn hóa bối cảnh tồn cầu hóa, số vấn đề triết học”, Triết học (Số 7), tr.49 – 56 90 18 Nguyễn Vũ Hảo (2007), “Phƣơng pháp tiếp cận triết học so sánh Đông – Tây, lịch sử vấn đề triển vọng”, Triết học (Số 5), tr.26 – 33 19 Nguyễn Hùng Hậu chủ biên (2002), Đại cương lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam, tập 1, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội 20 Hoàng Ngọc Hiến (2009), Franỗois Jullien & Nghiờn cu so sỏnh húa ụng Tõy (Dn nhp cụng vic nghiờn cu ca Franỗois Jullien), Nxb Lao động, Hà Nội 21 Hoàng Ngọc Hiến (2011), Luận bàn minh triết & minh triết Việt, Nxb Tri thức, Hà Nội 22 Nguyễn Công Hoan (1971), Đời viết văn tôi, Nxb Văn học, Hà Nội 23 Đỗ Thị Hịa Hới (1996), Tìm hiểu tư tưởng dân chủ Phan Châu Trinh, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 24 Đỗ Thị Hòa Hới (2001), “Huỳnh Thúc Kháng đời tƣ tƣởng”, Những người qua hai kỷ, Nxb Lao động, Hà Nội 25 Đỗ Thị Hòa Hới (2001), “Phan Châu Trinh nhà tƣ tƣởng dân chủ Việt Nam đầu kỷ XX”, Những người qua hai kỷ, Nxb Lao động, Hà Nội 26 Cao Xuân Huy (1995), Tư tưởng phương Đơng gợi điểm nhìn tham chiếu, Nxb Văn học, Hà Nội 27 Đỗ Quang Hƣng chủ biên (2000), Lịch sử báo chí Việt Nam 1865 – 1945, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội 28 Trần Trọng Kim (2008), Nho giáo, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội 29 Nhật Hoa Khanh (2006), “Phạm Quỳnh án tử hình ơng”, Xưa & Nay ( Số 269), tr.31 – 33 30 Nguyễn Văn Khoan (2011), Phạm Quỳnh – góc nhìn, Nxb Cơng an nhân dân, Hà Nội 31 Nguyễn Văn Khoan (2012), Phạm Quỳnh – góc nhìn, tập 2, Nxb Cơng an nhân dân, Hà Nội 32 Phan Khôi (2005), Tác phẩm đăng báo 1929, Nxb Đà Nẵng, Đà Nẵng 33 Thái Kim Lan (2009), “Truyền thống đại”, Tia sáng (Số 18), tr 43 – 46 34 Thanh Lãng (1967), Bảng lược đồ văn học Việt Nam, Quyển hạ, Nxb Trình bày, Saigon 91 35 Đinh Xuân Lâm chủ biên (1997), Tân thư xã hội Việt Nam cuối kỷ XIX đầu kỷ XX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 36 Đinh Xuân Lâm chủ biên (2007), Đại cương lịch sử Việt Nam, tập II, Nxb Giáo dục, Hà Nội 37 Khúc Hà Linh (2012), Phạm Quỳnh dịng chảy văn hóa dân tộc, Nxb Thanh niên, Hà Nội 38 Nguyễn Ngọc Long, Nguyễn Hữu Vui chủ biên (2006), Giáo trình triết học Mác – Lênin, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 39 Trƣờng Lƣu (1999), Văn hóa số vấn đề lý luận, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 40 Hồ Chí Minh (2000), Tồn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 41 Hồ Chí Minh (2000), Tồn tập, tập 10, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 42 Trần Viết Nghĩa (2012), Trí thức Việt Nam đối diện với văn minh phương Tây thời Pháp thuộc, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 43 Phạm Thị Ngoạn (1993), Tìm hiểu tạp chí Nam Phong 1917 – 1934, Phạm Trọng Nhân dịch, Ý Việt, Yerres 44 Phan Ngọc (2004), Bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội 45 Phan Ngọc (2005), Một thức nhận văn hóa Việt Nam, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội 46 Phan Ngọc (2006), Sự tiếp xúc văn hóa Việt Nam với Pháp, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội 47 Vũ Dƣơng Ninh, Nguyễn Văn Hồng (2006), Lịch sử giới cận đại, Nxb Giáo dục, Hà Nội 48 Vũ Dƣơng Ninh chủ biên (2007), Phong trào cải cách số nước Đông Á kỷ XIX – đầu kỷ XX, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội 49 PGS PTS Nguyễn Quang Ngọc chủ biên (1998), Cơ cấu xã hội trình phát triển lịch sử Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 50 Vƣơng Trí Nhàn (2005), “Vai trị trí thức q trình tiếp nhận văn hóa phƣơng Tây Việt Nam đầu kỷ XX”, Nghiên cứu văn học (Số 7), tr.45 – 60 51 Nhiều tác giả (2007), Du ký Việt Nam Nam Phong tạp chí 1917 – 1934, tập I, Nguyễn Hữu Sơn sƣu tầm giới thiệu, Nxb Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh 92 52 Nhiều tác giả (2007), Du ký Việt Nam Nam Phong tạp chí 1917 – 1934, tập II, Nguyễn Hữu Sơn sƣu tầm giới thiệu, Nxb Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh 53 Nhiều tác giả (2007), Du ký Việt Nam Nam Phong tạp chí 1917 – 1934, tập III, Nguyễn Hữu Sơn sƣu tầm giới thiệu, Nxb Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh 54 Vũ Ngọc Phan (1998), Nhà văn đại, Nxb Văn học, Hà Nội 55 Dƣơng Kinh Quốc (2005), Chính quyền thuộc địa Việt Nam trước cách mạng tháng Tám 1945 (Góp phần tìm hiểu sở Lịch sử - Xã hội Việt Nam thời dân Pháp thống trị), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 56 Hồ Sỹ Q (1999), Tìm hiểu văn hóa văn minh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 57 Phạm Quỳnh (1913), “Học cũ, học mới”, Đông Dương (Số 5), tr.4 – 58 Phạm Quỳnh (1913), “Tân cổ học bình luận”, Đông Dương (Số 8), tr.8 – 10 59 Phạm Quỳnh (1917), “Mấy nhời nói đầu”, Nam Phong (Số 1, Quyển I), tr.1 – 60 Phạm Quỳnh (1917), “Trƣờng đại học”, Nam Phong (Số 3, Quyển I), tr.145 – 152 61 Phạm Quỳnh (1920), “Thân thể tinh thần”, Nam Phong (Số 32, Quyển VI), tr.120 – 125 62 Phạm Quỳnh (1921), “Bài viếng chí chủ bút đọc lúc hạ huyệt cụ Nguyễn Bá Học Nam Định ngày 28 Aout 1921”, Nam Phong (Số 50, Quyển IX), tr.164 – 166 63 Phạm Quỳnh (1924), “Học phong sĩ khí”, Nam Phong (Số 79, Quyển XIV), tr.1 – 64 Phạm Quỳnh (1924), “Bài diễn thuyết quốc văn ông Phạm Quỳnh”, Nam Phong (số 86, XV), tr.91 - 94 65 Phạm Quỳnh (1930), “Văn hóa Pháp tiền đồ nƣớc Nam”, Nam Phong (Số 147, Quyển XXVI), tr.99 – 102 66 Phạm Quỳnh (1930), “Trả lời “Cảnh cáo nhà học phiệt” “Phụ nữ tân văn” (Số 152, Quyển XXVII), tr.10 – 14 67 Phạm Quỳnh (1930), “Nƣớc Nam năm mƣơi năm nào?”, Nam Phong (Số 154, Quyển XXVII), tr.215 – 219 68 Phạm Quỳnh (1930), “Bảo thủ với tiến hóa”, Nam Phong (Số 156, Quyển XXVII), tr.431 – 434 93 69 Phạm Quỳnh (1930), “Cải cách trí thức tinh thần”, Nam Phong (Số 156, Quyển XXVII), tr.435 – 438 70 Phạm Quỳnh (1931), “Bàn quốc học”, Nam Phong (Số 163, Quyển XXVIII), tr.515 – 522 71 Phạm Quỳnh (1931), “Giải nghĩa đồng hóa”, Nam Phong (Số 163, Quyển XXVIII), tr.523 – 526 72 Phạm Quỳnh (1931), “Quốc học với trị”, Nam Phong (Số 165, Quyển XXIX), tr.107 – 111 73 Phạm Quỳnh (1932), “Phong hóa suy đồi”, Nam Phong (Số 171, Quyển XXX), tr 339 – 344 74 Phạm Quỳnh (1932), “Nhà Nho”, Nam Phong (Số 172, Quyển XXX), tr.449 – 458 75 Phạm Quỳnh (1932), “Nghĩa tôn quân với thời mới”, Nam Phong (Số 175, Quyển XXXI), tr.101 – 108 76 Phạm Quỳnh (1928), Cái quan niệm người quân tử triết học đạo Khổng, Đông Kinh Ấn Quán, Hà Nội 77 Phạm Quỳnh (2001), Mười ngày Huế, Nxb Văn học, Hà Nội 78 Phạm Quỳnh (2003), Luận giải văn học triết học, Trịnh Bá Đĩnh tuyển chọn, giới thiệu, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội 79 Phạm Quỳnh (2005), Thượng Chi văn tập, Nxb Văn học, Hà Nội 80 Phạm Quỳnh (2007), Tiểu luận viết tiếng Pháp thời gian 1922 – 1932, Phạm Toàn giới thiệu biên tập, Nxb Tri thức, Hà Nội 81 Phạm Quỳnh (2011), Hoa Đường tùy bút 51 dịch thơ Đỗ Phủ, Nxb Hội nhà văn, Hà Nội 82 Phạm Quỳnh (2013), Tuyền tập du ký, Nguyễn Hữu Sơn sƣu tầm giới thiệu, Nxb Tri thức, Hà Nội 83 Lê Văn Siêu (2006), Văn học sử Việt Nam, Nxb Văn học, Hà Nội 84 Mai Sơn biên soạn (2007), 101 triết gia, Nxb Tri thức, Hà Nội 85 Thiếu Sơn (1933), Phê bình cảo luận, Éditions Nam Ky, Hà Nội 86 Trịnh Văn Thảo (2013), Ba hệ trí thức người Việt (1862 – 1954) – Nghiên cứu lịch sử xã hội, Nguyễn Văn Khánh tổ chức dịch, Nxb Thế giới, Hà Nội 94 87 Nguyễn Q Thắng (2006), Phong trào Duy tân với khuôn mặt tiêu biểu, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội 88 Lê Sỹ Thắng (1997), Lịch sử tư tưởng Việt Nam, tập 2, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 89 Chƣơng Thâu (1997), Đông Kinh Nghĩa Thục phong trào cải cách văn hóa đầu kỷ XX, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội 90 Trần Ngọc Thêm (1996), Tìm sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh 91 Thơ văn yêu nước cách mạng đầu kỷ XX (1900 – 1930) (1976), Nxb Văn học, Hà Nội 92 Nguyễn Đức Thuận (2008), Văn Nam Phong tạp chí (diện mạo thành tựu), Nxb Văn học, Hà Nội 93 Đỗ Lai Thúy (2006), “Đọc lại tạp chí Nam Phong Phạm Quỳnh”, Tia sáng (Số 12), tr.43 – 45 94 TS Đỗ Thị Minh Thúy chủ biên (2006), Tư tưởng Hồ Chí Minh với vấn đề văn hóa phát triển, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội 95 TS Đỗ Thị Minh Thúy, TS Nguyễn Hồng Sơn (2010), Phong trào tân chuyển biến văn hóa Việt Nam đầu kỷ XX, Nxb Từ điển bách khoa, Hà Nội 96 Nguyễn Tài Thƣ chủ biên (1993), Lịch sử tư tưởng Việt Nam, tập 1, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 97 Phạm Tôn (2006), “Ngƣời nặng lòng với nƣớc”, Xưa & Nay (Số 267), tr.15 – 20 98 Trịnh Trí Thức, Nguyễn Vũ Hảo chủ biên (2006), Tư tưởng triết học Việt Nam bối cảnh du nhập tư tưởng Đông – Tây nửa đầu kỷ XX, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội 99 Tứ thư (2009), Đoàn Trung Cịn dịch, Nxb Thuận Hóa, Huế 100 Nguyễn Ánh Tuyết (2013), Chúng sống thế, Nxb Tri thức, Hà Nội 101 Nguyễn Đình Tƣờng (2006), “Giữ gìn phát huy giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam trƣớc tác động tồn cầu hóa”, Triết học (Số 5), tr.28 – 32 102 Phan Châu Trinh (2005), Toàn tập, tập 3, Nxb Đà Nẵng, Đà Nẵng 95 103 Nguyễn Văn Trung (1963), Chủ nghĩa thực dân Pháp Việt Nam: thực chất huyền thoại, Tập 1: Văn hóa trị, Nam Sơn, Saigon 104 Nguyễn Văn Trung (1974), Chủ đích Nam Phong, Trí Đăng, Saigon 105 Nguyễn Văn Trung (1975), Trường hợp Phạm Quỳnh, Nam Sơn, Saigon 106 Nguyễn Văn Trung (1993), Trương Vĩnh Ký nhà văn hóa, Nxb Hội nhà văn, Hà Nội 107 Nguyễn Hữu Vui chủ biên (2008), Lịch sử triết học, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 108 Nguyễn Khắc Xuyên (1968), Mục lục phân tích tạp chí Nam Phong 1917 - 1934, Trung tâm học liệu Giáo dục, Sài Gòn 109 Yoshiharu Tsuboi (2011), Nước Đại Nam đối diện với Pháp Trung Hoa 1847 – 1885, Nguyễn Đình Đầu dịch, Nxb Tri thức, Hà Nội 110 Nam Phong tạp chí (Bản DVD Viện Việt học thực hiện) Tiếng Anh: 111 William J Duiker (1976), The Rise of Nationalism in Vietnam, 1900 – 1941, Cornell University Press, New York Trang web: 112 http://phamquynh.wordpress.com 113 http://vi.wikipedia.org 96 ... TRONG TƯ TƯỞNG CỦA PHẠM QUỲNH VỀ VẤN ĐỀ XÂY DỰNG NỀN VĂN HÓA DÂN TỘC 2.1 Quan niệm Phạm Quỳnh sở xác lập cho việc giải vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc 2.1.1 Về khái niệm văn hóa mối quan hệ văn hóa. .. VẤN ĐỀ XÂY DỰNG NỀN VĂN HÓA DÂN TỘC 2.1 Quan niệm Phạm Quỳnh sở xác lập cho việc giải vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc 2.1.1 Về khái niệm văn hóa mối quan hệ văn hóa với trị 2.1.2 Về văn hóa phƣơng... đối mặt với vấn đề văn hóa dân tộc thời đại tồn cầu hóa Với lý đó, chọn vấn đề “Tƣ tƣởng Phạm Quỳnh vấn đề xây dựng văn hóa dân tộc? ?? làm đề tài luận văn thạc sỹ Lịch sử nghiên cứu vấn đề Là học