Giáo dục nghệ thuật việc hình thành, phát triển phẩm chất lực học sinh 24/07/2019 Cỡ chữMàu chữ: Giáo dục nghệ thuật, giáo dục thẩm mĩ lực thẩm mĩ Giáo dục nghệ thuật lĩnh vực thuộc giáo dục thẩm mĩ Từ điển bách khoa Tâm lí học, Giáo dục học Việt Nam[1] định nghĩa giáo dục thẩm mĩ (Aesthetics education) “bộ phận quan trọng giáo dục, phận giáo dục tồn diện, gắn bó chặt chẽ thực thơng qua tất q trình giáo dục khác nhà trường Giáo dục thẩm mĩ đào tạo phát triển thẩm mĩ (tình cảm thẩm mĩ, thị hiếu thẩm mĩ, lực thẩm mĩ) nhân cách, làm cho nhân cách có quan hệ thẩm mĩ đắn thực (giáo dục thẩm mĩ), đồng thời thông qua phương tiện thẩm mĩ, đặc biệt phương tiện nghệ thuật để tác động đến phát triển tồn diện hài hịa nhân cách (giáo dục thẩm mĩ)” Theo đó, nhà trường, giáo dục thẩm mĩ thực qua môn học hoạt động giáo dục, nhằm hình thành lực thẩm mĩ.Giáo dục thẩm mĩ góp phần quan trọng q trình kiến tạo phát triển tồn diện hài hịa nhân cách học sinh Với mục tiêu “Nâng cao chất lượng giáo dục tồn diện”, giáo dục nghệ thuật nói riêng giáo dục thẩm mĩ nói chung ln được Đảng Nhà nước đặc biệt quan tâm Nghị số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Đảng đổi bản, toàn diện giáo dục đào tạo đề nhiệm vụ, giải pháp: “Đổi chương trình nhằm phát triển lực phẩm chất người học, hài hịa đức, trí, thể, mĩ; dạy người, dạy chữ dạy nghề Chú trọng giáo dục nhân cách, đạo đức, lối sống, tri thức pháp luật ý thức công dân Tập trung vào giá trị văn hóa, truyền thống đạo lý dân tộc, tinh hoa văn hóa nhân loại, giá trị cốt lõi nhân văn chủ nghĩa Mác - Lênin tư tưởng Hồ Chí Minh” Qn triệt tinh thần đó, Bộ Giáo dục Đào tạo xây dựng Chương trình giáo dục phổ thơng (Ban hành kèm theo Thơng tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 Bộ trưởng Bộ Giáo dục Đào tạo)với mục tiêu hình thành phát triển cho học sinh phẩm chất chủ yếu: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm ; đồng thời, hình thành phát triển cho học sinh lực cốt lõi (bao gồm lực chung hình thành, phát triển thơng qua tất môn học hoạt động giáo dục: lực tự chủ tự học, lực giao tiếp hợp tác, lực giải vấn đề sáng tạo) lực đặc thù hình thành, phát triển chủ yếu thông qua số môn học hoạt động giáo dục: lực ngôn ngữ, lực tính tốn, lực khoa học, lực cơng nghệ, lực tin học, lực thẩm mĩ (chúng nhấn mạnh – NTH), lực thể chất Chương trình giáo dục phổ thơng xác định: lực thẩm mĩ học sinh bao gồm lực âm nhạc, lực mĩ thuật, lực văn học ; lực thể qua hoạt động: (1) Nhận thức yếu tố thẩm mĩ; (2) Phân tích, đánh giá yếu tố thẩm mĩ; (3) Tái hiện, sáng tạo ứng dụng yếu tố thẩm mĩ Theo đó, yêu cầu cần đạt lực thẩm mĩ học sinh lớp học, cấp học qui định chương trình mơn Âm nhạc, Mĩ thuật, Ngữ văn thực chương trình nhiều mơn học, hoạt động giáo dục, phù hợp với đặc điểm môn học hoạt động giáo dục, ba mơn học kể trêngiữ vai trị chủ đạo Như vậy, nói: vị trí tầm quan trọng lực thẩm mĩ chương trình giáo dục phổ thơng cần thực mối quan hệ tương tác, tích hợpđa chiều vàxuyên thấm nhiều môn học hoạt động giáo dục Bài viết đề cập hoạt động giáo dục nghệ thuật việc hình thành, phát triển phẩm chất lực thẩm mĩ học sinh Giáo dục nghệ thuật với việc hình thành, phát triển phẩm chất lực học sinh Trước hết, khái niệm, “phẩm chất” – Từ điển Tiếng Việt[2] định nghĩa “cái làm nên giá trị người hay vật”, cịn theo Chương trình giáo dục phổ thơng, “là tính tốt thể ở thái độ, hành vi ứng xử người; với lực tạo nên nhân cách người”, hiểu: khiasi niệm phẩm chất bao gồm bình diện phẩm chất tâm lí phẩm chất trí tuệ; “năng lực” định nghĩalà ”1 Khả năng, điều kiện chủ quan tự nhiên sẵn có để thực hoạt động đó; Phẩm chất tâm lí sinh lí tạo cho người khả hoàn thành loại hoạt động với chất lượng cao [3]” Năng lực (competency, có nguồn gốc tiếng Latinh "competentia") hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau, nghĩa thông dụng thành thạo, khả thực cá nhân công việc Nội hàm khái niệm lực bao gồm kiến thức, kĩ thái độ mà cá nhân hành động thành công/giải thấu đáo nhiệm vụ tình Theo Chương trình giáo dục phổ thơng, lực quan niệm thuộc tính cá nhân hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có q trình học tập, rèn luyện, cho phép người huy động tổng hợp kiến thức, kĩ thuộc tính cá nhân khác hứng thú, niềm tin, ý chí, thực thành công loại hoạt động định, đạt kết mong muốn điều kiện cụ thể ; phẩm chất tính tốt thể thái độ, hành vi ứng xử người; với lực tạo nên nhân cách người Như vậy, nói: phẩm chất đánh giá hành vi, lực đánh giá hiệu hoạt động Theo đó, nội dung giáo dục nghệ thuật định hướng nhằm góp phần hình thành, phát triển phẩm chất chủ yếu lực chung cho học sinh; đồng thời, thông qua việc trang bị kiến thức cốt lõi, kĩ lĩnh vực nghệ thuật, tập trung hình thành, phát triển lực thẩm mĩ phát hiện, bồi dưỡng khiếu nghệ thuật cho học sinh; giáo dục thái độ tôn trọng, khả kế thừa phát huy giá trị văn hoá, nghệ thuật truyền thống dân tộc trình hội nhập giao lưu với giới, đáp ứng mục tiêu giáo dục hài hoà đức, trí, thể, mĩ cho học sinh Ngay từ bậc học mầm non, giáo dục nghệ thuật trọng nhằm“giúp trẻ phát triển thể chất, tình cảm, hiểu biết thẩm mĩ, hình thành yếu tố nhân cách, ”.Đến bậc phổ thông, giáo dục nghệ thuật thực thông qua nhiều môn học, mà cốt lõi môn Âm nhạc môn Mĩ thuật Từ lớp 10 đến lớp 12, học sinh lựa chọn mơn học thuộc nhóm mơn cơng nghệ nghệ thuật phù hợp với định hướng nghề nghiệp, sở thích lực thân Như vậy, thấy: Chương trình giáo dục phổ thơng mới, giáo dục nghệ thuật xây dựng theo quan điểm tập trung phát triển ở học sinh lực âm nhạc mĩ thuật, biểu lực thẩm mĩ lĩnh vực thông qua nội dung giáo dục với kiến thức bản, thiết thực; trọng thực hành; góp phần phát triển hài hồ đức, trí, thể, mĩ định hướng nghề nghiệp cho học sinh Nội dung giáo dục chương trình thiết kế theo hướng kết hợp đồng tâm với tuyến tính; thể rõ đặc trưng nghệ thuật âm nhạc, mĩ thuật sắc văn hố dân tộc; tích hợp cao ở lớp học dưới, phân hoá dần ở lớp học trên, đồng thời “bảo đảm kết nối chặt chẽ lớp học, cấp học với liên thơng với chương trình giáo dục mầm non, chương trình giáo dục nghề nghiệp chương trình giáo dục đại học ” (chúng nhấn mạnh) Mặt khác, với việc trọng khai thác tiềm – yếu tố bên người, từ khơi gợi tinh thần tự học, niềm đam mê khát vọng sáng tạo học sinh – mà đặc biệt nuôi dưỡng tinh thần tự học học tập suốt đời – điểm nhấn quan trọng then chốt đổi bản, toàn diện giáo dục đào tạo Nói đến lực thẩm mĩ nói tới cảm xúc thẩm mĩ – yếu tố tiền đề nhận thức thẩm mĩ, thưởng thức thẩm mĩ sáng tạo thẩm mĩ ; nói tới tư thẩm mĩ – nói tới điều kiện cần thiết để người lĩnh hội giới tính hồn chỉnh, phong phú sinh động vốn có nó, đồng thời để kiến tạo đời sống tâm hồn cao đẹp, góp phần hình thành phát triển khả “cảm thấy trực tiếp mực thước chân để đo giá trị tượng” để hình thành hồn thiện nhân cách –nhờ mà chủ thể khám phá hay, [4] đẹp tác phẩm ý nghĩa đời sống Đó vấn đề địi hỏi phải có giải pháp phù hợp nhằm đổi chất lượng giáo dục nghệ thuật nhà trường phổ thông Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục nghệ thuật nhà trường phổ thông Định hướng phương pháp giáo dục Chương trình Giáo dục phổ thơng qui định: môn học hoạt động giáo dục nhà trường áp dụng phương pháp tích cực hố hoạt động học sinh, giáo viên đóng vai trị tổ chức, hướng dẫn hoạt động cho học sinh, tạo mơi trường học tập thân thiện tình có vấn đề để khuyến khích học sinh tích cực tham gia vào hoạt động học tập, tự phát lực, nguyện vọng thân, rèn luyện thói quen khả tự học, phát huy tiềm kiến thức, kĩ tích luỹ để phát triển Theo đó, hoạt động học tập học sinh bao gồm hoạt động khám phá vấn đề, hoạt động luyện tập hoạt động thực hành Đối với môn nghệ thuật, hoạt động học tập nói tổ chức ngồi khn viên nhà trường thơng qua số hình thức chủ yếu: học lí thuyết; thực tập, trị chơi, đóng vai, dự án nghiên cứu; tham gia xêmina, tham quan, cắm trại; sinh hoạt tập thể, hoạt động phục vụ cộng đồng Tuy nhiên, tuỳ theo mục tiêu, tính chất hoạt động, học sinh tổ chức làm việc độc lập, làm việc theo nhóm làm việc chung lớp phải bảo đảm học sinh tạo điều kiện để tự thực nhiệm vụ học tập trải nghiệm thực tế Để“Chuyển mạnh trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện lực phẩm chất người học” “Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo sở để người học tự cập nhật đổi tri thức, kỹ năng, phát triển lực” cách hiệu quả, hoạt động giáo dục nghệ thuật cần triển khai: 3.1.Tích cực thực đổi phương pháp, hình thức tổ chức dạy học 3.1.1 Xây dựng kế hoạch học theo hướng tăng cường phát huy tính chủ động, tích cực, tự học học sinh thơng qua việc thiết kế tiến trình dạy học thành hoạt động học để thực ở lớp ngồi lớp học Năng lực hình thành phát triển hoạt động, vậy, việc thiết kế tiến trình dạy học lơ gich tâm lí học hoạt động nhận thức tâm lí học phát triển học sinh có ý nghĩa quan trọng nhằm đáp ứng quan điểm dạy học từ học sinh, học sinhvà học sinh 3.1.2 Chú trọng rèn luyện cho học sinh phương pháp tự học, tự nghiên cứu để tiếp nhận vận dụng kiến thức thông qua giải nhiệm vụ học tập đặt học chuyên đề học tập; cân đối thời gian lớp lớp nhằm tạo điều kiện khích lệ học sinh luyện tập, thực hành, trình bày, thảo luận, bảo vệ kết học tập mình; giáo viên tổng hợp, nhận xét, đánh giá, kết luận để học sinh tiếp nhận vận dụng 3.1.3.Căn chương trình mơn học, cấp học, tính chất qui mô học, chủ đề chuyên đề học tập, tiếp tục triển khai thực hiệu việc sử dụng di sản văn hóa tổ chức dạy học liên môn hoạt động giáo dục học theo Hướng dẫn số 73/HD-BGDĐT-BVHTTDL ngày 16/01/2013 liên Bộ GDĐT, Bộ Văn hóa, Thể thao Du lịch 3.2.Tích hợp giáo dục nghệ thuậttheo chủ đề kết nối hệ thống loại hình Với định hướng dạy học giúp học sinh phát triển khả huy động tổng hợp kiến thức, kĩ thuộc nhiều lĩnh vực khác để giải có hiệu vấn đề học tập sống, thực trình lĩnh hội tri thức rèn luyện kĩ năng, việc dạy học tích hợp xu có nhiều triển vọng giáo dục đại Để hình thành phát triển lực thẩm mĩ cho học sinh, cần đặt giáo dục nghệ thuật mối tương quan hệ thống đồng loại hình văn học nghệ thuật (bao gồm Âm nhạc, Mĩ thuật Văn học) Văn họccó khả khơi gợi tình cảm đạo đức nhân văn người, thông qua đồng điệu giúp người nhận thức ý nghĩa sâu xa giá trị chân - thiện - mĩ tình yêu sống Ngữ văn môn học bắt buộc từ lớp đến lớp 12 Trong tác phẩm văn học, hình ảnh, nhịp điệu, tiết tấu ngôn ngôn ngữ thông qua lớp nghĩa tiềm ẩn hàm ngôn Tiếng Việtlà yếu tố cốt lõi mang tính đặc thù hình tượng văn học, việc khai thác hiệu yếu tố nghệ thuật tác phẩm trình dạy học Ngữ văn theo hướng tích hợpvừa góp phần hình thành phát triển lực văn học - biểu lực thẩm mĩ; đồng thời vừa tạo hiệu ứng “cộng hưởng” nhằm bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm để học sinh phát triển tâm hồn hoàn thiện nhân cách Thực tiễn triển khai đổi giáo dục thời gian qua cho thấy: việc dạy học liên mơn, tích hợp theo chủ đề có kết đáng ghi nhận Hoạt động câu lạc hoặc/và học theo chủ đề khai thác từ nhiều bình diện kiến thức lực ngữ văn, âm nhạc, mĩ thuật, giáo dục công dân, ngoại ngữ, tạo tình bộc lộ cộng hưởng hiệu biểu đạt, khơi dậy cảm xúc mẻ hứng thú cho học sinh Theo cách thức tổ chức dạy học này, học sinh phát huy phẩm chất lực thẩm mĩ thông qua việc khai thác tối đa yếu tố đặc thù môn học kết nối nhiều bình diện kiến thức theo mục tiêu cần đạt chủ đề khác 3.3 Chuyển từ học chủ yếu lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, ý hoạt động xã hội, ngoại khóa, kết nối với cộng đồng 3.3.1 Thực tích hợp giáo dục nghệ thuật trongcác hoạt động trải nghiệm trải nghiệm, hướng nghiệp: Hoạt động trải nghiệm (ở tiểu học) Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp (ở trung học sở, trung học phổ thông) hoạt động giáo dục nhằm tạo hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể nghiệm cảm xúc tích cực, khai thác kinh nghiệm có huy động tổng hợp kiến thức, kĩ môn học khác để thực nhiệm vụ giao giải vấn đề thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi; thơng qua đó, chuyển hố kinh nghiệm trải qua thành tri thức mới, kĩ góp phần phát huy tiềm sáng tạo khả thích ứng với sống, môi trường nghề nghiệp tương lai Không giới hạn không gian lớp học truyền thống, thông qua câu lạc văn học nghệ thuật tổ chức theo chủ đề (thường xuyên định kì), kiện, tạo khơng gian cho học sinh bộc lộ khả triển lãm, biểu diễn, xây dựng video clip, hùng biện Theo đó, hoạt động trải nghiệm ở Tiểu học trải nghiệm,hướng nghiệp ở Trung học sở Trung học phổ thông, việc triển khai hoạt động giáo dục nghệ thuật theo phương thức tích hợp q trình tổ chức hoạt động trải nghiệm trải nghiệm, hướng nghiệp vừa đảm bảo tính thống Chương trình giáo dục phổ thông vừa đáp ứng nhu cầu nâng cao hiệu thực tiễn giáo dục nghệ thuật 3.3.2 Tích hợp nội dung giáo dục địa phương: Nội dung giáo dục địa phương vấn đề thời văn hoá, lịch sử, địa lí, kinh tế, xã hội, mơi trường, hướng nghiệp, địa phương bổ sung cho nội dung giáo dục theo qui định chung thống nước, nhằm trang bị cho học sinh hiểu biết nơi sinh sống, bồi dưỡng cho học sinh tình yêu quê hương, ý thức tìm hiểu vận dụng điều học để vận dụng vào thực tiễn ở địa phương.Căn vào đặc điểm vùng miền, sở giáo dục lựa chọn nội dung phù hợp để biên soạn tài liệu tích hợp giáo dục nghệ thuật theo chủ đề hướng dẫn nhà trường địa bàn tổ chức thực Theo cấu trúc chương trình giáo dục, ở cấp tiểu học, nội dung giáo dục địa phương tích hợp với Hoạt động trải nghiệm; ở cấp trung học sở cấp trung học phổ thông, nội dung giáo dục địa phương có vị trí tương đương mơn học khác, đó, việc tiến hành giáo dục nghệ thuật gắn với: - Các vấn đề văn hóa, lịch sử truyền thống địa phương (Lễ hội truyền thống; loại hình nghệ thuật truyền thống; truyền thống quê hương; phong tục, tập quán địa phương; xây dựng nếp sống văn minh, tôn trọng kỉ cương, pháp luật; danh nhân văn hóa; di tích lịch sử; bảo tàng, lịch sử hình thành phát triển địa phương) - Các vấn đề địa lí, kinh tế, hướng nghiệp địa phương (Địa lí tự nhiên; địa lí dân cư; địa lí kinh tế xã hội; địa lí du lịch; làng nghề truyền thống; ngành kinh tế mũi nhọn địa phương) - Các vấn đề trị - xã hội, mơi trường địa phương (Chính sách an sinh xã hội; vấn đề giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống, kĩ sống; bảo vệ môi trường, đa dạng sinh học; ứng phó với biến đổi khí hậu) Các giải pháp đề xuất nhằm phát triển ở học sinh phẩm chất chủ yếu lực chung – mơn Âm nhạc hình thành phát triển cho học sinh lực thể âm nhạc, cảm thụ hiểu biết âm nhạc, ứng dụng sáng tạo âm nhạc, góp phần phát bồi dưỡng học sinh có khiếu âm nhạc; mơn Mĩ thuật hình thành phát triển cho học sinh lực quan sát nhận thức thẩm mĩ, sáng tạo ứng dụng thẩm mĩ, phân tích đánh giá thẩm mĩ, tạo hội để học sinh trải nghiệm ứng dụng mĩ thuật vào thực tiễn, phát bồi dưỡng học sinh có khiếu Albert Einstein cho rằng: "Tất điều có giá trị xã hội người dựa vào hội phát triển hòa hợp cá nhân" (All that is valuable in human society depends upon the opportunity for development accorded the individual) Để trở thành người cơng dân có trách nhiệm, người lao động có văn hố, cần cù, sáng tạo thời đại tồn cầu hố cách mạng cơng nghiệp 4.0, hoạt động giáo dục nghệ thuật nói riêng giáo dục thẩm mĩ nhà trường nói chung gắn với hệ giá trị cần hình thành phát triển tồn diện lực phẩm chất học sinh _ Tài liệu tham khảo: Đảng Cộng sản Việt Nam (2013): Nghị số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương khóa XI đổi bản, tồn diện giáo dục đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, đại hóa điều kiện kinh tế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa hội nhập quốc tế Hồ Chí Minh (1990): Về vấn đề giáo dục, NXB Giáo dục Bộ Giáo dục Đào tạo (2018): Công văn số 3711/BGDĐT-GDTrH ngày 24/8/2018 v/v hướng dẫn thực nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2018-2019 Đỗ Xuân Hà (1997): Giáo dục thẩm mĩ – nợ lớn hệ trẻ, NXB Giáo dục 5 Nguyễn Trọng Hoàn (2019): "Lớn lên âm nhạc" với phát triển toàn diện phẩm chất lực học sinh, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, ngày 28/5 Phạm Văn Tuyến (2017) Giáo dục nghệ thuật – vai trò trách nhiệm , http://nghethuat.hnue.edu.vn/Nghiên-cứu-Trao-đổi/article/1051 [1]GS, TS Phạm Minh Hạc (Chủ biên, 2013), NXB Giáo dục Việt Nam, tr 344 [2]Viện Ngôn ngữ học (2002), NXB Đà Nẵng – Trung tâm Từ đển học, tr 770 [3]Viện Ngôn ngữ học (2002), Sđd, tr 660-661 [4]Viện HLKH Liên Xô (1962): Nguyên lí mĩ học Marx - Lenin, phần II, NXB Sự thật, tr.127 TS Nguyễn Trọng Hoàn (Vụ Giáo dục Trung học ... chất lượng giáo dục nghệ thuật nhà trường phổ thông Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục nghệ thuật nhà trường phổ thông Định hướng phương pháp giáo dục Chương trình Giáo dục phổ thơng... năng, việc dạy học tích hợp xu có nhiều triển vọng giáo dục đại Để hình thành phát triển lực thẩm mĩ cho học sinh, cần đặt giáo dục nghệ thuật mối tương quan hệ thống đồng loại hình văn học nghệ thuật. .. chương trình giáo dục phổ thơng cần thực mối quan hệ tương tác, tích hợpđa chiều vàxuyên thấm nhiều môn học hoạt động giáo dục Bài viết đề cập hoạt động giáo dục nghệ thuật việc hình thành, phát