G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 82 http://ebooks.vdcmedia.com Búâ biïín Àõa Trung Hẫi àậ trúã thânh àiïím du lõch hêëp dêỵn nhêët thïë giúái, àûúåc àấnh giấ cao vò ma àưng úã àêy êëm ấp vâ trûúác kia lâ núi chó dânh cho nhûäng nhâ giâu àùåc lúåi. Cấc búâ biïín xûá Dalmatie (ngây nay ch ëu thåc Croatia, nhêët lâ vúái cấc thânh phưë Split, Dubrovnik) - mang lẩi ngìn lúåi to lúán, giúâ àêy bõ bỗ hoang vò chiï ën tranh. Sûå àưí xư vïì cấc àiïím du lõch cố nùỉng vâ biïín gip cấc nûúác ch nhâ thu nhiïìu ngoẩi tïå vâ tẩo cưng ùn viïåc lâm. Nố thu ht dên lao àưång vïì mưåt sưë t àiïím, gêy mêët cên àưëi vïì mùåt khưng gian trong nûúác, cố nguy cú àưëi vúái cấc v chấy lúán nhiïìu hún bao giúâ hïët, dên cû quấ tẫi úã ven biï ín, rêët nhưån nhẩo vâ ư nhiïỵm.  Bấn àẫo I-bï-rich: Têy Ban Nha vâ Bưì Àâo Nha Nùçm úã têy nam Êu vúái diïån tđch 585.000km2, bấn àẫo I-bï-rđch rưång hún nûúác Phấp. Bấn àẫo nây àùåc trûng búãi hònh dấng bêìu dc vâ àõa hònh àêët cao- núi cấc cao ngun Maseta vâ vng ni tẩo nïn mưåt phong cẫnh nưíi bêåt. Nố côn àùåc trûng búãi sûå tûúng phẫn giûäa mưå t bïn lâ miïìn bùỉc vúái têy bùỉc- khđ hêåu àẩi dûúng êím ûúát vâ mưåt bïn lâ nam vâ àưng nam, núi cố dêëu êën rộ nết ca biïín Àõa Trung Hẫi- lâ ngun nhên ca sûå cùçn cưỵi trïn bïì mùåt vâ sûå khư kiïåt ca nhûäng dông sưng. Hai nûúác “nùång k” rêët khấc biïåt nhau phên chia bấn àẫo nây. Têy Ban Nha rưång hún gêìn 6 lêìn vâ àưng dên hún 4 lêì n so vúái Bưì Àâo Nha. Hai nûúác nây xûa kia cố rêët nhiïìu àiïím chung vïì lõch sûã trong quấ khûá cng nhû trong thúâi gian gêìn àêy. Vâo thúâi Trung cưí, sûå cû tr ca ngûúâi A Rêåp trïn phêìn lúán nhêët ca bấn àẫo nây tẩo ra mưåt trung têm vùn minh rẩng rúä. Mậi túái nùm 1942, cåc chinh phc ca “cấc ưng vua thiïn cha giấo” múái hoân thânh. Thïë k XV-XVI àưëi vúái hai nûúác nây lâ thúâi k khấm phấ vâ chinh phc cấc àïë chïë thûåc dên úã xa mâ tûâ àố hổ mang vïì nhûäng tâi sẫn to lúán. Ngay tûâ àêìu thïë k thûá XVII, Têy Ban Nha vâ Bưì Àâo Nha àậ bùỉt àêìu suy tân vâ têån 200 nùm sau vêỵn chûa cố cấch mẩng cưng nghiïåp. Vâo thïë k XX, “lõch sûã song song” nây vêỵn tiïëp diïỵn. Cẫ hai nûúác àïìu theo chïë àưå àưåc tâi: chïë àưå àưåc tâi Salazar úã Bưì Àâo Nha vâ Franco úã Têy Ban Nha. Dûúâng nhû cẫ hai nûúác àậ tòm àïën chïë àưå dên ch vâo cng mưåt thúâi àiïím. Nùm 1974, “cåc cấch mẩng hoa cêím chûúáng”àậ khai sinh ra úã Bưì Àâo Nha mưåt nïìn cưång hoâ nghõ viïån. Côn ú ã Têy Ban Nha sau cấi chïët ca vua Franco, vua Juan Carlos àậ thiïët lêåp nïn chïë àưå qn ch lêåp hiïën. Nïìn dên ch khưi phc lẩi àậ tẩo àiïìu kiïån cho viïåc gia nhêåp cưång àưìng kinh tïë chêu Êu E.E.C nùm 1986. Nhûng vûúåt ra ngoâi sûå tiïën triïín ca lõch sûã tûúng àưìng êëy (cêìn nối G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 83 http://ebooks.vdcmedia.com thïm úã àêy sûå liïn kïët ngay tûâ àêìu nhûäng nùm 70, t lïå sinh thêëp), nhûäng biïën àưíi vïì kinh tïë xậ hưåi trïn bấn àẫo nây cng diïỵn ra vúái nhõp àưå khấc nhau. Trong khi Têy Ban Nha àang phất triïín mẩnh thò Bưì Àâo Nha vêỵn côn tt hêåu àấng kïí vâ cng vúái Hy Lẩp, lâ nûúác nghêo nhêët trong 15 nûúác liïn minh chêu Êu.  Àưång lûå c kinh tïë vâ cưng nghiïåp hoấ Tûâ mưåt nûúác trong tònh trẩng kếm phất triïín nùm 1950, Têy Ban Nha àậ vûún lïn àûáng hâng thûá 12 trong cấc cûúâng qëc kinh tïë thïë giúái. Nùm 1950, Têy Ban Nha vêỵn lâ mưåt nûúác àang phất triïín vúái mûác sưëng thêëp, dên lâm nưng nghiïåp chiïëm 47% sưë ngûúâi lao àưång vâ nïìn cưng nghiïåp thiïëu thưën. Ngây nay nûúác nây dậ trúã tha ânh cûúâng qëc kinh tïë thûá 7 trïn thïë giúái; GDP àậ tùng 30 lêìn kïí tûâ nùm 1960 (tùng gêëp àưi so vúái cưång àưìng chêu Êu) vâ thu nhêåp àêìu ngûúâi bùçng 60% ca ngûúâi Phấp. viïåc tưí chûác thânh cưng àẩi hưåi thïí thao Olympique qëc tïë Barcếlona vâ triïín lậm qëc tïë Sếville nùm 1992 àậ chûáng tỗ sûác mẩnh ca nûúác nây. Sûå tùng trûúãng bùỉt àêìu tûâ nùm 1960 vúái viïåc múã cûãa ca Têy Ban Nha ra thïë giúái bïn ngoâi, àấnh dêëu bùçng viïåc gia nhêåp liïn húåp qëc vâ qu tiïìn tïå qëc tïë IMF. Àưìng thúâi trong thúâi gian nây phất triïín cấc mưëi quan hïå kinh tïë vúái Mơ vâ Têy Êu. ngìn tû bẫn ca hổ àậ gốp phêìn vâo sûå múã rưång cu ãa Têy Ban Nha vúái sưë vưën dưìi dâo liïn tc tùng mâ ngânh du lõch àôi hỗi. Quấ trònh cưng nghiïåp hoấ àûúåc tùng cûúâng àûúng nhiïn lâ nết àùåc trûng cho Têy Ban Nha nùng àưång vâ biïën chuín. Ngìn vưën nûúác ngoâi, àêìu tû tû nhên vâ qëc doanh trong nûúác àậ tẩo àiïìu kiïån cho phất triïín cưng nghiïåp. Nïìn cưng nghiïåp cố thõ trûúâng lúán trong nûúác àûúåc múã rưång bùç ng viïåc tùng sûác mua vâ àûúåc khuën khđch búãi viïåc gia nhêåp liïn minh chêu Êu, lâ àưëi th cẩnh tranh àấng nïí àưëi vúái cấc nûúác lấng giïìng chêu Êu. Ngânh cưng nghiïåp chiïëm 33% dên lao àưång vâ 37,5% GDP, kïí tûâ nay xïëp thûá 2 trïn thïë giúái vúái gam sẫn xët khấ àa dẩng. Cấc lơnh vûåc àang phất triïín mẩnh nhû sẫn xët ưtư dơ nhiïn lâ côn ph thå c vïì vưën vâ k nghïå ca nûúác ngoâi (chiïëm hêìu nhû tưíng sẫn lûúång). Cấc cưng trònh nhâ úã vâ cưng trònh cưng cưång, cưng nghiïåp G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 84 http://ebooks.vdcmedia.com thåc da cng rêët sưi àưång. Trấi lẩi, ngânh luån gang thếp cng nhû ngânh àống tâu ca cưång àưìng tûå trõ asturies úã têy ban Nha àang lêm vâo khng hoẫng trong khi àố ngânh dïåt vâ may mùåc àang phẫi chõu àûång vò trang thiïët bõ lẩc hêåu. Cêìn phẫi cố mưåt nưỵ lûåc àêìu tû àấng kïí àïí phất triïín nghiïn cûáu vâ cấch tên, cẫi thiïån cú sú ã hẩ têìng vêån tẫi vâ àưíi múái bưå mấy sẫn xët. Nïìn kinh tïë vûúåt khỗi sûå suy sp trong nhûäng nùm 80 ln àùåt ra nhiïìu vêën àïì cêìn giẫi quët, àùåc biïåt lâ t lïå thêët nghiïåp côn úã mûác cao nhêët trong cưång àưìng chêu Êu (khoẫng 20%), t lïå nây côn cao hún úã miïìn nam vâ úã Andalousie. Ca án cên thûúng mẩi ln thêm ht. Giûäa cấc vng vêỵn côn mêët cên àưëi.  Nïìn nưng nghiïåp phất triïín hai tưëc àưå Tûâ nùm 1960, ngânh nưng nghiïåp bùỉt àêìu hng mẩnh, sûå cẩnh tranh ca Têy Ban Nha giúâ àêy khiïën nưng dên Phấp vâ phẫi lo ngẩi. Tûâ nùm 1960 nïìn nưng nghiïåp àậ chuín biïën sêu sùỉc. Vúái 1,3 triïåu nưng dên (chiïëm 10% dên lao àưång), sưë lao àưång trong nưng nghiïåp àậ giẫm ài mưåt nûãa. Àêìu tû lúán nhêët vêỵn lâ tûâ nhâ nûúác, àậ tẩo àiïìu kiïån thån lúåi cho cú khđ hoấ nưng nghiïåp vâ tùng mûác tiïu th phên bốn. Khoẫn àêìu tû nây côn cho phếp têåp trung àûúåc 4 triïåu hếc ta àêët nưng nghiïåp vâ phất triïín tûúái tiïu cho ba triïåu hếc ta (15% àêët canh tấc) àưìng thúâi côn mang lã nhûäng lú åi đch khấc - sûå mất mễ trïn diïån rưång ca àêët nûúác. Trong nưng nghiïåp cng nưíi lïn nhûäng tûúng phẫn. Ngânh nưng nghiïåp phất triïín theo hûúáng thêm canh trong nhûäng vng canh tấc àûúåc tûúái nûúác thåc cấc àưìng bùçng dun hẫi dổc theo cấc con sưng lúán nhû (êbre, Guadalquivir), bùçng viïåc trưìng xen kệ cam qut (Têy Ban Nha lâ nûúác xët khêíu hâng àêìu vïì mùå t hâng nây), rau quẫ, la gẩo vâ trïn cấc quẫ àưìi trưìng nho vâ ư liu. Trấi lẩi, viïåc trưìng cêëy trïn àêët khư thưëng lơnh vng cao ngun Meseta vâ miïìn nam, vúái viïåc thêm canh nhùçm múã rưång cấc loẩi ng cưëc, nho vâ ư liu. Mưåt sûå àưëi lêåp khấc; àố lâ giûäa nhûäng cấnh àưìng nho phđa bùỉc vâ cấc vng àưìng bùç ng dun hẫi vâ cấc àiïìn trang lúán phđa nam (2% ch súã hûäu chiïëm 2/3 àêët trưìng úã àêy), tuy nhiïn àêët trưìng úã àêy chûa àûúåc khai thấc hïët hóåc khai thấc kếm vâ nùng xët thêëp. Vêën àïì vïì àiïìn trang lúán- trúã ngẩi lúán àưëi vúái nưng nghiïåp G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 85 http://ebooks.vdcmedia.com vêỵn chûa cố giẫi phấp thûåc sûå.  Ngânh du lõch: con ất ch bâi Têy Ban Nha lâ nûúác hâng àêìu thïë giúái vïì nhûäng ngìn lúåi thu àûúåc tûâ ngânh du lõch qëc tïë, àûúåc phất triïín tûâ nhûäng nùm 50, lâ mưåt trong nhûäng àưång lûåc cho sûå phất triïín kinh tïë. Sûå bng nưí du lõch bùỉt àêìu tûâ thêåp niïn 50-60, trong khoẫ ng thúâi gian nây, sưë du khấch tùng tûâ 1 triïåu lïn 7 triïåu. Tiïëp àố, ngânh du lõch tiïëp tc tùng trûúãng àïí àẩt àïën con sưë 67 triïåu khấch vâo nùm 1997. Quẫ vêåy, nïëu chng ta khưng tđnh àïën nhûäng ngûúâi Bưì Àâo Nha quấ cẫnh vïì nûúác vâ khấch du lõch ca nhûäng vng lên cêån, ngûúâi ta cố thïí ûúác tđnh àûúåc rùçng vâo àêìu nhûä ng nùm 90, mưỵi nùm Têy Ban Nha tiïëp àốn khoẫng 35 triïåu khấch du lõch qëc tïë. Trong sưë àố, ngûúâi Àûác, Anh vâ Phấp àưng hún cẫ. Trûúác bêët k mưåt nûúác chêu Êu nâo, ngânh du lõch Têy Ban Nha àđch thûåc lâ ngânh du lõch ca ma hê vâ tùỉm biïín vâ nhûäng vng cố nhiïìu khấch du lõch àïën nhêët lâ vng dun hẫi Àõa Trung Hẫi tûâ Costa Brava àïën Costa Del Sol, khưng bỗ qụn vng Bale áares. úã bïn trong, vúái mưåt di sẫn nghïå thåt tuåt m, chó thu ht nhûäng àưì àïå ca ngânh du lõch vùn hoấ, tđch cûåc àïën vúái trung têm ca àêët nûúác (Madrid, Sếgovie, Tolêde, Salamanque, Burgos) vâ àïën cẫ vúái vng Andalousie (vúái ba thùỉng cẫnh chđnh; Sếville, Cordoue vâ Grenade). Kinh tïë du lõch àậ cố nhûäng tấc àưång lúán. Nố àẫm bẫo cho Têy Ban Nha cố nhûäng khoẫn thu ngoẩ i tïå àấng kïí (thùång dû ca ngânh du lõch lâ 18 t $ vâo àêìu nùm 1992, tûúng àûúng vúái 20% lûúång tiïìn thu àûúåc tûâ xët khêíu). Cấi giỗ tiïìn nây cng vúái ngìn tiïìn do ngûúâi Têy Ban Nha lûu vong úã nûúác ngoâi gûãi vïì vâ vưën nûúác ngoâi lâ mưåt trong nhûäng àưång lûåc cho sûå phất triïín. Ngânh du lõch mang lẩi viïåc lâm cho 1,8 triïå u ngûúâi. Ngoâi ra, nố côn thc àêíy nhanh hoẩt àưång xêy dûång, chùèng hẩn hïå thưëng àûúâng ưtư chẩy dổc theo vng dun hẫi Àõa Trung Hẫi. Nhûng khưng phẫi lc nâo ngânh nây cng chó mang lẩi thån lúåi: sûå tân phấ cấc thùỉng cẫnh búãi quấ trònh àư thõ hoấ cấc vng búâ biïín mưåt cấch quấ mẩnh mệ, sûå àêí y li cấc vng àêët cố thïí canh tấc àûúåc (vò ngânh du lõch lâ kễ tiïu th khưng gian vâ ngìng nûúác mưåt cấch khng khiïëp, chiïëm àoẩt cấc vng àêët vâ gêy hẩi cho viïåc tûúái tiïu), sûå ư nhiïỵm ngây mưåt tùng ca vng gêìn búâ biïín . Cëi cng nố lâm tùng cûúâng sûå di dên nưng thưn vâ gốp phêìn lâm cẩn kiï åt vng G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 86 http://ebooks.vdcmedia.com nưåi àõa ca àêët nûúác.  Sûå tt hêåu ca Bưì Àâo Nha Lâ nûúác nghêo nhêët trong cưång àưìng chêu Êu, Bưì Àâo Nha cố tưíng sẫn phêím qëc nưåi trïn àêìu ngûúâi thêëp hún mưåt nûãa so vúái Têy Ban Nha. Nùçm trïn búâ àẩi dûúng ca vng nam Êu, Bưì Àâo Nha lâ nûúác cố diïån tđch khiïm tưën, vúái nïìn nưng nghiïåp khưng sinh lúåi nhiï ìu vâ nïìn cưng nghiïåp kếm phất triïín. Nưng nghiïåp khưng à dng, chó àấp ûáng àûúåc 50% nhu cêìu lûúng thûåc ca àêët nûúác, do àố Bưì Àâo Nha phẫi hêåp khêíu ng cưëc, dêìu ùn vâ trấi cêy. Cưng viïåc àưìng ấng chiïëm 18% thu nhêåp, àûúåc tiïën hânh vúái nhûäng dng c k thåt thư sú. Viïåc cú giúái hoấ, cung cêëp phên bố n vâ tûúái tiïu rêët hẩn chïë (700.000ha), ngìn lúåi thu àûúåc tûâ nưng nghiïåp thêëp nhêët trong cưång àưìng chêu Êu. Sûå phên bưë àêët àai rêët khưng àưìng àïìu cng gốp phêìn lâm cho nưng nghiïåp lẩc hêåu. Nhûäng àiïìn trang nhỗ úã miïìn bùỉc vâ vng trung têm vúái phûúng thûác àa canh chó mang lẩi nhûäng khoẫn lúåi nhỗ bế. úã miïìn nam, trấi lẩi ngûúâ i ta thêëy àa sưë lâ nhûäng àiïìn trang lúán, àêët àai chûa àûúåc sûã dng hïët vúái hònh thûác quẫng canh nùng xët thêëp. Cåc cẫi cấch rång àêët tûâ nùm 1975-1977 chó chónh l àûúåc rêët đt nhûäng àiïìu bêët húåp l. Thânh cưng thûåc sûå duy nhêët rưët cåc lâ nghïì trưìng nho vúái 400.000ha, nùng xët hâng nùm tûâ 8- 10 triïåu thng vâ mưåt sưë loẩi rûúåu chêët lûúång cao nhû Porto, àûúåc xët khêíu trïn khùỉp thïë giúái. Ngun nhên ca sûå ëu kếm trong phất triïín nưng nghiïåp vâ sûác cẩnh tranh ëu ca Bưì Àâo Nha lâ do thiïëu ngun liïåu vâ nùng lûúång, thiïëu àêìu tû vâ do sûå vûúåt trưåi ca ngânh cưng nghiïåp nhể (súåi, giây dếp, àưì hưåp) vâ sûã dng nhiïìu lao àưång, trẫ lûúng thêëp. Sûå thiïëu ht vâ tònh trẩng hû nất ca mẩng lûúái giao thưng vêån tẫi trong nûúác (300km àûúâng ưtư, 1 àûúâng tâu àiïån duy nhêët: Lisbone-Porto) lâ mưåt cẫn trúã ph cho quấ trònh cưng nghiïåp hoấ, vâ hún thïë nûäa, tẩo ra mưåt àiïìu bêët lúåi cho tưíng thïí cấc hoẩt àưång kinh tïë. Trong cấc ngânh, du lõch lâ ngânh àêìy triïí n vổng vúái 5,5 triïåu du khấch mưỵi nùm. Nhûng cấc khoẫn tiïìn gûãi vïì ca nhûäng ngûúâi di cû cng chó b àûúåc mưåt phêìn sûå thiïëu ht thûúng mẩi. G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 87 http://ebooks.vdcmedia.com  Nûúác Bấn àẫo trẫi dâi trïn 10 vơ àưå. Vúái cấc hôn àẫo (Elbe, Sicille, Patteleria vâ Lampedusa- hai àõa danh nây gêìn vúái chêu Phi hún chêu Êu), nûúác chiïëm mưåt võ trđ chiïën lûúåc úã trung têm Àõa trung Hẫi. Nố lâm cêìu nưëi giûäa bùỉc vâ nam, giûäa chêu Êu vâ bùỉc Phi, lâ trẩm giûäa Àưng vâ Têy. Vng Malte, sau khi chõu nhiïìu ẫnh hûúãng vâ sûå hiïån diïån cu ãa ngûúâi Anh, túái nùm 1964 múái giânh àûúåc àưåc lêåp. Nûúác nhû lâ àiïím têån cng phđa nam ca mưåt cm cấc thânh phưë lúán trẫi dâi tûâ Glasgow àïën Rưma, trong àố chûáa cẫ Ln Àưn, Bruxelle, Hâ Lan, Rhếnanie vâ Francfort, Munich, Zurich, ven hưì Lếman, Milan vâ cấc thânh phưë lúán khấc ca bùỉc vûâa bõ giấn àoẩn búãi dậy Alpú. Vúái 57,8 triï åu dên trïn diïån tđch 300.000km2, nûúác cố mêåt àưå dên sưë vâo khoẫng 200 ngûúâi / km2, cao hún nhiïìu so vúái mêåt àưå trung bònh ca cấc nûúác chêu Êu. Xûá Malte chiïëm 316km2 vâ cố gêìn 400.000 dên. Cẫnh sùỉc thiïn nhiïn ca rêët àa dẩng vò lậnh thưí trẫi dâi vâ àưå lúán ca àõa hònh. Ni (sûúân nam ca cấnh cung dậy Alpú, phđa bùỉc bưå khung trung têm Apennin), cao ngun vâ àưìi nưëi tiï ëp nhau trong khùỉp cẫ nûúác lâm chia nhỗ àõa hònh. Àưìng bùçng rêët hiïëm, trûâ àưìng bùçng sưng Pư vâ Campagnie. Khđ hêåu chõu ẫnh hûúãng ca vng Alpú úã phđa bùỉc vâ khđ hêåu lc àõa trong àưìng bùçng sưng Pư, chó cố tûâ miïìn trung àïën miïìn nam vâ mưåt sưë hôn àẫo lâ àûúåc ẫnh hûúãng búãi khđ hêåu vng Àõa Trung Hẫi. Sûå tûúi sấng ca bêìu trú âi, sûå dõu dâng ca biïín, vễ àểp ca cẫnh sùỉc thiïn nhiïn vâ cấc di sẫn nghïå thåt thu ht hâng triïåu khấch du lõch, nhêët lâ du khấch àïën tûâ bùỉc vâ trung Êu. Nhûäng tûúng phẫn thïí hiïån giûäa phđa trong vng n núi nïìn nưng nghiïåp vưën cố tûâ xa xûa vâ sẫn xët theo phûúng thûác quẫng canh vâ cấc àưìng bùçng dun hẫi, núi nưng nghiïå p cố xu hûúáng thêm canh vâ thûúng mẩi hún, núi mâ truìn thưëng bn bấn cố tûâ rêët lêu cho phếp trao àưíi vïì thûúng mẩi vâ du lõch. Giûäa cấc vng vêỵn côn cố nhiïìu mêët cên àưëi: mưåt mùåt giûäa cấc àẫo vâ miïìn nam, mùåt khấc giûäa miïìn nam vâ miïìn bùỉc mâ thu nhêåp úã àêy cao hún. Miïìn nam, núi àậ àïí mêët ài sûác mẩ nh nùng àưång trûúác mưåt thïë giúái phất triïín vâ nhûäng “thïë giúái múái” (Mơ, c, - núi mâ trong lông cấc thânh phưë àậ tấi tẩo nïn “nhûäng nûúác nhỗ bế”, tiïëp tc trúã nïn trưëng trẫi. phẫi àưëi mùåt vúái cåc khng hoẫng kếp cẫ vïì G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 88 http://ebooks.vdcmedia.com kinh tïë lêỵn chđnh trõ lâm cho miïìn nam — nghêo hún vâ cố thïí thiïn vïì thoẫ hiïåp nhiïìu hún- àưëi lêåp vúái miïìn bùỉc phất triïín hún. Àêët nûúác câng thõnh vûúång thò nhûäng cû xûã dên sưë câng gêìn vúái cấc nûúác chêu Êu khấc hún. Àêy lâ mưåt trong nhûäng nûúác cố t lïå sinh thêëp nhêët. Dên lao àưång àậ àưí xư vâo khhu vûåc kinh tïë thûá ba - ngânh dõch v vâ du lõch.  Sûå nùng àưång ca nïìn kinh tïë Trong sët nhûäng nùm 80, hïå thưëng chđnh trõ ca quấ ëu kếm, nhûng nïìn kinh tïë lẩi thõnh vûúång vâ nùng àưång. y á àûáng thûá ba chêu Êu vïì tưíng sẫn phêím qëc nưåi (sau Phấp vâ Àûác) vâ cố mûác thu nhêåp àêìu ngûúâi trung bònh. Lâ mưåt nûúác lúán cố tru ìn thưëng thûúng mẩi, àûáng hâng thûá 6 trïn thïë giúái vïì thûúng mẩi, àẩt 5% tưíng giấ trõ thûúng mẩi thïë giúái. Trong nhûäng nùm 80, lâ nûúác cố hïå thưëng chđnh trõ ëu kếm, nhûng cố nïìn kinh tïë àang phất àẩt vâ nùng àưång. Diïån tđch àêët canh tấc cng nhû sẫn lûúång lûúng thûåc àậ tùng gêëp àưi trong thúâi k 1970-1990, nùng xët àẩt tûâ 47-60 tẩ/ha. Sa ãn lûúång ng cưëc cng tùng àấng kïí, nghïì ni bô, trưìng rau quẫ, têët cẫ àïìu àûúåc tẩo àiïìu kiïån búãi sûå phất triïín àư thõ. Cưng nghiïåp mùåc dêìu cố nhiïìu hẩn chïë (ph thåc vïì nùng lûúång, cú súã hẩ têìng thiïëu thưën) ngìn lûåc kếm (đt vưën, kếm sấng tẩo) vâ mùåc dêìu nï ìn kinh tïë côn bđ êín- mẩnh hay ëu tu theo con mùỉt ngûúâi nhêån xết- song vêỵn lâ mưåt trong sưë nhûäng cêy hoa ca kinh tïë . Thânh tûåu ca ngânh nây tûâ lêu dûåa trïn sûå can thiïåp cuẫ nhâ nûúác. Thûåc vêåy, lâ thânh viïn ca cưång àưìng chêu Êu cố nhiïìu doanh nghiïåp qëc doanh nhêët. Nhâ nûúác lâ ngûúâi àêì u tû ch ëu, lâ nhâ doanh nghiïåp ch chưët vúái cấc tú-rúát [(cấc têåp àoân I.R.I bao gưìm gêìn 500 doanh nghiïåp vúái hún 40.000 nhên cưng, E.N.I (sẫn xët hydrưcacbua), E.N.E.L (àiïån) vâ I.N.A (cưng ty bẫo hiïím)] kiïím soất khoẫng 1/3 sẫn lûúång cưng nghiïåp ca cẫ nûúác, bao trm nhiïìu hoẩt àưång khấc nhau nhû ngên hâng, cưng nghiïåp, hâng khưng, thếp, viïỵn thưng, nưng lûúng, hoấ dêìu . Vò mưåt sưë doanh nghiïåp q ëc doanh lêm vâo tònh trẩng khng hoẫng thiïëu ngên sấch vâ sûå thưëng nhêët chêu Êu nïn viïåc tû nhên hoấ àậ àûúåc àûa lïn chûúng trònh nghõ sûå. Mưåt sưë hậng khưíng lưì liïìn kïì nhau trong cú cêëu cưng nghiïåp àa dẩng: hậng Fiat chun vïì sẫn xët ưtư gùỉn liïìn vúái Turin, Montedison G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 89 http://ebooks.vdcmedia.com chun vïì hoấ hổc, hậng Olivetti chun vïì vùn phông vâ àiïån tûã, Benetton chun hâng may sùén. Cấc hậng nây, lâ àẩi diïån cho quấ trònh cưng nghiïåp hoấ úã têy bùỉc vâ lâ biïíu tûúång ca thêìn k kinh tïë, àậ thu ht nhên lûåc trong cẫ nûúác. Bïn cẩnh àố, cẫ mưåt mẩng lûúái cấc doanh nghiïåp vûâa vâ nhỗ, dûåa vâo sû å phên bưë nhên lûåc vâ àûúåc xêy dûång trïn truìn thưëng th cưng lêu àúâi, cố lệ tûâ thúâi Trung cưí, giúâ àêy àang thõnh vûúång trong cấc thânh phưë nhỗ. Hoẩt àưång ch ëu bùçng viïåc thêìu lẩi cho cấc cưng ty hâng àêìu, kiïíu doanh nghiïåp nây phêìn lúán àống úã àưng bùỉc vâ miïìn trung àêët nûúác; cấc hoẩt àưång ca no á hûúáng rưång túái xët khêíu, hûúãng lúåi tûâ sûå ëu kếm triïìn miïn ca àưìng lire. Np dûúái bống hai hïå thưëng doanh nghiïåp, àưìng thúâi kïët húåp vúái nố, lâ cẫ mưåt nïìn kinh tïë bđ êín àng phất triïín mâ t trổng ca nố trong tưíng sẫn phêím toân cêìu rêët khố ào lûúâng. Ban àêì u, du lõch lâ mưåt trong nhûäng ngânh àûúåc ûu tiïn nhêët, giâu cố vâ rẩng rúä. Ngây nay, ngânh nây àậ àûúåc múã rưång vâ àa dẩng hoấ. Ngânh du lõch mùåc dêìu dïỵ bõ ẫnh hûúãng song lẩi sûã dng gêìn 10% lao àưång vâo nùm 1993 gip cấn cên thûúng mẩi àang thêm ht àûúåc cên bùçng trúã lẩi. Vẫ lẩi, vêỵn côn nhiïìu chïnh lïåch lúá n trong ngânh nây trïn cẫ nûúác: cấc vng phđa nam cố gêìn 20% tiïìm lûåc khấch sẩn ca cẫ nûúác.  Sûå àưëi lêåp Bùỉc-Nam ÚÃã phđa nam thânh Rưma, vng Mezzogiorno àùåc trûng búãi nïìn kinh tïë xậ hưåi tt hêåu. Àối nghêo vêỵn tiïëp diïỵn trong khi àố mưåt sưë àẫo nhỗ thõnh vûúång lẩi nưíi lïn. Vng Mezzogiorno bao gưìm toâ n bưå nhûäng vng lc àõa vâ bấn àẫo úã phđa nam thânh Rưma. Vúái hún 1/3 dên sưë vâ gêìn mưåt nûãa diïån tđch cẫ nûúác, vng nây chó mang lẩi 1/4 tưíng sẫn phêím qëc nưåi ca . Sûå tt hêåu nây mưåt phêìn do àiïìu kiïån tûå nhiïn khố khùn (ni non, khđ hêåu khùỉc nghiïåt), nhûng àùåc biïåt do cấc dûä kiïån vïì lõch sûã vâ xậ hưåi; hïå thưëng phong kiïën kếo dâi, sûå chiïëm àoẩt nhiïìu rång àêët hún k nghïå ca mưåt sưë chïë àưå tû sẫn. Hïå thưëng àiïìn ch úã vng nây giûä vai trô lâm tï liïåt nưng nghiïåp. Ngây nay, nẩn tham nhng vâ sûå phên chia vêy cấnh lâm khố khùn thïm cho cấc tû tûúãng tiïën bưå. Kïí tûâ khi thưëng nhêët, àậ thûác àûúåc thuët nhõ ngun ca mònh vâ sûå kếm phất triïín úã miïìn nam. Àưëi vúái miïìn bùỉc, miïìn nam lâ mưåt thõ trûúâng lúán cho cưng nghiïåp vâ lâ ngìn dûå trûä nhên lûåc G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 90 http://ebooks.vdcmedia.com hng mẩnh. Mưåt chđnh sấch nùng lûúång cho miïìn nam do qu Midi àiïìu phưëi tûâ nùm 1950 àậ àêìu tû cho cú súã hẩ têìng vâ cú cêëu lẩi nưng nghiïåp. Sau nây lẩi têåp trung vâo cưng nghiïåp hoấ bùçng viïåc giao nhiïåm v cho cấc doanh nghiïåp qëc doanh thûåc hiïån 60% àêìu tû ca mònh vâo nam . Sau nùm 1970, cấc biïån phấp thụë vâ xậ hưåi lẩi hûúáng vâ o phc v dên cû. Nùm 1986, viïåc thânh lêåp nưåi cấc Mezzogiorno nhùçm mc àđch kïët húåp hâi hoâ cấc dûå ấn vng vâ qëc gia, àưìng thúâi nhùçm k cấc húåp àưìng chûúng trònh vúái cấc têåp àoân cưng nghiïåp lúán. Nhûäng nưỵ lûåc nây àûúåc nhên lïn gêëp àưi vúái nhûäng sấng kiïën tûâ phđa chêu Êu. Nhûäng hôn àẫo nhỗ thõnh vûúång chu ã ëu nùçm dổc theo búâ biïín. Trong nhûäng vng àêët thêëp úã búâ biïín, nưng nghiïåp cố nhiïìu biïíu giấ cng nhû loẩi nưng sẫn. Cưng nghiïåp hiïån àẩi (luån gang thếp úã Naples vâ úã Tarente, hoấ dêìu úã Brindisi, Syracuse vâ úã Raguse) vâ ngânh du lõch múái phất triïín. Mùåc d trong têët cẫ cấc nûúác thåc khưëi E.U, dûú âng nhû lâ nûúác cố nhiïìu nưỵ lûåc nhêët àưëi vúái cấc vng nghêo khố, song cấc vng vâ cấc khu vûåc phong kiïën vâ àối nghêo vêỵn côn àeo àùèng. Nẩn thêët gnhiïåp úã àêy tùng mưåt cấch thêìn k; 17% úã miïìn nam, 18% úã Sardaigne, 21% úã Campagnie vâ trïn 22% úã Sicile. Àậ khố khùn nhû vêåy, song nam côn phẫi gấnh chõu lûúång ngûú âi nhêåp cû lúán àïën tûâ nhûäng nûúác côn nghêo hún (àùåc biïåt lâ tûâ Tunisie). Nưỵ lûåc àoân kïët àùåt ra cho miïìn bùỉc àưi khi gêy ra sûå bâi xđch vâ nhûäng khuynh hûúáng li khai ra àúâi ngay trong lông àêët nûúác, nïëu cêìn, dûåa trïn sûå “khoanh vng” bấn àẫo. Liïn àoân xûá Lombardie àậ tiïën hùèn túái viïåc àôi cùỉt viïån trúå àïí pha át triïín cho miïìn nam. Trûúác hïët, àêy thûåc ra lâ àïí gúä miïìn nam nûúác ra khỗi sûå chi phưëi ca cấc tưí chûác Mafia.  Albani, Croatia, Bosnia, vâ Nam tû Nhâ vùn ngûúâi Albani-I. Kadarế àậ diïỵn tẫ sất thûåc hoân cẫnh rưëi ren khố gúä mâ cấc nûúác nây trẫi qua tûâ àêìu nhûäng nùm 90 khi tun bưë rùçng “thåt ngûä” kho thëc s ng “cố mưåt tiïëng vang ấm ẫnh dưåi lẩi àưëi vúái ngûúâi dên vng Balkùng”. Nïìn kinh tïë ca cấc nûúác nây àưí bïí, hún ba triïåu ngûúâi tõ nẩn lang thang tòm núi êín nấu. Nùm 1994, chiïën tranh lïn àïën cûåc àiïím úã Bosnia-Herzegovina. Tûâ bùỉc túái nam, 3 trong sưë nhûäng mẫnh vúä ca Nam tû c: Croatia, Bosnia-Herzegovina vâ cưång hoâ liïn bang Nam Tû (côn gổi lâ Nam Tû) àûúåc tẩo thânh tû â Serbie, Montếnegro vâ hai vng xûa G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 91 http://ebooks.vdcmedia.com kia tûå trõ lâ Kosovo vâ Vojvodine - vâ Albani, lâ nhûäng nûúác cố nhiïìu ni non hún vâ cấc con sưng lúán (Drave vâ Àa-nup). Àưëi diïån vúái phêìn phđa bùỉc nûúác , 4 nûúác nây nùçm trïn búâ phđa àưng ca biïín Adriatique vúái àưå dâi khoẫng 1000km cho túái têån biïín Ionienne. Cấc nûúác nây cố 22 triïåu dên thåc nhiïìu dên tưåc phûác tẩp hiïëm thêëy. Cấ c àûúâng ra biïín ca nhûäng nûúác nây àûúåc phên bưë rêët khưng àïìu. Ven biïín Croatia (xûá Dalmatie) chiïëm 2/3 búâ biïín, trong khi àố Bosnia- Herzegovina chó thưng ra biïín bùçng mưåt hânh lang nhỗ Neum. “Nam Tû” chó cố biïín dổc theo dun hẫi Montếnegro. Albani, mùåc d nhû mưåt phấo àâi ni, nhûng lẩi múã rêët rưång ra biïín. Sûå chia cùỉt k lẩ nây cố ngìn gưëc tûâ lõch sûã lêu àúâ i kïët húåp vúái hoân cẫnh àõa l àùåc biïåt hún lâ tûâ sûå biïën àưång ca k ngun hêåu cưång sẫn. Thûåc vêåy, 4 nûúác nây cho túái àêìu thïë k XX àậ nùçm trong vng ngoẩi vi, thûúâng bõ tranh ài cûúáp lẩi giûäa cấc àïë qëc Ottoman vâ àïë chïë ấo-Hung. Mùåc cho sûå biïåt lêåp mâ trong àố nhûä ng ngûúâi thưëng trõ àậ dòm àêët nûúác trong sët 40 nùm, song Albani àûúåc qëc tïë cưng nhêån tûâ nùm 1913 trong khi àố Croatia vâ Bosnia-Herzegovina mậi túái nùm 1992 múái àûúåc cưng nhêån. “Nam Tû” khưng àûúåc qëc tïë cưng nhêån vò chđnh sấch theo ch nghơa dên tưåc Panserbi, thûúâng lâ ngìn gưëc ca nhûäng cåc xung àưåt àêỵm mấu trong khu vûåc.  Albani Albani lâ nûúác kếm phất triïín nhêët chêu lc. Nhúâ sûå trú å gip qëc tïë lúán, nûúác nây vûún lïn mưåt cấch khố khùn tûâ giêëc ng lõm. Ngûúâi Albani sưëng trong nûúác đt hún lâ úã cấc vng lên cêån: Kosovo, Macedưnia vâ Hy Lẩp. Sûå hiïån diïån ca hổ úã cấc nûúác biïn giúái àùåt ra nhiïìu vêën àïì, gêy nïn nhûäng cùng thùèng úã mưåt phêìn ca chêu Êu trong àố cố Albani. Lâ phấo àâi n i vúái 29.000km2, Albani vêỵn côn lâ nûúác nghêo nhêët chêu Êu, G.D.P àêìu ngûúâi theo sưë liïåu thưëng kï lâ ngang bùçng vúái Sếnếgal, thêëp hún ba lêìn so vúái Hy Lẩp vâ Thưí Nhơ K. Nưng nghiïåp chiïëm 50% dên lao àưång - t lïå ngoẩi lïå úã chêu Êu. Mùåc d vêåy, trong khi chúâ àúåi kïët quẫ vïì sẫn lûúång nưng nghiïåp tûâ viïåc trúã lẩi vúá i súã hûäu tû nhên nhỗ (trung bònh 1,2 ha), àêët nûúác nây vêỵn khưng thïí àẫm bẫo nhu cêìu lûúng thûåc trong nûúác. Cú chïë tûå cung tûå cêëp - dêỵn túái viïåc phất triïín cưng nghiïåp nùång (mỗ, hoấ dêìu, luån [...]... khưíng lưì” bao trm gêìn 1 /3 lậnh thưí Àưng Êu vâ têåp trung gêìn 1 /3 dên sưë Tònh trẩng rưëi ren vâ xung àưåt sùỉc tưåc Sûå tan rậ ca cấc àïë chïë lúán vâo cëi chiïën tranh thïë giúái thûá nhêë t àậ lâm giẫm mẩnh lậnh thưí ca ấo vâ Hungari- nhûäng nûúác àậ chûáng kiïën tïn gổi ca mònh gùỉn liïìn vúái sûå xêy dûång àïë qëc úã chêu Êu Chùèng hẩn nhû Hungari àậ àấnh mêët 2 /3 lậnh thưí Vò thïë gêìn 5... sûå nùng àưå n g àậ cố tûâ lêu Àêët nûúác nhỗ bế vúái diïån tđch 930 00km2 nây cố 10 ,3 triïåu dên, lâ mưåt trûúâng húåp àùåc biïåt úã àưng Êu, vúái sûå àoân kïët dên tưåc mẩnh mệ nhúâ vâo tđnh àưìng nhêët dên tưåc Nhûng cấc àûúâng biïn giúái ngây nay, àûúåc hoẩch àõnh sau chiïën tranh thïë giúái thûá nhêët (hiïåp ûúác Trianon) àậ cùỉt bỗ 2 /3 phêìn lậnh thưí Hungari àïë chïë, gẩt ra ngoâi biïn giúái nhiïìu... xûúng sưëng mỗng vâ thon, song song vúái cấc búâ biïín, tẩo nïn qìn àẫo Ài-na-ra http://ebooks.vdcmedia.com G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 93 Cêëu tẩo àõa l nây chûáng tỗ sûå phất triïín k vơ ca búâ biïín Dalmatie (2000km), cho phếp vng nây tùng àưå dâi ban àêìu lïn gêëp 3 lêìn, vûúåt 600km theo àûúâng chim bay Du lõch biïín chiïëm võ trđ rêët hêëp dêỵn, sau vâ Têy Ban Nha, nhúâ cố cấc bậi biïín Dalmatie... bao trm mưåt qëc gia, nhûng phẫi trẫ giấ bùçng vêën àïì lúán vïì dên tưåc thiïíu sưë Chùèng hẩn ngûúâi Lettonia chó chiïëm hún 53% dên sưë Lettonia Cấc nûúác khấc, àậ tưìn tẩi trûúác sûå biïën àưång múái àêy (Hungari, http://ebooks.vdcmedia.com G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 1 03 Rumani) tûâ nay chêëp thån bùỉt tay vâo àâm phấn chđnh thûác vïì vêën àïì dên tưåc thiïíu sưë Tuy nhiïn nhiïìu vêën àïì côn tưìn... khưng bõ àống bùng Vâ o àêì u thúâ i k tiïë n lïn ch nghơa xậ hưå i , Ba Lan àậ tiïë n hâ n h cưng cå c cẫ i cấ c h kinh tïë thûå c sûå Nùm 19 93, sau hai nùm ưí n àõnh, mûá c tùng trûúã n g àậ khưi ph c trúã lẩ i , lẩ m phấ t hâ n g nùm giẫ m tûâ 1000% xë n g cô n 35 %, khu vûå c tû nhên chiïë m 60% lao àưå n g, múã mưå t trûúâ n g àâ o tẩ o nhâ doanh nghiïå p , thêm h t ngên sấ c h giẫ m cô n 5% tưí n... theo ch nghơa tû bẫn, vâ kïët quẫ ca cåc bêìu cûã thấng 9/19 93 àậ chûáng minh àiïìu àố Mùåc cho nhûäng hiïåp àõnh húåp tấc àậ àûúåc k kïët giûäa E.U vâ nhốm cấc nûúác Visegrad (Ba Lan, Hungari, cưång hoâ Sếc vâ Slưvakia), song cưång àưìng chêu Êu vêỵn duy trò chïë àưå bẫo hưå (40% sẫn phêím ca Ba Lan trong cấc lơnh vûåc; nưng nghiïåp, dïåt, thếp khưng thïí xët sang Têy Êu àûúåc) Cấc nûúác Ban-tđch Àûúåc... cấc àẩo låt nây àậ bõ dêåp tùỉt dûúái ấp lûåc cưång hûúãng cuẫ Nga vâ cấc thïí chïë chêu Êu trûúác khi àûúåc thưng qua nùm 19 93 úã estonia vâ nùm 1994 úã Lettonia đt lêu sau khi thưng qua àẩo låt Lettonia, nhûäng ngûúâi lđnh Nga cëi cng àống trong cấc nûúác Ban-tđch (vâo khoẫng 130 .000 vâo lc cưng nhêån cấc nïìn àưåc lêåp) àậ chêëm dûát viïåc rt qn Nïëu nïìn kinh tïë cấc nûúác Ban-tđch tỗ ra thõnh vûúång... àêìu ngûúâi (giẫm gêìn 30 % nùm 1990-1992) mâ nẩn nhên lâ nhûäng têìng lúáp hên kếm nhêët trong nhên dên Chđnh sấch rêët tûå do nây àậ cho phếp tû nhên hoấ mưåt sưë doanh http://ebooks.vdcmedia.com G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i 107 nghiïåp qëc doanh vâ giẫm t trổng trao àưíi vúái Nga, thay vâo àố lâ cấc nûúác phûúng Têy Cấc hiïåp àõnh vïì tûå do mêåu dõch àậ àûúåc tiïën túái giûäa 3 nûúác Baltđc vâ cưång... Ukraina (chiïëm 14%) ngûúâi Nga ( 13% ) vâ ngûúâi Gagaouzes, theo àẩo Kitư dông chđnh thưëng, nối tiïëng Thưí Nhơ K Trong trûúâng húåp mâ Rumani àûúåc thưëng nhêët, dên tưåc thiïíu sưë Slavú, têåp trung úã cấc vng Tiraspol vâ Benzú àe doẩ sệ chia rệ, tun bưë nïìn cưång hoâ Dniestr (Transnistrie) Ngûúâi Gagaouzes (khoẫng 150.000 ngûúâi theo thưëng kï gêìn nhêët nùm 19 83) cng àôi quìn tûå trõ lậnh thưí... n g nưng thưn quấ biïå t lêå p vúá i cấ c thâ n h phưë giâ u cố Rộ râ n g lâ àêë t nûúá c àậ mêë t cên àưë i vò sûå phấ t triïí n quấ mẩ n h c a th àư; khu dên cû Athê n e cố trïn 3 triïå u dên vâ tûâ nay chiïë m gêì n 1 /3 dên sưë c a cẫ nûúá c Gia nhêåp cưång àưìng chêu Êu nùm 1981, Hy Lẩp ngây nay lâ mưåt bưå mùåt kếp ca cấc nûúác ngoâi lïì liïn minh chêu Êu (do àố Hy Lẩp àûúåc gip àúä mẩnh mệ búãi . àưëi vúái cấc nûúác lấng giïìng chêu Êu. Ngânh cưng nghiïåp chiïëm 33 % dên lao àưång vâ 37 ,5% GDP, kïí tûâ nay xïëp thûá 2 trïn thïë giúái vúái gam sẫn xët. 30 0.000km2, nûúác cố mêåt àưå dên sưë vâo khoẫng 200 ngûúâi / km2, cao hún nhiïìu so vúái mêåt àưå trung bònh ca cấc nûúác chêu Êu. Xûá Malte chiïëm 31 6km2