1 LỜI CẢM ƠN Do hạn chế mặt kiến thức lý thuyết lĩnh vực quản trị tín dụng; thiếu kinh nghiệm thực tiễn hoạt động quản trị rủi ro tín dụng phương pháp viết luận văn nên q trình nghiên cứu tơi gặp nhiều khó khăn Với giúp đỡ nhiệt tình thầy giáo q trình viết đề cương, chỉnh sửa nội dung viết; giúp đỡ bạn bè kinh nghiệm thực tế lĩnh vực quản trị rủi ro tín dụng, ủng hộ quan tâm người thân đồng nghiệp, tơi hồn thành đề tài nghiên cứu quản trị rủi ro tín dụng Ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn Việt Nam - chi nhánh tỉnh Tuyên Quang Quá trình nghiên cứu đề tài giúp hiểu rõ hoạt động quản trị rủi ro tín dụng nói chung hoạt động quản trị rủi ro tín dụng Agribank Tuyên Quang nói riêng Một lần nữa, tơi đặc biệt trân trọng cảm ơn PGS TS …., PGS.TS …., PGS.TS …, TS Lê Hương Lan, PGS TS …., giảng viên khoa ngân hàng tài chính, bạn …., bạn Vũ Phương Liên, bạn …., em … tất bạn bè, người thân, đồng nghiệp, ban lãnh đạo ngân hàng ủng hộ, giúp đỡ tận tình hướng dẫn tơi hồn thành luận văn Trân trọng cảm ơn./ MỤC LỤC 3.2.2 Thiết lập chiến lược hoạt động quản trị rủi ro tín dụng .75 3.2.3 Xây dựng quy trình quản trị rủi ro tín dụng 75 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 10 11 12 13 14 15 16 17 18 NH DNNVV DNTN DNQD DNNQD GHTD NHNN NHTM NH TMCP NHNN&PTNT NQH QHKH QLRR QTTD TCTD TDN TSĐB HĐQT Ngân hàng Doanh nghiệp nhỏ vừa Doanh nghiệp tư nhân Doanh nghiệp quốc doanh Doanh nghiệp quốc doanh Giới hạn tín dụng Ngân hàng nhà nước Ngân hàng thương mại Ngân hàng thương mại cổ phần Ngân hàng Nông nghiệp Phát triển Nông thôn Nợ hạn Quan hệ khách hàng Quản lý rủi ro Quản trị tín dụng Tổ chức tín dụng Tổng dư nợ Tài sản đảm bảo Hội đồng Quản trị DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ a Nguyên nhân chủ quan b Nguyên nhân khách quan 70 3.2.2 Thiết lập chiến lược hoạt động quản trị rủi ro tín dụng .75 3.2.3 Xây dựng quy trình quản trị rủi ro tín dụng 75 LỜI MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Đối với ngân hàng thương mại Việt Nam, lợi nhuận từ hoạt động tín dụng chiếm tỷ trọng chủ yếu thu nhập ngân hàng Hoạt động tiềm ẩn rủi ro cao, đặc biệt nước có kinh tế phát triển Việt Nam hệ thống thông tin thiếu minh bạch khơng đầy đủ, trình độ quản trị rủi ro nói chung, quản trị rủi ro tín dụng nói riêng ngân hàng thương mại cịn nhiều hạn chế, tính chun nghiệp cán ngân hàng chưa cao Do đó, yêu cầu quản trị rủi ro tín dụng có hiệu phù hợp với điều kiện Việt Nam đòi hỏi cấp thiết để đảm bảo hạn chế rủi ro hoạt động tín dụng, hướng đến chuẩn mực quốc tế quản trị rủi ro phù hợp với môi trường hội nhập kinh tế quốc tế Ngân hàng NN&PTNT Việt Nam - chi nhánh tỉnh Tuyên Quang năm qua khơng ngừng lớn mạnh có đóng góp vào phát triển kinh tế tỉnh Tuyên Quang Tuy nhiên, bên cạnh kết đạt được, ngân hàng gặp phải khơng khó khăn, đặc biệt công tác quản trị RRTD Quản trị RRTD bất cập, chưa đồng bộ, chưa có chiến lược rõ ràng, việc triển khai quy trình quản trị rủi ro cịn khó khăn Để đảm bảo an toàn hiệu hoạt động, quản trị rủi ro tín dụng mối quan tâm hàng đầu ngân hàng Góp phần đáp ứng yêu cầu tính cấp thiết nêu trên, đề tài: “Quản trị rủi ro tín dụng Ngân hàng Nơng nghiệp & Phát triển Nông thôn Việt Nam - chi nhánh tỉnh Tuyên Quang” lựa chọn để nghiên cứu Mục đích nghiên cứu - Nghiên cứu vấn đề lý luận quản trị rủi ro tín dụng ngân hàng - thương mại; Phân tích thực trạng Quản trị rủi ro tín dụng Ngân hàng Nơng nghiệp Phát triển Nông thôn Việt Nam - chi nhánh tỉnh Tuyên Quang thời gian - qua; Đề xuất số giải pháp tăng cường quản trị rủi ro tín dụng Ngân hàng Nơng nghiệp Phát triển Nông thôn Việt Nam - chi nhánh tỉnh Tuyên Quang Đối tượng phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Quản trị rủi ro tín dụng ngân hàng thương mại - Phạm vi nghiên cứu: Quản trị rủi ro tín dụng cho vay Ngân hàng Nông nghiệp Phát triển Nông thôn Việt Nam - chi nhánh tỉnh Tuyên Quang Đề tài nghiên cứu giác độ ngân hàng thương mại với hoạt động quản trị rủi ro tín dụng ngân hàng từ năm 2008 đến năm 2010 Phương pháp nghiên cứu Trong trình nghiên cứu luận văn, phương pháp nghiên cứu sử dụng dựa phương pháp vật biện chứng, phương pháp nghiên cứu cụ thể phương pháp tổng hợp, so sánh, diễn giải, phân tích, thống kê, so sánh, mơ hình hóa,… Kết cấu luận văn Ngồi phần mở đầu kết luận, luận văn gồm nội dung sau: - Chương Cơ sở lý luận quản trị rủi ro tín dụng ngân hàng thương - mại Chương Thực trạng quản trị rủi ro tín dụng Ngân hàng Nông nghiệp - Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh tỉnh Tuyên Quang Chương Giải pháp tăng cường quản trị rủi ro tín dụng Ngân hàng Nơng nghiệp Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh tỉnh Tuyên Quang CHƯƠNG CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1 Rủi ro tín dụng ngân hàng thương mại 1.1.1 Hoạt động tín dụng ngân hàng thương mại 1.1.1.1 Khái niệm hoạt động tín dụng ngân hàng thương mại Tín dụng mối quan hệ vay mượn chủ thể chuyển cho quyền sử dụng lượng giá trị vật với điều kiện mà hai bên thoả thuận số lượng, thời hạn, lãi suất theo nguyên tắc hoàn trả vốn lãi Theo nguyên tắc hoàn trả, người cho vay tạm thời nhường quyền sử dụng tiền tài sản cho người vay khoảng thời gian định Hết thời hạn vay, người vay phải hoàn trả cho người cho vay số tiền hay tài sản định theo thoả thuận Về nguyên tắc, giá trị khoản hoàn trả lớn giá trị khoản cho vay Hoạt động tín dụng ngân hàng đa dạng hình thức nhìn chung hoạt động tín dụng ngân hàng quan hệ vay mượn bên ngân hàng bên chủ thể kinh tế khác đơn vị kinh tế, tổ chức xã hội, dân cư dựa ngun tắc có hồn trả gốc lãi khoảng thời gian định 1.1.1.2 Phân loại hoạt động tín dụng ngân hàng thương mại Phân loại hoạt động tín dụng việc xếp khoản tín dụng theo nhóm dựa số tiêu chí định Việc phân loại cho vay có sở khoa học tiền đề để thiết lập quy trình cho vay thích hợp nâng cao hiệu quản trị rủi ro tín dụng Tuỳ vào mục đích nghiên cứu mà người ta phân loại tín dụng ngân hàng theo mục đích sử dụng tiền vay, theo thời hạn cho vay, theo tính chất bảo đảm • Căn vào mục đích sử dụng tiền vay: - Cho vay bất động sản loại cho vay liên quan đến việc mua sắm xây dựng bất động sản nhà ở, đất đai, bất động sản lãnh vực công nghiệp, thương mại dịch vụ - Cho vay nơng nghiệp hình thức cho vay để trang trải chi phí sản xuất phân bón, thuốc trừ sâu, giống trồng, thức ăn gia súc, lao động, nhiên liệu - Cho vay định chế tài bao gồm cấp tín dụng cho ngân hàng, cơng ty tài chính, cơng ty cho th tài chính, cơng ty bảo hiểm, quỹ tín dụng định chế tài khác - Cho vay cá nhân loại cho vay để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng mua sắm vật dụng đắt tiền, trang trải chi phí thơng thường đời sống thơng qua phát hành thẻ tín dụng • Căn vào tính chất bảo đảm: - Tín dụng có bảo đảm hình thức cho vay dựa sở bảo đảm chấp cầm cố, phải có bảo lãnh người thứ ba - Tín dụng khơng có bảo đảm hình thức cho vay dựa sở uy tín, tình hình tài người vay, mà khơng có tài sản chấp, cầm cố bảo lãnh người thứ ba • Căn vào thời hạn cho vay: - Tín dụng ngắn hạn: khoản tín dụng có thời hạn năm nhằm đáp ứng nhu cầu vốn ngắn hạn người vay nhu cầu vốn lưu động - Tín dụng trung hạn: khoản tín dụng có thời hạn từ đến năm phục vụ nhu cầu sửa chữa, nâng cấp tài sản cố định doanh nghiệp, cải tiến kỹ thuật xây dựng cơng trình loại nhỏ, thời hạn thu hồi vốn khơng dài - Tín dụng dài hạn: khoản tín dụng có thời hạn năm, phục vụ nhu cầu trang bị tài sản cố định cho sản xuất kinh doanh, hay xây dựng công trình lớn, thời hạn thu hồi vốn lâu 1.1.2 Rủi ro tín dụng ngân hàng thương mại 1.1.2.1 Khái niệm rủi ro tín dụng Rủi ro khả việc xảy ý muốn chủ quan người, đem lại hậu mà người ta khơng thể dự đốn Khi rủi ro xảy ra, hậu nhà đầu tư thật khó lường Theo Ủy ban Basel giám sát nghiệp vụ ngân hàng, rủi ro tín dụng rủi ro khách hàng đối tác vay không thực đầy đủ nghĩa vụ cam kết theo hợp đồng tín dụng Theo Quyết định số 493/2005/QD-NHNN ngày 22/4/2005 Thống đốc NHNN, rủi ro tín dụng định nghĩa sau: “ Rủi ro tín dụng khả xảy tổn thất khách hàng không thực khơng có khả thực nghĩa vụ theo cam kết” Rủi ro tín dụng rủi ro xảy ngân hàng khách hàng vay khơng thể hồn thành nghĩa vụ tín dụng theo thỏa thuận hợp đồng tín dụng bao gồm tất điều khoản thời hạn vay, kỳ hạn trả gốc, lãi suất vay cam kết khác dẫn tới thiệt hại cho ngân hàng Rủi ro tín dụng tượng khách quan, tồn song song với hoạt động tín dụng ngân hàng Tuy nhiên khơng thể tránh rủi ro mà hạn chế rủi ro chấp nhận rủi ro mức độ định Do vậy, cần tập trung xác định nguyên nhân rủi ro tín dụng từ thực quản trị rủi ro hiệu để đáp ứng yêu cầu quản lý hoạt động ngân hàng Có thể phân loại nguyên nhân chủ yếu gây rủi ro tín dụng cho ngân hàng thương mại theo hai nhóm nguyên nhân chủ quan khách quan: a Nguyên nhân chủ quan Rủi ro tín dụng xuất phát từ ngun nhân chủ quan ngân hàng, ví dụ sách tín dụng chưa hợp lý làm gia tăng khoản tín dụng khơng tốt, ngân hàng khơng thực đầy đủ biện pháp hợp lý quy trình tín dụng, khơng có biện pháp suy giảm chất lượng tín dụng b Nguyên nhân khách quan Môi trường tự nhiên Môi trường tự nhiên tác động đến hoạt động sản xuất kinh doanh doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp phụ thuộc vào môi trường tự nhiên ngành nông nghiệp, ngư nghiệp Điều kiện tự nhiên diễn biến bất lợi ảnh hưởng tới hiệu sản xuất kinh doanh doanh nghiệp, ảnh hưởng tới khả trả nợ cho ngân hàng Môi trường kinh tế Là thành phần kinh tế, tồn phát triển ngân hàng doanh nghiệp chịu ảnh hưởng nhiều môi trường kinh tế Những tác động mơi trường kinh tế gây trực tiếp với ngân hàng rủi thay đổi tỷ giá, lãi suất, lạm phát… Môi trường pháp lý Hệ thống pháp luật quốc gia với luật văn luật chưa đầy đủ nguyên nhân trực tiếp dẫn đến rủi ro sản xuất kinh doanh doanh nghiệp, gây nên khoản nợ hạn cho ngân hàng Bên cạnh đó, mơi trường pháp lý khơng chặt chẽ, nhiều bất cập tạo hội cho doanh nghiệp yếu làm ăn bất chính, lừa đảo lẫn lừa đảo ngân hàng Đồng thời, môi trường pháp lý không ổn định khiến nhà đầu tư trung thực khơng dám mạnh dạn đầu tư, hạn chế nhu cầu vốn tín dụng ngân hàng Ảnh hưởng từ khách hàng Người vay nhiều lý khác mà thực trả nợ ngân hàng hạn Cụ thể lập phương án kinh doanh, dự án đầu tư doanh nghiệp khơng tính hết biến động thụ trường dẫn đến thua lỗ, khơng trả nợ cho ngân hàng Bên cạnh khách hàng khơng có thiện chí khó khăn cho ngân hàng việc thu hồi nợ Sự thiếu thiện chí khách hàng biểu cố tình sử dụng vốn sai mục đích, tìm cách lừa đảo ngân hàng, cố ý lừa gạt ngân hàng lập hồ sơ giả, dùng tài sản chấp nhiều ngân hàng khác nhau, xây dựng phương án kinh doanh không thực tế 93 PHỤ LỤC 01-QUY TRÌNH CHẤM ĐIỂM TÍN DỤNG VÀ XẾP HẠNG DOANH NGHIỆP Cán QHKH trực tiếp chấm điểm tín dụng xếp hạng khách hàng; Trưởng, phó phịng QHKH có nhiệm vụ kiểm sốt việc chấm điểm xếp hạng cán QHKH Phòng QLTD phê duyệt kết chấm điểm tín dụng Bước Thu thập thơng tin Cán QHKH tiến hành điều tra, thu thập tổng hợp thông tin từ nguồn Hồ sơ khách hàng cung cấp, vấn trực tiếp khách hàng, kiểm tra thực tế, thông tin từ phương tiện thông tin đại chúng… Bước Xác định ngành nghề kinh doanh doanh nghiệp Ngân hàng NN&PTNT Việt Nam - chi nhánh Tuyên Quang chia ngành nghề hoạt động doanh nghiệp thành nhóm để xây dựng biểu điểm Việc phân loại ngành nghề theo giấy phép kinh doanh, doanh nghiệp đa ngành nghề phân loại theo ngành nghề đem lại tỷ trọng doanh thu từ 50% trở lên tổng doanh thu hàng năm, chọn ngành có tiềm phát triển Bước Chấm điểm quy mô doanh nghiệp Quy mô doanh nghiệp xác định dựa vào tiêu chí nguồn vốn kinh doanh, số lượng lao động, doanh thu tổng tài sản Các doanh nghiệp xếp loại theo quy mô: Từ 70-100 điểm thuộc quy mô lớn, từ 30-69 điểm thuộc quy mô vừa, 30 điểm thuộc quy mô nhỏ Bước Chấm điểm tiêu tài Cán QHKH chấm điểm số tài doanh nghiệp theo chi tiêu đánh giá bao gồm: - Khả toán hành = Tài sản ngắn hạn/nợ ngắn hạn Khả toán nhanh = (Tài sản ngắn hạn - Hàng tồn kho)/Nợ ngắn hạn 94 - Khả toán tức thời = Tiền khoản tương đương tiền / Nợ ngắn - hạn Vòng quay vốn lưu đồng = Doanh thu / Tài sản ngắn hạn bình qn Vịng quay hàng tồn kho = Giá vốn hàng bán / Hàng tồn kho bình qn Vịng quay khoản phải thu = Doanh thu / Các khoản phải thu bình - quân Hiệu suất sử dụng tài sản cố định = Doanh thu / Giá trị lại tài sản - cố định bình quân Tỷ số nợ = Tổng số nợ phải trả / Tổng nguồn vốn Hệ số tự tài trợ = Vốn chủ sở hữu / Tổng nguồn vốn Hệ số khả trả lãi khách hàng = (Lợi nhuận trước thuế + Lãi vay - kỳ )/ Lãi vay kỳ Tỷ suất lợi nhuận ròng = Lợi nhuận ròng / Doanh thu Tỷ suất khả sinh lời tài sản ROA ROA = Lợi nhuận ròng / Tổng tài sản Tỷ suất khả sinh lời vốn chủ sở hữu ROE = Lợi nhuận ròng / Vốn chủ sở hữu Sau chấm điểm, cán QHKH có kết điểm tài có nhân với trọng số tương đương tiêu Bước Chấm điểm tiêu phi tài Cán quan hệ khách hàng chấm điểm tiêu phi tài doanh nghiệp theo tiêu chí sau: - Chấm điểm tín dụng theo tiêu chí lưu chuyển tiền tệ; Chấm điểm tín dụng theo lực kinh nghiệm quản lý, tư cách lãnh đạo - doanh nghiệp tuổi tác; Chấm điểm tín dụng theo trình độ học vấn, kinh nghiệm lãnh đạo, thời gian cơng - tác, đảm nhiệm chức vụ; Chấm điểm tín dụng theo kết hoạt động doanh nghiệp Bảng 2.9: Bảng chấm điểm xếp hạng doanh nghiệp Nhóm khách hàng Mức Xếp hạng Mức điểm Ý nghĩa 95 AAA AA A 95-100 89-94 82-88 Khách hàng xếp hạng AA có lực trả nợ không nhiều so với khách hàng xếp hạng AAA Khả hoàn trả khoản nợ khách hàng xếp hạng tốt Khách hàng xếp hạng A có nhiều khả chịu tác động tiêu cực yếu tố bên điều kiện kinh tế khách hàng xếp hạng cao Tuy nhiên khả trả nợ đánh giá tốt 75-81 Khách hàng xếp hạng BBB có số cho thấy khách hàng hồn tồn có khả hồn trả đầy đủ khoản nợ Tuy nhiên, điều kiện kinh tế bất lợi thay đổi yếu tố bên ngồi có nhiều khả việc làm suy giảm khả trả nợ khách hàng 68-74 Khách hàng xếp hạng BB có nguy khả trả nợ nhóm từ B đến D Tuy nhiên, khách hàng phải đối mặt với nhiều rủi ro tiềm ẩn ảnh hưởng từ điều kiện kinh doanh, tài kinh tế bất lợi, ảnh hưởng có khả dẫn đến suy giảm khả trả nợ khách hàng 61-67 Khách hàng xếp hạng B có nhiều nguy khả trả nợ khách hàng nhóm BB Tuy nhiên, thời khách hàng có khả hồn trả khoản vay Các điều kiện kinh doanh, tài kinh tế nhiều khả ảnh hưởng đến khả thiện chí trả nợ khách hàng CCC 55-60 Khách hàng xếp hạng CCC thời bị suy giảm khả trả nợ, khả trả nợ khách hàng phụ thuộc vào độ thuận lợi điều kiện kinh doanh, tài kinh tế Trong trường hợp có yếu tố bất lợi xảy ra, khách hàng có nhiều khả không trả nợ CC 47-54 Khách hàng xếp hạng CC thời bị suy giảm nhiều khả trả nợ 35-46 Khách hàng xếp hạng C trường hợp thực BBB BB B Đây khách hàng có mức xếp hạng cao Khả hoàn trả khoản vay khách hàng xếp hạng đặc biệt tốt 96 C thủ tục xin phá sản có động thái tương tự việc trả nợ khách hàng trì Khách hàng xếp hạng D trường hợp khả trả nợ, tổn thất thực xảy ra; không xếp hạng D