BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ T PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI TRẨN THỊ QUỲNH ANH ĐỊA VỊ PHÁP LÝ VÀ VIỆC NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NHÀ Nước VIỆT NAM HIỆN NAY HIỆN NAY ■ ■ ■ ■ ■ ■ m m Chuyên ngành : Luật kinh tế M ã số : 60.38.50 LUẬN VĂN THẠC s ĩ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS Võ Đình Tồn THƯViÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC LỦÂT HÀ N p ỉ PHONG PO C — HÀ NỘÍ - 2002 Ị\ Ị\ (Ỵ - m m LỜI CẢM ƠN Tôi trân trọng cảm ơn Tiến sĩ Luật học Võ Đình Tồn Giảng viên - Trường Đại học Luật Hà Nội, người thầy dành nhiều thời gian công sức đ ể hướng dẫn tơi hồn thành Luận văn 'Kin trân trọng cảm ơn thầy cô giáo Trường Đại học Luật Hà Nội giúp trang bị kiến thức cho thời gian đào tạo nhà trường, đặc biệt thầy cô giáo Khoa Kinh tế, Khoa Sau đại học giúp đỡ động viên tạo điều kiện thuận lợi đ ể luận văn hoàn thành Xin trân trọng cảm ơn bạn bè đồng nghiệp, người bạn cung cấp nhiều thông tin, tài liệu liên quan theo đuổi việc nghiên cứu đê tài thời gian qua Hà Nội, tháng 11 năm 2002 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Trần Thị Quỳnh Anh MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỂ LÝ LUẬN VỂ ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NHÀ NƯỚC 1 Mơ hình ngân hàng thương mại nhà nước 1.2 Khái niệm chung địa vị pháp lý ngân hàng thương mại 23 nhà nước Chương 2: ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 30 NHÀ NƯỚC THEO PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH Quá trình hình thành ngân hàng chuyên doanh hệ 30 thống ngân hàng cấp 2 Nội dung pháp luật hành địa vị pháp lý 38 ngân hàng thương mại nhà nước 2.3 Đánh giá pháp luật địa vị pháp lý ngân hàng thương 57 mại nhà nước Chương 3: THỰC TẾ HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 61 NHÀ NƯỚC VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ CUẢ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NHÀ NƯỚC 3.1 Thực tế hoạt động ngân hàng thương mại nhà nước 61 3.2 Vấn đề hội nhập quốc tế ngân hàng hộ thống ngân 65 hàng thương mại nhà nước KẾT LUẬN 83 DANH MUC TÀI LIÊU THAM KHẢO 84 MỞ ĐẦU Sự cần thiết nghiên cứu đề tài Từ sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI năm 1986, Đảng ta chủ trương đổi kinh tế, phát triển kinh tế thị trường có định hướng nhà nước xã hội chủ nghĩa, tãng cường hội nhập quốc tế Từ kinh tế nước ta phát triển mạnh mẽ, thập niên 90 Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX vừa qua lại lần khẳng định nhấn mạnh phải chủ động hội nhập kinh tế quốc tế Hội nhập kinh tế quốc tế mục tiêu mà phương tiện để tận dụng nguồn lực bên ngồi nhằm thực thành cơng nghiệp cơng nghiệp hóa đại hóa đất nước Nhằm đáp ứng yêu cầu công đổi kinh tế, toàn hệ thống ngân hàng Việt Nam thời gian qua đổi cách chuyển từ hệ thống ngân hàng cấp sang hệ thống ngân hàng hai cấp Cho đến hoạt động kinh doanh tiền tệ dịch vụ ngân hàng khơng cịn lĩnh vực nhà nước Thị trường kinh doanh ngân hàng Việt Nam có ngân hàng thuộc nhiều thành phần kinh tế nước hoạt động chia sẻ thị phần Đặc biệt điều kiện hội nhập quốc tế kinh tế, hoạt động ngân hàng nằm ưong quỹ đạo hội nhập tất yếu Quan hệ giao lưu kinh tế thương mại Việt Nam quốc tế ngày tăng (cả chiều sâu chiều rộng); luân chuyển vốn quốc tế, với trợ giúp phương tiện thông tin đại, gia tăng Nghị Đại hội Đảng lần thứ IX, đặt nhiệm vụ hội nhập quốc tế cho Việt Nam năm tới "tiếp tục mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại theo hướng đa phương hóa, đa dạng hóa; chủ động hội nhập quốc tế theo lộ trình phù hợp với điều kiện nước ta đảm bảo thực cam kết quan hệ song phương đa phương AFTA, APEC, Hiệp định thương mại Việt Mỹ, tiến tới gia nhập WTO " Với tinh thần địi hỏi hoạt động ngân hàng Việt Nam khơng thể bó hẹp phạm vi quốc gia mà cần có chủ động tham gia vào trình hội nhập quốc tế Tham gia vào thị trường quốc tế hình thức để ngân hàng Việt Nam tìm kiếm thị trường, hội đầu tư, nâng cao khả quản lý có hiệu Hệ thống ngân hàng Việt Nam ngân hàng thương mại nhà nước phải chủ động hội nhập quốc tế phù hợp với tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế nối chung Việt Nam (AFTA, APEC, WTO ) Trước yêu cầu thực tế khách quan đặt nay, trình Việt Nam triển khai thực thi Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ việc tổ chức phát triển ngân hàng thương mại nhà nước để chúng đủ sức hội nhập thực thể rõ vai trị vị trí chủ đạo hệ thống tổ chức tín dụng, hoạt động bình đẳng chế thị trường Nó phải chỗ dựa công cụ, hiệu nằm tay Nhà nước, thực thi mục tiêu kinh tế - xã hội Nhà nước Mặt khác, trình triển khai thực hiệp định mở cho Viột Nam hội tiềm trao đổi hợp tác quốc tế lĩnh vực tài tiền tệ, đồng thời nâng cao vị quốc tế ngân hàng Việt Nam giao dịch tài quốc tế Hệ thống ngân hàng Việt Nam, đặc biệt ngân hàng thương mại nhà nước có động lực thúc đẩy cơng đổi cải cách ngân hàng đủ sức cạnh tranh hội nhập với ngân hàng khác giới Với nhận thức vậy, đề tài luận văn "Địa vị pháp lí việc nâng cao hiệu hoạt động ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam nay" cần thiết nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ tư cách pháp lý, phạm vi quyền nghĩa vụ ngân hàng thương mại nhà nước pháp luật quy định để có phương hướng củng cố, đổi hoàn thiện cho phù hợp với bối cảnh Việt Nam hội nhập kinh tế nói chung triển khai thực Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ nói riêng Tình hình nghiên cứu Quá trình đổi kinh tế Việt Nam khởi xướng từ năm 1989 mang lại nhiều thành tựu kinh tế cho Việt Nam thập kỷ 90, có thành tựu chuyển đổi hệ thống ngân hàng sang hạch toán kinh doanh theo chế thị trường Trong q trình cải cách kinh tế tồn diện có nhiều cơng trình khoa học pháp lý, kinh tế, tiếp cận lĩnh vực phong phú đa dạng kinh tế vận hành theo chế Tuy nhiên, có ba cơng trình khoa học đáng ý, có liên quan trực tiếp đến đề tài nghiên cứu là: "Địa vị pháp lý doanh nghiệp nhà nước kinh tế thị trường nước ta nay" (Luận án PTS khoa học Luật tác giả Trần Thị Hịa Bình), "Địa vị pháp lý ngân hàng thương mại Việt Nam" (Luận án PTS khoa học Luật tác giả Trần Đình Triển), "Địa vị pháp lý ngân hàng thương mại quốc doanh Việt Nam' (Luận văn cao học Luật tác giả Trần Quỳnh Anh) Ngồi ra, cịn có số đề tài nghiên cứu sâu lĩnh vực ngân hàng, pháp luật ngân hàng như; "Đổi sách tiền tệ, tín dụng, ngân hàng giai đoạn chuyển sang kinh tế thị trường nước ta" - (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995) PTS Cao Sỹ Kiêm, "Một số vấn đề hội nhập kinh tế Việt Nam vào kinh tế giới khu vực" PGS.TS Nguyễn Quang Thái, PTS Lê Thi Minh Tâm, ThS Tạ Thị Thu, 1997; "Việt Nam chặng đường đổi phát triển kinh tể' TS Nguyễn Minh Tú, (Nxb Chính trị quốc gia); "Hoạt động tài kinh tế thị trường" tập thể tác giả Ngô Thị Cúc, Ngô Phúc Thành, Phạm Trọng Lê, (Nxb Thống kê) Tuy nhiên, vấn đề địa vị pháp lý ngân hàng thương mại nhà nước sở văn pháp luật quy định chi tiết hướng dẫn thi hành luật tổ chức tín dụng điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế đặc biệt bối cảnh Việt Nam tiến hành triển khai thực Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ chưa có cơng trình đặt vấn đề nghiên cứu toàn diện, chuyên sâu đầy đủ giác độ khoa học pháp lý Mục đích nhiệm vụ nghiên cứu Mục tiêu luận văn nhằm làm sáng tỏ địa vị pháp lý ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam để sở đánh giá thực trạng pháp luật, thực tế hoạt động nghiên cứu biện pháp nâng cao hiệu hệ thống ngân hàng thương mại nhà nước điều kiện hội nhập quốc tế Xuất phát từ mục tiêu này, nhiệm vụ khoa học luận văn xác định là: - Nghiên cứu làm sáng tỏ lý luận địa vị pháp lý ngân hàng thương mại nhà nước - Phân tích, so sánh, nhận xét trình hình thành, chuyển đổi, phát triển thực trạng địa vị pháp lý ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam (trước ngân hàng thương mại quốc doanh) - Làm rõ số vấn đề lý luận thực tiễn liên quan đến hội nhập quốc tế lĩnh vực ngân hàng, trọng nghiên cứu cam kết lĩnh vực ngân hàng Hiệp định Việt Nam - Hoa Kỳ - Đề xuất số giải pháp việc hoàn thiện pháp luật, điều chinh địa vị pháp lý ngân hàng thương mại nhà nước; giải pháp nâng cao hiệu hoạt động ngân hàng thương mại nhà nước Phạm vi đối tượng nghiên cứu Mặc dù nội dung pháp luật địa vụ pháp lý ngân hàng thương mại nhà nước gồm nhiều phận điều kiện kinh tế thị trường để bảo đảm địa vị bình đẳng loại hình ngân hàng thương mại, phần lớn quy đinh pháp luật áp dụng chung mà khơng phân biệt lĩnh vực sở hữu Do đó, luận văn khơng nghiên cứu tồn quy định pháp luật áp dụng chung cho tất loại hình ngân hàng thương mại mà tập trung làm sáng tỏ số quy định có tính đặc thù áp dụng riêng cho ngân hàng thương mại nhà nước; nghiên cứu số quy định có tính điển hình để chứng minh cho địa vị bình đẳng ngân hàng thương mại nhà nước so với ngân hàng thương mại quốc doanh Để sở đánh giá thực trạng pháp luật, thực tế hoạt động đề giải pháp nhằm nâng cao hiệu ngân hàng thương mại nhà nước nước ta hiộn Phương pháp nghiên cứu Luận văn thực theo phép biện chứng vật Phương pháp nghiên cứu sử dụng để hồn thành luận văn phân tích tổng hợp kết hợp vói đối chiếu so sánh nguồn liệu, quy định hành có liên quan để đưa nhận xét kiến nghị Phương pháp phân tích, so sánh, đối chiếu sử dụng nhằm làm sáng tỏ khái niệm, vấn đề đặt pháp luật địa vị pháp lý ngân hàng thương mại nhà nước, tìm hiểu nội dung cam kết Việt Nam liên quan đến lĩnh vực ngân hàng đặc biệt Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ Phương pháp tổng hợp sử dụng chủ yếu để đưa nhận xét mang tính chất khái quát hóa, từ bổ sung kiến nghị thích hợp luận văn Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm chương, mục Chương MỘT SỐ VẤN ĐỂ LÝ LUẬN VỂ ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NHÀ NƯỚC 1.1 MƠ HÌNH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NHÀ NƯỚC 1.1.1 Khái niệm ngân hàng thương mại nhà nước Trong kinh tế thị trường nước ta nay, ngân hàng thương mại nói chung ngân hàng thương mại nhà nước nói liêng trở thành chủ thể kinh doanh có vai trị khơng thể thiếu Việc khảo sát lý luận ngân hàng thương mại nhà nước với tư cách chủ thể kinh doanh có ý nghĩa quan trọng trình nghiên cứu chế định địa vị pháp lý ngân hàng thương mại nhà nước Trong hệ thống lý luận mình, nhà kinh điển chủ nghĩa Mác - Lênin đưa quan điểm đầy đủ ngân hàng thương mại ngân hàng thương mại nhà nước (trước gọi ngân hàng thương mại quốc doanh) Các cơng trình nghiên cứu ngân hàng chứng minh rằng, hoạt động ngân hàng bắt đầu hình thành từ thời Trung cổ, kết tất yếu phát triển thương mại đời tiền tệ Để tạo thuận lợi cho trình trao đổi hàng hóa vùng, quốc gia có đồng tiền riêng, nhu cầu đổi tiền xuất hình thành nên nghề kinh doanh tiền tệ Nghiên cứu q trình này, C.Mác viết: "Một có tiền riêng quốc gia thương nhân mua hàng nước buộc phải lấy tiền để đổi thành tiền địa phương ngược lại, bạc nén hay vàng nguyên chất dùng làm tiền tệ quốc tế Do đó, có nghề đổi tiền nghề người ta coi nhũng tảng phát sinh cách tự nhiên nghề buôn bán tiền thời" [11, tr 562-563] 71 khả hấp thụ vốn đầu tư, khả mở rộng tín dụng ngân hàng cho kinh tế (nâng mức huy động tín dụng GDP nên 40% vào năm đầu kỷ 21) Hệ thống ngân hàng doanh nghiệp nước cấu lại, lành mạnh hóa, với hệ thống pháp luật, hành cải thiện tạo môi trường đầu tư, kinh doanh cho Việt Nam hình ảnh mặt kinh tế Việt Nam vào đầu kỷ mới, Việt Nam tiềm hấp dẫn Trước tình hình phát triển kinh tế nước, diễn biến kinh tế quốc tế vào khu vực, xu kinh tế giói, mở cửa hội nhập quốc tế ngân hàng đứng trước hội thách thức sau: Thứ nhất, hội: Sau mười năm đổi mới, hệ thống ngân hàng theo chế thị trường, từ thực theo hai Pháp lệnh ngân hàng ta tổng kết để nâng lên thành Luật ngân hàng Q trình q trình tập dượt chế mới, theo mơ hình mới; thành tựu kinh tế Việt Nam hệ thống ngân hàng năm đổi tạo đà lực cho bước phát triển bước vào kỷ - kỷ hội nhập quốc tế; Tình hình khủng hoảng tài khu vực vừa qua làm suy thoái kinh tế khu vực ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế tồn cầu hồi chng cảnh tỉnh hệ thống tài yếu khu vực yêu cầu đặt cho cải cách hệ thống tài chính, tiền tệ, ngân hàng Việt Nam Để hạn chế ảnh hưởng tiêu cực khủng hoảng, Việt Nam thực biện pháp củng cố chấh chỉnh, lành mạnh hóa hệ thống tài tiền tệ Việc cấu lại hộ thống ngân hàng Việt Nam thu thành công nỗ lực Việt Nam tình hình kinh tế khu vực diễn thuận lợi; Với xu hội nhập quốc tế tất yếu thời đại, Việt Nam tích cực chuẩn bị điều kiện cần thiết cho việc hội nhập vững vào 72 cộng đồng kinh tế khu vực quốc tế (Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ, ASEAN/AFTA, APEC tới WTO mở rộng quan hộ song phương đa phương khác ) Trong có hội nhập hệ thống ngân hàng; Sự hội nhập tài tiền tệ Việt Nam vào cộng động tài tiền tệ khu vực mở hội tiềm trao đổi hợp tác quốc tế lĩnh vực này, đồng thời nâng vị quốc tế Việt Nam giao dịch tài tiền tệ quốc tế; Sự hội nhập quốc tế tài tiền tệ/ ngân hàng đưa đế điều kiện tiếp cận luồng vố quốc tế trợ giúp kỹ thuật quốc tế cho ngân hàng Việt Nam đảm bảo đáp ứng tốt nhu cầu vốn (nhất vốn dài hạn) nước; Sự hội nhập quốc tế vào cộng đồng tài tiền tệ quốc tế động lực thúc đẩy công đổi cải cách Ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam; nâng cao lực quản lý điều hành, trình độ cán bộ; chế, sách Việt Nam ngân hàng ngoại hối cỏi mở hơn, phù hợp với trình độ chuẩn mực quốc tế Đảng Nhà nước quan tâm đến cải cách, đổi lĩnh vực Ngân hàng, coi khâu trọng yếu, nhân tố quan trọng công cải cách kinh tế để thúc đẩy tăng trưởng Việt Nam Thứ hai, thách thức Thế kỷ 21 kỷ hội nhập quốc tế kinh tế tồn cầu, tự hóa thương mại, tài dịch vụ ngân hàng Một thách thức lớn hệ thống ngân hàng thương mại bước vào kỷ 21 trình độ phát triển hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam thấp mặt so với khu vực giới: Thiếu kinh nghiệm quản lý, kinh doanh trình độ cịn thấp; cơng nghệ lạc hậu; tiện ích, dịch vụ ngân hàng thương mại nghèo nàn 73 Hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam nói chung ngân hàng thương mại nhà nước nói riêng cịn yếu mặt, hạn chế nguồn lực: yếu tiềm lực tài (vốn thấp), cán nhiều trình độ quản lý kinh doanh hạn chế, bất cập , tính an tồn bền vững thấp biểu số tài yếu Sức cạnh tranh điều kiện hội nhập Điều thấy qua số ROE (lãi vốn tự có) ngân hàng thương mại Việt Nam phổ biến đạt mức 10%, số ROA (lãi tài sản có) ngân hàng Việt Nam khiêm tốn, phổ biến 1% (chỉ số nước khu vực 2%); Hệ thống ngân hàng thương mại nhà nước ta bị chi phối yếu tố bao cấp, hành chính; súc ỳ chế hành chính, bao cấp cịn đè nặng lên hệ thống ngân hàng thương mại Để thoát khỏi chế địi hỏi q trình cải cách, đổi kiến mạnh mẽ toàn xã hội nỗ lực toàn ngành ngân hàng Hiện nước ta, chế, sách hệ thống pháp luật tài ngân hàng cịn chưa hồn chỉnh Nhiều luật lệ sách kinh tế, thương mại nói chung liên quan đế mở cửa quan hệ tài ngân hàng nói riêng cịn thiếu chưa phù hợp vói thơng lệ quốc tế, gây khơng trở ngại cho việc hội nhập quốc tế ngân hàng Một vấn đề đặc biệt quan trọng Hiệp định Thương mại Việt Nam Hoa kỳ ký kết tạo tác động hiệp định ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam Đối với lĩnh vực dịch vụ Ngân hàng, cam kết Việt Nam hoa kỳ thể chủ yếu Chương m Hiệp định - Thương mại dịch vụ Các quy định chương chứa đựng nội dung chủ yếu Hiệp định chung thương mại dịch vụ (GATS) Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) chế độ đại ngộ tối huệ quốc, đối xử quốc gia, trường hợp ngoại lệ, tính minh bạch quy định luật nước phụ lục GATS 74 dịch vụ tài Với cam kết thơng thống hiệp định,về lâu dài dịch vụ Ngân hàng Việt Nam cải thiộn phát triển hơn, trước mắt ngân hàng Việt Nam phải chịu sức ép cạnh tranh định với mức độ khác nhau, tùy thuộc vào phạm vi hoạt động ngân hàng đối tượng khách hàng ưu tương đối Ngân hàng Hoa kỳ Bên cạnh hoạt động đa dạng tổ chức tín dụng Hoa Kỳ theo hiệp định đặt yêu cầu mói Ngân hàng Nhà nước hoạt động quản lý nhà nước nói chung lĩnh vực Ngân hàng, đặc biệt hoạt động xây dựng, ban hành văn quy phạm pháp luật giám sát, tra hoạt động ngân hàng tổ chức tín dụng Khi thực thi hiệp đinh, Việt Nam phải loại bỏ dần hạn chế đối vói ngân hàng Hoa Kỳ Điều có nghĩa ngân hàng Hoa Kỳ bước tham gia vào lĩnh vực hoạt động ngân hàng Việt Nam Công nghệ đại trình độ quản lý tiên tiến nguồn tài dồi ngân hàng Hoa Kỳ ưu tạo sức ép cạnh tranh ngành ngân hàng buộc ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam phải đầu tư thêm vào kỹ thuật, cải tiến phương thức quản trị hiộn đại hóa hệ thống toán để nâng cao hiệu Trong trình độ cơng nghệ, khả tài chính, trình độ quản lý ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam thấp, dịch vụ ngân hàng chưa phong phú, tiện lợi, hấp dẫn nên giai đoạn thách thức cạnh tranh ngân hàng có nội dung, phạm vi hoạt động trùng vói lĩnh vực hoạt động có ưu ngân hàng Hoa Kỳ như: toán quốc tế, đầu tư dự án, tài trợ thương mại khách hàng trọng tâm ngân hàng Hoa Kỳ doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp nhà nước lớn (như tổng công ty 90,91), doanh nghiệp xuất lớn Một loạt loại hình nghiệp vụ chưa thực Việt Nam chưa có quy định điều chỉnh nghiệp vụ môi giới tiền tệ, nghiệp 75 vụ factoring cam kết hiệp định cho phép tổ chức tín dụng Hoa hiện, buộc ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam phải khẩn trương nghiên cứu sớm đưa nghiệp vụ vào hoạt động Đây lĩnh vực mà tổ chức tín dụng Hoa kỳ có ưu hẳn ngân hàng thương mại Nhà nước Việt Nam Trong trường hợp Ngân hàng Hoa Kỳ phép thực hoạt động kinh doanh chứng khoán quản lý quỹ đầu tư, tham gia vào việc tốn bù trừ tài sản tài chính, chúng có phạm vi hoạt động rộng hẳn ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam nước có ưu rõ rệt so với ngân hàng nước việc đa dạng hóa hoạt động Đồng thời, việc quản lý nhà nước hoạt động Ngân hàng Hoa Kỳ phức tạp địi hỏi có phối hợp quản lý nhiều quan, không Ngân hàng Nhà nước Ngoài ra, ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam khơng gặp phải khó khăn mặt kinh tế trình thực hiệp định mà ngân hàng Việt Nam gặp phải số khó khăn khác mặt pháp lý, hệ thống pháp luật nước chưa đầy đủ, chưa đồng quán, chưa thích hợp với chuẩn mực quốc tế, đồng thời ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam số khái niệm, thuật ngữ dịch vụ quy định hiệp định mẻ xa lạ Sức mạnh ưu hẳn ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam có mạng lưổi chi nhánh rộng khắp, có mối quan hệ truyền thống với khách hàng trải qua nhiều năm điều quan trọng hiểu biết cách cụ thể yêu cầu khách hàng, khả khách hàng vấn đề văn hóa mà ngân hàng Hoa Kỳ khơng thể có quan hệ với khách hàng nước Trên sở ưu này, hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ tạo khả để ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam tận dụng hội, cụ thể: 76 M ột là, tham gia tích cực Ngân hàng Hoa Kỳ Việt Nam tạo động lực buộc ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam phải cải tiến, cải thiện nhanh chóng mặt hoạt động mình, trước hết dịch vụ ngân hàng, tiếp đổi quản lý nghiệp vụ quản trị ngân hàng theo thông lệ chung H là, nghiệp vụ Ngân hàng Hoa kỳ dự kiến áp dụng Việt Nam lĩnh vực mà ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam nhanh chóng tiếp cận tiếp nhận để trở thành dịch vụ Ba là, yếu điểm ngân hàng nước ngồi khơng có mạng lưới rộng, hiểu biết khách hàng hạn chế, hợp tác ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam ngân hàng Hoa Kỳ nhiều trường hợp yêu cầu cá ngân hàng Hoa Kỳ, điều tạo hội cho ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam tiếp cận dần với cách thức quản lý, kinh doanh ngân hàng quốc tế hoạt động Việt Nam Bốn là, thực Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ động lực thúc đẩy công đổi cải cách ngân hàng thương mại nhà nước Việt Nam, đặc biệt vấn đề nâng cao lực quản lý nhà nước lĩnh vực ngân hàng, nâng cao khả năng, kỹ tư xây dựng văn quy phạm pháp luật lĩnh vực ngân hàng 3.3 Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu ngân hàng thương mại nhà nước T nhất, cần có quy định cụ thể loại hình hoạt động ngân hàng đầu tư phát triển Chúng ta biết, luật ngân hàng có hiệu lực ngân hàng thương mại nhà nước làm thủ tục xin cấp giấy phép lại thành lập hoạt động, nên ngân hàng thương mại nhà nước 77 hoạt động theo Luật tổ chức tín dụng Luật Ngân hàng Nhà nước, có Ngân hàng đầu tư phát triển Tuy nhiên, khác với Pháp lệnh Ngân hàng, Hợp tác xã tín dụng Cơng ty tài chính, Luật tổ chức tín dụng khơng có quy định loại hình Ngân hàng đầu tư phát triển Do vậy, việc xác định tư cách cho Ngân hàng đầu tư phát triển thời gian tới vấn đề cần làm rõ Khi đó, luật tổ chức tín dụng có quy định hai loại hình ngân hàng Ngân hàng đầu tư Ngân hàng phát triển Việc phân biệt hai loại hình ngân hàng không quy định rõ ràng, mà luật tổ chức tín dụng đưa tiêu chí phân biệt mục tiêu tính chất hoạt động Mặc dù vậy, Ngân hàng đầu tư Ngân hàng phát triển việc phân biệt khơng thỏa đáng, Ngân hàng đầu tư ngân hàng hoạt động chủ yếu cho vay khoản tín dụng trung dài hạn, cịn Ngân hàng phát triển ngân hàng cho vay với mục tiêu tạo điều kiện để khách hàng phát triển, tức khách hàng cho vay khoản vốn trung dài hạn Hơn nữa, việc phân biệt Ngân hàng đầu tư, Ngân hàng phát triển với Ngân hàng thương mại không hai luật Ngân hàng làm rõ, mà thực chất hoạt động Ngân hàng đầu tư phát triển hoạt động ngân hàng thương mại Do vậy, cần xác định Ngân hàng đầu tư phát triển ngân hàng thương mại nhà nước, có hoạt động chủ yếu huy động cho vay khoản vốn trung dài hạn nhằm phục vụ cho mục tiêu phát triển kinh tế T hai, Cần cung cấp thêm vốn điều lệ cho ngân hàng thương mại nhà nước Cũng doanh nghiệp nhà nước khác, ngân hàng thương mại nhà nước Nhà nước cấp vốn để hoạt động kinh doanh Đối với hoạt động kinh doanh tiền tệ nguồn vốn tự có có vai trị quan trọng việc tạo hiệu hoạt động ngân hàng Nguồn vốn tự có ngân hàng khoản bảo đảm cho ngân hàng việc huy động vốn, tạo 78 niềm tin cho khách hàng định gửi tiền vào ngân hàng Hơn nữa, với nguồn vốn tự có dổi dào, ngân hàng thương mại nhà nước có khả đầu tư, mở rộng loại hình dịch vụ ngân hàng Nguồn vốn tự có ngân hàng lớn cịn đồng nghĩa với việc khả cấp tín dụng trung dài hạn ngân hàng lớn, tạo nên khả tài trợ cho doanh nghiệp việc phát triển sản xuất, đáp ứng đòi hỏi xúc doanh nghiệp nước ta Thứ ba, đa dạng hóa nghiệp vụ, mở rộng hình thức kinh doanh ngân hàng thương mại nhà nước Là ngân hàng Nhà nước, ngân hàng thương mại nhà nước phải thực hoạt động kinh doanh mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận Vì vậy, việc mở rộng đa dạng hóa hình thức nghiệp vụ kinh doanh ngân hàng, mở rộng hình thức kinh doanh ngân hàng giúp ngân hàng thương mại nhà nước hoạt động có hiệu Trước hết, ngân hàng thương mại nhà nước cần đẩy mạnh hình thức huy động tiền gửi tiết kiệm Hình thức huy động vốn từ tiền gửi tiết kiệm hình thức huy động truyền thống ngân hàng Để thu hút thêm nhiều nguồn vốn từ hình thức huy động này, ngân hàng cần tạo nhiều loại hình nhận tiền gửi tiết kiệm, nhằm kích thích người gửi tiền Chẳng hạn hình thức: Nhận tiền gửi theo lãi suất cố định, nhận tiền gửi theo lãi suất thả nổi, nhận tiền gửi noi trả nhiều nơi Ngân hàng cần phép mở rộng phương tiện huy động vốn phép phát hành kỳ phiếu, trái phiếu, chứng tiền gửi v.v Với nhiều loại khác kỳ hạn, công dụng, lãi suất v.v Trong điều kiện kinh tế Việt Nam thiếu vốn trung dài hạn, ngân hàng thương mại nhà nước cần đẩy mạnh thực nghiệp vụ cho thuê tài 79 Trong việc thực dịch vụ ngân hàng, ngân hàng cần mở rộng loại dịch vụ ngân hàng, dịch vụ tốn cho thuận tiện nhanh chóng, đặc biệt mở rộng hình thức tốn thẻ toán, thẻ tm dụng v.v Phát hành thẻ toán số nhỏ thị trường rộng lớn nước ta Để làm điều đó, ngân hàng cần thiết phải đẩy nhanh q trình đại hóa cơng nghệ ngân hàng Bên cạnh đó, đội ngũ cán ngân hàng cần nâng cao trình độ, hình thức đào tạo nâng cao, đạo tạo lại, trau dồi phẩm chất đạo phẩm chất nghề nghiệp Thứ tư, cần tạo chủ động cho ngân hàng thương mại nhà nước việc đánh giá tính hiệu quả,và thực dự án cho vay Do ngân hàng thương mại nhà nước thuộc sở hữu nhà nước nên khách hàng truyền thống chủ yếu ngân hàng thương mại nhà nước doanh nghiệp nhà nước Hiện nay, doanh nghiệp nhà nước thỏa mãn số điều kiện phép vay vốn ngân hàng khơng cần bảo đảm Trong hồn cảnh việc đánh giá hiệu dự án cho vay ngân hàng cần thiết Tuy nhiên, việc thẩm định dự án doanh nghiệp nhà nước khơng có ngân hàng mà thông thường qua chức Khi thông qua chức đánh giá, việc thẩm định dự án cấp ngân hàng thường khơng coi trọng, dẫn đến tình trạng nhiều dự án không phù hợp xét duyệt cho vay (chẳng hạn dự án phát triển ngành xi - măng thời gian vừa qua) Mặt khác ngân hàng thương mại nhà nước cần xây dựng mối quan hệ chặt chẽ với khách hàng trình thực dự án Việc kiểm tra trình sử dụng vốn vay doanh nghiệp có ý nghĩa lớn việc bảo đảm an toàn, tính hiệu nguồn vốn cho vay 80 Thứ năm, cần phát huy vai trò hệ thống thông tin hệ thống ngân hàng Trong hoạt động tín dụng, thơng tin khách hàng ngành hàng mà họ kinh doanh có vai trị qua trọng tới việc định cho vay độ rủi ro định đó, có ảnh hưởng đến việc tìm kiếm hội kinh doanh Trong thời gian vừa qua, hệ thống thông tin ngân hàng thực không tốt, dẫn đến tình trạng nhiều ngân hàng bị khách hàng chiếm dụng vốn mà khơng biết (chẳng hạn Ngân hàng Công thương Ngân hàng Ngoại thương vụ Tamexco) Do vậy, để hạn chế tối đa rủi ro, nâng cao hiệu hoạt động ngân hàng, điều cần thiết phải tạo hộ thống thơng tin đầy đủ, có hiệu hệ thống ngân hàng Thứ sáu, cần đẩy mạnh cải cách hệ thống ngân hàng thương mại nhà nước phù hợp với trình cải cách hệ thống doanh nghiệp nhà nước Các ngân hàng thương mại nhà nước thực chất doanh nghiệp nhà nước nên tiến trình đổi hoạt động doanh nghiệp nhà nước, Ngân hàng thương mại nhà nước cần xem xét đổi phù hợp Hiện nay, điều đáng lưu ý nguồn vốn tự có ngân hàng thương mại quốc doanh hạn chế ảnh hưởng đến kết kinh doanh ngân hàng Để khắc phục tình trạng biện pháp áp dụng hệ thống doanh nghiệp nhà nước thực trình cổ phần hóa doanh nghiệp, sát nhập doanh nghiệp Việc hợp ngân hàng thương mại nhà nước tránh tình trạng ngân hàng khơng có hợp tác trình hoạt động, cạnh tranh với mà thua thiệt ngân hàng người chịu thiệt cuối thuộc Nhà nước Ngoài ra, việc thành lập nhiều ngân hàng thương mại nhà nước dẫn đến việc vốn Nhà nước đầu tư vào ngành ngân hàng không tập trung Hơn nữa, việc kinh doanh ngân hàng 81 chuyển sang hoạt động kinh doanh đa tổng hợp, khơng cịn bó hẹp chuyên ngành không chủ yếu phục vụ loại khách hàng việc hợp ngân hàng thương mại nhà nước việc làm phù hợp Điều điểm phù hợp với xu hướng chung hoạt động tổ chức tín dụng giới Hiện nay, xu hướng phát triển ngân hàng giới có nét bật sau: Một là, việc sát nhập, hợp nhất, mua bán Ngân hàng xem giải pháp để tăng cường khả cạnh tranh, giảm chi phí kinh doanh [10, tr 28-29] Hai là, xu tồn cầu hóa hoạt động ngân hàng thúc đẩy trình tái cấu trung gian tài chính, đồng thời làm cho độ rủi ro ngân hàng gia tãng nẩy sinh nhu cầu tăng cường khả tài chính, khả giám sát hợp tác quan chức Ba là, nhu cầu tập trung tài địi hỏi phải sáp nhập ngân hàng nhỏ để ứng dụng công nghệ đại kinh doanh ngân hàng Bốn là, ranh giới dịch vụ ngân hàng dịch vụ tài phi ngân hàng ngày bị xóa nhịa, hội đa dạng hóa kinh doanh ngân hàng thực với có vốn lớn đường tập trung vốn nhanh sáp nhật ngân hàng Thứ bẩy, thực có hiệu đề án cấu lại ngân hàng thương mại nhà nước, xử lý dứt điểm nợ tồn đọng Cơ cấu lại (còn gọi tái cấu) hệ thống ngân hàng thương mại nhà nước, gồm nội dung xếp lại hệ thống tổ chức, đổi chế quản trị điều hành theo hướng xây dụng tập đồn tài chính, tăng cường lực tài Các đề án cấu lại ngân hàng thương mại nhà nước Thủ tướng Chính phủ phê duyệt định số 160, 161, 162, 163/2001/QĐ-TTg ngày 23/10/2001 Căn vào xu hướng vận động cải cách ngân hàng 82 giới đề án mang tính thực tế khả thi Tuy vậy, đến hiệu mang lại từ việc triển khai đề án nhiều hạn chế Như trình bày chương 2, nợ tồn đọng bệnh phổ biến hệ thống tổ chức tín dụng nước ta Để thực đổi hệ thống ngân hàng thương mại nhà nước vấn đề có ý nghĩa đột phá giải nợ tồn đọng để đánh giá giá trị thực ngân hàng thương mại nhà nước làm sở cho việc áp dụng biện pháp cải cách Tóm lại, nghiên cứu thực tế hoạt động biện pháp nâng cao hiệu Ngân hàng thương mại nhà nước khẳng định rằng: Bên cạnh đóng góp quan trọng cho nghiệp phát triển kinh tế - xã hội đất nước, ngân hàng thương mại nhà nước bộc lộ nhiều hạn chế địi hỏi phải tiến hành cải cách tồn diện để đáp ứng yêu cầu đất nước kinh doanh hội nhập quốc tế 83 KẾT LUẬN Nghiên cứu địa vị pháp lý việc nâng cao hiệu hoạt động Ngân hàng thương mại nhà nước cho phép đưa số kết luận sau: Địa vị pháp lý ngân hàng thương mại nhà nước dạng địa vị pháp lý doanh nghiệp nhà nước Cùng với trình đổi chế kinh tế, đổi địa vị pháp lý doanh nghiệp nhà nước, địa vị pháp lý ngân hàng thương mại nhà nước bước đổi Nguồn quy phạm pháp luật điều chỉnh địa vị pháp lý ngân hàng thương mại quốc doanh chứa chủ yếu hai loại văn pháp luật văn pháp luật doanh nghiệp nhà nước văn pháp luật ngân hàng Trong văn pháp luật ngân hàng thuộc pháp luật chuyên ngành ưu tiên áp dụng Luật tổ chức tín dụng ban hành sở pháp lý quan trọng để thực q trình hồn thiện địa vị pháp lý Ngân hàng thương mại nhà nước Để Luật tổ chức tín dụng phát huy hiệu đời sống xã hội Nhà nước cần ban hành đồng văn quy định chi tiết hướng dẫn thực hiện, đặc biệt văn pháp luật dạng ngân hàng thương mại nhà nước Hoàn thiện quy định pháp luật địa vị pháp lý ngân hàng thương mại nhà nước cần phải tiến hành đồng thời với việc áp dụng biện pháp nâng cao hiệu hoạt động ngân hàng thương mại nhà nước Chỉ sở bảo đảm phát huy vai trị nhiều mặt ngân hàng thương mại nhà nước kinh tế xã hội Hội nhập quốc tế nước ta có việc ký kết Hiệp định Thuơng mại Việt Nam - Hoa Kỳ đặt nhiều hội thách thức hệ thống ngân hàng thương mại nhà nước Điều đặt nhiệm vụ cho luật học phải làm sáng tỏ lý lụận thực tiễn để xây dựng đề án hoàn thiện địa vị pháp lý ngân hàng thương mại nhà nước nâng cao hiệu hoạt động 84 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Chính phủ (12/9/2000), Nghị định số 49/2000/NĐ-CP tổ chức hoạt động Ngân hàng thương mại Lê Đắc Cù (2002), "Sau năm thực đề án tái cấu Ngân hàng Ngoại thương", Ngân hàng, (1 +2) Đảng Cộng sản Việt Nam (1991), Chiến lược ổn định phát triển kinh tế xã hội đến năm 2000, Nxb Sự thật, Hà Nội Đảng Cộng sản Việt Nam (1994), Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc nhiệm kỳ khóa VII, Nxb Sự thật, Hà Nội Đảng cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội Đảng Cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện hội nghị lần thứ 4, Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VUI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội TS Phùng Khắc Kế (2002), "Xây dựng Ngân hàng Công thương Việt Nam trở thành ngân hàng thương mại chủ lực đại", Ngân hàng, (1+2) V.I Lênin, Toàn tập, tập 26, tiếng Việt, Nxb Tiến bộ, Matxcơva Luật tổ chức tín dụng năm 1997 10 Nguyễn Thị Luyến (Chủ biên) (2001), Sáp nhập xu th ế phổ biêh điều kiện cạnh tranh nay, Viện Thông tin KHXH, Hà Nội 11 c Mác (1978), Tư bản, III, tập 1, Nxb Sự Thật, Hà Nội 12 Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (7/2/2001), Quyết định s ố 90/2001/QĐ-NHNN Thông đốc Ngăn hàng Nhà nước ban hành quy định vê' việc mỏ, thành lập chấm dứt hoạt động sở giao dịch, chi nhánh, văn phòng đại diện, đơn vị nghiệp ngân hàng thươỉĩg mại 85 13 Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (20/2/2001), Quyết định s ố 122/200ÌIQĐN H N N Thống đốc Ngân hàng Nhà nước ban hành điều lệ mẫu tổ chức hoạt động Ngân hàng thương mại nhà nước 14 Pháp lệnh ngân hàng, hợp tác xã tín dụng cơng ty tài năm 1990 15 Pháp luật ngân hàng trung ương ngán hàng thương mại số nước (1997), Nxb Thế giới, Hà Nội 16 GS.TS Tào Hữu Phùng (2002), Định hướng hoàn thiện hệ thống pháp luật kinh tế, tài ngân sách, Tham luận Hội thảo khoa học UBKT ngân sách Quốc hội tổ chức 17 Lê Văn Sở (2002), "Một số kết hoạt động năm 2001 Ngân hàng Công thương Phát triển nông thôn Việt Nam", Ngân hàng, (1+2) 18 "Thực cấu lại gắn với phát triển tồn diện vững - Chương trình hành động Ngân hàng đầu tư phát triển Việt Nam thực thị 275/BCS ngày 28/8/2001 Ban cán sự" (2002), Ngân hàng, (1+2) 19 TS Lê Đức Thúy (2001), "Xây dựng số hệ thống Ngân hàng lành mạnh hiệu bền vững", (Phát biểu Lễ kỷ niệm 50 năm thành lập Ngân hàng Việt Nam), Ngân hàng, (5) 20 Thương mại (Báo), ngày 22/06/2002 ... THƯƠNG MẠI NHÀ NƯỚC 1 Mơ hình ngân hàng thương mại nhà nước 1.2 Khái niệm chung địa vị pháp lý ngân hàng thương mại 23 nhà nước Chương 2: ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 30 NHÀ NƯỚC THEO PHÁP... lý ngân hàng thương 57 mại nhà nước Chương 3: THỰC TẾ HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 61 NHÀ NƯỚC VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ CUẢ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NHÀ NƯỚC 3.1 Thực tế hoạt. .. GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ T PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI TRẨN THỊ QUỲNH ANH ĐỊA VỊ PHÁP LÝ VÀ VIỆC NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NHÀ Nước VIỆT NAM HIỆN NAY HIỆN NAY ■ ■