Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tèt nghiƯp MỞ ĐẦU Lí chọn đề tài Văn học Việt Nam đại giai đoạn 1930-1945 thời kì bùng nổ văn học dân tộc bước đường đại Đây giai đoạn văn học phát triển rực rỡ với hàng loạt tên tuổi lớn Nguyễn Công Hoan, Ngô Tất Tố, Nguyên Hồng, Nam Cao, Thạch Lam, Nguyễn Tuân… với thành tựu văn chương hầu hết thể loại: Truyện ngắn, kịch, thơ ca, tiểu thuyết, phóng sự… tính riêng dòng văn học thực có nhiều tài lớn Vũ Trọng Phụng (1912-1939) bút tiêu biểu trào lưu Ông thuộc lớp người đa tài, tuổi đời tuổi nghề ngắn ngủi nghiệp văn học mà ông dâng tặng cho đời vô đồ sộ có giá trị nghệ thuật cao nhiều lĩnh vực có nhiều đóng góp xuất sắc hai mảng phóng tiểu thuyết Đặc biệt suốt thời gian dài từ Vũ Trọng Phụng bắt đầu cầm bút xoay quanh ông nổ nhiều ý kiến tranh cãi liệt, có lúc trở thành bút chiến văn chương nhiều trái ngược mâu thuẫn đến kì lạ Tuy nhiên tài lòng chân “ơng vua phóng đất Bắc’’[12,27] “tiểu thuyết gia trác tuyệt”[12,587] đã, ngày chiếm lĩnh vị trí vững văn đàn Trong suốt 27 năm ngắn ngủi đời 10 năm cầm bút ông để lại số lượng tác phẩm lớn gồm: 40 truyện ngắn, tiểu thuyết, kịch, tác phẩm nghị luận văn học, luận, tác phẩm dịch đặc biệt phóng Trong nghiệp văn học ơng thử sức nhiều thể loại đặc biệt thành cơng hai thể loại phóng tiểu thuyết Tài ông khẳng định mà độc giả yêu mến mệnh danh cho ơng là: “Ơng vua phóng đất Bắc” “tiểu thuyết gia trác tuyệt” Mặc dù Ngun ThÞ Thu H»ng K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tốt nghiệp õy l hai thể loại văn học sáng tác Vũ Trọng Phụng điều dễ nhận thấy tiểu thuyết lại đậm chất phóng phóng lại có yếu tố tiểu thuyết Chính với đề tài “ Yếu tố tiểu thuyết phóng Cạm bẫy người Vũ Trọng Phụng” muốn tìm hiếu sâu sức hút kì lạ tài phóng ơng, yếu tố tiểu thuyết nhân tố quan trọng Đặc biệt để thấy tài độc đáo Vũ Trọng Phụng khảng định từ bắt đầu cầm bút Một lí thực tế khác khiến chúng tơi chọn đề tài Vũ Trọng Phụng tác gia lớn giảng dạy chương trình trung học phổ thơng Việc nghiên cứu đề tài giúp chúng tơi có thêm hiểu biết tài Vũ Trọng Phụng cung cấp thêm tư liệu cho việc giảng dạy tác giả,tác phẩm trường phổ thông Lịch sử vấn đề Trong hệ người bút “tiền chiến” chưa văn tài lại có số phận vinh quang cay đắng “ơng vua phóng sự” Vũ Trọng Phụng Không sống đến tuổi “Tam thập” thời gian cầm bút chưa mười năm, để lại di sản văn chương đồ sộ với kiệt tác bất hủ Vậy mà từ lúc sinh thời suốt gần nửa kỉ, sau phải vĩnh biệt đời họ Vũ văn nghiệp ông phải trải qua nhiều vật vã chìm dòng sơng dư luận, có giai đoạn bị loại bỏ khỏi mạch văn dân tộc Nhưng năm gần đây, ánh sáng thời kì đổi mới, nghiệp văn chương Vũ Trọng Phụng dần bước đánh giá lại khách quan Phóng thành tựu, phận hợp thành quan trọng trước tác ông, nên lịch sử vấn đề phóng không tách rời vấn đề Vũ Trọng Phụng tiến trình nghiên cứu, phê bình văn học Nhưng mảng sáng tác lại có sinh mệnh riêng, kiện riêng, nên lịch sử vấn đề có nhiều đặc Ngun ThÞ Thu Hằng K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tốt nghiệp im riờng Theo dòng chảy khơng ngừng lịch sử dân tộc vấn đề phóng Vũ Trọng Phụng nhà nghiên cứu tìm hiểu Đặc biệt nhiều cơng trình có giá trị sâu vào phóng Cạm bẫy người thấy nét đặc sắc nghệ thuật, mà yếu tố tiểu thuyết yếu tố quan trọng Bài viết sớm Lê Tràng Kiều tờ Văn học tạp chí số ngày 8/6/1935 với tiêu đề: Một nhà văn thực mở đầu cho nghề phóng nước ta Ở viết người viết đánh giá cao phóng đầu tay Cạm bẫy người Vũ Trọng Phụng “Cạm bẫy người vừa đời báo chí khắp ba miền hoan nghênh Nó làm cho tài Vũ Trọng Phụng khơng ngờ nữa” Trong Địa vị Vũ Trọng Phụng văn học Việt Nam cận đại đăng báo Tao Đàn - Số đặc biệt Vũ Trọng Phụng tháng 12/1939, Trương Tửu nhận xét bốn thiên phóng tiếng họ Vũ: Cạm bẫy người, Cơm thầy cơm cơ, Lục xì, Kĩ nghệ lấy Tây “là kiệt tác móng nghệ thuật phóng văn giới Việt Nam đại” Năm 1986 công đổi bước tiến việc tiếp nhận di sản văn học khứ Vấn đề Vũ Trọng Phụng phóng ơng nhìn nhận quan điểm lịch sử cụ thể có tính khoa học khách quan Trước hết phải kể đến đặt lại vấn đề phóng Vũ Trọng Phụng giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh Theo ông: “Vũ Trọng Phụng thành công thể tài phóng với Cạm bẫy người (1933) Kĩ nghệ lấy Tây (1934) Hai tác phẩm phát huy ông sở trường quan sát sắc sảo khả hí hoạ mau lẹ, lối hành văn biến hoá hấp dẫn ” Về đặc điểm phóng họ Vũ, giáo sư cho “ln ln có nhu cầu bộc lộ trực tiếp chủ quan mình, phải xen vào kiện có thực nhiều hình ảnh, Ngun ThÞ Thu Hằng K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tốt nghiệp tỡnh tit tưởng tượng khiến cho phóng ơng gần với bút pháp tiểu thuyết” Trong Tuyển tập Vũ Trọng Phụng, phó giáo sư Trần Hữu Tá nhấn mạnh nhiều nội dung giá trị đặc sắc hai thiên phóng Cạm bẫy người Cơm thầy cơm Ơng đề cập đến tiêu đề tiểu thuyết phóng tác phẩm Cạm bẫy người cho rằng: “khuynh hướng tiểu thuyết hoá mức độ đặc điểm ngòi bút phóng Vũ Trọng Phụng” Luận án phó tiến sĩ Đóng góp Vũ Trọng Phụng lịch sử văn học Việt Nam đại lĩnh vực phóng tiểu thuyết Trần Đăng Thao, Đại học sư phạm Hà Nội tháng 10 năm 1996 đề cập đến xu hướng tiểu thuyết hoá phóng Vũ Trọng Phụng có phóng Cạm bẫy người hai khía cạnh: Kết cấu chặt chẽ linh hoạt, nhân vật có tính điển hình Đến năm gần ngày có nhiều cơng trình nghiên cứu tiếp cận gần hơn, sâu thể loại phóng Vũ Trọng Phụng viết Phóng Vũ Trọng Phụng tạp chí Văn học số 1/2000 giáo sư Hà Minh Đức Hay tạp chí Văn học số 11/2002, nhà ngiên cứu Vũ Tuấn Anh Về tính đại văn chương Vũ Trọng Phụng Vũ Tuấn Anh phóng Vũ Trong Phụng khơng có giá trị phương diện khảo cứu mà có phương diện văn chương nghệ thuật Ở mặt khảo cứu phóng vừa mang tính điều tra xã hội học vừa có thể tâm tư tình cảm người viết Ở mặt văn chương nghệ thuật Vũ Trọng Phụng người có cơng đầu việc biến phóng từ thể loại báo chí thực trở thành thể loại văn học với không gian nghệ thuật, với tính cách số phận nhân vật với kiện xâu chuỗi hợp lí chặt chẽ Trên nét lịch sử vấn đề phóng Vũ Trọng Phụng Như vấn đề thời kéo dài lịch sử vấn đề phóng Vũ Trọng Ngun ThÞ Thu H»ng K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tốt nghiệp Phng ó din sơi động có lúc căng thẳng phức tạp Tuy nhiên việc sâu tìm hiểu yếu tố tiểu thuyết phóng cụ thể lại khơng nhà ngiên cứu quan tâm cách toàn diện Trên sở gợi ý có tính chất định hướng người trước, tác giả khoá luận mong muốn mức độ định tập trung tìm hiểu “Yếu tố tiểu thuyết phóng Cạm bẫy người Vũ Trong Phụng” để hiểu biết sâu sắc tồn diện phóng ơng góp phần làm cho chân dung “Ơng vua phóng sự” dựng lên cách đầy đặn Mục đích nghiên cứu Đề tài nhằm tìm hiểu yếu tố tiểu thuyết phóng Vũ Trọng Phụng thơng qua phóng đầu tay ơng Cạm bẫy người Từ khẳng định nét đặc sắc, sức hút kì lạ thể tài phóng họ Vũ độc giả yếu tố tiểu thuyết nhân tố quan trọng Góp phần nâng cao chất lượng việc giảng dạy tác giả tác phẩm văn học Nhiệm vụ nghiên cứu Vũ Trọng Phụng với thể loại phóng để lại tiếng vang văn học nước nhà Tuy nhiên đề tài không đặt nhiệm vụ nghiên cứu toàn nghiêp văn học ơng mà tập trung vào phóng Cạm bẫy người Đề tài làm rõ yếu tố tiểu thuyết mà tác giả sử dụng xây dựng phóng Cam bẫy người Đối tượng phạm vi nghiên cứu Phóng Cạm bẫy người Vũ Trọng Phụng Tập trung vào yếu tố tiểu thuyết phóng Cạm bẫy người Ngun ThÞ Thu H»ng K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Kho¸ ln tèt nghiƯp Khi cần thiết chúng tơi liên hệ so sánh với phóng thời như: Việc làng, Tập án đình (Ngơ Tất Tố), Tơi kéo xe (Tam Lang), Hà Nội lầm than (Trọng Lang) Phương pháp nghiên cứu Trong trình thực đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp phân tích tổng hợp Phương pháp so sánh đối chiếu Phương pháp hệ thống Đóng góp khố luận Ý nghĩa khoa học: Chỉ yếu tố tiểu thuyết phóng Cạm bẫy người Vũ Trong Phụng Qua cho thấy tài độc đáo ơng thể tài phóng Ý nghĩa thực tiễn: Giúp vận dụng tốt vào viềc giảng dạy trường phổ thông Bố cục khố luận Ngồi phần Mở đầu, Kết luận Tài liệu tham khảo, khoá luận gồm chương: Chương 1: Những vấn đề chung Chương 2: Yếu tố tiểu thuyết phóng Cạm bẫy người Vũ Trng Phng Nguyễn Thị Thu Hằng K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luËn tèt nghiÖp NỘI DUNG CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG 1.1 Xã hội Việt Nam năm đầu kỉ XX Xã hội Việt Nam năm đầu kỉ XX thời kì lịch sử đầy biến động với nhiều mâu thuẫn phức tạp Trong có hai mâu thuẫn bản: mâu thuẫn giũa dân tộc ta với đế quốc xâm lược mâu thuẫn quần chúng nhân dân mà chủ yếu nông dân với địa chủ Điều tạo nên xã hội với đầy đủ tính chất nước thực dân nửa phong kiến Khi thực dân Pháp nổ súng xâm lược nước ta, chúng bắt đầu hàng loạt sách cai trị Nhưng đến thời kì sách ngày đẩy mạnh tàn bạo gây nhiều hậu Thực dân Pháp thực sách đàn áp trị, bóc lột kinh tế đầu độc văn hoá với âm mưu thâm hiểm nhằm biến nước ta trở thành thuộc địa cung cấp tài nguyên thiên nhiên trở thành nơi tiêu thụ hàng hố cho chúng Nước ta vốn nước nơng nghiệp lạc hậu trải qua kìm kẹp thống trị phong kiến hàng nghìn năm Chính nước ta vốn nghèo lại Ngun ThÞ Thu H»ng K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tốt nghiệp nghốo hn trc bóc lột dã man thực dân Pháp Do hậu nặng nề hai khủng hoảng kinh tế 1929-1933 1935-1937 với hậu chiến tranh đế quốc 1914-1918 đại chiến giới lần thứ 1939-1945S khiến cho thực dân Pháp sức bòn rút nước thuộc địa có Việt Nam Khiến cho nước ta ngày xơ xác tiêu điều Ở nông thôn dân cày bị đày đoạ đủ thứ tai trời ách đất: hạn hán, lũ lụt, tơ cao tức nặng, thực dân vơ vét lúa gạo, địa chủ thi cướp ruộng đất, quan lại cường hào ức hiếp, cảnh bán vợ đợ diễn khắp nơi Ở thành thị cơng nhân viên chức bị sa thải, tiểu thương tiểu chủ bị phá sản hồ đội qn nông thôn sống không quê lên thành thị tạo nên đội quân thất nghiệp sống cù bơ, cù bất Những người có việc làm vơ khổ sở lương hạ, giá sinh hoạt tăng cao, làm tăng, lại bị đe doạ đủ thứ hình phạt Tình hình kinh tế vơ khó khăn ẩn chứa nhiều mâu thuẫn Bên cạnh việc bóc lột kinh tế thực dân Pháp sức đàn áp trị Chúng sức dìm khởi nghĩa nước ta biển máu Các khởi nghĩa phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh (1930-1931); Khởi nghĩa Nam Kì bị thực dân Pháp đàn áp Đặc biệt Đảng cộng sản Đơng Dương đời mâu thuẫn dân tộc ta với đế quốc lên cao Thực dân Pháp dùng thủ đoạn xảo quyệt, âm mưu thâm hiểm nhằm tiêu diệt tư tưởng trị tiến bộ, hoạt động tiến người yêu nước Thực dân Pháp tâm muốn biến nước ta thành thuộc địa, trị chúng ngày gắt gao việc kiểm soát hoạt động yêu nước Điều cho thấy xã hội Việt Nam năm đầu kỉ XX thời kì đầy biến động với nhiều mâu thuẫn Đàn áp trị, chuyên chế kinh tế thực dân Pháp thực “phần ngọn” sách cai trị Muốn biến nước ta thành thuộc địa lâu dài thực dân Pháp đưa âm mưu thâm hiểm Ngun ThÞ Thu H»ng K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Néi Kho¸ ln tèt nghiƯp sách ngu dân, đầu độc văn hoá Chúng lệnh cấm tàng trữ lưu hành sách báo tiến bộ, đặc biệt sách báo Cộng sản Chúng kiểm duyệt tất sách báo đưa vào Việt Nam, cấm xuất viết có tư tưởng Chúng mở nhà tù nhiều trường học, nạn thất học diễn khắp nơi khiến cho 90% dân số nước ta mù chữ Lực lượng niên sinh viên có hội học bị thực dân Pháp nhồi nhét đầu độc tư tưởng siêu hình, chủ nghĩa tâm, chủ nghĩa ngụy biện, chủ nghĩa hoài nghi Các phong trào trẻ trung Âu hoá, tệ nạn ma tuý mại dâm, cờ bạc… diễn khắp nơi Tất việc khiến cho phận lớp trẻ mải mê ăn chơi trác tán mà quên nhiệm vụ với đất nước Với sách đàn áp trị, bóc lột kinh tế, đầu độc văn hoá thực dân Pháp thực âm mưu đen tối đẩy nước ta vào đường lạc hậu bần hoá,và trở thành thuộc địa lâu dài chúng Trước sóng gió thời đại, lực lượng hệ bị ảnh hưởng không nhỏ, nhà văn nhà báo lực lượng bị ảnh hưởng chi phối lớn Bởi thời đại ln yếu tố ảnh hưởng tới việc hình thành giới quan nhà văn Văn học lúc chia thành hai khuynh hướng lớn: Đó phong trào lãng mạn với tên tuổi Nhật Linh, Khải Hưng, Thạch Lam… thứ hai phong trào thực phê phán với Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Nam Cao, … đặc biệt gắn với tên tuổi Vũ Trọng Phụng Sống thời đại nhằ văn đưa cho quan điểm tư tưởng riêng chi phối đến sáng tác họ Mặc dù hoàn cảnh xã hội phân chia thành hai khuynh hướng khác nhau, tư tưởng khác nhau, tất tác phẩm tranh chân thực xã hội thời kì Khiến cho người đọc có nhìn toàn cảnh xã hội Việt Nam năm đầu kỉ XX Điều cho thấy rõ nét s tỏc Nguyễn Thị Thu Hằng K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá ln tèt nghiƯp động tình hình xã hội hoạt động văn học ngược lại văn học có vai trò tích cực việc cải tạo xã hội 1.2 Khái quát đời nghiệp sáng tác Vũ Trọng Phụng 1.2.1 Cuộc đời Những năm đầu kỉ XX với nhiều biến động, sản sinh tài văn học như: Nguyễn Công Hoan, Ngô Tất Tố, Nguyên Hồng, Nam Cao, Thạch Lam, Nguyễn Tuân… số Vũ Trọng Phụng chứng tỏ ông “đứa trực tiếp đời”[12,30] Vũ Trọng Phụng nhà văn có tên tuổi văn xi Việt Nam đại Xung quanh vấn đề ơng có nhiều tranh luận gay gắt khiến cho tên tuổi ơng có nhiều lúc thăng trầm Mặc dù Vũ Trọng Phụng vững vàng đại thụ làng văn coi kiện tướng xuất sắc khuynh hướng “tả chân” đương thời, “ơng vua phóng đất Bắc”, “tiểu thuyết gia trác tuyệt” Vũ Trọng Phụng sinh ngày 20/10/1912(tức ngày 11 tháng năm Nhâm Tý) gia đình nghèo “thứ nghèo gia truyền” (Ngô Tất Tố), “cái nghèo kế thế”(Lan Khai) Cha ông Vũ Khâm Lân quê gốc làng Hảo tức Bần Yên Nhân, huyện Mỹ Hào, tỉnh Hưng Yên làm thợ điện xưởng ôtô Ch.Boillot Hà Nội Mẹ ông bà Phạm Thị Khách người làng Vẽ phủ Hoài Đức thuộc thành phố Hà Nội, sống nghề may vá thuê Khi Vũ Trọng Phụng tuổi người cha qua đời để lại gia cảnh đơn côi: người mẹ già, người vợ trẻ đứa thơ dại Tài sản gia đình khơng có trông cậy vào đôi bàn tay chăm bà Phạm Thị Khánh Nhưng dù hoàn cảnh vậy, Vũ Trọng Phụng lớn lên tình yêu thương ấm áp bà mẹ Điều để lại tâm hồn Ngun ThÞ Thu H»ng 10 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Néi Kho¸ ln tèt nghiƯp tưởng rõ ràng, có góc có cạnh nhà văn: “Ơng ân nhân tơi ơng đến giết bố bố để cứu con: phút sau anh Vân rước nhà kêu ầm lên: “Thưa thầy, thưa đẻ có bác Tham Ngọc vốn bạn cũ sang chơi với con”… nhà đón chào mừng rỡ; Nhất lại ông cụ già đạo mạo tiếp đãi ân cần, tự đem thân đóng vai chim mòng đậu vừa tầm súng săn”[9,8] Giọng điệu bình luận có lúc lại hàm ý trào phúng phê phán: “Vì tình cờ, hôm nay, trở thành tay thợ tập xưởng máy cửa “kĩ nghệ bạc bịp”[9,27] Điều đặc biệt phương thức trần thuật Vũ Trọng Phụng sử dụng nhiều điểm nhìn khác tạo cho phóng ơng có độ khách quan cần thiết Khơng dừng lại điểm nhìn nhân vật Tơi mà tác giả nhiều nhân vật tham gia kể chuyện Trong khơng trường hợp nhân vật Tơi khéo léo “trao” cho nhân vật nhiệm vụ kể chuyện thay Nhân vật kể nhân vật nọ, nhiều say sưa, để tỏ rõ “ta đây” thông suốt đời Chẳng hạn ông nhân vật Tơi khoe có lạ hành tung bất hảo Ấm B “Ấm B tên tục Tư Quân giao thiệp với bọn bồi bếp ông Cửu giao thiệp với hạng thương lưu lại ông Nghị [9,54] Hoặc ông “ nửa tỉnh nửa quê” Bồi An kể vanh vách ngón bịp để vẻ “Đố anh bịt măt tôi” Việc tổ chức cho nhân vật tự kể lại “mánh khoé”, thay đổi, di chuyển nối kết điểm nhìn nghệ thuật trần thuật, “đồng tịch đồng sàng” nhân vật Tôi với nhân vật khác tạo bình đẳng nhiều tiếng nói Sự ngang quyền cho thấy nhân vât Tôi dạng “người biết trước, biết hết tất thảy” đứng “ban phát” thông tin, kể lại chuyện Nó nhân vật hợp tác cơng tìm kiếm thật, theo phương thức “kiếm” kiện Ngun Thị Thu Hằng 40 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tốt nghiệp “trình ra” cách kịp thời Người đọc khơng thụ đơng “ngồi” nghe xảy mà bị hút theo ống kính nhà phóng Sự biến hố linh hoạt tơi trần thuật với giọng điệu khác lạnh lùng, khách quan, lúc mỉa mai châm biếm, chua xót, lúc gián tiếp lúc trực tiếp nhập thực tạo cho phóng Vũ Trọng Phụng có sắc thái độc đáo mà nhà phóng thời đạt “Cái tơi đa năng” mà “ơng vua phóng đất Bắc” thể thành cơng khiến cho phóng có sức hút kì lạ Theo dấu chân nhân vật Tơi cánh bước vào giới bịp mở rộng khiến cho người đọc thực kinh ngạc trước công nghệ cờ bạc bịp Với phương thức trần thuật độc đáo Vũ Trọng Phụng tạo tính đột phá cho thể loại phóng Bởi giúp cho liên kết chặt chẽ hơn, viêc, tình tiết câu chuyện có mối quan hệ gắn bó với tơi trần thuật Thơng qua nhìn, cách suy nghĩ đánh giá cá tơi câu chuyện liên kết mạch lạc giống tiểu thuyết trần thuật kể lại cách sinh động hấp dẫn Yếu tố tiểu thuyết phóng Vũ Trọng Phụng 2.3.1.Ngơn ngữ trìu tượng giàu hình ảnh Vũ Trọng Phụng tài lớn văn học Việt Nam Bởi ơng có sức hút kì lạ mà người cưỡng lại Sức hút phải trực tiếp làm nên diện mạo văn chương ơng - ngơn ngữ Đó thứ ngôn ngữ lạ hai miền thể loại phóng tiểu thuyết Vì đọc phóng Vũ Trọng Phụng ta thấy hệ thống ngơn ngữ trìu tượng giàu hình ảnh Bởi văn Vũ Trọng Phụng thứ văn không “bằng phẳng” ngôn từ Vũ Trọng Phụng thứ “ngôn từ không chừng mực” khiến cho người đọc bị náy lên, xóc lên “lối dùng từ bạo” Trong Cạm bẫy người gặp trường ngơn ngữ đặc trưng dân bịp Đó thứ ngơn ngữ trìu tượng mang tính điển hỡnh ca Nguyễn Thị Thu Hằng 41 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá ln tèt nghiƯp ngơn ngữ bạc bịp, mà người ngoại đạo không dẫn hiểu Đó hệ thống ngơn ngữ mà theo quy tắc riêng dân bịp ngầm hiểu với Qua ta thấy cơng nghệ cờ bạc từ xuống giống máy lắp đặt cách tinh vi mà để vào giới đó, việc sử dụng ngơn ngữ bịp điều cần thiết Những kẻ bịp gọi “người săn”, người bị bịp gọi “mòng”, “két”, tiền gọi “thiếc, đạn, của” Rồi chơi có người “đi săn”, kẻ “hướng đạo”, “chim mòng”, “người cản”… Các ngón bịp gọi tên khác tuỳ theo lối đánh: Trạc xếch, giác mùi, giác bóng, tử mẫu, đòn Vân Nam, xúc xắc thuỷ ngân, xúc sắc lưỡng diện,… Ta thử đọc đoạn văn sau: “Vậy Ngọc hai đồng chí, săn mòng hắc búa kia, tối đầu sa hố Ba người bàn định giở ngón đặc biệt, khốn thay! Lại sa hố nốt tối thứ nhì Đến tối thứ ba… Ta nên biết ba người chinh phục đất để thịt có người khơng thành cơng ba mặt mũi tạ tội với quân sư nữa? Vả lại thứ hai lại khó xử: quân sư vay “binh khí” tận bên… Trung Quốc (ơng Cả Ủn) số thiếc mà đánh lại để riêng quân sư è cổ đền”[9.83] Đây đoạn văn kể lại nói chuyện Ấm B với nhân vật Tơi Nếu khơng có dẫn người đọc khơng thể hình dung câu chuyện nói vấn đề Bởi lẽ ta thấy loạt ngôn ngữ giới bạc bịp đưa vào câu chuyện cách khéo léo gây trí tò mò độc giả Sức hút thiên phóng thứ ngơn ngữ trìu tượng vừa tạo vẻ bí hiểm giới bạc bịp lại vừa mở nhiều trường liên tưởng cho độc giả theo dừi Nguyễn Thị Thu Hằng 42 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá ln tèt nghiƯp Bên cạnh hệ thống ngơn từ trìu tượng, Vũ Trọng Phụng đưa hàng loạt câu văn, từ ngữ giàu hình ảnh, có sức gợi Khiến cho phóng ơng vừa sinh động lại vừa miêu tả thực xã hội cách tỉ mỉ Trong hầu hết phóng đương thời ý nhiều đến việc mô tả, khai thác tư liệu Đặc biết hệ thống ngôn ngữ phóng nhiều chuẩn xác đến mức khơ khan, nhiều số liệu mang tính chất liệt kê, khiến cho việc tiếp nhận vấn đề gặp khó khăn Nhưng đến với phóng Cạm bẫy người Vũ Trọng Phụng ông loại bỏ hầu hết nhược điểm mà thay vào hệ thống ngơn từ giàu hình ảnh, mềm mại, mang tính chất văn chương Nhờ mà phóng Vũ Trọng Phụng dễ tiếp nhận vào lòng người Suốt thiên phóng người đọc khơng thấy số mang tính chất cung cấp tư liệu mà thơng qua hệ thống ngơn từ giàu hình ảnh tác giả miêu tả tất thể giới bạc bịp cách chân thực đậm nét: “Đủ mặt nhân vật làng b… nhé! Trông sung sướng chưa? Cái ông già, ăn mặc nhũn nhặn ơng Cửu Sần, dáng người trơng dân Đình Dù Còn hai người ngồi cạnh, áo sa, giầy ban người có tuổi Tư Cường mà người trẻ hơn, trông hao hao giống kép Phẩm Cải lương Hí Viện Hai Yêm Ngồi đối diện anh chàng giầy ta, mũ tây Quế anh chàng khăn lượt, giầy culơ Khương Sinh Từ Cậu trẻ người mặt trông bịp nhất, cầm can bịt bạc Bỉnh…! Ơng trơng có phải họ người vẻ … thật không! Thật đấy!”[9,137] Chỉ đạn văn ngắn Vũ Trọng Phụng lột trần, nắm bắt thần thái nhân vật bạc bịp Đặc biệt nhân vật lại có lời văn miêu tả, gợi cho người đọc nhiều trường liên tưởng thú vị Hay việc tả quân xúc xắc ba Mĩ Kí vừa lò, Vũ Trọng Phụng tỏ người tinh tế có trí tưởng tượng Ngun ThÞ Thu H»ng 43 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tốt nghiệp phong phỳ:Ba quõn xúc xắc mà xương trắng nõn, vết mực đỏ, đen sáu mặt tươi đẹp, ló cách chống lớn, kiêu hãnh nữa, khiến cho ta nhìn đền ta có cảm giác tưởng tượng đến mỹ nhân tuyết giá phơ “thân ngọc” cho phu tướng lúc hoa chúc động phòng”[9,69] Nhờ trí tưởng tượng mà câu, từ đoạn văn lại gợi nhiều hình ảnh Chẳng ngờ quân xúc xắc lò chuẩn bị phục vụ cho mục đích xấu xa làng bịp lại Vũ Trọng Phụng liên tưởng đến mỹ nhân Ngôn ngữ giàu hình ảnh Vũ Trọng Phụng sử dụng xuyên suốt tồn phóng sự, câu, từ đọc lên khiến cho độc giả ngỡ ngàng đa nghĩa, liên tưởng mà mang lại vừa giàu hình ảnh vừa cung cấp nhiều thơng tin vấn đề Có thể nói Vũ Trọng Phụng làm hệ thống ngôn ngữ cho thể loại phóng Ơng trở thành người tiên phong cho việc kéo thể loại phóng gần với tác phẩm văn học 2.3.3 Ngôn ngữ nhân vật “Ngôn ngữ nhân vật phương diện quan trọng nhà văn sử dụng nhằm thể sống cá tính nhân vật Trong tác phẩm nhà văn cá thể hố ngơn ngữ nhân vật nhiều cách… Dù tồn dạng thể cách ngơn ngữ nhân vật phải đảm bảo kết hợp sinh động cá thể tính khái quát, nghĩa mặt ngơn ngữ mang đặc điểm riêng, có “lời ăn tiếng nói riêng” mặt khác ngơn ngữ lại phản ánh đặc điểm ngôn ngữ lớp người định, gần gũi nghề nghiệp, tâm lý, giai cấp, trình độ văn hố…” [4,214] Như vậy, tác phẩm ngơn ngữ nhân vật đóng mơt vai trò hêt sức quan trọng Thơng qua hệ ngơn ngữ nhân vật tác giả xây dựng thành cơng diện mạo tính cách nhân vật mơt cách tồn diện sâu sắc Ngun ThÞ Thu Hằng 44 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tốt nghiệp Phúng s Cạm bẫy người Vũ Trọng Phụng thể loại báo chí, tác phẩm yếu tố tiểu thuyết dường có mặt hầu hết khía cạnh tác phẩm Trong hệ thống ngôn ngữ nhân vật tài họ Vũ phủ lên chất tiểu thuyết tương đối lớn Bởi phóng sự, tiếng nói nhân vật mà thay vào lời bình luận người viết, tiếp cận với Cạm bẫy người ta thực ngạc nhiên trước hệ thống ngôn ngữ nhân vật dày đặc, nhân vật có “lời ăn tiếng nói” riêng Qua hệ thống ngơn ngữ nhân vật chất, tính cách, vị trí, địa vị xã hội nhân vật đươc khắc hoạ rõ nét Trùm Ấm B tên quân sư làng bịp, hoạt động “công nghệ” đạo cách chặt chẽ Với vị trí lãnh đạo Ấm B Vũ Trọng Phụng miêu tả cách sinh động từ ngoại hình đến tính cách, đời số phận, đặc biệt ông trọng đến việc đặt vào “miệng lưỡi” nhân vật hệ thống ngôn từ đặc trưng cho tính cách vị trí giới bạc bịp Trong vai trò tướng sối huy nên ngôn ngữ mà Ấm B sử dụng mang đầy đủ tính chất mơt kẻ có quyền vừa có uy lực vừa tỏ kẻ thạo đời: “Hai đám xì đám bất, đám xóc đĩa đám tổ tơm Đám Hàng Kèn có Ba Mỹ Kí vói Bập đánh giác…đám xì đường Cột Cờ có tay Bỉnh, tay Sinh đánh đòn Vân Nam… Còn đám bất phố Hàng Bơng có lão Cường đánh lớp, đánh mẫu tử Xong đứt đám… đám tổ tơm, khơng biết nên tính nào? Chỗ chơi chỗ đài phong lưu mà phái Cửu Sần sợ lộ! Ác q, có cụ Ngọc người trơng mẽ chút mắc xuống nam Cẩu thật! Còn anh lái nâu động mả, lúc giời đất khua xóc đĩa nữa, nằm chờ sẵn lợn biết cắt chọc tiết bây giờ…”[9,19] Qua lớp ngôn từ Ấm B người đọc hiểu phần người Hắn vừa mang kẻ lưu manh với thứ Ngun ThÞ Thu H»ng 45 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Néi Kho¸ ln tèt nghiƯp ngữ đầu đường xó chợ đặc trưng dân làng bịp, đồng thời cho thấy môt kẻ sành đời, khôn khéo biết tính tốn xứng đáng trùm cơng nghệ cờ bạc bịp Nhưng nói chuyện với loại người Ấm B lại thể vai trò khác Lúc nói chuyện với đàn em nghiêm nghị, thể vai trò lãnh đạo: “Được ! Nếu anh muốn có chia rẽ anh em, anh ăn mảnh việc… đến đằng Cả Ủn lấy tiền đừng có lơi tên tơi mà xoay”[9,90] Khi nói chuyện với mòng thi vừa nhũn nhặn vừa quỷ quyệt dồn đối phương đến bước đường cùng: “Tơi có cách … Nhược điểm kia, tơi nắm Ngài có máu chơi bời lại người chí hiếu Ngài nên biết tơi mách cụ bá nhà…”[9.48] Đây nói chuyện Ấm B Nguyễn Đình Mầu việc “bịp” ta bị bại lộ Chỉ câu lịch mà Ấm B bịt miệng ông Mầu khiến cho nhân vât Tôi phải lên: “Ông Mầu đem mồi quân tử khiến ông Nghi phải nhận bịp ông Nghi lại lấy mồi chí hiếu bắt ơng Mầu qnh quýnh thêm”[9,48] Hay nói chuyện với tên địch thủ Thượng Kí, Ấm B lại tỏ người lịch tao nhã ẩn sau ăn miếng trả miếng Ở trường hợp Ấm B tỏ khôn ngoan sắc sảo, môt biểu xứng đáng kẻ trùm giới ngầm Tất điều khiến cho diện mạo Ấm B lên sống động chân thực đầy đặn Trong giới nhân vật đông đúc Cạm bẫy người nhân vật mang vai trò xứ mệnh riêng Nếu Ấm B thể mơt kể trùm làng bạc Tham Ngọc(Xn) lại “gã chuyên gia bạc bịp” Ta thử nghe cách gã nói chuyện với mòng bố Tham Vân: “Bẩm vâng! Ngoài đọc sách với chơi ảnh ra, có cách giả trí Đi hát ả đào hay rượu chè, hút sách tai hoạ, mà giai gái bẩm… chúng tuổi! Vả lại tổ tôm tài bàn thú chơi nhã khác cc đấu trí Ngun ThÞ Thu H»ng 46 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tốt nghiệp Con cho ú cách giải trí mà người thương lưu cần phải biết”[9,9] Ta thấy chất mặt trái Tham Ngọc(Xuân) Hắn thực xứng đáng với tước vị mà dân làng bịp đặt cho “chuyên gia” Với mẽ ngồi hào nhống đặc biệt miệng lưỡi lịch thiệp đanh trúng tâm lí mòng Tham Ngọc lừa bố Tham Vân nhiều mòng khác cách ngoạn mục Thơng qua lời nói Tham Ngọc ta biết tên bịp trắng trợn nhất, đểu cáng số dân làng bịp Hắn điển hình cho kẻ sống tiền danh vọng mà khơng màng đến lương tâm tình người Còn lại giọng “lạnh máu cá” Bồi An Hắn sẵn sàng “thịt” người thân, không mảy may thương tiếc: “Trong lưng giắt đến ba bốn chục bạc từ Phủ Lý định cân sâm cho trai ốm thập tử sinh đấy! Nằm chờ ăn chực ba hôm để đợi đánh xì! Ơng bảo mà khơng thịt có dại khơng? Mình mà khơng xơi đến lượt chán vạn thằng khác xơi”[9,31] Chỉ với câu nói mà Bồi An lên với đầy đủ phẩm chất kẻ cờ bạc bịp Hắn bất chấp tính mạng người em họ, cốt kiếm vài chục bạc Vũ Trọng Phụng thưc thành công việc đưa hệ thống ngôn ngữ nhân vật vào thể loại phóng Thơng qua hệ thống ngôn ngữ nhân vật đươc khắc hoạ đậm nét kiểu dạng nhân vật, ngơn ngữ mà chúng sử dụng lại có sắc thái riêng biểu cho chất, tính cách, vị trí xã hội nhân vật 2.3.4 Ngơn ngữ đối thoại Với Vũ Trọng Phụng đối thoại có ý nghĩa đặc biệt quan trọng Một mặt có tác dụng khắc hoạ tính cách nhân vật, mặt khác tạo nhiều hấp dẫn lý thú cho thiên phóng Trong Cạm bẫy người tác giả đưa hàng loạt đối thoại đầy kịch tính ngơn ngữ giọng điệu “nghề nghiệp” đoạn đối thoại Ba Mĩ Kí Ấm B: Ngun ThÞ Thu Hằng 47 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tốt nghiệp Cú khớ giới gặp anh hắc búa đến đâu việc nhét đất thó vào lỗ mũi mà lấy tiền! Ơng Ấm khích cái: - Thơi đừng giỏi nói nữa! Nào thử vào xem có đẹp độ trước khơng? ( ) - Đấy đích siệng chưa?” [9.70] Phạm Đức Thế nhận xét : “Cây bút ông có đức tính để viết lối văn ấy, bút tả chân già dặn linh hoạt chớp thật mẩu đối thoại, xen con khơng cần giải thích bình luận mà từ nói hết tất ý nghĩa” Quả thực cần thông qua mẫu đối thoại nhân vật phóng ta phần hiểu giới bạc bịp, hiểu tính cách nhân vật Hay đối thoại Ấm B Cả Ủn giúp người đọc có nhìn rõ mối quân hệ hai nhân vật “Cho nên có câu hỏi, đáp tự đây: - Ngọc về? - Chưa biết đích xác - Có phải bác sai đến lấy thiếc đằng tơi không? - Phải bảo đến lần lần đầu - Thế mà đến lần lần thứ hai! - Lần thứ hai? - Phải! Hay lần trước bịa truyện không bác bảo? - Thế lấy bao nhiêu? - Bốn chục - Trả chưa? - Rồi [9,23] Nguyễn Thị Thu Hằng 48 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tèt nghiƯp Tác giả khơng có lời bình luận mẩu đối thoại ta thấy rõ mối quan hệ Ấm B Cả Ủn mối quan hệ làm ăn, hội thuyền Chứng tỏ giới cờ bạc có hẳn vòng nghề hoạt động theo quy tắc Rất nhiều đoạn đối thoại, Vũ Trọng Phụng khái quát việc, đặt việc vào trung tâm ý, tạo kịch tính tự nhiên bất ngờ Xuyên suốt 14 chương truyện, đoạn đối thoại liên tiếp chương tác giả sử dụng thủ pháp nghệ thuật đầy dụng ý Để bộc lộ thạo đời đến bậc tổ sư nghề, tác giả cần đặt nhân vật Ấm B vài câu thoại với Tham Vân “ Một miẻng à? Thị thế? Có phải Dung khơng? Đến lượt anh Vân ngẩn người ra: - Sao cụ lại biết rõ thế? - Chứ gì? Vì tơi biết độn Gia Cát! (…) - Khỉ khỉ!!! Bị xiếc Anh Vân tái mặt - Thế nào? Vào xiếc nghĩa bị bịp à? - Bẩm Đối thoại vốn thủ pháp quen thuộc nhiều nhà văn sử dụng tiểu thuyết hay truyện ngắn Bởi qua đối thoại tính cách nhân vật, thái độ, tư tưởng tác giả bộc lộ rõ nét Nhờ có đối thoại mà mội dụng công nghệ thuật tác giả phô diễn cách khách quan Vũ Trọng Phụng thực tài tình sử dụng yếu tố vào phóng sự, đặc biệt ơng sử dụng cách khéo léo hợp lí khiến cho Cạm bẫy người trở nên sinh động hấp dẫn người đọc Nguyễn Thị Thu Hằng 49 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tốt nghiƯp Phương thức trần thuật ngơn ngữ nghệ thuật thủ pháp mà Vũ Trọng Phụng dày công sáng tạo Hai yếu tố có vai trò tạo nên độ kết dính linh hoạt phóng mà làm cho Cạm bẫy người trở nên sinh động hấp dẫn chẳng khác tiểu thuyết Ngun ThÞ Thu H»ng 50 K32E – Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Kho¸ ln tèt nghiƯp KẾT LUẬN Vũ Trọng Phụng tuổi đời trẻ tuổi nghề bước vào thời kì rực rỡ Nhưng ơng cống hiến cho lịch sử văn học dân tộc lại có giá trị đến mn đời Trong suốt thời gian dài, Vũ Trọng Phụng trở thành “hiện tượng văn học phức tạp” gây nhiều tranh cãi Mặc dù vậy, sàng lọc nghiệt ngã thời gian chứng minh vị trí xứng đáng ông văn đàn Cùng với thời gian, giá trị tác phẩm Vũ Trọng Phụng ngày khẳng định Nhưng tên tuổi nhà văn người biết đến sớm thể loại phóng mà Cạm bẫy người phóng đầu tay Với tác phẩm giá trị đặc sắc phóng thể loại khẳng định tài chỗ đứng ông văn học Việt Nam đại Đồng thời phóng đóng vai trò quan trọng q trình đại hố văn học dân tộc Phóng Vũ Trọng Phụng kho tư liệu dồi xã hội người thành thị xã hội đen tối thời thuộc Pháp Những tranh thực ơng có nhiều điểm mẻ, độc đáo, có giá trị lịch sử, bổ sung vào án chế độ thực dân Pháp Việt Nam Tuy nhiên làm nên vị “ông vua phóng đất Bắc” Vũ Trọng Phụng khơng dừng lại với việc phản ánh thực mà thể sắc sảo khơn ngoan cách làm phóng họ Vũ, việc ông dẫn chất tiểu thuyết vào nghệ thuật phóng Tính chất tiểu thuyết dường đậm đặc xuyên thấm vào tác phẩm phóng làm cho phóng ơng trở nên độc đáo có sức hấp dẫn mạnh mẽ người đọc Tác phẩm Cạm bẫy người tác phẩm đầu tay Vũ Trọng Phụng thành công việc sử dụng thực hoà quyện với thẩm mĩ đem lại tính thơng tin đậm đặc chất văn học đậm đà; nhân cách nhà báo hoà chung với nhân cách nhà văn cùn chủ thể sáng tạo Nhờ yếu tố Ngun ThÞ Thu H»ng 51 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Kho¸ ln tèt nghiƯp tiểu thuyết mà phóng Cạm bẫy người nói riêng phóng Vũ Trọng Phụng nói chung tạo nên khn mặt lạ cho thể phóng nước ta năm 30 Đồng thời tên tuổi Vũ Trọng Phụng vinh danh lịch sử văn học dân tộc Cho đến hơm sức hút kì lạ phóng Vũ Trọng Phụng mạnh mẽ mà yếu tố tiểu thuyết nhân tố quan trọng Với nội dung có giá trị thực sâu sắc hình thức nghệ thuật thể độc đáo, Cạm bẫy người trở thành số phóng xuất sắc nước ta Ngun ThÞ Thu H»ng 52 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Néi Kho¸ ln tèt nghiƯp TÀI LIỆU THAM KHẢO Vũ Tuấn Anh(2002) Về tính đại văn chương Vũ Trọng Phụng, Tạp chí văn học số 11/2002 Phan Cự Đệ, Trần Đình Hượu, Nguyễn Trác, Nguyễn Hồnh Khung, Lê Trì Dũng, Hà Minh Đức(2004) Văn học Việt Nam 1900-1945, Nxb Giáo Dục Hà Minh Đức(2002) Phóng Vũ Trong Phụng, Tạp chí văn học số Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi(2006) Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Giáo Dục Lê Thị Đức Hạnh(1998) Tìm hiểu giới nhân vật phóng Vũ Trọng Phụng, Tạp chí văn học số 8/1998 Nguyễn Đăng Mạnh, Trần Hữu Tá(2003) Tuyển tập Vũ Trọng Phụng, tập Nxb Văn học Nguyễn Đăng Mạnh, Trần Hữu Tá(2003) Tuyển tập Vũ Trọng Phụng, tập Nxb Văn học Huỳnh Lý, Hoàng Dung, Nguyễn Hoành Khung,Nguyễn Đăng Mạnh, Nguyễn Trác(1978) Lịch sử văn học Việt Nam 1930-1945, tập V phần Nxb Giáo Dục Vũ Trọng Phụng(2004) Cạm bẫy người, Nxb Văn học 10 Nguyễn Đăng Thao Đóng góp Vũ Trong Phụng lịch sử văn học Việt Nam đại lĩnh vực phóng tiểu thuyết, Luận án phó tiến sĩ bảo vệ trường Đại học sư phạm Hà Nội tháng 10/1996 11 Nguyễn Ngọc Thiện(2002) Vũ Trọng Phụng bàn phóng tiểu thuyềt tả chân, Tạp chí Văn học s 1/2002 Nguyễn Thị Thu Hằng 53 K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Khoá luËn tèt nghiÖp 12 Nguyễn Ngoc Thiện(2003) Vũ Trọng Phụng tác gia tác phẩm, Nxb Giáo Dục NguyÔn Thị Thu Hằng 54 K32E Ngữ văn ... học Sư phạm Hà Nội Kho¸ ln tèt nghiƯp CHƯƠNG 2: YẾU TỐ TIỂU THUYẾT TRONG PHÓNG SỰ CẠM BẪY NGƯỜI CỦA VŨ TRỌNG PHỤNG Phóng Cạm bẫy người sáng tác năm 1933 báo Nhật Tân thiên phóng đầu tay Vũ Trọng... phóng Cam bẫy người Đối tượng phạm vi nghiên cứu Phóng Cạm bẫy người Vũ Trọng Phụng Tập trung vào yếu tố tiểu thuyết phóng Cạm bẫy người Ngun Thị Thu Hằng K32E Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà... học Sư phạm Hà Nội Khoá luận tèt nghiÖp hai thể loại văn học sáng tác Vũ Trọng Phụng điều dễ nhận thấy tiểu thuyết lại đậm chất phóng phóng lại có yếu tố tiểu thuyết Chính với đề tài “ Yếu tố tiểu