Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI KHOA NGỮ VĂN ************* TRẦN THU HẬU HIỆN THỰC CHIẾN TRANH VÀ SỐ PHẬN CON NGƯỜI TRONG TẬP TRUYỆN CỎ LAU CỦA NGUYỄN MINH CHÂU KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học Việt Nam HÀ NỘI – 2009 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI KHOA NGỮ VĂN ************* TRẦN THU HẬU HIỆN THỰC CHIẾN TRANH VÀ SỐ PHẬN CON NGƯỜI TRONG TẬP TRUYỆN CỎ LAU CỦA NGUYỄN MINH CHÂU KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Người hướng dẫn khoa học ThS NGUYỄN THỊ TUYẾT MINH HÀ NỘI – 2009 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghip LI CM N Để h oàn th ành khó a ln tèt nghiƯp nµy , ng­ êi viÕt nh ận đư ợc bảo, giú p đỡ t ận tình c ác thầy cô t rong khoa Ngữ Văn, tổ Văn học V iệt Nam, đ ặc biệt l giúp đỡ c cô gi áo Nguy ễn Thị Tuyế t Min h Tôi xin gửi lời cảm ơn c hâ n thành tớ i th ầy c ô giá o Hà Nội, ngày 15 tháng năm 2009 Tác giả khóa l uË n TrÇ n Thu HË u Trần Thu Hu Khúa lun tt nghip LI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan kh óa lu ận n ày l k ết q uả nghiên cứu ri êng Kết nghiên u chưa đư ợc công bố đ âu dư ới hìn h thứ c n Nếu sai xin c hịu t rách nhi ệm Hà Nội, ngày thá ng năm 20 09 Tác giả khóa luậ n Trầ n Thu HËu Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghip MC L C Mở đầu Lí chọn đề tài Lịch sử vấn đề Mục đích nghiên cứu NhiƯm vơ nghiªn cøu Đối tượng phạm vi nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu §ãng gãp cña khãa luËn Bè côc cña khãa luËn 10 Chương 1: Những vấn ®Ò chung 11 1.1.Khái quát đề tài chiến tranh văn xuôi Việt Nam đại 11 1.2.VÞ trÝ tËp trun Cá lau cđa Nguyễn Minh Châu đời sống văn học đương đại ViÖt Nam 14 Ch­¬ng 2: HiƯn thùc chiÕn tranh tËp truyÖn Cá lau 18 2.1 Cảm hứng nhận thức lại thùc chiÕn tranh 18 2.2 Hiện thực Nỗi buồn chiến tranh 22 Ch­¬ng 3: Sè phËn ng­êi tËp truyÖn Cá lau 27 3.1.Sè phËn ng­êi lÝnh 27 3.1.1.Nh÷ng ng­êi anh hïng chiÕn tranh 27 3.1.2.Những số phận bi kịch ®êi th­êng 32 3.2.Số phận người phụ nữ- nàng vọng phu 38 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp KÕt luËn 44 Tài liệu tham khảo 47 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp MỞ ĐẦU Lí chọ n đ ề tài Nguyễn Minh Châ u tron g số c ác nhà văn lớn văn họ c Việt Nam h iệ n ®¹i ViƯt N am nưa sau thÕ kû XX Sin h t ại vùng qu ê giàu truyền thống cách mạn g , gắn bó với ng hiƯ p cÇm bó t cđ a mét ng­êi lÝnh , Nguy ễn Minh Châ u có dị p vµ tiÕ p xó c víi thù c tÕ si nh động số ng Ông đồ ng đ ội trải qua nh ững năm tháng ác liệt cđa cu éc kh ¸ng ch iÕn c hèng Mü c ứu nước gi đ oạn c am g o năm h oà bình xây dùng Tỉ q c ë ng­êi «ng nỉi b ật n iềm đam mê sáng tạo, s ự dũng cảm đ quý n hân cách n hà văn c ó tình y sâu nặng với cuéc sè ng , ng­ê i, qu ª h ương, đất nư ớc Sự n ghi ệp vă n chươn g l gươn g ph ản chi ếu qu trình ph át tri ển củ a văn xuô i Việt Nam đư ơng đại Trướ c 19 75, sáng t ác mang đậm chất sử th i ông đà gó p ph ần tạ o n ên b ức phù h oành t r¸n g vỊ hiƯn thù c anh hïng cđa d ©n té c ta c hi Õn tranh vÖ què c Sau 1975 tõ cué c “ Ch iÕn ® Êu cho quy Ịn sè n g cđa c¶ d ân tộc nhà văn c ùng đất nướ c chu n sang “ Ch iÕn ® Êu cho qun sèn g cđa tõn g n g­êi”[6, tr 390 ] N ền văn học mang âm hưởn g sư thi víi qu an ni Ưm cã phÇn gi ản đơn c hiến tran h ng ười n ay khô ng đủ sức chuy ển tải b ao vấn đề b ức xúc Là nh văn tâm huyết suố t đ ời t răn t rở , b ăn kh oăn n ến tự đốt thân để ch áy sáng Ng uyễn M inh Châu tron g Người mở đườ n g t inh anh tà i năn g (Ngu yên Ngọ c) cô ng đổi văn họ c Ng uyễn Min h Châu đổi mạnh mẽ ý thøc n ghƯ Trần Thu Hậu Khóa luận tt nghip th uật l iền với nh ững tìm tòi , đổ i tron g sáng tác c nh văn Cỏ la u tập truy ện cu ối đ ời văn Ngu n Minh Ch©u cã mé t ý nghÜ a qu an trọng tron g cao trào đổi vă n h ọc nh ững n ăm 980 Ngh iên cứu nh văn tiên ph ong t ron g sù n ghiÖ p đ ổi mớ i vă n họ c tìm hiểu mộ t tập t ruyện đặ c sắ c cđ a « ng , chón g t«i mong muố n tiếp tục đ ịnh vị nh ận thức sâu sắc nhữ ng ng gó p nghệ thuật củ a nhà văn Sa u 1975 , ® Êt n­í c ViƯt Nam b ­íc sang thời k ỳ hòa bình Song khốc li Ưt cđ a ch iÕn tranh vµ sè phËn người c ảm hứng sáng t ác nhiều nhà vă n Tuy không chiếm vị t rí số nh gia i đ oạn trư ớc nhưn g đề tà i chiế n tranh số ph ận người phản ánh rõ n ét qu t rình chuy ển biến củ a ý th ức văn h ọc, n hất t đ ất n ướ c bướ c vào th ời kỳ đổi Trong cuộ c sống đời thường, văn xuôi viết ch iến t ranh ngư ời có nh ững đỉnh cao tiêu biểu Hiện thực đời sống c c nh ân sau chiế n tranh đà thúc ngư ời cầm b út có lư ơng tri phải nói bao điều b Ão tố bên tron g mà mộ t t hời họ chưa kịp nói Với độ lùi th ời gian , nh văn viết chi ến t ranh có th ấu đáo trải Họ đà tái bót” vỊ chi Õn t ranh vµ sè ph Ën n gười t rên nhiều b ình diện , cấp độ Đó nh ững t răn t rở , ch iêm nghiệm đầy suy tư hiƯn thù c Cã th Ĩ n ãi t ron g tËp trun Cá la u Ng un Minh Ch©u đ à ph ản nh rõ nét hi Ön th ùc chiÕn tranh vµ sè ph Ën người , đặc bi ệt s ố ph ận ng­ê i lÝnh trë vÒ sau chi Õn tranh Chọn đề tài: Hiệ n thực c hi ến tranh v µ sè phË n co n ng ­ê i tậ p truyện Cỏ lau tác g iả kh o¸ luËn mong muèn gã p Trần Thu Hậu Khúa lun tt nghip ph ần làm rõ hơ n vấn đề chiế n tranh c on người s au 1975 B ên c ạn h , việc thự c h iện đề tài ngh iên u có ý ngh ĩa vô c ùng q uan trọ ng đố i với việc họ c tập n ghiên cứu k h oa học văn chương củ a sinh viên Ngữ văn trư ớc ngưỡng cửa nghề ng hiệ p tương lai Lịch s vấn đề Đề t ài chiến t ranh số ph ận ng ười dòng ch ảy kh ông ngừ ng văn học Việt Nam Mỗ i giai đoạn lịch sử nh văn lại ph ản ánh vấn đề nhữ ng đ iể m nhìn cách cảm nh ận kh ¸c Khi t hùc hi Ưn ® Ị t µi: HiƯn thùc chiÕn tra nh vµ sè phË n ng ­êi tro ng tË p tr uyÖn Cá la u c đa Ng uy Ơn Mi nh Châu tập trun g ý vào số công t rình s au: Cuốn Nguyễn Mi nh Châ u v ề tá c g ia tá c phÈm (Ngu n Träng Hoµn gi íi thiƯu vµ ển chọn ) đà tập h ợ p kh đầy đủ c ác viết cuộ c đ êi, s ù ng hiƯ p cđa Nguy Ơn Minh Ch âu đ ăng rải rác cá c b áo, tạp chí nhi ều nă m qua Tron g đáng c hú ý b ài Đư ờng tới Cỏ la u Chu V ăn Sơn đ ây tác giả đ à kh ẳng định : Tron g chiến t ranh kh ốc li ệt dai d ẳn g v ừa qua , vẻ đ ẹp mẫu tính điển hình c đa ng­êi ph n÷ ViƯt Na m” [6 , tr221 ] Tác giả Ph ạm Duy Nghĩa Nhà vă n Ng uy ễn Mi nh Châu cảm hứng nhâ n vă n (Nh xuấ t b ản Hộ i nhà văn ) đ à Ýt nh iỊu ®Ị cËp tí i kiĨu n gười cô đơn nh ân vật số ph ận Tác gi ả Tôn Phương Lan tron g b µi viÕt : “ Ng­ êi lÝnh tron g v ăn xuôi viết v ề chiến tranh nhà văn c ầm sú n g (Báo Trn Thu Hu Khúa lun tt nghip V ăn ngh ệ Qu ©n ®é i sè -1995 ) ®· ®Ị c ập cụ t hể : Người lính tron g văn học thời kỳ nà y th ể tr ong nhiều h ình ảnh n gười lính trở vµ b­í c vµo cc sè n g, c c chiến đấu tư ơn g đối đơn thư ơn g đ ộc mà tron g du y trì số n g b ình th ườn g cho cá nhân , cho gia đình , c ho xà hội [7 ,t r96] Tác giả Trịnh Thu Tu yết b ài viết : Một vài kiểu l oại nh ân vật tro n g tru yện n gắn Cỏ lau N guyễn Minh Châu (Tạ p c hí V ăn ng hệ Quâ n đội s ố 8-1999) ch o r»ng: “Cá la u lµ mét nh ó m tượn g đài số ph ận c on n gười Nh ìn ch ung ý kiến đ ánh gi Cỏ lau d ừng l ại n hững nh ận xét khái quát Tiếp thu gợi ý củ a nhà ng hiê n u , kh oá luận vào tìm hiểu cá ch h ệ thốn g : Hi Ưn th ùc chiÕ n tranh vµ sè phËn ng­ êi tron g tË p truyÖn Cá lau c đa Ngu n Minh Ch©u Mục đ ích nghiên cứu Thực h iện đề t µi : HiÖ n t hùc chiÕn tr anh vµ sè p hË n ng ­êi tro ng tËp tr un Cá la u cđa Ng uy Ơn Minh Châ u tá c giả kh oá lu ận muốn làm rõ đóng gó p mẻ Nguyễn M inh Ch©u t rong qu an niƯm vỊ ng ­êi vµ qu an ni Ưm h iƯn th ực Từ càn g nh ận thức rõ vị trí văn họ c sử n hà văn đố i với đ ời sốn g văn họ c đương đại Việt Nam Nhi ệm v ụ nghiên cứu Nh iệm vụ t rọng tâ m kh oá lu ận tì m hiểu th ùc c hi Õn tranh vµ sù ch i ph èi cđ a n ã tí i s è ph Ën ng ­êi t Ëp tru yÖn Cá lau cđa Nguy Ơn M inh Ch ©u 10 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp trªn n Òn g¹ ch hoa ” [1 , tr524] Ng­êi lÝnh đ à hy sinh tuổi t rẻ, t ình y ªu v× lÝ t­ëng lín, v× t×nh y ªu Tỉ qc Vµ hiƯn thù c t µn kh èc cđ a ch iến tran h t àn bạ o, ch iến tra nh không nh ân nhượng với b ất k ì ai, đà đ ẩy h ọ o nỗi đớn đau , tổn thươ ng t hể xác Nỗi đ au đớn ngườ i lín h phải man g suốt cuộ c đờ i, nh ững mát mà ch iến t ran h lấy đ i khô ng có th ể bù đắ p đư ợc ch o s ố ph Ën cña ng­êi lÝnh t ron g cu éc sèng ®êi th­êng Lùc (Cá la u) trë vỊ víi cc sèng ®ê i th­ên g l óc th ực hi ện c công việc thiêng liêng cao tìm lại h ài cố t củ a chiến sĩ giải phó ng quân mà Lực t rở trở l ại mảng hồi ức cá n hân, b i kịch lín tinh th Çn c đa ng­ê i lÝnh mà c ả đời trăn trở , suy tư Từ tấ m ảnh mà Hu ệ, c ô g Mặ c áo vàn g có i ố n g tay áo rấ t ngắn lo e nh ­ mét b«ng hoa lo a k Ìn đ ưa ch o, Lự c thấy sống lại nhữ ng ph út g iây ngh iệt ng à đờ i N gày , b a n ăm t rước c ác đ ạn ph áo t ăng trọng li ên cối xoay bốn nò ng đ ang b ăm vằ m xé nhỏ mặt đất Lực người huy trận phản kí ch đ à lệnh cho Phi lính gi ao li ên chín h người t ron g ảnh kh ỏi hầm, c ũng t ức o chỗ chết Sẽ l ch uyện d ễ chấp nhận yê u cầu củ a t rận đ ánh đòi h ỏi Song thù c chÊt cđ a mƯ nh lƯn h ®ã tử , đượ c b an ch ỉ chút tư th ù cá nhân , h áo danh t ính Ý ch kû c ña ng­ êi chØ huy: “ch ỉ giận n gư ời khác, lại chút tư th ù đầ y nhỏ nh en với người lính mà đ à đưa n gười lính vào c hỗ ch ết [1 ,tr512 ] Nguy ễn Minh Châu đà bám sát c huy ển bi ến tâm lý nhân vật Từ trạng thái gi ận cá ch ém th ớt đến linh cảm mơ hồ hậu vi ệc l µm tµn 36 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp nh ẫn , cá i cảm giác đ au đớ n nh n gườ i bị c hÝnh m×nh trã i m×nh … tø c tèi chØ mn tù c ëi tr ãi ® Ĩ vïn g chạ y c ứu lấy mộ t qu ý giá N hưng ngư ời lính đà khỏi c ăn h ầm, ch ỉ đ ể l ại ánh mắt trách mó c mộ t vÕt cøa nhøc nh èi tron g t©m hån Lự c Lương tâm L ực lên tiếng xỉ vả, tố cáo cách dội t rong mặc cảm tội lỗi Nhưn g đau đ ớn © n h Ën ® Õn ® ©u, Lùc cịng bÊt lùc tr­í c vßng quay ngh iƯ t ng· c đa c c sèng Tíi ci truy Ưn Lự c b ế tắc đường t ìm ki ếm h ạnh phú c nghĩ đến tươn g lai c ô đơn cũn g kh ông th ể làm bù đắp b ất h ạnh ch o Huệ Lực kh ông thể th oát khỏ i nhữ ng d ằn vặt nội tâm toán hạnh ph úc nh ©n vËt, vỊ sè ph Ën cđa ng­êi lÝnh chư a có lời gi ải đ áp Những ng­êi l Ýnh trë vÒ tõ chiÕn tr­êng , tron g tâm tư họ có nhi ều n ỗi niỊ m C c sèng n¶y s inh nhiỊu ng ang trái, t ron g người lính hìn h nh­ tån t ¹i mét s ù hơt h Éng , s o le gi ữa thự c lý tưởng Nỗi n độ c số ng thời h ậu chiến đượ c tái h iện thật sâ u sắc qua ngòi bút Ngu yễn Minh Châu nh văn mặc o cñ a mét n g­êi l Ýnh Lùc (Cá Lau ) – c c ®êi cịng nh­ sè ph Ën c đa anh thËt ng hiƯ t ng · trớ trêu Bư ớc o cuộ c chiến tranh th anh ni ên Lực n goài hai mươi tu ổi , ng ười chồng h ạnh phú c chưa đ ầy mộ t tuầ n l ễ số ng bên ng ười vợ trẻ §i qu a hai cu éc chiÕn t ranh Lù c đ ể lại h mươi tư năm t uổi trẻ củ a , su ốt hai mươ i tư n ăm đ à g iữ trọn tình y nhất, kỷ ni ệm khôn g th ể qu ên ngà y h ạnh phúc ng ắn ngủi b ên người vợ Trở từ chiế n tranh ng­ê i lÝnh giµ , “mét 37 Trần Thu Hậu Khúa lun tt nghip ng ười kh ách l kh ông có chờ đợ i, tron g ý nghÜ cña ng ­êi ch a , ng ười vợ an h lí nh Lực đ à b Þ chÕ t chi Õn tranh Lùc – số phận đơn độ c t rong h ành trình với sống đờ i thườ ng Số phận ng hiệ t ng Ã, cay đ ắng Lực lên qu a nh ững lờ i đ ộc th oại, d ay dứt chiÕn tranh “ch iÕn tranh , kh¸ n g c hi ến , khô n g phải số n g­êi kh ¸c (…) nh­n g nã nh ­ mộ t nh át dao phạt n gang mà i nửa cuộ c đ ời bị chặ t lìa thật k hó gắn li ền lại nh cị” [1 ,tr47 0] Mét ng­ êi lÝnh ®· ® i q ua c hi Õn t ranh , n ay trở ng ười vợ đ à c ó h ạnh phúc gặp lại ng ười ch a cô đơn đan g sống nố t n hững năm tháng cu ối đời t ron g nh xa l Lự c đ au đớn nh Ën sù trë vỊ cđa m×nh cã g× l vô lý khô ng thể t hay đổi đượ c h oàn c ản h: Tôi làm rối th êm cuộ c số ng, qu r ầy cu ộc số n g đà an bà i [1 , tr47 0] Lự c nh Ën thÊy sù sèng s ãt trë vÒ c tai họa cho nhữn g người thân: Ông già đ à qua nỗ i mát bao nh iêu năm n ay , ông già hẳn đ à quên tô i Thai cịng vËy , giê Tha i cịng ®· cã mét cuộ c đời k hác, ng ười ch ồng kh ác với lũ cái, nỗi đ au khổ ghê gớm tô i đà qu a từ lâu Vậy ch o nên, đáng lÏ chØ cßn mét kû niƯm vỊ mét ng­ êi đà khu ất, việc sốn g đố i với h ạnh phú c gia đ ình riêng Thai t ại sau bao nhi n ăm vất vả chả k hác ều h ăm dọ a, tô i chả khác n ng ười kh ách đế n không lúc An h Lực đ à mang theo h ình ảnh ng ười vợ suố t cuộ c chiến tran h trở họ gặp lại n hau , y nh au tha th iết Nhưng hoàn nh trớ trêu đà c hặ n ng ang gi ữa họ Họ kh ông thể với t rong niÒ m vui ni Òm 38 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp vui trän vĐn Bởi đoàn tụ họ chia lìa, dang d , mang lại nỗi đ au khỉ ch o ng­êi th ©n , ch o thân h ọ Lực biết rõ có n gười đàn bà đan g b ên cạnh có th ể x oa dịu vết thươn g mà ch iến tr anh đà đ ể lại tron g lòn g Nhưng anh hiểu Thai chẳn g d ễ th ay đ ổi hoà n cảnh Và Lực lặng lẽ chấ p nh ận số phận Hành động chấ p nh ận nh ững th iệt thò i, mấ t mát mộ t cách âm thầm s ự t răn trở , d »n vỈt, d ay døt tù vÊn vỊ lỗi lầm khứ , tình y ªu d uy nh Êt chun g thñy mang th e o suốt cuộ c đời l vẻ ® Đp t©m hån tiỊm Èn cđa ng­ êi chiÕn sĩ , nét đ ẹp c uộ c sống đời thường Nhưng điều đ nói , đ iều đ au đớn xót xa hơ n mát lớn mà người lính phải c hấ p nh ận cué c chiÕn t ranh ® · ® i qu a: “Råi cuèi cïn g gi÷ a nh ÷n g hình n gười băn g giá đầ y cô n trời x anh đứn g nhìn x uốn g mét vïn g thu ng lịn g ®Êt ®ai đư ợc tưới bón đà trở n ên ph ì nh iêu , có n gườ i lính già s èn g suèt ®êi ë ®Ê y cïn g ôn g bô , tr ồng sắn gieo lúa tr ên v ạt đất, có n gôi mộ , thỉnh th oản g mộ t c hè o chiế c thuyền xuôi sôn g Đồn g Vôi g c [1 , tr518 ] Tron g ý ng hÜ s©u k Ýn Êy, Lự c đà tự ý thức đư ợc s âu sắc cô đơn tron g bảy số liên t iếp Hình ảnhnhữ ng n gười đàn bà bằn g đá đầ y c ô đ ơn nhà văn muốn thể khắc k h o¶i vỊ sè ph Ën n g­êi sau c hi Õn t ranh Ch iÕn tranh ® · chia ngang cu ộc đời n gười đ ể lạ i sau b ao nỗ i niềm trăn trở , cô n Lự c cô đơn nh ững hò n vọng ph u cô đơn ! Một h iện thực đầy chu a xót, đau th ­¬ng Gièng nh­ mét cuèn phim qu ay nhanh với nh ững cảnh c họn lọc, tiêu biểu Ngu yễn Mi nh Ch âu đ à dựng lại t r­íc m¾t 39 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghip c húng ta tàn ph gh ê g ím cđ a chi Õn t ranh ChiÕn tranh ®· c ­í p ®i bi Õt ba o sinh mạng , tàn phá h ạnh phú c củ a cá nh ân kh i chiến tranh qua để l ại nỗ i đ au âm Ø , d ay døt t ©m hån n hững ngư ời đan g sống, cò n nỗ i đ au d d ẳng mµ m·i tíi nh iỊu thÕ hƯ ma i sau Tãm l ¹i, dï trë vỊ ví i cu éc sèng ®êi th­ê ng , sè ph Ën ng ­êi lính nh ững bi kịch Mặc dù n g­êi lÝnh vÉn ngêi lªn ph Èm chÊt tèt ® Đp tron g s uy nghÜ vµ hµnh ®éng Dï th Õ nµo h ä c ịng l n hững nhân cách đáng trân trọ ng số phận củ a họ t rở th ành nỗi ¸m ¶nh t ron g nhi Ịu th Õ hƯ hô m na y mai s au Sè p hË n ng ­êi phơ n÷- nà ng vọng p hu Lịch sử d ân téc ViƯt Nam thÕ kû XX tr¶i qu a b a mươi n ăm c hi ến t ranh , h¬n ba o giê hÕ t sè ph Ën ng­ê i phụ nữ trở t hành đ thư ơng Trong hệ thốn g nhân vật số phËn , Ngun Minh Ch© u x©y dùng rÊt th ành cô ng số phận đ ầy c ay đ ắng , bất hạnh củ a ng ười phụ nữ Chi Õn tranh ®i qu a ® Ĩ l ại vinh qu ang cay đắn g Bên c ạnh n iềm vui chiến th ắng , g iá ph ải trả ch o c uộc chiến số ph ận n gười phụ nữ Chiến tranh th ường đượ c đ o tín h b ằng s ự ác li ệt củ a bom đạn , xương máu, củ a thời g ian Hết tiÕng só ng, chiÕn tranh k Õt th óc nh ưng đ âu phải kh ông ti ếng súng lµ ch Êm døt sù khè c liƯt cđa c hi ến tranh Bởi kh ông tính đượ c n han sắc, sức lực tinh hoa nhữ ng người ph ụ nữ đà bị mài mò n tron g chi ến t ranh (Tạp chí văn họ c số 12-tr17 ) Sự thủy chung s on sắt t ron g tình y nét đ ẹp tron g tâm hồn ngư ời phụ nữ nh ưng lý giải thỏa đáng ch o nỗi đ au khổ , bất h ạnh củ a ngườ i phụ nữ t Ëp t ruy Ön Cá la u 40 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp Cué c k háng chiến b a mươi n ăm đượ c kết thúc huy h oàng Hạnh phú c lớn d ân tộc, số đông đà vẹn toàn Biết b ao c uộ c đ oàn tụ cảm đ ộng s au n ăm th chia ly cđ a cha c on, vỵ chång , anh em Biết ba o hàn gắn , chắ p nối h àng t riệu số phận cá nh ân kh i đất nước hòa bình Nh ưng n tính đư ợc ngư ời vẫ n mòn mỏi chờ đợi , tuyệt vọ ng t ron g h ¹nh phó c lø a đôi Chất b i trán g củ a lòng chung t hủy hy sinh c ao cả, l không lay chu yển đượ c củ a lời thề trái t im tình yêu, hóa đá đinh ninh lờ i hĐn ­í c b c ph ¶i x a nh au Đến với truyện Cỏ lau, nh ân vËt k Ỵ tr­í c ng­êi sau , k Ỵ mờ n gười đ ậm đ ều quần tụ xung qu anh nhữn g người đàn bà bằ n g đá đầy cô n với đời éo le, n gang t r¸i ”.HiƯn thùc t ron g Cá la u trở nên thấm thí a thô ng qua miêu tả nỗ i đau vật ch ất, nỗi đau tinh thần người phụ nữ q ua d hì nh dÃy núi Đợi đ ầy vọng phu vùn g nú i đá ấy, ng ười đ àn b có c hồng lính đ ang gom củ i lại nhó m l ên ng ọn lửa Đó Th -một vọ ng phu mòn mỏ i khắc kh oải chờ c hồng qua b ao nhiêu n ăm d ài chinh chiến Chẳng b ao n ên s o sánh nặng nh ẹ củ a nỗi đ au thấy cuộ c đời c n hững người đ àn bà t rong Cỏ la u bi kị ch , kh ắc họ a th eo n ét kh ¸c cña sè phËn DÉu chi Õn t ranh đà t ạo tấ n bi k ịch giữ a t ình - duyên làm ch o bi ến d ạng th ì lòng thủy chung ngh ìn đời l b ất diệt Cả Thai Phi (Cỏ lau) đ ều n gười đ àn b yêu đư ợc lần đờ i b ằng t ấm lòng thủy chu ng, son sắt đ ều chịu đ au đớn chiến tranh Song đ au đ áu 41 Trn Thu Hu Khúa lun tt nghip s âu th ẳm cõi lòng củ a ngườ i phụ nữ duyên ph ận tan ná t c ứ sống nguy ên vẹn nàng vän g ph u C c trß chuy Ưn Th Lực gi ú p ng ta hi ểu thêm t ình y chờ đợ i, kh ắc khoải , xó t xa củ a người đ àn b Lạ thật, lú c nµo e m cịng t­ën g nh­ anh h· y sống Suốt ba o n hiê u chụ c nă m rồ i n hư vậ y Em vÉn sèn g víi an h” Chóng t a th ật y quý , trân trọng tâm hồn họ , t âm hồ n mang vẻ đ ẹp sắt s on ngờ i sáng Phẩm chất tố t đẹp tron g Thai ng ày hi ện rõ qu a cuộ c đố i th oại Lực Qu ảng :Tôi càn g â u y ếm, chiề u chuộng lại càn g bị gh ét , thậ m chí đ ôi c ăm thù Là m y tô i đứa đà giế t ôn g Tôi nghĩ rằn g, Thai, n hà th uộc loại đà n bà yêu đư ợc n gười Th ực tình vợ suố t đờ i ch ỉ yêu đ ược mìn h ôn g th ôi Chiến t ranh đà đem đ ến ch o Quảng người vợ thứ hai, ng ười đàn bà ông s uốt đời tôn thờ yêu thươn g, s ong c hỉ c bón g th oản g qu a ám ảnh cuộ c đ ời ông Sống với nh au g ần t rọn đời mà Qu ảng chư a bao g iờ tìm th hòa hợ p víi t© m hån , ch­ a së h ữu đượ c t rái t im y thương Th đà d ành trọ n vẹn ch o Lù c Êy th Õ mµ ng­ êi chång thø hai nể ph ục ca ngợi rằ ng: Thai thứ đàn b cổ , s t cu éc ®êi c hØ cã th Ĩ yêu n gười , nhữn g n gười đàn bà ch c hồn g hó a đá Thực tế Thai đà có gia đình kh ác, cuộ c sốn g kh ác trọn đờ i chị phải sống th ân ph ận đau đớn Cái b óng bên ng oài ph ải làm lụng , sinh c ái, vất vả l o toan t rän vĐn linh hån b ªn vÉn sèng víi ng­ êi chång cị tõ ng t õng gi©y ChÝnh sù t hđy chung ® · Õn n gười xư a hóa đ với t àn bạo củ a ch iến t ranh 42 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp ® · ®em đến ch o họ vết thương s uốt đời rỉ máu Bi kị ch số ph ận người phụ nữ đượ c gợ i mở qu a h ình ảnh đá vọn g phu Hình ảnh đ ó t rở trở lại khô ng có ý nghĩa khắc h ọa kh ông gian nghệ th uật ch o tác ph ẩm mà có ý nghÜa kh¸i qu ¸t vỊ c on ng­êi, vỊ cuộ c đời Đá vọn g ph u thư ờng xuất hi ện t răn trở Lự c, đ ặc biệt đ ược gắn liền với Thai Lự c Lần thứ nh ất hồi t­ën g cđ a Lù c kh i n hí lại nh ững ngà y bên nh au ỏi hai vợ chồng sau ng ày cướ i: Trên n ền trờ i sán g mênh môn g, nh ữn g n gười đà n bà bằn g đá đứ n g câ m lặng h àng tr iệu năm đứng th ế Sau lưng họ , mảnh trăn g cuối th ch iếc đĩa v àng bị vỡ [1 , tr483 ] Lần thứ h kh i Th vả Lực gặ p nh au s au nhiều năm x a cách, t ron g tì nh cảnh trớ trêu Th ® · cã gia ®×nh mí i Lùc n hìn th ấy: Trăng đầu thán g mọ c phí a sau lưng hình n gư ời đàn bà đá từ lúc mặ t trời mọ c, n gước lên nhìn ch iếc thuy ền n g chòn g chành n ền tr ời [1 , tr516 ] Cả hai lần l trăn g khu yết, lần thứ nh ất l trăng cuố i th , lần thứ h t đ ầu thán g Ph ải ch ăng mố c thời g ian tượng t rưng ch o vòn g qu ay củ a thời gian chờ đợi đ ằng đẵng nhữn g n gười đàn bà chờ chồn g có th ể hó a đá Thai vần g trăn g khu yết mỏng manh, chòng chành hình ảnh c h ạnh phú c mong man h, d Ơ cđ a người Rộn g hơ n nữ a đá v ọn g phu biểu tượng ch o người phụ nữ , ch o chờ đợi hi sinh , n hững th ân phận chì m chiến tranh Cá lau t­ỵng t r­ng ch o sù vô tình l Ãng quê n Cỏ l au tươi tốt đ à xương thịt n gười tư íi bãn n h­ng cá l au ® · nh anh chóng x oá dấu vết đ à đư ợc đán h d ấu sơ đồ mộ chÝ [1 , tr 8] 43 Trần Thu Hậu Khúa lun tt nghip Nguyễn Minh Châ u đ à để ch o Lực vừ a nạn nhân , vừ a n ạn nh ân củ a chiến tran h nói lên th ật đau đớn Vớ i biết ba o n ỗi lo toan tín h đ ầy hối t hời bình , có lẽ đô i c ũn g mộ t cánh rừ n g cỏ lau đầy sứ c sè n g, rÊ t chãng l ·n g quên nh ữn g n gư ời lín h đà n g· x uèn g [1 , tr 486 ] Đủ dáng hìn h đá vọng phu hội t vỊ t lịng cá lau xen l Én nh ững vạt rừng cỏ la u Giữa vạt rừng cỏ lau tươ i tốt l h ình ảnh bi ểu tượ ng ch o cuộ c sống b ề bộn mà người có chờ đợ i đến hoá đá ng cũn g cã sù l·ng qu ªn , th Ëm chÝ dẫm đạ p l ên nỗi đau qu k Ngưyễn Minh Châu khắc h oạ số ph ận ng ười phụ n ữ đ ời thườ ng qua hình ảnh cỏ lau đá v ọn g phu Họ đ ều l nạn nhân c hiến tranh vớ i cuộ c đời éo l e, ng ang trái Một cảnh tượng đầy day dứt ám ả nh số ph ận cô đơn người Cỏ lau: Khắ p bốn ph ía trời nh ữn g vọ n g phu đứn g nhan nhản Thật đủ hình, đủ dán g, đủ tư t hế giới đàn bà đà số n g trải ba o thê i can qu a , chiÕn chinh d­ ờng tụ hộ i đ ây ng­ê i mét n gän nói ® an g ®øn g vò võ, ch on von tr ên c ác chóp núi đá cao n gất, n gười ô m c on b ên nách , n gư êi b Õ co n tr ­íc n gù c, n g­êi câng c on trªn l­ng, hai tay b uôn g thõn g qu ay mặ t đủ c ác hướn g, cá c ngả chân trời có sún g nổ , có lửa cháy Nh ân vật Ph i Ph i (Cỏ lau), mộ t cô gái có tính c ách đ ặc bi ệt mạnh mẽ, chô n chặt t ron g lòn g mối tình với ngườ i c hi ến sĩ đà hy sinh trả thù đời b ằng ph phá ch ên cuồng Ch iến tran h cướp cô t ất hạnh phú c cđa c c sè ng , c­í p đ i ng ười đàn ông yêu thương cô Chi ến t ranh hất cô lề đường lẫn đ ám c on gá i h hỏn g Sù ®èi 44 Trần Thu Hậu Khóa luận tt nghip l ập mộ t ả nh cũ có có h khuôn mặt đẹp , hai mái đầ u nghiên g vào nh au , h cặp mắt tinh a nh đầy lòn g t in vào c uộ c đời n hìn vỊ phÝa tr­í c, hai c¸ i miƯn g c­êi mà t rẻ trun g, hìn h ản h hạnh phúc lứa đô i tưởn g đà nh ìn thấ y t rưn g bày cửa hiệ u ảnh , với cảnh người c on g hai mươi tuổ i đầy ng ang bư ớng, xấ c xượ c, đ au khổ c ùng đám b ạn ph e phẩ y đ i tìm hài cốt ng ười yêu giữ a vùng bạt ngàn cỏ lau , bạt ng àn n hững người đ àn b hó a đ t iếng h át tiến g đàn ghita vẳng tron g gió Lào c uốn lau bậ p bùn g k hiến ch o trái t im cứng rắn nh ất cũn g ph ải đ au đớn , nhữ ng tâm hồn b ình th ản cũ ng phải ớn lạnh t rước t àn bạ o củ a chi ến tranh Bao sè ph Ën phơ n÷ Cá lau ® Ịu lì lµn g , dang dë , dï trang cu ối đà k hép lại, người đ äc vÉn bån chå n , day d øt, ¸m ¶nh Nh­ vËy tron g Cá la u NguyÔn Minh Châu đ à đề cập c ách sâu s ắc nh ất hình ảnh n gười ph ụ nữ với số ph ận đầy cay đ ắng , bÊt h¹nh cđ a hä Sù thđy chu ng b ền chặt, son s họ l cách lý gi ải thỏ a đ nh ất ch o nỗi b ất hạ nh , cho đau khổ , hó a đá củ a h òn vọn g phu tron g nh ững nă m th mòn mỏi ch đợi Thai Hu ệ (Cỏ l au) c hính l ển hình ch o nàng vọn g phu cu éc sèng, hä chê chång ®Õn hãa ® Nguyễn Minh Châu đ à nói tất sè ph Ën ng­êi ph n÷ b »ng t iếng nói m thôn g, chi a sẻ củ a ng ười cuộ c, c hính nỗ i l o âu lớn l ao k hắc k h oải c on n gười mà ôn g h ết lòng y th ương , g ¾n bã 45 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp KÕT LUËN Chi Õn t ran h ng µy lùi xa, n ỗi đ au tin h thần , thể xác th eo năm th ph ần nà o nguôi ng oai , hồi ức c hẳ ng thể nà o chấm dứt Văn h ọc phim tu yệt vêi, gh i l¹i dÊu Ên cđa thêi vinh qu ang, h hùn g khô ng k ém ph ần khốc liệt , đau th ương củ a d ân tộc Viết chi ến tranh số ph ận n gười niềm thú c ngu ồn cảm hứng s tạo nghƯ tht ® èi víi nhi Ịu th Õ h ệ cầm bút hôm n ay mai sau Trong kh¸ng ch iÕn , c¸c t¸ c ph Èm viết chiến tranh ng ười lính , đ à kịp t hời độ ng viên, cổ vũ d©n téc cï ng nh au qu t chiÕn víi k ẻ thù gó p phần xứng đáng vào chiến th ắng c đất nướ c Những sáng tá c tạo n ên mảng văn họ c có vị riêng , đ tự h văn học cách mạng Chi ến tranh qua năm thán g khói lửa nỗi m ảnh , tră n trở , kh ao kh át kiếm tìm nhi ều tác g iả Các s tác thời kì h ậu ch iến , mà tiêu biểu tËp truy Ưn Cá la u c đa Ngu n Minh Ch âu , tính sử thi vẫ n không mạ ch cảm xú c chủ đạo mà thay vào đ ó xu hướn g vi Õt vỊ c hi Õn t ranh vµ sè ph Ën ng­ êi ë g ãc nh×n thÕ sự, đờ i tư Mặt s au ch iến tranh , sè ph Ën nh÷n g ng­ êi lÝnh trở Nguy ễn M inh Châu n hìn nh ận cách thấu đáo, b ởi ông hiểu r»ng t¸c ph Èm vi Õt ló c n ày đ ể chi êm ngưỡ ng , ca ngợ i, ng ắm nh ìn mà để tìm lý giải, nói góc kh uất chư a có điều kiện đượ c nói tới 46 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp Lùc – h×nh t­ êng ng­êi lÝn h trë vÒ sau ch iÕn tranh c ảm nhận, ph ản ánh cách chân th ật Người lính kh ông l người anh hùng dân tộc nhữ ng n gười đ à làm n ên chiến th ắng mà l nhữn g n gười bình thườ ng , đượ c đặt o vòng qu ay củ a cuộ c đời, k ể nhữ ng vòng x oáy ng hiệt ngà nh ất Chí nh b ên cạ nh cao c ả, vĩ đạ i l nh ững góc ri ªng t ­ cđa ng ­êi ® êi th­êng Đây mộ t đổi tron g qu an n iƯm nghƯ thu Ët vỊ c on n g­êi c đa Nguy Ơn Minh Ch ©u Công b ằng mà nói, d o điều kiện lịc h sử nên tác ph ẩm đề tài chiÕn t ranh vµ ng­êi lÝn h tr­íc 1975 cã ph ần n ệu , chi ều Có chung đặc ểm ca ngợ i tinh thầ n lạc qu an , h y sinh cho Tæ què c Sau 197 , qu an niệm nhìn thẳng vào thật, nói lên th ật , vấ n đề đượ c nhìn nh ận từ nhi ều gó c độ n ên h iƯn thù c chiÕn t ran h vµ sè phận ngườ i hi ện lên sinh động Nguyễn Minh Châu đư a nhữ ng g iá trị nhân văn s âu s ắc Dành qu an tâm đặc biệ t tớ i số phận người phụ n ữ , Nguyễn Mi nh Châu mang lạ i nhiỊu d ay dø t, xóc ®é ng ng ười đọc Nh ìn chung, vớ i t ập tru yện Cỏ lau Nguyễn Minh Châ u đà g ặt há i đượ c th ành tựu đáng kể Nguyễn Minh Châu đà c ung cấ p ch o người đọc nhìn nhiều chiều , ® a diƯn h¬ n vỊ c c ch iÕ n tranh số phận n gười mà đ c hú ý l số phận người lính người phụ nữ Nh văn đ à quan tâm đ ến số phận riêng tư cñ a tõng ng­ êi lÝn h, tõng ng­ êi thĨ t ron g c¸i k hèc liƯt chi ến t ranh Chính nhìn hi ện th ực ngh iêm ngặt đ a diƯn vỊ c c chiÕn tranh, ng­êi l Ýnh mẻ mà Nguy ễn Minh Châu đ à đem đến c h o văn học 47 Trn Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp c hóng ta nh÷ng dáng vẻ nhân vật lạ Với sáng tác t ron g năm 19 80 đặc biƯt lµ tËp tru n Cá la u vỊ h iƯn th ùc ch iÕn tranh vµ s è phËn người , Nguy ễn Minh Châu đà t rở th ành tron g n gười mở đường ch o ca o trào đổ i văn họ c n ăm 1980 cách ti ếp c ận thể hi ện đờ i sống Ph ải , đ ánh giá nhữn g đóng gó p nhà văn vào mộ t n ền văn học nê n bắt đ ầu từ việc đ ánh giá nh ững ng gó p nh văn đề tài nà o đ ó ứng với gi đ oạn sáng t ác mà nh văn đ ang sống 48 Trần Thu Hậu Khóa luận tốt nghiệp TµI LI ệU THAM KHảO Nguyễn Minh Ch âu(2006 ), Tu yển tập tr uyện ngắn, Nxb V ăn h ọc, Hà Nội Đinh Xu ân Dũng (19 90) , Hiện thự c chiến tranh sán g tạ o vă n họ c Nxb Quân đ ội Nh ân Dân , Hà Nội Ph an Cự Đệ (chủ b iê n) (2 005 ) ,Văn họ c Vi ệt Na m kỷ XX, Nxb Giáo dụ c, Hà Nội Hà Minh Đứ c (2002 ), Nhữn g thành tựu văn học Việt Na m tron g thờ i kỳ đổi mớ i, Tạp chí Văn học số , tr Ngun H­¬ng Giang (20 01), Người lính sau hoà bình tron g ti ểu thuyết chiến tra nh thời kỳ đổ i mới, Văn nghệ Qu ân độ i số tr 10 Ngun Träng Hoµ n (Giíi th iƯu vµ Ĩn ch än ) (2004), Ngun Minh Ch©u vỊ t¸c gia t¸c ph È m, Nxb Gi¸ o dơ c, Hà Nộ i Tôn Phươ ng La n (19 95) Người lính tron g văn xu ôi v iÕt vỊ c hi Õn tranh c đa nh ữn g nhà văn cầ m sún g, Báo văn n ghệ Qu ân độ i, số 4, tr 96 M · G ian g L©n (200 5), Văn họ c hi ện đại Vi ệt Na m vấn đề tá c giả, Nxb giáo dụ c , Hà Nội Nguyễn V ăn Long , Là Nhâm Thìn (đồ ng chủ biên , 2006), Vă n họ c Việt Nam sau 1975 vấ n đ ề n ghiên cứu giản g y, Nxb Gi áo dụ c, Hà Nội 10 Nguyễn Đăng Mạnh (20 02), Nhà văn Việ t Na m hi ện đa ị, chân d un g ph on g cách, Nxb V ăn h oá,Hà Nộ i 11 Ngô Văn Phú , Phong Vũ , Nguyễn Ph an Hách (1999), Nhà 49 Trn Thu Hu Khúa lun tt nghip v ăn Việt Nam th ế kỷ XX, Nxb Hội nhà văn , Hà Nội 12 Hồ Ph ương (2001) , Có t ron g tiểu thuyết đ ề tài c hi ến tr anh hôm n ay, Văn n ghệ Quân đội, số 4, tr 106 13 Trần Đình Sử (chủ biên) (200 3), Tự họ c, Nxb Đại học Sư ph ạm, Hà N ội 14 Tu Ên Th µnh – Anh Vị ( tun chän ) (200 2) , Nguy ễn Min h Châu tác p hÈm v µ d­ l uËn, Nxb Hé i nh văn , Hà Nội 15 N guy Ơn ThiƯn Vị (2 004 ), “Ti Ĩu thut vỊ đề tài chi ến tranh h mạn g lực lượng vũ tra ng sau 1975 - nhữ n g th µnh tù u n gh Ư thu Ët bị bỏ l ỡ, Văn ngh ệ Qu ân ®é i , (sè 60 , t r 104 ) 50 ... Hậu Khóa luận tốt nghiệp TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI KHOA NGỮ VĂN ************* TRẦN THU HẬU HIỆN THỰC CHIẾN TRANH VÀ SỐ PHẬN CON NGƯỜI TRONG TẬP TRUYỆN CỎ LAU CỦA NGUYỄN MINH CHÂU KHÓA LUẬN TỐT... chiến tranh văn xuôi Việt Nam đại 11 1.2.VÞ trÝ tËp trun Cỏ lau Nguyễn Minh Châu đời sống văn học đương đại Việt Nam 14 Ch­¬ng 2: HiƯn thùc chiÕn tranh tËp truyÖn Cá lau. .. đà số ng nh­ t hÕ (Ngu n TrÝ Hu ©n )…Son g Cỏ la u Nguy ễn Minh Châu đà góp tiếng i vào t ác ph ẩm văn họ c vi ết chiến tranh thờ i h Ëu c hi Õn gièn g nh­ An atôlisôlôk hôp khẳng đị nh: Cỏ la