Mục lục Mở đầu Lý chọn đề tài Lịch sử vấn đề Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu Nội dung Chương Một số khía cạnh nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari 1.1 Tìm hiểu chung khái niêm Nghịch dị 1.1.1 Khái niệm Nghịch dị 1.1.2 Sơ lược phát triển khái niệm Nghịch dị tiến trình lịch sử văn học 1.2 Một số khía cạnh nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari 1.2.1 Cái hài 1.2.2 Cái khủng khiếp, dị hình 1.2.3 Cái huyền ảo, kỳ quái Chương Các hình tượng nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari 2.1 Các nhân vật nghịch dị 2.1.1 Nhà thờ Đức bà: Cái nôi mồ chôn 2.1.2 Cadimôđô: Dị dạng hoàn hảo 2.1.3 Clôđơ Phrôlô: Thánh thiện ác tà 2.1.4 Exmêranđa: Cái đẹp đầy ải 2.1.5 Một số nhân vật nghịch dị khác 2.2 Các nhóm nhân vật nghịch dị 2.2.1 Cadimôđô - Exmêranđa: Con đom đóm yêu tinh tú 2.2.2 Cadimôđô - Clôđơ Phrôlô - Phêbuýt: Ba trái tim đàn ông cấu tạo khác 2.2.3 Một số nhóm nhân vật nghịch dị khác Kết luận Trang 1 7 8 13 14 19 26 31 32 32 36 42 45 47 50 51 53 56 59 NghƯ tht nghÞch dÞ tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô mở đầu Lý chọn đề tài Tác phẩm văn học công trình nghệ thuật ngôn từ cá nhân tập thể sáng tạo, nhằm khái quát hình tượng sống, người Qua thể tâm tư, thái độ, tình cảm chủ thể trước thực (05tr.290) Tác phẩm văn học thời kỳ di sản văn hoá dân tộc mà nhân loại Vì người học tập nghiên cứu văn học không giới hạn việc tiếp thu giá trị văn học nước mà cần hướng tới chân trời tri thức - tinh hoa văn học giới phương Tây vào kỷ XIX, Pháp coi cường quốc số giới tiểu thuyết Victo Huygô (1802 - 1885) bút xuất sắc lĩnh vực Ông xuất mọc sớm lặn muộn chân trời kỷ (Đặng Anh Đào) Cuộc đời nghiệp sáng tác ông bao trùm kỷ XIX Pháp (Phùng Văn Tửu) ông người chứng kiến bão táp lịch sử làm rung chuyển đất nước suốt kỷ, đồng thời ông người trực tiếp tham gia cách mạng Có thể nói Huygô thời đại có mối liên hệ chặt chẽ Những hoài bão, ước mơ hay băn khoăn day dứt kỷ XIX để lại nhiều bóng dáng tác phẩm Huygô tất lĩnh vực ông người tài Có thể thấy điều qua số lượng tác phẩm đồ sộ ông: 20 kịch, 10 tiểu thuyết lớn truyện vừa, 15 tập thơ hàng trăm luận, lý luận văn chương Huygô người có sức sáng tạo vĩ đại Huygô coi nhà văn có nhiều sáng tạo độc đáo đặc biệt lĩnh vực tiểu thuyết lĩnh vực sáng tạo ông việc khắc hoạ hình tượng nhân vật theo hướng xây dựng phi thường Nhà thờ Đức bà Pari Trần Thị Thu Hằng K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari cđa Victo Huyg« mét bé tiĨu thut lín cđa «ng theo hướng đạt thành tựu đáng kể Nên tìm hiểu nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết giúp cho việc khám phá giá trị tác phẩm cách sâu sắc Cho đến nay, văn đàn giới tên tuổi Huygô toả sáng rực rỡ Và Việt Nam tác phẩm ông bạn đọc biết đến nhiều, có số tác phẩm đưa vào chương trình giảng dạy phổ thông Tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari không giảng dạy chương trình phổ thông việc tìm hiểu tác phẩm giúp mở rộng thêm hiểu biết tác giả Huygô nghệ thuật viết văn ông để hỗ trợ cho việc giảng dạy sau Lịch sử vấn đề Thế kỷ XIX kỷ mà nước Pháp xuất nhiều tài số Huygô chiếm vị trí hàng đầu vô song mà ông tạo Ông thử sức thể loại, lý giải vấn đề, nghiên cứu quan tâm đến phương diện nghệ thuật Ông xứng đáng với cách gọi: Huygô đại dương, Huygô khổng lồ,, Huygô trái núi, Huygô núi lửa hoạt động, Huygô sồi, Huygô chim đại bàng, Huygô kỵ sĩ Hoà Bình, sứ giả cộng hoà Còn hình dung từ, ẩn dụ, truyền kỳ xung quanh đời Huygô nghiệp văn chương ông (14tr.146) Điều chứng tỏ Huygô người tài hay nói Xuân DiÖu: “Ch­a bao giê cã mét nghÖ sÜ sèng cuéc sống thời đại cách sâu sắc Huygô Ông nhiều, hiểu biết nhiều người ta ví đời ông giống gương phản ánh cách mạng Pháp Chính trải nghiệm tạo điều kiện nhiều trình sáng tác ông đặc biệt sáng tác tiểu thuyết Tác giả Đặng Anh Đào Văn học phương Tây nói tiểu thuyết nơi mà Huygô thể tối đa điều có Vì vậy, hệ thống tiểu thuyết ông đông đảo bạn đọc ưa thích Trần Thị Thu Hằng K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô Là nhà văn lãng mạn Huygô lại khẳng định văn học phải phản ánh chân thực sống Ông đặc biệt ý lý thuyết thô kệch phê phán nhà văn cổ điển không phản ánh mặt tương phản thiên nhiên, xã hội, người mà chạy theo đẹp vĩnh cửu (06tr.338) Cho nên cống hiến to lớn Huygô mở toang cánh cửa sáng tạo nghệ thuật Ông đề xuất tất tồn tự nhiên tồn nghệ thuật Trước đưa ý kiến đánh giá vấn đề nghịch dị sáng tác Huygô, ta xem ý kiến đánh giá tiểu thuyết Huygô Qua thấy giá trị tác phẩm Huygô 2.1 Những ý kiến đánh giá tiểu thuyết Huygô Chúng ta biết rằng, thơ nghiệp suốt đời Huygô ông đánh giá nhà thơ lớn (tài nảy nở từ sớm), để lại tiếng tăm lại tiểu thuyết ông viết vào năm cuối đời Có thể nói ông thử bút lĩnh vực lĩnh vực xuất kiệt tác Riêng Nhà thờ Đức bà Pari mang vinh quang tới cho tác giả tất tập thơ mà ông có (12tr.7) Nó khiến cho Bandắc, Misơlê, Nervan Lamáctin kinh ngạc khâm phục chất tưởng tượng tác phẩm Tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari mắt bạn đọc ngày 13.02.1831 năm sau (1835), Têôphin Gôchiê, đệ tử cuồng nhiệt chủ nghĩa lãng mạn nói tác phẩm sau: Cuốn tiểu thuyết thiên anh hïng ca Iliat thùc sù, tõ b©y giê nã trở thành tác phẩm kinh điển (12tr.7) Cùng với ý kiến ấy, Đỗ Đức Hiểu Tầm vóc nhà thờ Pari in Vic to Huygô với (Nxb tác phẩm - Hội nhà văn Việt Nam 1985) cho rằng: anh hùng ca Chính anh hùng ca ca ngợi tình yêu trái tim người Đồng thời niềm tin sắt đá vào Trần Thị Thu Hằng K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô sức vươn lên dân chúng đến đỉnh cao lương tâm sáng Nó đời gây chấn động mạnh dư luận Độc giả tiếp nhận với niềm hoan nghênh nồng nhiệt có quận công Ôlêăng làm cho Huygô sung sướng tự hào Còn ơgien Xuy, tác giả Bí mật thành Pari viết cho Huygô: Ngoài chất thơ tất phong phú tư tưởng kịch tính, xin nói thêm truyện ông có làm vô xúc động (12tr.6) Có nghĩa tác phẩm coi thơ hùng tráng trữ tình Đó tổng hợp thơ, lịch sử, kịch, triết học tổng hợp bao la khiến cho người đọc ngạc nhiên say mê Nhà sử học Giuyn Misơlê nhận xét vào năm 1833: Cạnh nhà thờ lớn cổ kính, Huygô xây dựng nhà thờ lớn khác thi ca, vững móng, ngất cao dãy tháp nhà (12tr.6) Đấy nhận xét, đánh giá chung tiểu thuyết Còn phương diện nghệ thuật nhìn nhận sao? Phương pháp sáng tác lãng mạn vốn ưa dựng cốt truyện ly kỳ, mà Huygô lại ưa miêu tả cao cạnh tầm thường nên ông sử dụng thành công bút pháp nghệ thuật tương phản miêu tả nhân vật tác phẩm Tác giả Đặng Anh Đào Văn học phương Tây cho hình tượng nhân vật gần với mẫu gốc văn học dân gian Và Nhà thờ Đức bà Pari - sách đá chị em sinh đôi với khúc dân ca Đó nét đặc sắc Huygô việc xây dựng chân dung tính cách nhân vật Còn theo tác giả Nguyễn Ngọc Thi Chân dung nhà văn giới Huygô lựa chọn kết hợp trác tuyệt thô kệch Nhân vật Huygô có phi thường, kích cỡ Những hình thái tu từ nghệ thuật miêu tả Huygô ẩn dụ, ngoa dụ, tương phản tạo nên Trần Thị Thu Hằng K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô chân dung mang tính lãng mạn Đó ý kiến đánh giá đắn tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Bên cạnh việc đồng tình, tán thành, khen ngợi có ý kiến phủ định bàn tác phẩm Chẳng hạn, Lamactin - nhà thơ lãng mạn thời kỳ có ý trách Huygô rằng: nhà thờ ông có tất thiếu tôn giáo lẽ người ta không thấy thượng đế đâu Với tác giả Đặng Thị Hạnh Tiểu thuyết Huygô lại cho rằng: nhân vật tiểu thuyết Huygô mang tâm lý phiến Mặc dù có ý kiến trái ngược bàn tác phẩm coi tiểu thuyết lớn nhà văn nửa đầu kỷ XIX Ông xứng đáng thân chủ nghĩa lãng mạn tiếng vọng âm vang thời đại Qua việc tổng hợp ý kiến đánh giá tác phẩm chưa thấy có nghiên cứu đánh giá riêng nhân vật trung tâm, chưa thấy mối quan hệ sâu sắc nhân vật trung tâm với nhân vật khác tác phẩm nhiều góc độ khác Với việc tìm hiểu nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari muốn đóng góp vài ý kiến độc đáo, đặc sắc ngòi bút lãng mạn Huygô 2.2 Những ý kiến đánh giá vấn đề nghịch dị (grôtexcơ) sáng tác Huygô Nhìn chung giai đoạn lịch sử văn học phương Tây (trừ thời kỳ cổ điển chủ nghĩa) nhà văn lớn hứng thú với grôtexcơ Rabơle, Sêcxpia, Phlôbe, Đickinx, Brêcht, Iônexcô, Kafka nguồn gốc nghệ thuật grôtexcơ M.Bakhtin truy tới tận hội hè cacnavan công chúng Còn với Huygô sao? Theo tác giả Đặng Anh Đào Lịch sử văn học Pháp kỷ XIX (Lê Hồng Sâm - chủ biên) Trong lời tựa Crômoen, Huygô xuất Trần Thị Thu Hằng K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô phát từ phản ứng với chủ nghĩa cổ điển đề cao nghệ thuật grôtexcơ mà ông coi yếu tố mẻ Tinh thần dân chủ hoá nghệ thuật thấm đượm trang, chữ ông viết grôtexcơ Ông tìm hình thức sân khấu thể nghệ thuật grôtexcơ, đram Ngoài grôtexcơ thể thơ tiểu thuyết Huygô Tác giả Đỗ Đức Hiểu Tạp chí văn học số - 1985 rằng: grôtexcơ (cái nghịch dị, thô kệch) nguồn cảm hứng không vơi cạn sáng tác Huygô Nhờ mà Huygô sáng tạo kỷ thơ, kịch, tiểu thuyết Và từ Nhà thờ Đức bà Pari (1831) đến Chín mươi ba (1874) grôtexcơ linh hồn tiểu thuyết Huygô Trong Victo - Huygô (tác gia tác phẩm văn học nước nhà trường) tác giả Lê Nguyên Cẩn có nói grôtexcơ (cái nghịch dị, thô kệch) không nghiên cứu sâu mà khẳng định đề cao quan điểm thô kệch (grôtexcơ) mà Huygô đề xuất: Cái xấu tồn bên cạnh đẹp, ác bên cạnh thiện, xấu xí bên cạnh tao nhã, bóng tối bên cạnh ánh sáng Còn Văn học phương Tây tác giả Đặng Anh Đào nhà nghiên cứu kỷ XX đặc biệt ý tới yếu tố grôtexcơ kịch đram Huygô cho biết grôtexcơ ám ảnh Huygô nhiều sáng tác ông với Huygô, grôtexcơ xuất phản đề, đối cực bụng, xác thịt, vật với đầu, tinh thần, người Ông chưa thấy chất lưỡng tính grôtexcơ, chưa thấy đầy đủ mối liên hệ biện chứng hai đối cực Trong nghiên cứu mình, Đặng Anh Đào điểm qua grôtexcơ (cái nghịch dị) nét tiêu biểu vài tác phẩm điển hình Huygô chưa sâu nghiên cứu vấn đề thành hệ thống cụ thể tác giả có nhắc đến tính chất grôtexcơ Nhà thờ Đức bà Pari - đan chéo yếu tố bi hài, đẹp dị dạng Trần Thị Thu Hằng K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô Như vậy, tìm hiểu nghịch dị (grôtexcơ) điều mẻ tìm hiểu phạm vi hẹp (từng nhân vật tác phẩm cụ thể) có lẽ chưa có nghiên cứu sâu vấn đề Và ý kiến đánh giá nghiên cứu sở, liệu để tìm hiểu Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô cách cụ thể sâu sắc Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Trên sở tìm hiểu khái niệm Nghịch dị sơ lược phát triển khái niệm lịch sử phát triển văn học, khoá luận nghiên cứu số khía cạnh nghệ thuật nghịch dị hình tượng nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Phạm vi nghiên cứu: Tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari, dịch tác giả Nhị Ca, Nxb Văn học, năm 2006 Phương pháp nghiên cứu đề tài sử dụng số phương pháp chủ yếu sau: Phương pháp khảo sát, phân tích văn Phương pháp so sánh Phương pháp hệ thống Trần Thị Thu Hằng K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô Nội dung Chương Một số khía cạnh nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari 1.1 Tìm hiểu chung khái niệm Nghịch dị 1.1.1 Khái niệm Nghịch dị Theo tài liệu nghiên cứu M.Bakhtin Tiếng cười Rabelais văn hoá trào tiếu dân gian thuật ngữ nghịch dị (grôtexcơ) xuất lần vào thời đại Phục Hưng, lúc đầu dùng theo nghĩa hẹp Vào cuối kỷ XV, La Mã sau khai quật, người ta phát kiểu hoa văn chưa biết đến Kiểu hoa văn gọi tiếng ý la grottesco, bắt nguồn từ chữ grotta tiếng ý có nghĩa hang, động, hầm đất Sang kỷ XVI thuật ngữ nghịch dị phổ cập [ơ Bản chất kiểu hoa văn phong cách đùa nghịch phi thường kết hợp kỳ lạ tự hình ảnh thực vật, động vật người - chúng chuyển hoá lẫn nhau, sinh nở Cho nên nghĩa ban đầu thuật ngữ nghịch dị hẹp - biến tướng hoa văn La Mã phát Đó từ để tượng Dần dần thuật ngữ mở rộng nội dung định nghĩa sau: Nghịch dị kiểu tổ chức hình tượng nghệ thuật (hình tượng, phong cách, thể loại) dựa vào huyễn tưởng, tiếng cười, phóng đại, lối kết hợp tương phản cách kỳ quặc huyễn với thực, đẹp với xấu, bi với hài, giống thực với biếm hoạ (05tr.203) Nếu xét tận nguồn gốc nghịch dị hình thức cổ xưa trí tưởng tượng người chất pha tạp kỳ lạ Trần Thị Thu Hằng K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô yếu tố dị loại thực, phá vỡ trật tự thể chế thông thường giới, chất hoang tưởng tự hình tượng thay lẫn bầu nhiệt huyết óc mỉa mai (02tr 210) Thuật ngữ nghịch dị dịch từ tiếng Italia: Grottesco tiếng Pháp: grotesque, có cách dịch khác lố bịch, thô kệch kỳ quặc đề tài nghiên cứu nghệ thuật viết văn Huygô chọn sử dụng thuật ngữ dịch nghịch dị Vì dùng lố bịch hay thô kệch, kỳ quặc làm bật hình tượng chiều, nghiêng phê phán, chế nhạo (Lố bịch: không hợp với lẽ thường người đời cách đáng đến mức đáng chế nhạo, cười chê Ví dụ: Điệu lố bịch; Thô kệch: thô, không thanh, không nhã Ví dụ: Dáng người thô kệch; Kỳ quặc: khác thường cách lố bịch) Trong nghịch dị thể hai mặt vấn đề, có sử dụng biện pháp đối lập, tương phản phù hợp với phong cách nghệ thuật Huygô (nghịch: phản lại, không thuận, ngược lại với thuận, dị: khác lạ) Nghịch dị khác với kì ảo châm biếm có gần gũi có sử dụng yếu tố Tóm lại Trong tiến trình vận động văn hoá, nghệ thuật, nghịch dị có xuất nguồn trào tiếu dân gian biến dạng, vỡ thành chi chít mảnh vụn mà theo M.Bakhtin, mảnh hoá không mảnh vỡ, mà biểu lộ lực sống kiÕp sèng míi” (13tr38 - 39) VËy chóng ta cïng tìm hiểu đời sống nghịch dị qua thời kỳ 1.1.2 Sơ lược phát triển khái niệm Nghịch dị tiến trình lịch sử văn học 1.1.2.1 Nghịch dị văn học cổ đại Nghịch dị kiểu hình tượng (phương pháp xây dựng hình tượng) có từ xa xưa Nó có hệ thần thoại, cổ ngữ dân tộc, sáng tác số nhà văn cổ đại văn học châu Âu văn học dân gian trở thành thủ pháp Trần Thị Thu Hằng K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô cô rằng: Cưới xin làm quái gì! Chả lẽ yêu hay mà phải khạc nhổ tiếng Latinh cửa tiệm linh mục Rõ ràng không yêu Exmêranđa, hành động cô thật bỉ ổi, ngôn ngữ lỗ mãng trái ngược hẳn với hình thức mà có Hắn cảm thấy thoải mái đám ăn tục nói nhảm, chơi bời lính tráng, đàn bà dễ tính run sợ cho miệng quen văng tục bao giai nhân cứng nhắc, quần áo chỉnh tề, lịch Tóm lại nhân vật thấy tên tốt mã rẻ cùi hay nói cách có hình ảnh: giống bình pha lê đẹp, bóng lộn rạn nứt, nghĩa chẳng có giá trị vẻ đẹp hình thức Còn với nhân vật Guyđuylơ - bà tu kín dòng Túi nhân vật gây ấn tượng mạnh với độc giả Cái nghịch dị nhân vật thể đan chéo yếu tố đẹp kinh khủng Trước hết ta thấy tên tu kín dòng Túi xuất phát từ phòng tiếng phu nhân tháp Rôlăng lập nên Tu kín nơi ở, dòng Túi người khoác bao tải thành phố thời trung cổ, loại nhà mồ làm sẵn không thiếu (kiến trúc theo kiểu cửa vào bịt kín cửa sổ bỏ ngỏ) chưa vắng bóng nữ tu kín Guyđuylơ nữ tu kín Cuộc đời bà gắn bó với nơi gần 15 năm kể từ đứa gái bé bỏng bà bị đánh tráo Trước bà vốn cô gái xinh đẹp, thích sống nhàn hạ, phóng túng nên ăn chơi sa đoạ lâu sau cô trở nên tiều tuỵ chẳng đoái hoài đến nữa, kể tên ăn cắp khinh rẻ cô Đối với loại gái giang hồ, có tình nhân đứa lấp đầy trái tim họ (12tr.273) Cuối cô có đứa gái hết lòng yêu quý Nhưng bất hạnh thay đứa bé bị bọn người Ai Cập đánh tráo thành đứa trẻ dị dạng, cô phát điên lên trông thảm hại: tay lúc ghì chặt lấy ngực, ngồi co quắp, khoác bao tải nâu tóc tai bù xù Hình dạng thật khủng khiếp, Trần Thị Thu Hằng 49 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô đối lập hoàn toàn với trước Không đối lập hình dáng mà tính cách có khác biệt Nếu trước Guyđuylơ người dịu dàng, vui vẻ ca hát bà trở nên khó tính, cáu kỉnh với giọng nói the thé tính khí sư tử Nỗi đau mà bà gặp phải hình thành bà thù hằn với người Ai Cập Exmêranđa nạn nhân thù hằn Bà tìm cách đe doạ sống Exmêranđa muốn cô phải chết Khi biết tin cô bị treo cổ bà sung sướng “móa hai tay vµ cÊt tiÕng c­êi nh­ lang sãi” (12tr.419) Nhưng cuối biết Exmêranđa đẻ mình, bà lại sức bảo vệ cô tới tất lòng người mẹ xa 15 năm trời Tuy nhiên kết cục thËt bi th¶m: c¶ hai mĐ cïng chÕt Qua ta thấy bà không người đẹp hình thức mà đẹp tâm hồn Tuy nhiên hoàn cảnh xô đẩy mà bà biến thành kẻ với thân hình tiều tuỵ trông đến khiếp đảm Với nhân vật Huygô thành công việc khám phá cách sâu sắc sống nội tâm người Với hình tượng nghịch dị Huygô miêu tả sống người cung bậc khác từ tầng lớp quý tộc đến tầng lớp thị dân, từ người chuyên ép xác chốn tu hành đến nh÷ng ng­êi cã cc sèng tù cđa cc đời lang thang, chí ông sâu vào đời sống nội tâm kẻ tật nguyền có tình yêu bao la Tóm lại hình tượng nghịch dị lên không đem lại cho ta tiếng cười hóm hỉnh mà ẩn sâu nỗi đau đớn, xót xa, cảm thông, chia sẻ 2.2 Các nhóm nhân vật nghịch dị Ta thấy rằng, hầu hết nhân vật tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Huygô có nét nghịch dị nhân vật kết hợp với tạo thành nhóm nhân vật nghịch dị Qua kết hợp ta hiểu thêm tính cách nhân vật Theo Arixtôt: Nhân vật coi có tính cách Trần Thị Thu Hằng 50 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô lời nói hành động bộc lộ khuynh hướng ý chí đó, tốt hay xấu Đối chiếu vào tiểu thuyết ta thấy nhân vật có tính cách riêng độc đáo, sinh động tạo hấp dẫn cho người đọc Chẳng mà dù trào lưu lãng mạn qua, thời trung cổ phương Tây trở nên xa xôi hết độc giả nhiều nước, Nhà thờ Đức bà Pari truyện dịch đọc nhiều thÕ giíi” (04tr.497) Cã thĨ xÐt mét sè nhãm nh©n vật nghịch dị sau: Cadimôđô - Exmêranđa, Cadimôđô Clôđơ Phrôlô - Phêbuýt, Pie Gringoa - Phêbuýt, Pie Gringoa - Cadimôđô, Exmêranđa - bà tu kín dòng Túi Guyđuylơ 2.2.1 Cadimôđô - Exmêranđa: Con đom đóm yêu tinh tú Đề tài tình yêu đề tài quán xuyến nhiều tác phẩm Huygô Nhưng tình yêu khác thường, với mô típ đom đóm yêu tinh tú Chẳng hạn kịch Ruy Blax: anh hầu, anh đầy tớ yêu hoàng hậu Tây Ban Nha nàng chấp nhận Với tình yêu Ruy Blax tự hào rằng: Hoàng hậu yêu ta! ( ) Ta lớn vua mối tình Còn tiểu thuyết, mô típ quen thuộc, với Bug Jargal (1818) câu chuyện tình yêu cháy bỏng, đơn phương nô lệ da đen với cô chủ da trắng Tiêu biểu cho mô típ mối tình Cadimôđô - gã kéo chuông nhà thờ nghèo khổ có hình thức vô kỳ quái với nàng Exmêranđa xinh đẹp tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Với bút pháp lãng mạn tuý, Huygô cho độc giả thấy diễn biến thiên tình sử vừa bi đát vừa hài hước Trong ngày Cadimôđô bị xử nhục hình, thành kiến xã hội đè nặng lên tâm lý người mà tiếng thét kêu cứu Cho ngụm nước Cadimôđô không đáp lại mà tệ hại nhiều người đám quần chúng u mê cười cợt, chế giễu lố bịch ghê tởm hắn, riêng người có đủ dũng khí dám vượt qua tường thành định kiến bước lên giàn bêu tù lấy nước cho uống thời cảnh tượng Trần Thị Thu Hằng 51 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô siêu phàm khiến đám dân chúng phải xúc động vỗ tay reo hò Nôen! Nôen! Chính hành động khơi gợi lên lòng kẻ tật nguyền tình cảm thiêng liêng Đó tình yêu Tình đặt nhân vật vào hoàn cảnh thật trớ trêu: cú lại sánh sơn ca, trở thành biếm hoạ đầy chất nghịch dị Cadimôđô ý thức xấu xí Hắn nói với cô: quái vật khốn khổ đáng thương, dị dạng sỏi cô, cô tia nắng, giọt sương, tiếng chim Hắn xấu xí Exmêranđa lại thiên thần Vẻ đẹp cô thành Pari công nhận Biểu hiện: cô đến đâu, đám đông có mặt Họ đến không xem cô biểu diễn mà chiêm ngưỡng sắc đẹp cô Vậy mà gã dốt nát, xấu xí trần gian lại đem lòng yêu say đắm Chi tiết thể tính chất nghịch dị đạt tới hoàn chỉnh Liệu thực tế có tồn tình yêu không? Có lẽ cổ tích, mối tình mãn nguyện, tiểu thuyết, tạo bi kịch phía kẻ yêu lẫn kẻ yêu Cadimôđô biết chẳng thể có tình cảm Exmêranđa nên mong cô không xua đuổi mình, đủ cho đời kẻ khổ ải, cổ quái độc ác Cadimôđô Hắn đau khổ không Exmêranđa ban cho dù nhìn âu yếm không cầu xin tình yêu Hắn có lỗi với cô, lại mang ơn cô (hành động Exmêranđa cho uống nước) nên nguyện suốt đời bảo vệ cô hy sinh tất cô Hắn yêu Exmêranđa, sẵn sàng làm việc để cô vui lòng kể việc làm gây đau khổ cho Trong tình yêu toàn cho chưa nhận Huygô thật tài tình miêu tả người đơn côi lại thương kẻ đơn côi khác Nhà văn đặt niềm tin vào nhân vật với bút pháp lãng mạn tác giả tạo sức sống bất diệt cho nhân vật ấn tượng độc giả Cadimôđô người đội lốt quỷ lại có tâm hồn thiên thần Hắn yêu trái tim khối óc Trần Thị Thu Hằng 52 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô tìm hạnh phúc nấm mồ mà Đó tình yêu lý tưởng mà Huygô xây dựng lên tình yêu Cadimôđô với Exmêranđa thứ tình yêu loại đom đóm yêu tinh tú Nó có ước mơ, tưởng tượng mà thiếu hài hoà anh khiến người đàn bà mà người trần chẳng thể chấp nhận (04tr.497) cặp sóng đôi Cadimôđô - Exmêranđa kết hợp đẹp với xấu Đặt xấu cạnh đẹp - biểu nghệ thuật nghịch dị 2.2.2 Cadimôđô - Clôđơ Phrôlô - Phêbuýt: Ba trái tim đàn ông cấu tạo khác Mỗi người giới riêng, nhu cầu, khao khát riêng không giống người có cách thể khác tình yêu Và với Clôđơ Phrôlô yêu chiếm hữu làm riêng, với Phêbuýt yêu trò giải khuây, với Cadimôđô yêu dâng hiến, quên người Clôđơ Phrôlô tiểu thuyết giới thiệu người vừa có quyền lực trị, vừa có quyền lực tôn giáo Hắn xuất thân từ tầng lớp quý tộc, làm phó giáo chủ nhà thờ Đức bà có khả chi phối người khác vật chất lẫn tinh thần Trong tình yêu, trở thành nô lệ tình yêu không chịu an phận, muốn làm chủ người yêu Nét nghịch dị tạo nên bi kịch đời Hắn tình yêu Exmêranđa nên tìm đủ cách ép nàng phải đồng ý yêu hắn, chí có lúc hạ xuống để năn nỉ, van xin nàng ban phát cho chút yêu Hắn yêu cách cuồng si ta hôn, bàn chân, em chẳng muốn, mà hôn mảnh đất chân (12tr.580) Tình yêu Phrôlô thật mãnh liệt không đền đáp trở nên tàn ác Quyền lực tay, trở thành ông chủ định đoạt số phận người yêu Lúc vị hai nhân vật luân phiên Trần Thị Thu Hằng 53 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô thay đổi Điều thể qua câu nói Phrôlô với Exmêranđa: Em không muốn ta làm nô lệ, ta chủ nhân em Ta chiếm đoạt em (12tr.583) Sự sống Exmêranđa nằm tầm tay hắn, cần Exmêranđa nói yêu hắn, chí cần nói em vui lòng tha thứ, đủ, cứu em (12tr.582) đáp lại lời cầu khẩn câu nói tàn nhẫn: Ông đồ sát nhân (12tr.583) làm cho tia hy vọng cuối ông bị dập tắt Trong suy nghĩ Phrôlô, Exmêranđa thuộc ông ta nàng chẳng hết Có thể thấy luân phiên nghịch đảo vị xã hội vị tình yêu tạo nên kết cấu truyện phức tạp, ly kỳ, giàu tính nghịch dị: không toại nguyện nên phó chủ giáo dùng quyền lực, bày âm mưu để hãm hại cô gái đẹp Khác với Phrôlô, Phêbuýt lại có tình yêu Exmêranđa người tình mộng nàng nên từ lần gặp Phêbuýt xuất trang phục viên đại uý cung thủ ngự lâm làm cho Exmêranđa say đắm nguyện suốt đời yêu Phêbuýt tên khác Apôlông - vị thần mặt trời, tên trùng khít với mã đẹp trai lồng lộng Đại uý Satôpe chiến công tình trường Nhưng ẩn đằng sau tên tính cách hèn nhát, tâm hồn đen tối Thực chất kẻ phóng túng, chơi bời trác táng, kẻ si tình ban phát tình khắp nơi, mét g· Së Khanh Nh­ vËy ng­êi toát lên tính nghịch dị vẻ bề với tính cách bên Đối lập với hai nhân vật trên, Cadimôđô xuất dạng quái dị, đáng ghê tởm nửa người nửa ngợm người đọc lại nhìn thấu trái tim toàn vẹn kẻ tật nguyền Hy sinh tất cho cho người yêu quý mà không cần đền đáp Tình yêu thật lớn lao cao biết bao, tỷ lệ nghịch với hình hài Cadimôđô Sự đối nghịch khắc sâu vẻ đẹp tâm hồn Cadimôđô tính chất nghịch dị Trần Thị Thu Hằng 54 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô thể cách rõ nét tác giả đặt xấu hình hài bên cạnh đẹp tâm hồn Cadimôđô ý thức dị dạng sâu thẳm trái tim khao khát có tình yêu, hạnh phúc: Đừng nhìn khuôn mặt Hỡi cô gái, nhìn vào trái tim Trái tim chàng trai đẹp lại thường méo mó Có trái tim người chẳng giữ tình yêu Cô gái ơi, thông không đẹp, Không đẹp bạch dương Nhưng giữ nguyên cành mùa đông (12tr.471) Lời hát mà Cadimôđô ngân lên thông điệp mà tác giả muốn gửi đến cho bạn đọc Huygô muốn thức tỉnh người, thức tỉnh nhân dân nhìn thấy chân lý sống vẻ đẹp tâm hồn cao quý người cụ thể - mà không bình thường Cadimôđô Như thấy, mắt Exmêranđa, phó chủ giáo vừa già, vừa xấu, đồ quỷ sứ, đồ quái vật Nhưng so với vẻ dị hình Cadimôđô Clôđơ Phrôlô hoàn mỹ Còn Phêbuýt lại thiên thần mắt nàng Dường chương Sành pha lê tác giả đưa hai hình ảnh: bình pha lê đẹp rạn nứt lọ sành, thô kệch, tầm thường nguyên vẹn ngụ ý nói với bạn đọc hai hình ảnh hai người hoàn toàn đối lập hình thức lẫn tâm hồn Nhưng Exmêranđa lại chọn hoa héo bình pha lê Điều có nghĩa cô định chọn Phêbuýt cho đời Cadimôđô Sự lựa chọn định mệnh, thứ định mệnh cổ xưa định mệnh trái tim Trần Thị Thu Hằng 55 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô 2.2.3 Một số nhóm nhân vật nghịch dị khác: Pie Gringoa - Phêbuýt, Pie Gringoa - Cadimôđô, Exmêranđa - bà tu kín dòng Túi Guyđuylơ Ngoài nhóm nhân vật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari có số nhóm nhân vật nghịch dị khác Đó là: Pie Gringoa - Phêbuýt, Pie Gringoa - Cadimôđô, Exmêranđa - bà tu kín dòng Túi Guyđuylơ Nếu Phêbuýt kẻ si tình Gringoa lại kẻ vô tình, vô tâm Sự vô tình, vô tâm thể rõ đối thoại với phó chủ giáo Phrôlô Mặc dù chàng biết cô vợ cưới theo tập tục đập vỡ vò trốn tránh nhà thờ Đức bà chàng chưa có ý định đến thăm có nhớ chàng nhớ tới dê mà Chàng không quan tâm đến sống Exmêranđa chưa nghĩ tới việc phải trả nợ cho Exmêranđa Chính nghe tin Exmêranđa bị treo cổ chàng không mảy may xúc động, ý định đến cứu nàng Lúc chàng nghĩ đến thân trước sau nghĩ đến người khác Chàng nói: Tôi không hiểu lại chịu treo cổ thay cho kẻ khác (12tr.488) mà kẻ khác Exmêranđa - người cứu chàng, cho chàng sống ngày hôm Mối quan tâm lớn chàng lúc công việc: ban ngày chàng phải làm trò để kiếm ăn, ban đêm lại miệt mài viết hồi ký để chống lại giám mục thành Pari (12tr.479) niềm say mê chàng lúc gạch đá: chàng say sưa ngắm tảng đá cắt xén, phù điêu trạm trổ cách tinh vi tóm lại chàng thích chiêm ngưỡng kiến trúc đẹp thành Pari Chàng người kỳ lạ, yêu người không yêu dê, yêu dê không yêu tượng đá, yêu không yêu Trong Phêbuýt lại người ưa sống phóng túng, thích la cà quán rượu đám ăn tục nói nhảm, thích chơi bời kiểu lính tráng, thích đàn bà dễ tính thích thành công dễ dàng Tính cách hình thành từ sớm Trần Thị Thu Hằng 56 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô Phêbuýt vốn sống lang bạt từ nhỏ, trẻ tòng quân hàng ngày lớp sơn quý tộc mờ dần cọ sát mạnh với bao súng cảnh binh (12tr.306) Tóm lại Phêbuýt người đẹp trai, hào hoa lại kẻ phong tình ban phát tình khắp nơi khắp chốn Điều trái ngược hẳn với nhân vật Pie Gringoa Pie người sống vô tình, vô nghĩa, người vị kỷ,cá nhân tầm thường Anh ta chồng Exmêranđa (mặc dù danh nghĩa) chưa quan tâm, chăm sóc ®Õn Exmªran®a thËm chÝ Exmªran®a mÊt tÝch chẳng lo lắng tìm Phrôlô hỏi tình hình Exmêranđa Pie trả lời câu vô trách nhiệm Hình họ treo cổ cô ta Anh ta hèn hết mức không dám hi sinh đời ân nhân (Exmêranđa) Đối lập với Pie Gringoa hình ảnh Cadimôđô Cadimôđô kẻ tật nguyền, người dị dạng lại có trái tim biết yêu Hắn sẵn sàng làm tất cho người yêu kể chết miễn Exmêranđa vui, hạnh phúc Hắn bất chấp nguy hiểm để cứu Exmêranđa khỏi giá treo cổ nhường cho cô tất có: phòng ở, đệm nằm, bánh ăn nằm ngang cửa phòng cô để bảo vệ cô đêm xuống Một việc có lẽ không làm tìm người yêu cho người yêu Còn đau đớn Qua việc làm chứng tỏ Cadimôđô người biết yêu thương có lòng cao Còn người Pie hay Phêbuýt hoàn hảo hình dạng bên lại khiếm khuyết bên mặt tâm hồn Họ sống luôn vụ lợi, tính toán ích kỷ, hy sinh người khác kể người yêu quý Nét nghịch dị đối lập, tương phản bên với bên ngoài, lòng vị tha với tính vị kỷ Nhóm nhân vật nghịch dị Exmêranđa bà tu kín dòng Túi Guyđuylơ Trước hết ta thấy hai phụ nữ trước Trần Thị Thu Hằng 57 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô Guyđuylơ xinh đẹp Exmêranđa hai người có đối lập lớn Nếu Exmêranđa trẻ trung, xinh đẹp, hoạt bát (suốt ngày ca hát, nhảy múa) tự bà Guyđuylơ lại bà già khó tính, tóc tai bù xù, hay cáu gắt tự giam Hang chuột tối tăm Guyđuylơ vốn có đứa gái xinh đẹp bị bọn người Ai Cập bắt trộm nên bà không ngừng nguyền rủa Exmêranđa, coi cô ta phù thuỷ mà đến phút chót đời nhận đứa gái rứt ruột đẻ Màn nhận mặt diễn nhờ đạo cụ giầy xinh xắn: Chiếc giày giống hệt tìm xong Ung dung mẹ đón, thong dong Tưởng hạnh phúc đến với Exmêranđa, tưởng gặp mẹ nàng có mái ấm, sống tình yêu thương vô bờ bến mẹ ngờ thành kiến xã hội mà nàng bị xử treo cổ người mẹ bất hạnh gục chết Đây đỉnh điểm bi kịch tình mẫu tử Kiểu kết thúc tiêu biểu nghệ thuật lãng mạn, tạo nỗi đau xé ruột (03tr.43) Tóm lại Huygô thành công việc miêu tả phi thường, khác thường để tạo nên hình tượng nghịch dị mang tính điển hình Trong chất đặc thù nghịch dị pha trộn, xếp vật với vật khác tạo nên chỉnh thể thống nhất, toàn vẹn, vừa mang nh÷ng phÈm chÊt cò cđa nh÷ng sù vËt khëi nguyên, vừa mang phẩm chất phát sinh Trần Thị Thu Hằng 58 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô Kết luận Victo Huygô nhà văn vừa có tài, vừa có tâm Ông đại diện tiêu biểu văn đàn Pháp kỷ XIX bạn tất người khốn khổ tác phẩm ông thấm đượm tinh thần nhân văn Nhờ có tâm mà Huygô nhận người mặc đồ tớ tâm hồn không tớ nhờ có tài ông làm sáng lên vẻ đẹp tâm hồn người Tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari tác phẩm tiêu biểu việc thể tài tâm huyết thiên tài Huygô Câu chuyện xoay quanh nhà thờ tác phẩm không mang ý nghĩa tôn giáo Huygô sử dụng biện pháp tương phản quen thuộc nhà văn lãng mạn để làm bật hình tượng nghịch dị tư tưởng tác phẩm Sự đối lập tương phản không diễn nhân vật với mà thân nhân vật có tương phản rõ ràng Cụ thể nhân vật nhân vật nhà thờ Đức bà nôi mồ chôn; Cadimôđô: dị dạng hoàn hảo; Clôđơ Phrôlô: Thánh thiện ác tà; Exmêranđa: đẹp đầy ải hay nhân vật với ví dụ Phrôlô Cadimôđô đối lập hình thức, học vị tâm hồn Trên bình diện triết lý, tác phẩm đề cập đến mối tình đơn phương không đền đáp Đó mối tình Exmêranđa với Phêbuýt, Cadimôđô với Exmêranđa, Phrôlô với Exmêranđa Qua nói lên thể nghiệm chua chát nhà văn lãng mạn: đường tìm tuyệt đối, người vấp phải hữu hạn Một người đẹp hoàn hảo, đối lập với đám dân chúng man dại cuồng tín thời trung cổ, bước lên đài giảo hình để mang nước cho Cadimôđô cháy lên khát, người vượt qua lần vỏ xù xì hình thức để cảm thông với tình yêu kẻ dị dạng, bị đóng dấu định mệnh thành kiến xã hội Trần Thị Thu Hằng 59 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô Có thể thấy hai chữ định mệnh sợi dây liên hệ nhân vật tiểu thuyết Và có lẽ định mệnh mà dẫn đến chết cuối tác phẩm Những chết mang tính định mệnh ám ảnh tâm thức nhà văn Đó thường chết tự nguyện, không mang màu sắc bi tráng, giống giải pháp để giải số phận Với việc xây dựng hệ thống hình tượng nghịch dị, tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari cho người đọc thấy đời sống nội tâm người mà cho thấy không trùng khớp lí tưởng thực Hay nói cách khác nhà văn lãng mạn dùng nghịch dị để nhấn mạnh tình trạng chưa giải đối kháng, tương phản thẩm mĩ đạo ®øc” (01tr.212) Cơ thĨ tiĨu thut nµy nỉi bËt lên tương phản hình thức bên với tâm hồn bên người Có người hình dạng xấu xí, quái dị thiếu hài hoà ®Ĩ gièng ng­êi vµ thiÕu chi tiÕt ®Ĩ thµnh qủ” lại có tâm hồn cao thượng đáng trân trọng ngợi ca (Cadimôđô) Trong có người đẹp hình thức tâm hồn lại xấu xa, bỉ ổi dục vọng thấp hèn (Phrôlô Phêbuýt) Đặc biệt tác giả thành công xây dựng hình tượng nhân vật Cadimôđô Cadimôđô biểu tượng cho sức mạnh quần chúng Đây nhân vật lý tưởng Huygô, thể điều nhà văn mong muốn Và ông đặt niềm tin vào tương lai, vào sống khác mà ông chứng kiến đời Bởi ông thấy rằng, lúc giai cấp thống trị chưa đủ yếu suy sụp nhân dân chưa đủ mạnh để làm cách mạng kết thúc tác phẩm Cadimôđô người thắng thế, song Huygô cho người đọc cảm giác tin tưởng có tương lai màu hồng phía trước Đó quy luật lịch sử Nhà văn muốn dự báo trước biến đổi xã hội Ông giải qut tèt mèi quan hƯ mang tÝnh thÈm mü gi÷a thật thực lịch sử giống thực hình tượng văn học Trần Thị Thu Hằng 60 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô Đây hai phạm trù khác lại có mối quan hệ mật thiết việc hình thành lên tác phẩm văn chương nghệ thuật Nghệ thuật khái niệm trừu tượng nhiệm vụ mà nghệ thuật phải hoàn thành thật to lớn giá trị đem lại không nhỏ Và cụ thể giá trị tiêu biểu nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari thấy ước mơ, khát vọng tác giả: mong muốn người thức tỉnh khỏi u mê, hão huyền, nhìn thẳng vào sống hướng tới tương lai tốt đẹp người giải phóng khỏi áp bức, sống hạnh phúc, tự Tiểu thuyết ghi lại đậm nét nghịch dị Huygô nói riêng chủ nghĩa lãng mạn kû XIX nãi chung Ng­êi ta nãi r»ng: TÊt c¶ hình thức tiểu thuyết lãng mạn tìm thấy Huygô tiểu thuyết lãng mạn tìm thấy Huygô mà chưa có Cho nên khẳng định cống hiến to lớn Huygô cho văn học giới cống hiến mặt thể loại Ông xứng đáng với cách gọi Huygô thiên tài sáng tạo Trần Thị Thu Hằng 61 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô Tài liệu tham khảo Sách tham khảo Lại Nguyên ân (2004), 150 thuật ngữ văn học, Nxb Giáo dục M.Bakhtin (Phạm Vĩnh Cư, tuyển chọn, dịch giới thiệu), (1992), Lí luận thi pháp tiểu thuyết, Trường viết văn Nguyễn Du - Hà Nội Lê Nguyên Cẩn (2006), Victo Huygô, Tác gia tác phẩm văn học nước nhà trường, Nxb Đại học Sư phạm Đặng Anh Đào, (2005), Văn học phương Tây, Nxb Giáo dục Lê Bá Hán - Trần Đình Sử - Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên), (2004), Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Giáo dục Đặng Thị Hạnh (2002), Tiểu thuyết Huygô (Chuyên luận), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội Đỗ Đức Hiểu - Nguyễn Huệ Chi - Phùng Văn Tửu (1984), Từ điển văn học tập 2, Nxb Khoa học xã hội Phùng Văn Tửu (1978), Victo Huygô, Nxb Giáo dục Lưu Đức Trung (Chủ biên), (2004), Chân dung nhà văn giới, Nxb Giáo dục 10 M.B Khrapchencô (1978), Cá tính sáng tạo nhà văn phát triển văn học, Nxb tác phẩm (Hội nhà văn Việt Nam), Hà Nội 11 Lê Hồng Sâm (Chủ biên), (1990), Lịch sử văn học Pháp kỷ XIX, Nxb Ngoại văn, Hà Nội 12 Victo Huygô (2006), Thằng gù nhà thờ Đức bà Pari, Nxb Văn học Trần Thị Thu Hằng 62 K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô Báo tạp chí tham khảo 13 Đào Tuấn ảnh (2003), Mỹ học nghịch dị Số đỏ Vũ Trọng Phụng, Tạp chí văn học (số 2), tr.39 - 48 14 Đỗ Đức Hiểu (1985), Victo Huygô thiên tài sáng tạo, Tạp chí văn học nước (số 6), tr.145 - 154 15 Vũ Đình Phong (1997), 50 năm tiểu thuyết Pháp (1945 - 1995), Tạp chí văn học nước (số 4) 16 Phùng Văn Tửu (2006), Những hướng đổi văn học kỳ ảo kỷ XX, Nghiên cứu văn học (số 5) Trần Thị Thu Hằng 63 K29EVăn ... thường Nhà thờ Đức bà Pari Trần Thị Thu Hằng K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô tiểu thuyết lớn ông theo hướng đạt thành tựu đáng kể Nên tìm hiểu nghệ thuật nghịch. .. tác số nhà văn cổ đại văn học châu Âu văn học dân gian trở thành thủ pháp Trần Thị Thu Hằng K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô Trong nghệ thuật nghịch dị cổ... K29EVăn Nghệ thuật nghịch dị tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari Victo Huygô ngu ngốc làm vẻ thông thái Mở đầu tiểu thuyết Nhà thờ Đức bà Pari không khí lễ hội thời Trung cổ Toàn thể dân chúng Pari