Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà lời cảm ơn Em xin chân thành cảm ơn Th.S Lê Thị Thu Hiền - người tận tình giúp đỡ, hướng dẫn em trình làm khoá luận Đồng thời, em xũng xin chân thành cảm ơn thầy cô giáo tổ Văn học nước ngoài, Khoa Ngữ văn, Trường ĐHSP Hà Nội tạo điều kiện thuận lợi cho em trình học tập, nghiên cứu Hà Nội, ngày 10 tháng năm 2007 Lương Thị Hà K29A Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà lời cam đoan Tôi xin cam đoan nội dung mà trình bày khoá luận tốt nghiệp kết trình nghiên cứu thân hướng dẫn thầy cô giáo Những nội dung không trùng với kết nghiên cứu tác giả khác Hà Nội, ngày 10 tháng năm 2007 Lương Thị Hà K29A Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Mở ĐầU Lý chọn đề tài 1.1 Lý khoa học Mikhain Alêchxanđrôvich Sôlôkhôp (1905 - 1984) người đọc biết đến đại thụ văn học thực Nga kỷ XX Thiên tài Sôlôkhôp chín muồi sớm, sớm tíi møc khiÕn ng­êi ta t­ëng nh­ mét ®iỊu kú diệu bất ngờ "Mikhain Sôlôkhôp bước vào văn học cách trẻ trung nóng bỏng bất ngờ" (lời Alêchxây Braghin) Chính nhà văn lão thành A.Xeraphimôvich, người đồng hương với Sôlôkhôp, báo Sự thật năm 1928 kinh ngạc khẳng định Sôlôkhôp giống "Con đại bàng non mỏ vàng vẫy lên đôi cánh mênh mông" Và nay, "Sôlôkhôp trở thành tượng kỳ diệu văn hoá cách mạng tiến giới" ( Huy Liên) Cùng với M.Gorki, Sôlôkhôp nhà văn Nga tiếng, có nhiều độc giả kỷ XX "Sáng tác ông trở thành di sản tinh thần quý giá nhân dân Xô Viết toàn nhân loại" (Nguyễn Hải Hà) Sự nghiệp sáng tác Sôlôkhôp thật đồ sộ lớn lao hai thể loại truyện ngắn tiểu thuyết Tác phẩm Sôlôkhôp tranh hoành tráng kỷ thật khắc nghiệt in dấu hằn lên cách táo bạo cay đắng Các tác phẩm Sông Đông êm đềm, Đất vỡ hoang, Số phận người, Họ chiến đấu tổ quốc trở thành tài sản văn hoá chung nhân loại, thuộc văn học toàn giới (Vinli Brêden) Trong toàn sáng tác Sôlôkhôp, Sông Đông êm đềm coi tác phẩm xuất sắc Pho tiĨu thut nµy gièng nh­ bé sư thi cđa thời đại, niềm tự hào nhân dân Nga Sông Đông êm đềm dư luận giới đánh giá "kiệt tác chủ nghĩa thực xã hội chủ nghĩa", "thiên sử thi nhân dân mãnh liệt", "kiệt tác thời đại", kiệt tác văn học giới" K29A Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Sức sống Sông Đông êm đềm bất diệt có sáng tạo táo bạo Sôlôkhôp việc xây dựng lên nhân vật điển hình Grigôri Mêlêkhôp Sôlôkhôp khiến cho giới phê bình phải ngỡ ngàng chỗ Grigôri mắc lỗi lầm to lớn điển hình người đẹp "Sôlôkhôp nhà văn khám phá vẻ đẹp tinh thần thể chất người lao động" (Nguyễn Kim Đính) [3, 223] Chính Sôlôkhôp khẳng định "Grigôri - có sai lầm, chiếm tình cảm trái tim hàng triệu độc giả" [3, 223] Grigôri khắc hoạ người xuất thân từ nông dân, mang phẩm chất tốt đẹp nhân dân, tiêu biểu cho số phận nhân dân đấu tranh tìm chân lý cách mạng Như nghiên cứu Grigôri Mêlêkhôp góp phần quan trọng việc tìm hiểu tiểu thuyết Sông Đông êm đềm 1.2 Lý thực tiễn Hiện nay, tên tuổi Sôlôkhôp ngày trở nên gần gũi với bạn đọc nhiều nước giới Việt Nam có nhiều công trình khoa học nghiên cứu tác phẩm Sôlôkhôp cách toàn diện có hệ thống Tại trường Đại học Cao đẳng, tiếp xúc với Sôlôkhôp qua hàng loạt giáo trình, sách tham khảo, tác phẩm Qua ta có nhìn toàn diện ông Trong trường phổ thông, biết đến ông qua lịch sử văn học, đoạn trích Số phận người chương trình sách giáo khoa văn học nước lớp 12 Tác phẩm mà chọn nghiên cứu đề tài chương trình việc tìm hiểu tác phẩm giúp cho người giáo viên tương lai có nhìn sâu sắc, toàn diện tác giả Sôlôkhôp, để từ giảng dạy tốt cho học sinh K29A Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Chính lý nói trên, định chọn đề tài "Nghệ thuật khắc hoạ tính cách nhân vật Grigôri Mêlêkhôp tiểu thuyết Sông Đông êm đềm M.A.Sôlôkhôp" Lịch sử nghiên cứu vấn đề Có nhiều công trình khoa học khác nghiên cứu Sôlôkhôp Nga Việt Nam, song hạn chế mặt ngoại ngữ, khảo sát tài liệu, công trình dịch tiếng Việt công trình tác giả Việt Nam viết Qua khảo sát tìm hiểu, có tay số tài liệu nghiên cứu Sôlôkhôp sau: 2.1 Giáo trình Để xử lý đề tài dựa bốn giáo trình sử dụng để giảng dạy tham khảo khoa văn trường Đại học Sư phạm Đại học Khoa học xã hội nhân văn Tác giả S.O Mêlich Nubarôp năm 1961 Lịch sử văn học Xô Viết tËp ®· ®Ị cËp ®Õn tÝnh chÊt hiƯn thùc rõ nét phản ánh tác phẩm Sôlôkhôp Ông viết Sông Đông êm đềm trước hết thiên anh hùng ca ghi lại số phận dân Côdăc thời kỳ cách mạng tháng Mười nội chiến" Ông rằng, Sôlôkhôp tôn trọng thật cách nghiêm ngặt, không tô hồng chiến tranh mà "vẽ lên tranh thực với quy m« lín cã tÝnh chÊt sư thi, cđa cc đấu tranh đẫm máu toàn tính chất phũ phàng nó" [13, 148] Về nhân vật Grigôri Mêlêkhôp Nubarôp có phát độc đáo đặc sắc Ông cho "M.Sôlôkhôp dành cho nhân vật nhiều nét cá tính hấp dẫn Grigôri người độc đáo, có nội tâm phong phú" Và ông khẳng định rõ nhân vật mang tính cách dao động Ông nhận xét "Grigôri lắc đồng hồ, y ngả nghiêng gi÷a hai trËn tuyÕn cuéc néi chiÕn" [13, 154] K29A Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Ngoài ra, S.O Mêlich Nubarôp số đặc điểm nghệ thuật Sôlôkhôp Ông viết "Sôlôkhôp lµ nhµ nghƯ tht cã tµi viƯc thĨ hiƯn đặc điểm tâm lý xã hội nhân vật" Sôlôkhôp rÊt tinh vi viƯc thĨ hiƯn néi t©m nh©n vật Bằng tài nghệ mình, Sôlôkhôp "vạch tất trạng thái tinh vi tâm hồn người, mâu thuẫn phức tạp đồng thời phá vỡ tính chất toàn vẹn tính cách" [13, 199] Nghệ thuật đặc sắc Sôlôkhôp tác giả viết nhắc đến ngôn ngữ đầy màu sắc nhà văn Như vậy, nói viết cho người đọc có nhìn tổng quát nội dung tác phẩm, nhiên chưa sâu việc khắc hoạ rõ nét tính cách nhân vật Grigôri Mêlêkhôp định hướng quan trọng để xử lý đề tài Trong Lịch sử văn học Xô Viết tập cung cấp nhìn toàn diện hệ thống tác phẩm Ông viết "tiểu thuyết Sông Đông êm đềm mênh mông bầu trời, sâu thẳm đại dương, có cách tân táo bạo văn học Nga giới, có phát mẻ hệ thống chủ đề hình thức nghệ thuật" [3, 211] Đối với Grigôri, ông dành cho nhân vật ưu ái, ông viết "mặc dù Grigôri mắc sai lầm, nhà văn không miêu tả Grigôri nhân vật tiêu cực" Ông sâu tìm hiểu chất bên nhân vật phát "Grigôri khắc hoạ người xuất thân từ nhân dân, mang phẩm chất tốt đẹp nhân dân, đồng thời tiêu biểu cho số phận đấu tranh gian nan nhân dân để tiếp cận chân lý cách mạng" [3, 230] Trong sách này, Huy Liên phát cách tân nghệ thuật Sôlôkhôp mặt kết cấu, phong cách kết hợp chặt chẽ xung đột tâm lý với xung đột có tính giai cấp lịch sử Ngoài ra, tác giả khẳng định "Nghệ thuật tâm lý Sôlôkhôp sáng tạo mẻ ông vừa K29A Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà tiếp thu nghệ thuật Sêkhôp, vừa tiếp thu nghệ thuật L.Tônxtôi, tiếp thu có chọn lọc"[3, 247] Khác với L.Tônxtôi, giọng điệu nhân vật không vang lên qua lời độc thoại dài dặc mà lời tác giả với cách thay đổi ngữ điệu hàm chứa giọng điệu nhân vật Song sáng tạo Sôlôkhôp chủ yếu phân tích trạng thái nội tâm qua hành vi biểu bên nhân vật Có thể nói sở cần thiết để sử dụng trình phân tích tìm hiểu nghệ thuật khắc hoạ tính cách nhân vật Grigôri Mêlêkhôp Giáo sư Nguyễn Hải Hà Văn học Xô Viết tập khẳng định tính chất thực tác phẩn Sôlôkhôp Ông viết "Sôlôkhôp dũng cảm khám phá thật Ngòi bút thực ông nghiêm ngặt, khắt khe chi tiết nhỏ tả cảnh, tả người trang khái quát lịch sử" Giáo sư phát Grigôri nhân vật mang nhiều bi kịch " bi kịch đời riêng làm sâu sắc thêm bi kịch xã hội đời anh"[6, 132] Để nhân vật Sôlôkhôp lên sinh động, nhà văn soi s¸ng nã b»ng nhiỊu phÝa, thĨ hiƯn nã b»ng nhiỊu biện pháp nghệ thuật Theo giáo sư Nguyễn Hải Hà là: "mô tả trực tiếp lời lẽ, hành động, suy nghĩ, thể nội tâm qua đối thoại, độc thoại nội tâm, qua ngôn ngữ bán trực tiếp, qua phong cảnh thiên nhiên" Trong khuôn khổ văn học sử, tác giả dừng lại nhận xét Trong Lịch sử văn học Nga Đỗ Hồng Chung khái quát trình tìm chân lý cách mạng Grigôri Mêlêkhôp Ông viết "Trên đường tìm chân lý, Grigôri bộc lộ rõ nét nhân cách trung thực, dũng cảm cao cả" [2, 819] Và ông cho dao động tính cách hoàn cảnh, môi trường tác động Ông viết "Sôlôkhôp ném Grigôri nhân vật xuất thân trung nông tầng lớp khác vào K29A Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà xoáy lốc thời đại với muôn vàn biến động mâu thuẫn, để nhân vật vừa tác động vào môi trường xã hội, vừa chịu tác động hoàn cảnh Rồi sở mối xung đột muôn hình muôn vẻ, tính cách hình thành phát triển chuyển biến" [2, 823] Do phân tích khái quát toàn tác phẩm nên tác giả sách dừng lại coi sở lý thuyết cho khoá luận 2.2 Các sách nghiên cứu, báo tạp chí M.Sôlôkhôp Tác giả Thu Tâm với viết Sông Đông êm đềm chảy từ đâu? đưa tranh luận gay gắt tác giả tiểu thuyết Có luồng thông tin cho Sôlôkhôp ăn cắp văn, lại có luận điệu kết tội Sôlôkhôp có thiện cảm với Bạch vệ Tác giả viết Phải thói ghen ghét, đố kị? Thái độ thể rõ giới Văn học Nga lưu vong Họ tìm cách kết tội nhà văn, nghi ngờ quyền tác giả ông với Sông Đông êm đềm Sau tác giả bải viết cung cấp cho bạn đọc số chi tiết khẳng định thật Sông Đông êm đềm Sôlôkhôp, bác bỏ luận điệu, lời gièm pha làm tổn hại đến danh nhà văn giá trị tác phẩm Tác giả viết "Và sau hết, yên tâm trả lời rằng: Sông Đông êm đềm bắt nguồn chảy làng Vesenxcaia, nơi Sôlôkhôp vĩ đại sống yên nghỉ mãi"[17, 9] Bài viết Vichiexlap Đôckchep L.Tônxtôi M.Sôlôkhôp dịch in báo Văn nghệ số 33 (17/8/2002) với tựa đề "L.Tônxtôi M.Sôlôkhôp" Bài viết đặt L.Tônxtôi M.Sôlôkhôp đối sánh, tương quan với Vichiexlap Đôckchep viết "Vương quốc Tônxtôi chủ nghĩa thực khắc khổ đậm màu sử thi Sôlôkhôp người kế thừa trực tiếp truyền thống Tônxtôi" Bên cạnh Vichiexlap Đôckchep khéo léo khác biệt hai thiên tài này, ông viết "nếu Tônxtôi miêu tả nhân dân mắt bá tước, thống soái, nhà quý tộc K29A Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà sỹ quan tác phẩm Sôlôkhôp ta không thấy tác giả tàng thế, mà ta cảm nhận được, "sờ mó" bóng hình ông nhân dân mà ông mô tả" Như vô hình chung ta thấy Sôlôkhôp gần gũi với nhân dân Ông khẳng định tiếp "đọc trang viết Tônxtôi, nghẹn ngào xúc động cảm giác choáng ngợp trước sâu sắc đến đan đớn, không hiểu ông Đọc Sôlôkhôp dưng bật khóc" Trong Chân dung nhà văn giới 2004, tác giả viết Sôlôkhôp ®· ®Ị cËp mét c¸ch kh¸i qu¸t néi dung c¸c tác phẩm Sôlôkhôp Trong Sông Đông êm đềm chất thơ sống lao động bình dị, chất thơ tâm hồn người Côdăc miêu tả đan xen với tập quán mê tín hủ bại, đam mê, tội ác trừng phạt khốc liệt" [19, 368] Tác giả viết thấy gắn bó mật thiết nhân vật Grigôri với dòng sông Đông thân thuộc Ông viết" với trao đảo sống riêng Grigôri, dòng sông Đông bắt đầu ngầu đục" [19, 640] Trong Nét đẹp Nga thơ văn ngôn ngữ Nga 2004, Trần Vĩnh Phúc nhắc tới Sôlôkhôp Trong có 02 phần viết Sôlôkhôp, phần 1: Giới thiệu sơ lược Sôlôkhôp số truyện ngắn ông Phần 2: Đề cập đến chủ nghĩa thực Sôlôkhôp Ông viết "Chủ nghĩa thực Sôlôkhôp phản kháng chân tình, thiên khám phá miêu tả tranh rộng lớn mang tính chất sử thi sống nhân dân tính cách khắc nghiệt rộng lớn người [15, 376] Bài viết Sôlôkhôp - Một số phận vinh quang cay đắng Nguyễn Hải Hà bổ sung thêm tài liệu xác Sôlôkhôp Bài viết đề cập đến đời đầy vinh quang nghiệt ngã, oan trái nhà văn lỗi lạc Dù số phận long đong đến đâu, Sôlôkhôp đương đầu, vượt qua với lĩnh kiên cường nhân cách cao thượng K29A Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Theo Giáo sư Nguyễn Hải Hà, nhân vật Grigôri tác phẩm Sông Đông êm đềm có nhiều ý kiến phản hồi khác Ngay sau Sông Đông êm đềm đời, số nhà phê bình cho "qua hình tượng Grigôri, tác giả ca ngợi "kẻ thù cách mạng" Vào kỷ, đánh giá Grigôri Mêlêkhôp, đơn giản V.Ermilôp cho hình tượng không hợp quy luật L.Lêvin nhận xét Grigôri rơi vào bi kịch chủ nghĩa cá nhân, tìm hạnh phúc cá nhân L.Gôpphensêre nhận định: "đầu đời Grigôri có tính điển hình gắn bó với nhân dân, cuối đời không điển hình xa dời nhân dân" Tiêu biểu cho thời kỳ quan điểm coi Grigôri "kẻ tách rời nhân dân" tức nhân vật tiêu cực cần lên án Tiếp sau Nguyễn Hải Hà viết: Trong năm 60, 70 nhà nghiên cứu V.Pêtêlin, P.Biriucôp, P.Paliepxki tiến gần chân lý cho Grigôri Mêlêkhôp điển hình "người tìm thật" tiêu biểu cho văn học Nga giới Sôlôkhôp nói đứa tinh thần sao? Ông nói rằng: "Ông muốn thể Grigôri Mêlêkhôp khát vọng người, "Grigôri có sai lầm, chiếm tình cảm trái tim hàng triệu độc giả" Những ý kiến quan trọng cần thiết cho xử lý đề tài Như qua khảo sát trên, nhận thấy có nhiều công trình nghiên cứu công phu, nghiêm túc tiểu thuyết Sông Đông êm đềm Những công trình phần nhiều đưa nhận định khái quát tác phẩm, nhân vật trung tâm Grigôri mà chưa sâu vào nghệ thuật xây dựng tính cách nhân vật Vì đề tài mình, sâu phân tích nét tính cách độc đáo, phức tạp Grigôri thủ pháp nghệ thuật góp phần thể thành công tính cách nhân vật tiểu thuyết Sông Đông êm đềm K29A Ngữ văn 10 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Lối kể chuyện Sôlôkhôp hấp dẫn người nghe giọng điệu trần thuật pha chút hài hước, dí dỏm nhẹ nhàng ông Những người sông Đông người mà "thËm chÝ nÕu nh­ hÊp hèi, th× dÉu khoé miệng thấp thoáng nụ cười" (Lời Sôlôkhôp) Điều đặc biệt Sông Đông êm đềm bi âm hưởng chủ đạo tiếng cười vang lên sống đau thương cực nhọc Tiếng cười giọng điệu Sôlôkhôp tiếng cười vui tươi mang đậm chất dân gian Giọng điệu hài hước đưa phản ánh điều ngang tai trái mắt, hình tượng ngỗ nghĩnh tức cười Người dân Côdắc sống tự vô tư, yêu lao động nên tiếng cười họ bộc trực xô bồ Sôlôkhôp xây dựng thành công điển hình Côdắc thông qua giọng điệu đậm chất hài hước Xây dựng lên nhân vật Grigôri, đôi lúc nhà văn sử dụng giọng điệu này, tạo tự nhiên dân dã lời nói nhân vật Khi kể Grigôri, tác giả kể với giọng điệu khách quan nghiêm ngặt nhằm thể ý đồ nghệ thuật tác giả Với giọng điều Grigôri tạo ấn tượng tốt đẹp lòng người đọc với tính cách vốn có mà ta tìm hiểu chương Ngoài tác phẩm hấp dẫn giọng điệu gay gắt tác giả kể tàn khốc chiến tranh Qua cách kể chuyện tác giả, ta thấy tàn khốc phi nghĩa chiến Tác giả sử dụng số đoạn "trữ tình ngoại đề" chiến tranh Tác giả viết "nhưng thật này: Những người chưa học cách giết hại đồng loại bị đẩy lên vũ đài thần chết Trong tâm trạng kinh hoàng thú vật, họ chạm chán với nhau, quật ngã nhau, mù quáng đâm chém nhau, làm cho thân ngựa trở nên đui què mẻ sứt, hốt hoảng bỏ chạy trước phát súng, xác chết, với tâm hồn bị què cụt Người ta gọi chiến công" [Phần 3, tr.426] Những lời bình luận, đánh giá tác giả xen kẽ tác phẩm tạo cho người đọc thông cảm với Grigôri lầm lạc chàng Phần cuối K29A Ngữ văn 48 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà tác phẩm Sôlôkhôp dành cho Grigôri tình cảm đặc biệt tác giả kể mát lớn lao chàng Sôlôkhôp khóc thương cho nhân vật Tác phẩm hấp dẫn với cách thức kể chuyện độc đáo tác giả Cách thức kể chuyện cách mà nhà văn "chế biến" kiện tác phẩm Tuỳ thuộc vào cách sáng tạo nhà văn mà tác phẩm kĨ theo trËt tù tun tÝnh thêi gian, sù kiƯn xảy trước, kể trước, kiện xảy sau kể sau không theo trật tự tuyến tính tức đan xen kiện, không theo thời gian định Cũng giống Chiến tranh hoà bình L.Tônxtôi, Sôlôkhôp kể chuyện theo mét m¹ch cã trËt tù tr­íc sau Sè phËn cđa Grigôri dần qua kiện, biến cố lớn đời chàng Tác giả sử dụng hình thức kể chuyện phù hợp để tính cách Grigôri bộc lộ phát triển cách rõ nét Những biến cố lịch sử diễn phức tạp lý giải trình phát triển, thay đổi tính cách Grigôri, từ người có ý thức tìm chân ký cuối lại trở thành thổ phỉ trở cô đơn, mát rơi vào bi kịch Nhờ có cách thức kể chuyện mà người đọc dễ theo dõi hiểu rõ tính cách nhân vật phức tạp Bằng tài nghệ thuật mình, Sôlôkhôp tạo tác phẩm hệ thống giọng điệu phong phú, đa dạng, góp phần thể ý đồ nghệ thuật tác giả Thông qua lời kể ta thấy tình cảm tác giả nhân vật 2.4 Tính cách nhân vật thể qua nghệ thuật miêu tả 2.4.1 Khái niệm Tả biện pháp nghệ thuật giữ vai trò quan trọng thể loại văn học Theo Từ điển tiếng Việt - Hoàng Phê: "Tả diễn đạt ngôn ngữ cho người khác hình dung cách rõ nét [14, 882] K29A Ngữ văn 49 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Còn Pospelov Dẫn luận nghiên cứu văn học cho rằng: Miêu tả tái giới vật thể dạng tĩnh ( phần lớn phong cảnh, đặc điểm môi trường sống, đường nét bề nhân vật, trạng thái tâm hồn chúng) Miêu tả tái hịên lời kiện việc xảy đặn [16, 68] Như giống kể, tả hoạt động sáng tạo nhà văn đòi hỏi phải khéo kết nối từ ngữ, kiểu câu cho hiệu cuối đối tượng lên trước hình dung người đọc nhiều giác quan tốt Biện pháp không giúp người đọc hình dung đối tượng mà cho thấy tính cách, tâm lý bên nhân vật Trong tiểu thuyết Sông Đông êm đềm tác giả sử dụng nghệ thuật miêu tả điêu luyện thành công Nghệ thuật miêu tả bao gồm nhiều phương diện, xin vào hai phương diện đặc sắc thể hiện, bộc lộ rõ nét tinh cách nhân vật Grigôri: 1- Ngoại hình nhân vật 2- Hành động nhân vật 2.4.2 Tính cách nhân vật thể qua nghệ thuật tả 2.4.2.1 Ngoại hình nhân vật Khi xây dựng nhân vật, hầu hết nhà văn cố ý tạo cho nhân vật ngoại hình, diện mạo góp phần thể tính cách Ngoại gương phản chiếu tâm hồn, đời sống tính cách, nghề nghiệp, thân phận nhân vật Giáo sư Hà Minh Đức Cơ sở lý luận văn học cho rằng: Ngoại hình khái niệm nhằm để chân dung, diện mạo, cử chỉ, tác phong, y phục, tóm lại toàn biểu tạo dáng vẻ bề nhân vật [4, 87] K29A Ngữ văn 50 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Trong Sông Đông êm đềm chủ yếu ngoại hình tâm lý Qua khảo sát thống kê 59 lần tác giả mô tả ngoại hình Grigôri, xuất bốn lần ngoại hình tuý Cũng cha, Grigôri có mũi nhòm mồm mỏ diều hâu, hai mắt trám sáng bừng bừng xếch thoáng có ánh biếc, gò má cao nhọn nhô lên da nâu hồng Grigôri gù gù cha nét cười hai cha có chung man rợ [Phần 1, tr.15] Ngay từ đầu Grigôri phân biệt hẳn với người khác vẻ đẹp dội có phần man rợ nòi nhà Mêlêkhôp Những chi tiết ngoại hình tác giả sử dụng nhằm diễn tả trạng thái tâm lý đột ngột thường khùng chàng Chỉ cần nhìn thấy tròn tròn run run chạy từ hàm chếch lên đến gò má Grigôri có điều day dứt lòng sẵn sàng làm chuyện điên cuồng rồ dại Hầu hết sốc tâm lý Grigôri thể chi tiết bên hành vi hướng nội Ta thấy gịân Grigôri trước hành động dã man Tóc trái đào Grigôri từ từ đứng dậy, sờ soạng xung quanh, hai tay run bần bật [Phần 3, tr.468] Chi tiết ngoại hình sử dụng để tạo nên diện mạo nhân vật cho tâm hồn Grigôri Những tranh ngoại hình kiểu thường xuất sau biến cố quan trọng, sau chặng đời sóng gió chàng sau chàng tham gia chiến tranh, gặp lại Grigôri, Pêtơrô phải sững sờ trước cài vết nhăn sâu ®en ®en n»m chÕch ngang tr¸n bÊt ngê xt hiƯn gương mặt Grigôri [Phần 3, tr.432] Sự dằn vặt đau khổ thể rõ bên sau chàng giết tên lính áo Bản thân chàng đau xót thấy hai mắt sâu trũng xuống, gò má nhô lên nhọn hoắt [Phần 4, tr.628] dằn vặt khôn nguôi Khi sống hàng ngũ Bạch vệ mặt chàng đen sạm lại, K29A Ngữ văn 51 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà phị không khoẻ mạnh Đó khuôn mặt người chìm đắm đau đớn tìm đường, dao động, chao đảo thân Như vậy, yếu tố bên dễ thấy sử dụng để diễn tả tính cách bên trong, tính cách trìu tượng phức tạp khó nhận Tuy nhiên ngoại hình thể trạng thái, tính cách đơn giản, diễn nhanh gọn, phần lớn tính cách nóng nẩy, lúc chàng khùng trạng thái, tâm lý dao động, ngả nghiêng đặc trưng cho giai đoạn đời nhân vật 2.4.2.2 Hành động nhân vật Ngoại hình nhân vật thể sinh động góp phần bộc lộ tính cách nhân vật, đặc biệt cã t¸c dơng kh¸ râ viƯc c¸ biƯt ho¸ nhân vật Còn hành động nhân vật không yếu tố cần thiết để bộc lộ tính cách mà yếu tố thiếu để thúc đẩy diễn biến cốt truyện tác phẩm Hành động nhân vật phải miêu tả cách quán điểm lời khuyên L.Tônxtôi có ý nghĩa: Hãy sống sống nhân vật miêu tả tự nhân vật làm mà họ cần phải làm tính cách họ [11, 79] Miêu tả hành động thủ pháp Sôlôkhôp Với Sôlôkhôp, nhân vật gắn với hành động, bộc lộ tính cách thông qua hành động Hành động Grigôri thể cách quán tính cách nhân vật Những nét tính cách bền vững đặc trưng khẳng định chuỗi hành động mang tính chất giống Hành động liều lĩnh, bộc phát va chạm nẩy lửa Grigôri với đám sỹ quan binh lính chiến sỹ Hồng quân thể b¶n chÊt trung thùc, béc trùc nh­ng còng rÊt nãng nẩy K29A Ngữ văn 52 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Những phản ứng gay gắt với Tóc trái đào, Pôtchencôp, thể tâm hồn giàu lòng nhân Grigôri Bằng hành động tác giả thể trọn vẹn sâu sắc toàn trình phát triển tính cách nhân vật Grigôri chống lại trung đội Côdăc muốn bảo vệ cô gái Ba Lan khỏi bị hãm hiếp, hành động không cướp bóc lệnh cấm cướp bóc chiến tranh biến Grigôri trở thành người lạc hậu Những hành động kiểu thể hện quan niệm đạo đức hiệp sỹ Grigôri chiến tranh Và qua thể nét tính cách bền vững Grigôri, mặt khác đẩy nhân vật vào hoàn cảnh khốc liệt để kiểm tra Những giá trị đạo đức chàng Hoàn cảnh hoàn cảnh nào? Chiến trường thành phố Lêsuliep, Grigôri miêu tả người bắt buộc phải có hành động giết người để bảo vệ giết tên lính áo Song, giết tên thứ hai, chàng bị lôi không khí chém giết xung quanh, giết hại người vô tội gây cho Grigôri nỗi đau khổ nặng nề Rõ ràng phải rơi vào hoàn cảnh phi nhân đạo, nhân cách Grigôri bị phá hoại Chàng phaỉ trả giá đắt cho vinh quang thằng Côdăc mà chàng tôn thờ, giữ gìn Trong bạo loạn, hành động trái ngược với chất xuất nhiều Để trả thù cho Pêtơrô, Grigôri lệnh giết lút ba mươi tù binh Hồng quân, việc mà trước chàng khinh bỉ, việc làm phản lại nguyên tắc sống Grigôri Ngày xưa, Grigôri run tay bước lên ngựa không ững sau giết chết người xa lạ, chàng chém giÕt mét ng­êi chµng quen biÕt “ngät tay” nh­ ng­êi ta phạt cành nho Chém xong đứng thẳng bàn đạp yên ngựa xông lên tiếp Trong chiến tranh, chàng điên cuồng chém giết tàn sát ¸c thó, ®¸nh mÊt ®i phÈm chÊt tèt ®Đp chàng K29A Ngữ văn 53 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Đặt nhân vật hoàn cảnh khốc liệt, Sôlôkhôp tiến hành kiểm nghiệm gắt gao Grigôri không bỏ qua dấu ấn hoàn cảnh tính cách chàng Những ngòi bút thực nghiêm ngặt không tỏ niềm tin vào bền vững giá trị đạo đức Grigôri giữ lại chút chàng lặng lẽ chôn cất cụ Grica Chàng chưa tha hoá hoàn toàn Chàng đau đớn, vật vã tội lỗi gây ra, chàng tự đấu tranh với thân cách liệt Quá trính phát triển tính cách Grigôri không xem xét hoàn cảnh ác liệt cuả chiến tranh mà bộc lộ tình gay cấn, nhân vật bị đặt trước mâu thuẫn, gay gắt đòi hỏi phải có lựa chọn Trong lúc tình yêu nẩy nở bùng cháy với Acxinhia chàng bị ép phải lấy Natalia làm vợ Chàng rơi vào tình trạng lựa chọn Những hành động liên tiếp, trái ngược nhau, đến với Acxinhia, quay với vợ thể dao động, chao đảo Grigôri Nhưng cuối tâm trí chàng khắc sâu hình ảnh Acxinhia, đặc điểm bật việc mô tả hành động lựa chọn Grigôri Vào lính chàng phải đứng trước lựa chọn lương tâm người với nghĩa vụ kẻ cầm súng Cách mạng tháng Mười Grigôri đặt trước tình lựa chọn thực Từ hành động Grigôri có ảnh hưởng đến sè phËn cđa chµng vµ còng béc lé râ nhÊt nét tính cách chàng Cái tài Sôlôkhôp chỗ làm cho người đọc phải thừa nhận Grigôri hành động khác hoàn cảnh Không khí gia đình yên ấm kéo Grigôri xa dần với đường xưa chàng chọn Quyết định sai lầm bắt Grigôri phải sống chuỗi ngày day dứt đau khổ hàng ngũ Bạch vệ Cuối chàng từ bỏ đường không theo đường kia, chàng định theo đường thứ ba người Côdăc Cái chết Natalia vào lúc K29A Ngữ văn 54 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà bạo động thất bại, Grigôri quỵ hẳn, chàng bị theo dòng người rút lui, không khả để lựa chọn, chàng hành động kẻ không ý chí Ngay bị đè nén, lòng tin Sôlôkhôp vào sức mạnh tinh thần người không bị Khi xuất tình lựa chọn, Grigôri tỏ rõ tiềm lực tinh thần lớn lao Chàng đầu hàng Hồng quân Đây hành động dũng cảm ng­êi ®· nhËn sù thËt Nh­ng ®ã ch­a phải kết thúc năm tháng tìm chân lý Trở đầu thú, chàng lại chùn bước không khí xung quanh, chàng lựa chọn đường để xử bắn, ngồi tù Con đường khiến chàng lại tất Acxinhia chết, trang cuối cùng, Grigôri phải đứng trước lựa chọn Và tình ngặt nghèo này, Grigôri lên người có tầm vóc lớn lao Chàng không tìm đến chết, không bỏ chạy, chàng ném vũ khí xuống dòng sông trở bên nhà thân yêu Toàn trình phát triển tính cách nhân vật tác giả thể qua hành ®éng n¶y sinh cc ®Êu tranh ®Ĩ gi¶i qut mâu thuẫn lớn gay gắt, chồng chéo đời nhân vật Xây dựng mâu thuẫn này, hệ thống hành động đầy bi kịch bộc lộ chiều sâu tính cách Grigôri K29A Ngữ văn 55 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Kết luận Sông Đông êm đềm tiểu thuyết mang lại không vinh quang cay đắng cho Sôlôkhôp Nhưng ta phủ nhận tài Sôlôkhôp sử thi vĩ đại nhân dân Chính Sông Đông êm đềm đưa Sôlôkhôp có vị trí xứng đáng văn học giới Năm 1965, ông nhận giải Nôbel văn học với tác phẩm kinh điển Trong lễ trao giải, ông nói Nói với bạn đọc cách trung thực, nói với người thật, khắc nghiệt táo bạo, củng cố lòng người niềm tin tương lai, sức mạnh xây dựng tương lai Sôlôkhôp tôn trọng thật cách khắt khe nghiêm khắc Trong Sông Đông êm đềm hai lần Sôlôkhôp nhắc tới thật lớn lao người mà nhân vật yêu quý ông đau khổ tìm kiếm Và đây, Sông đông êm đềm coi tác phẩm vĩ đại văn học Nga kỷ XX, phát nghệ thuật văn học giới Sôlôkhôp kế thừa thành công nghệ thuật khắc hoạ nội tâm bên người L.Tônxtôi, ông mẻ tiếp thu nghệ thuật Sêkhôp Puskin Ông sử dụng tối đa hình thức ngôn ngữ bán trực tiếp, hoà quyện lời tác giả lời nhân vật tạo nét độc đáo mẻ phong cách Sôlôkhôp Trong chương khoá luận này, làm bật nét tính cách nhân vật Grigôri Mêlêkhôp - tính cách phức tạp, phong phú đa dạng Đó chàng trai Côdăc mạnh mẽ, trung thực, phóng khoáng, yêu tự nhân hậu, giàu lòng yêu thương chương 2, thấy tài Sôlôkhôp việc khắc hoạ tính cách nhân vật cách sáng tạo tài tình Thông qua việc thể nhân vật Grigôri Mêlêkhôp, nhà văn khái quát nên lớp người đường tìm chân lí Nhà văn đặc biệt thành công việc lựa chọn chi tiết, hình ảnh đặc sắc làm bật tính cách nhân vật mang ý nghĩa tượng trưng nói lên chủ đề tư tưởng tác phẩm K29A Ngữ văn 56 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Kết cấu đa tuyến, cốt truyện đa dạng với nhiều kiện, xung đột gay gắt làm cho tính cách nhân vật Grigôri bộc lộ cách rõ nét Hơn nữa, với cách kể chuyện tài tình hấp dẫn, ngôn ngữ phong phú nhiều màu sắc Sôlôkhôp giúp người đọc có nhìn toàn diện sâu sắc nhân vật Việt Nam, từ lâu tác phẩm Sôlôkhôp trở nên quen thuộc với bạn đọc Cuối năm 50, Sông Đông êm đềm dịch tiếng Việt hoàn toàn chinh phục bạn đọc Việt Nam Sôlôkhôp trở thành gương cho nhiều hệ nhà văn học tập Ngày có nhiều công trình nghiên cứu Sôlôkhôp đánh giá, nhận định tài ông Với khoá luận này, mong muốn đóng góp phần nhỏ vào việc nghiên cứu Sôlôkhôp Nhưng khuôn khổ khoá luận tốt nghiệp, dừng lại việc nghiên cứu nghệ thuật khắc hoạ tính cách nhân vật Hy vọng tiếp tục trở lại nghiên cứu vấn đề công trình khoa học K29A Ngữ văn 57 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Tài liệu tham khảo * Tác phẩm Nguyễn Thuỵ ứng (dịch), (2005), Sông Đông êm đềm, quyển, Nxb Văn học, Hà Nội * Giáo trình, sách, tạp chí Bakhtin.M (1993), Những vấn đề thi pháp Đôxtôiepxki, Nxb Giáo dục, Hà Nội Đỗ Hồng Chung (chủ biên), (2003), Lịch sử Văn học Nga, Nxb Giáo dục, Hà Nội Nguyễn Kim Đính (chủ biên), (1985), Lịch sử Văn học Xô Viết, tập 2, Nxb Đại học THCN, Hà Nội Hà Minh Đức (1985), Cơ sở lý luận Văn học, Nxb Đại học THCN, Hà Nội Hà Minh Đức (1993), Lý luận Văn học, Nxb Giáo dục, Hà Nội Nguyễn Hải Hà (1988), Văn học Xô Viết, tập 2, Nxb Giáo dục, Hà Nội Nguyễn Hải Hà (1992), Thi pháp tiểu thuyết L.Tônx tôi, Nxb Giáo dục, Hà Nội Nguyễn Hải Hà, Một số phận vinh quang cay đắng, Báo Văn nghệ số 22 (28/5/2005), tr 13 Lê Bá Hán (chủ biên), (2004), Từ điển thuật ngữ Văn học, Nxb Giáo dục, Hà Nội 10 Hội đồng Quốc gia đạo biên soạn, (2005), Từ điển Bách khoa, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội 11 Khrapchenkô.M.B (1978), Cá tính sáng tạo nhà văn phát triển Văn học, Nxb Tác phẩm mới, Hà Nội K29A Ngữ văn 58 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà 12 Phương Lựu (chủ biên), (2003), Lý luận Văn học, Nxb Giáo dục, Hà Nội 13 Mêlich Nubarôp S.O (1961), Lịch sử Văn học Xô Viết, tập 2, Bùi Khánh Thế (dịch), Nxb Văn hoá, Hà Nội 14 Hoàng Phê (chủ biên), (2004), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng - Hà Nội 15 Trần Vĩnh Phúc (2004), Nét đẹp Nga thơ văn ngôn ngữ Nga, Nxb Đại học Sư phạm Hà Néi, Hµ Néi 16 Pospelov G N (1985), DÉn luËn nghiên cứu Văn học, Nxb Giáo dục 17 Thu Tâm, Sông Đông êm đềm chảy từ đâu?, Báo Người Hà Nội, 3/1990 tr.9 18 Lưu Đức Trung (chủ biên), (2004), Chân dung nhà văn giới, Nxb Giáo dục, Hà Nội 19 Lưu Đức Trung (chủ biên), (2003), Tác gia tác phẩm Văn học nước nhà trường phổ thông, Nxb Giáo dục, Hà Nội 20 Từ điển triết học, (1986), Nxb Tiến Matxcơva, dịch Nxb Tiến Nxb Sự thật, Hà Nội K29A Ngữ văn 59 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Mục lục Trang Mở đầu 1 Lý chọn đề tài Lịch sử vấn đề 3 Đối tượng, phạm vi nhiệm vụ nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu Cấu trúc khoá luận Chương Grigôri Mêlêkhôp - tính cách điển hình phức tạp 10 1.1 Cơ sở lý luận 10 1.2 Grigôri Mêlêkhôp - chàng trai Côdăc mang tính cách 14 điển hình 1.2.1 Con người trung thực, nóng nảy, mạnh mẽ, gan 14 1.2.2 Con người nhân hậu, giàu tình cảm, yêu điều thiện, yêu tự 19 1.3 Grigôri Mêlêkhôp - chàng trai Côdăc phức tạp riêng biệt 22 1.3.1 Con người phản kháng, không chịu khuất phục 22 1.3.2 Con người dao động 24 Chương Nghệ thuật khắc hoạ tính cách nhân vật Grigôri Mêlêkhôp 28 2.1 Tính cách nhân vật thể hiƯn qua kÕt cÊu t¸c phÈm 28 2.1.1 Kh¸i niƯm 28 1.1.2 Hệ thống tuyến nhân vật 28 2.1.3 Hệ thống biến cố lịch sử 34 2.1.4 Mối quan hệ người với thiên nhiên 38 2.2 Tính cách nhân vật thể qua cốt truyện 2.2.1 Khái niệm K29A Ngữ văn 41 41 60 Khoá luận tốt nghiệp 2.2.2 Tính cách nhân vật thể qua cốt truyện 2.3 Tính cách nhân vật thể qua nghệ thuật kể Lương Thị Hà 42 44 2.3.1 Khái niệm 44 2.3.2 Tính cách nhân vật thể qua nghệ thuật kể 45 2.4 Tính cách nhân vật thể qua nghệ thuật tả 47 2.4.1 Khái niệm 47 2.4.2 Tính cách nhân vật thể qua nghệ thuật tả 48 2.4.2.1 Ngoại hình nhân vật 48 2.4.2.2 Hành động nhân vật 50 Kết luận 54 Tài liệu tham khảo 56 K29A Ngữ văn 61 Khoá luận tốt nghiệp K29A Ngữ văn Lương Thị Hà 62 ... tích nét tính cách độc đáo, phức tạp Grigôri thủ pháp nghệ thuật góp phần thể thành công tính cách nhân vật tiểu thuyết Sông Đông êm đềm K29A Ngữ văn 10 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Phạm vi,... Chương 2: Nghệ thuật khắc hoạ tính cách nhân vật Grigôri Mêlêkhôp K29A Ngữ văn 11 Khoá luận tốt nghiệp Lương Thị Hà Chương Grigôri Mêlêkhôp - tính cách điển hình phức tạp 1.1 Cơ sở lý luận M.Gorki... tượng, phạm vi nghiên cứu tiểu thuyết Sông Đông êm đềm M .Sôlôkhôp Nhưng khuôn khổ khoá luận tốt nghiệp, khảo sát phương diện rộng mà vào nghiên cứu khía cạnh cụ thể: Nghệ thuật khắc hoạ tính cách nhân