Trường ĐHSP Hà Nội Khóa luận tốt nghiệp MC LỤC MỞ ĐẦU 1.Lí chọn đề tài Lịch sử nghiên cứu vấn đề Đối tượng phạm vi nghiên cứu Mục đích nghiên cứu 10 Nhiệm vụ nghiên cứu 10 Phương pháp nghiên cứu 10 7.Cấu trúc khoá luận 11 NỘI DUNG 12 Chương 1: Những vấn đề chung 12 1.1.Cái hài 12 1.1.1 Khái niệm 12 1.1.2 Cái hài nghệ thuật 13 1.2 Hài kịch 13 1.2.1 Khái niệm kịch kịch văn học 13 1.2.2 Khái niệm hài kịch 15 1.2.3 Hài kịch Uyliam Sêcxpia 16 1.3 Nghệ thuật gây cười 18 Chương 2: Nghệ thuật gây cười hài kịch Uyliam Sêcxpia 21 2.1 Nghệ thuật gây cười qua xây dựng nhân vật 21 Nguyễn Văn Dũng K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khóa luận tốt nghiệp 2.1.1 Nghệ thuật gây cười qua xây dựng ngôn ngữ nhân vật 22 2.1.1.1 Sử dụng lộng ngữ (chơi chữ) 22 2.1.1.2 Sử dụng ngôn từ hoa mĩ, ngôn từ "trật khớp" 30 2.1.2 Nghệ thuật gây cười qua xây dựng hành động nhân vật 34 2.1.3 Nghệ thuật gây cười qua xây dựng tính cách nhân vật 41 2.2 Nghệ thuật gây cười qua xây dựng tình 49 2.2.1 Tạo tình nhầm lẫn 49 2.2.2 Tạo tình bất ngờ, ngẫu nhiên 57 2.3 Hiệu nghệ thuật gây cười Uyliam Sêcxpia 61 2.3.1 Hiệu thư giãn, giải trí 64 2.3.2 Hiệu lọc, tẩy rửa tâm hồn 65 2.3.3 Hiệu tống tiễn khứ cách vui vẻ 66 2.3.4 Hiệu nhận thức 63 KẾT LUẬN 65 TÀI LIỆU THAM KHẢO 66 Nguyễn Văn Dũng K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khóa luận tốt nghiƯp MỞ ĐẦU Lí chọn đề tài Uyliam Sêcxpia (William Shakespeare, 1564 – 1616) nhà thơ, nhà soạn kịch vĩ đại, người đại diện tiêu biểu cho văn đàn nước Anh thời Phục hưng Ông để lại cho nhân loại số lượng tác phẩm đồ sộ Ngồi hai trường ca “Vênux Ađơnix”, 1593, “Lucrex”, 1594 tập thơ trữ tình gồm 154 Xonnê, ông chủ yếu sáng tác kịch Trong khoảng 20 năm (1590 – 1611), ông viết cho biểu diễn 37 gồm thể loại kịch lịch sử, bi kịch hài kịch Những kịch ông có giá trị nội dung nghệ thuật sâu sắc Riêng hài kịch, Sêcxpia thừa nhận “một bậc thầy khó sánh” Ơng có phong cách hài kịch riêng độc đáo Nghiên cứu, tìm hiểu tác phẩm Sêcxpia nói chung hài kịch nói riêng cơng việc có ý nghĩa lí luận thực tiễn Có thể nói Sêcxpia tác gia quan trọng văn học nhân loại Tác phẩm ông đưa vào nghiên cứu, giảng dạy viện nghiên cứu văn học, trường Đại học, cao đẳng, học viện sân khấu điện ảnh…ở nhiều nước giới, có Việt Nam Trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn lớp 11, tập nay, học sinh học kịch gia thiên tài với đoạn trích “Tình u thù hận” (Trích “Rơmêơ Juliet”) Với vai trò sinh viên ngành sư phạm Ngữ văn, lựa chọn đề tài nghiên cứu hài kịch Uyliam Sêcxpia, người thực mong muốn có nhìn sâu sắc nhà soạn kịch lừng danh để phục vụ cho công việc học tập giảng dạy thân tương lai Nguyễn Văn Dũng K32C - Ngữ văn Trường §HSP Hµ Néi Khãa ln tèt nghiƯp Trong suốt ba kỉ qua, vấn đề Sêcxpia tác phẩm ông nghiên cứu đầy đủ tồn diện Nhưng chúng tơi nhận thấy điều nghiên cứu tập trung vào số khía cạnh như: ca ngợi tài nhiều mặt Sêcxpia, khái quát mảng đề tài, nội dung tác phẩm ông, đặc trưng bút pháp mà ông sử dụng viết kịch viết riêng lẻ tác phẩm, nhân vật Sêcxpia Về hài kịch thấy nghiên cứu tác phẩm cụ thể, chưa có cơng trình nghiên cứu sâu nghệ thuật gây cười hài kịch Sêcxpia Từ điều nói trên, người viết mạnh dạn triển khai đề tài: “Nghệ thuật gây cười hài kịch Uyliam Sêcxpia” Lịch sử nghiên cứu vấn đề Nhắc đến văn học Châu Âu thời kì Phục hưng kỉ XV – XVI, nhớ tới tác giả vĩ đại, tiếng : Đăngtơ, Pêtơrac, Bôcaxiô (Italia), Rabơle, Môngtenhơ (Pháp), Xecvăngtex (Tây Ban Nha)…Trong khơng thể khơng kể tới tên tuổi nhà viết kịch vĩ đại người Anh Uyliam Sêcxpia Cùng với nhân vật mình, tên Sêcxpia trở thành tên giới nghiên cứu, phê bình tốn nhiều giấy mực để đề cập tới Biết bao danh nhân hết lời ca ngợi khẳng định tài tầm ảnh hưởng Sêcxpia không với kịch trường giới mà với văn chương nhân loại Người thời với Sêcxpia ca ngợi ông “Nhà thơ giọng lưỡi ngào”, “Thiên nga sông Evơn”, “người vung giáo” làm “náo động kịch trường” Ben Jônxơn – nhà viết kịch ting ca nc Anh sau Nguyễn Văn Dũng K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khãa luËn tèt nghiÖp Sêcxpia khẳng định “Sêcxpia khơng thuộc thời đại mình, ơng người muôn đời” [2; 196] Sang kỷ XVIII, thiên tài Sêcxpia khẳng định Gơt đưa nhận xét sau : “Tơi khơng nhớ có sách nào, hay có biến cố đời sống lại gây cho ấn tượng mãnh liệt kịch Sêcxpia … Đó khơng phải tác phẩm thơ nữa, đọc nó, người ta sợ hãi, thấy trước mắt sách vận mệnh người người ta nghe lốc đời lật mạnh trang …” [7; 176] Tới kỉ XIX, Sêcxpia thực trở thành tên nói tới nhiều nhất, nghiên cứu, ca ngợi nhiều Ăngghen bày tỏ cách thẳng thắn thái độ ủng hộ Sêcxpia Trong thư gửi Mac ngày 19 / 12 / 1873, ông viết : “Nhưng thứ “Những bà vợ vui vẻ Uynxo” đủ thấy có nhiều sinh động nhiều thực tế toàn văn học Đức : riêng Laoxơ chó nhỏ Krap hay toàn hài kịch Đức cộng lại” [9; 35] Và theo Mêrinh “hình ảnh mãnh liệt Sêcxpia đối tượng gia đình Mac tơn thờ” Sêcxpia thuộc vào số ba nhà văn mà Mac thích (hai người Etsin Gơt) Chính Mac Ăngghen đưa khái niệm “Sêcxpia hoá” Trong thư viết ngày 16 / / 1859 gửi Latxan để nhận xét kịch “Phranxơ phôn Xichkinhghen” ông ta, Mac viết : “Rõ ràng lúc anh nên Sêcxpia hố nữa, nhận định khuyết điểm lớn anh Sile hoá, tức biến nhân vật thành phát ngôn tinh thần thời đại” [7; 180] Đại văn hào Pháp V Huygô dụng công khắc hoạ tượng đài Sêcxpia từ kịch ơng : “Có pháo đài vững chói bng Nguyễn Văn Dũng K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khóa luận tốt nghiệp Cõu chuyện mùa đông, Bão táp, Những người vợ vui vẻ Uynxơ, Hai chàng công tử thành Vêrôn, Juliut Xêđa, Cơriơrađơ ? Có pháo đài hùng vĩ Vua Lia, Romeo Juliet, mênh mang Risơt đệ tam ? Có mặt trăng rọi vào ánh sáng huyền ảo Giấc mộng đêm hè ? Còn kinh thành nào, Luân Đôn, tạo xung quanh khơng khí náo nhiệt phi thường náo nhiệt tâm hồn Măcbet ? Có sào sến hay lim bền vững Ơtenlơ ? Có thứ thép Hămlet ? Và tóm lại, có tháp cao thân Sêcxpia?” [7; 159] Nhà lí luận văn học người Nga Biêlinxki dành cho Sêcxpia lời ngợi ca nồng nhiệt “Sêcxpia thiên tài lớn người sáng tạo, nhà thơ tuyệt diệu nhất, khơng hồ nghi nữa… Sêcxpia siêu việt, vô địch bao quát địa ngục, trần gian thiên đường ; vị chúa tể tự nhiên Ông bắt thiện ác phải nạp cống nhìn ơng, ơng thấy mạch máu vũ trụ đập mạnh Mỗi kịch ông vũ trụ thu nhỏ” [7; 181] “Mặt trời thi ca Nga” – A.X Puskin ghi nhận giá trị tác phẩm Sêcxpia sáng tác : “Đứng đỉnh không đạt được”, làm thành “đối tượng vĩnh viễn để ta nghiên cứu ngây ngất” [9; 141] Puskin người học tập thành công “nguyên tắc kịch” Sêcxpia ông sáng tác bi kịch lịch sử “Bôrit Gôđunôp” Sang kỉ XX, M Gorki tiếp thu, vận dụng phương pháp viết kịch Sêcxpia vào việc xây dựng văn hoá Xã hội chủ nghĩa : “Vị thầy chúng ta, nhà hoạt động, nhà xây dựng giới phải nhân vật kịch đại Và để miêu tả nhân vật này, với sức mạnh cn thit thỡ Nguyễn Văn Dũng K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khóa luận tốt nghiệp phải học cách viết kịch bậc thầy trước không vượt qua mà trước hết Sêcxpia” [9; 42] Còn nhà nghiên cứu văn học Anixt tiếp tục khẳng định vị trí tác phẩm Sêcxpia đời sống tại: “Sêcxpia cần thiết cho thời đại chúng ta, tác phẩm ông làm người kỉ XX vui sướng, say sưa, cảm động thúc đẩy họ suy nghĩ … Nó vào đời sống làm thành yếu tố quan trọng đời sống văn hoá đại” Và tận ngày nay, Sêcxpia sáng tác ông chiếm quan tâm, nghiên cứu, phê bình nhiều nhà nghiên cứu, nhiều học giả nhiều nước giới Ở Việt Nam, Sêcxpia tác phẩm ông tới với độc giả muộn điều không làm hạn chế việc nghiên cứu Sêcxpia giới phê bình, học thuật Việt Nam Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu đời, nghiệp Sêcxpia xuất Dưới thống kê công trình nghiên cứu Sêcxpia hài kịch ơng Việt Nam Trong giáo trình Văn học Phương Tây, tác giả Lương Duy Trung nhận xét Sêcxpia “cây bút hài kịch có” Trong viết Lương Duy Trung cung cấp số lượng hài kịch Sêcxpia, mục đích sáng tác, vài đặc điểm nội dung nghệ thuật hài kịch Sêcxpia Bên cạnh đó, ơng tóm tắt nội dung nêu vài nhận xét, đánh giá số hài kịch : Hài kịch hiểu lầm, Cơng cốc vất vả với tình, Giấc mộng đêm hè, Đêm thứ mười hai,Chàng thương gia thành Vơnidơ Trong lời giới thiệu Tuyển tập tác phẩm William Shakespeare, tác giả Nhữ Thành trình bày bối cảnh mà Sêcxpia sng, ngi Sờcxpia, quỏ Nguyễn Văn Dũng K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khóa luận tèt nghiƯp trình sáng tác kịch, tư tưởng, nghệ thuật phong cách Sêcxpia Cụ thể, phần trình sáng tác kịch, mục Các hài kịch, Nhữ Thành thống kê hài kịch Sêcxpia, tập trung phân tích: chủ đề hài kịch Sêcxpia là: “ca ngợi thắng tư tưởng nhân đạo thành kiến Trung cổ Đó lời ca ngợi xuất người mới, tự do, sung sướng” Cùng với chủ đề “chế nhạo cảnh tan rã chế độ phong kiến phân quyền” Ngoài ra, tác giả Nhữ Thành đưa số nhận xét hài kịch Sêcxpia: “Hài kịch Sêcxpia dạy cho biết người tự sung sướng người biết thưởng thức đầy đủ kịch họ thực tự sung sướng…”[9; 18 - 19] Còn Từ điển Văn học, 2004, Nxb Thế giới, tác giả Nguyễn Văn Khoả trình bày chi tiết đời nghiệp Sêcxpia, đánh giá “Sêcxpia tác gia tiêu biểu cho văn học thời đại Phục hưng nước Anh Châu Âu Ông số nhà soạn kịch lớn giới xưa nay” Về hài kịch, Từ điển Văn học có cung cấp nội dung “Chàng thương gia Vơnidơ” coi kịch “sự chiến thắng chủ nghĩa nhân văn - tình yêu tự sáng, tình bạn cao thượng thuỷ chung…” Cùng với sách nghiên cứu, phê bình, diễn đàn, trang Web văn học nghệ thuật, sân khấu điện ảnh, dễ dàng tìm thấy nhiều viết Sêcxpia tác phẩm ơng Mặc dù có số chưa thẩm định rõ ràng hầu hết, mức độ đó, viết đề cập đến nhiều vấn đề mà người thực đề tài quan tâm Tuy nhiên, viết dừng lại việc tóm tắt nội dung chính, đánh giá cách đơn lẻ nội dung, ngh Nguyễn Văn Dũng K32C - Ngữ văn Trường §HSP Hµ Néi Khãa ln tèt nghiƯp thuật kịch Sêcxpia mà chưa có khái quát, đánh giá tổng hợp thủ pháp nghệ thuật hài kịch kịch gia vĩ đại Như vậy, lời phát biểu, viết, cơng trình nghiên cứu danh nhân, nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu lí luận phê bình văn học ngồi nước mà chúng tơi vừa dẫn tập trung ca ngợi tài có nhà soạn kịch lỗi lạc nước Anh kỉ XVI – XVII, Sêcxpia, ca ngợi tính thời sự, tính tầm ảnh hưởng tác phẩm ông tới văn học nhân loại Cũng có nhiều viết, nghiên cứu hài kịch Sêcxpia nhìn chung, nói, viết mang tính chất giới thiệu nội dung, đánh giá đơi nét nghệ thuật vở…Chưa thấy công trình sâu vào nghiên cứu nghệ thuật đặc sắc hài kịch Sêcxpia Vấn đề “Nghệ thuật gây cười hài kịch Uyliam Sêcxpia” vấn đề cần nghiên cứu, tìm hiểu kĩ Đây đề tài mà người viết lựa chọn để triển khai khoá luận tốt nghiệp Đối tượng phạm vi nghiên cứu Tìm hiểu, khảo sát hài kịch Uyliam Sêcxpia, chủ yếu tập trung vào vở: Giấc mộng đêm hè Có đâu mà rộn Đêm thứ mười hai Người lái buôn thành Vơnidơ Nguyễn Văn Dũng K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hµ Néi Khãa ln tèt nghiƯp Ngồi ra, q trình thực hiện, người viết có tham khảo số hài kịch khác Sêcxpia đối sánh với số tác phẩm nhà viết kịch khác Mục đích nghiên cứu Từ việc tìm hiểu khái niệm: Cái hài, Hài kịch, Nghệ thuật gây cười, muốn nghiên cứu, làm bật nghệ thuật gây cười hài kịch nhà soạn kịch vĩ đại Uyliam Sêcxpia Qua góp phần có nhìn sâu sắc, tổng thể nghệ thuật hài kịch ông Nhiệm vụ nghiên cứu - Trình bày khái niệm liên quan đến nghệ thuật gây cười hài kịch - Phân tích, làm bật nghệ thuật gây cười đặc sắc hài kịch Uyliam Sêcxpia Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp tiếp cận hệ thống - Phương pháp lịch sử cụ thể - Phương pháp thống kê - Phương pháp phân loại - Phương pháp phân tích tác phm Nguyễn Văn Dũng 10 K32C - Ngữ văn Trường §HSP Hµ Néi Khãa ln tèt nghiƯp Tơby, Anđru nhầm Hồi 4, cảnh Tôby Xêbaxchiên Viôla I, trang 1198 Anđru rút kiếm khiêu khích, đánh Xêbaxchiên không ngờ Xêbaxchiên tay võ thiện nghệ đánh cho Tơby Anđru trận nên thân Ơlivia nhầm Xêbaxchiên Hồi 4, cảnh Ơlivia bảo vệ Viơla I, trang1199 Xêbaxchiên, Xêbaxchiên đến nhà thờ làm lễ thành Ơlivia nhầm Viơla Hồi 5, cảnh Ơlivia níu kéo, Xêbaxchiên - người vừa I, trang 1209 yêu chiều nàng làm lễ thành hôn Viôla bị c tuyt, ễlivia thy mỡnh b bi Nguyễn Văn Dũng 52 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khãa ln tèt nghiƯp ước Quận cơng Orxinơ nghi ngờ đạo đức Viôla (dám kết hôn với người quận công yêu) Anđru nhầm Viôla Hôi 5, cảnh Xêbaxchiên - người vừa đánh trọng thương gã ta Tôby Anđru trách I, trang 1212 mắng mạnh tay Viơla Viơla khơng hiểu Anđru khăng khăng bảo vừa đánh trọng thương y Trong “Giấc mộng đêm hè”, Sêcxpia dành nhầm lẫn cho Tiên đồng Păc Chứng kiến cảnh nàng Hêlen phải đeo đẳng, van xin tình yêu chàng Đimitriơx khu rừng, Tiên vương Ôbêrơn thấy thương cảm cho cô gái nên lệnh cho Păc ép cánh hoa thần vào mắt Đimitriơ để chàng tỉnh dậy yêu đắm đuối Hêlen Păc nhận Đimitriơx qua quần áo Aten mà chàng ta mặc Nhưng Păc khắp khu rừng mà chưa tìm thấy Đimitriơx để kiểm nghiệm sức mạnh kích thích tình u ca th hoa Nguyễn Văn Dũng 53 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khóa luận tốt nghiệp thần Bỗng Păc gặp Laixanđơ Hecmiơ nằm ngủ, tưởng tìm người, Păc liền ép cánh hoa thần vào mí mắt chàng trai: “Ai kia? Hắn mặc quần áo kiểu Aten, người mà thầy ta nói khinh bạc gái Aten Còn cô gái, ngủ say mặt đất ẩm thấp bẩn thỉu Một tâm hồn tươi đẹp! Nàng không dám nằm gần anh chàng keo kiệt tình yêu giết hại phép lịch Đồ thô lỗ, ta ném trêm mắt mày tất quyền lực phép lạ Khi nàng tỉnh giấc, tình u cấm đốn khơng cho giấc ngủ đọng lại mắt mày” [9; 979] Sự nhầm lẫn Păc dẫn đến bao điều trớ trêu, oăm Khi tỉnh dậy, Laixanđơ lại nhìn thấy Hêlen Và lập tức, chàng dứt bỏ tình yêu với nàng Hecmiơ để theo tiếng gọi tình yêu với nàng Hêlen Rắc rối nảy sinh Hêlen nghĩ Laixanđơ trêu chọc, nhạo báng nên đau buồn mà Laixanđơ bị thuốc thần hiệu nghiệm yêu chân thành, tha thiết Hêlen Đây điểm hài hước tình nhầm lẫn tạo Một người tha thiết bày tỏ tình u, người coi đùa cợt Thế rồi, Păc lại ép cánh hoa vào mắt Đimitriơx, làm cho lúc có hai chàng trai yêu Hêlen Nhưng chuyện rắc rối đến hồi kết thúc Ôbêrơn Păc nhỏ thuốc lần thứ ba Lần đơi vào đơi ấy: Gia đình Tiên vương - Tiên hậu lại trở hạnh phúc xưa, Laixanđơ trở lại yêu Hecmiơ, Đimitriơx yêu Hêlen Dường sau đêm lầm lẫn, đơi tình nhân trở nên mặn nồng hơn, yêu sâu sắc lầm lẫn thử thách cho tình u đơi lứa Trong “Đêm thứ mười hai”, nói, có nhiều tình nhầm lẫn xảy Ở tình nhầm lẫn kịch, Antơniơ chờ Xêbaxchiên không thấy quay lại, nên chàng ó i vo thnh Ilyria Nguyễn Văn Dũng 54 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khãa ln tèt nghiƯp tìm Nhưng Antơniơ trước nhiều năm kẻ thù người dân thành Ilyria nên tìm kiếm nguy hiểm Bất ngờ, Antơniơ gặp Viơla tình phải đấu kiếm với Anđru, không chần chừ, Antôniô rút kiếm bảo vệ Viôla - người mà chàng tưởng Xêbaxchiên Đang đụng độ có tốp sĩ quan ập đến vây bắt Antơniơ Khơng cách kháng cự, Antơniơ đành bó tay chịu trói Để có tiền chi trả khoản nộp phạt, hoàn cảnh Antơniơ buộc lòng phải xin lại túi tiền mà trước chàng vừa đưa cho Xêbaxchiên “Antơniơ: Sự việc xảy tơi tìm cơng tử Nhưng chẳng cách cứu vãn, tơi gánh chịu hậu Cơng tử tính bây giờ, hồn cảnh cần thiết buộc phải xin công tử túi tiền tơi Tơi ân hận điều tơi khơng làm cho cơng tử chuyện khơng may xảy thân Công tử đứng sững kinh ngạc ư? Hãy chấn tĩnh lại [ ] phải xin lại công tử số tiền đó” [9; 1194] Sự việc bất ngờ khiến Viôla chẳng hiểu Nàng liền nói với Antơniơ: “Tiền kia, thưa ngài? Vì nghĩa khí hào hiệp, ngài tỏ với tơi phần, tình cảnh khó khăn ngài, tơi xin trích phần lưng vốn nghèo nàn, ỏi tơi đưa ngài mượn chút đỉnh: Tơi chẳng có bao, xin chia nả với ngài Hãy cầm lấy, nửa túi tiền tơi” Thấy Viơla nói vậy, Antơniơ khơng khỏi bực tức chàng quở trách Viôla người phụ nghĩa: “Bây cơng tử định phụ nhận ta chăng? Có lẽ điều ta tận tâm tận nghĩa làm cho cơng tử lại thiếu sức cảm hố [ ]” Trong đó, Viơla khơng hiểu Antơniơ lại bng lời trách mắng Chất hài tình nhầm lẫn Một người đến phát điên lên cho người bội nghĩa Một người chẳng hiểu tình nghĩ anh chàng ang lon úc Nguyễn Văn Dũng 55 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khóa luận tốt nghiƯp Ở tình Tơby Anđru nhầm Xêbaxchiên Viơla, người xem có lẽ chứng kiến pha ẩu đả vui nhộn Gặp Xêbaxchiên, hiệp sĩ Anđru ngài Tôby tưởng Viôla nên họ liền rút kiếm khiêu khích Nếu Viơla nàng rơi vào nguy khốn đến nước phải thừa nhận nàng “thiếu cốt cách bậc nam nhi” Nhưng thật không may cho chàng hiệp sĩ gia ơng suốt ngày chè chén lại Xêbaxchiên tay kiếm cừ khôi Anđru Tôby liền bị Xêbaxchiên đánh cho sứt đầu mẻ trán mà không hiểu chàng thư sinh yếu ớt Viơla (mà họ tưởng) lại có võ nghệ cao cường đến Quả nhầm lẫn tai hại cho Tơby Anđru! Qua tình nhầm lẫn này, ngu dốt, hèn nhát Anđru bộc lộ rõ Một lần khán giả lại cất tiếng cười vang nhân vật hài hước “Đêm thứ mười hai” Người ta nói: Khi u thường hay mù qng, khơng phân biệt thật giả, sai, khơng biết có khơng? Nàng Ơlivia u say đắm Viơla - người mà nàng tưởng chàng trai thực thụ Khi gặp Xêbaxchiên nàng tưởng lầm Viôla nên liền ngỏ lời tình tứ Xêbaxchiên bắt vàng tự nhiên có thiếu nữ xinh đẹp u Chàng khơng ngần ngại, vui vẻ nàng Ôlivia đến nhà thờ làm lễ kết hôn Trong nhầm lẫn này, có lẽ Xêbaxchiên người may mắn hạnh phúc Nhưng thật may cho Ôlivia! Nàng kết hôn với người đàn ông kết hôn với người gái Sau việc làm sáng tỏ Ơlivia không hối hận nhầm lẫn ngẫu nhiên Xêbaxchiên dũng cảm, khôi ngô, xứng với nàng Như vậy, cách tạo tình nhầm lẫn, Sêcxpia tạo thêm cho kịch tiếng cười lí thú Dường tác giả muốn nhắn nhủ cho bạn đọc, bạn xem: đời có biết điều nhầm lẫn, Ngun Văn Dũng 56 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Néi Khãa ln tèt nghiƯp có nhầm lẫn vơ tình có nhầm lẫn cố ý Nhìn chung, nhầm lẫn thường có mặt tốt - mặt xấu, mặt hài - mặt bi Con người biết biến bi thành hài, xấu thành tốt, hạn chế tới mức tối đa tác hại mà nhầm lẫn gây 2.2.2 Tạo tình bất ngờ, ngẫu nhiên Trong sống ln ln có điều bất ngờ, ngẫu nhiên xảy ra, không lường trước Sêcxpia đem bất ngờ, ngẫu nhiên đời sống vào hài kịch, nhuận sắc thêm cho chúng cho ngẫu nhiên, bất ngờ mà khơng phi lí “Theo từ điển tiếng Việt”, bất ngờ có nghĩa khơng ngờ, xảy ngồi dự tính [5; 51]; ngẫu nhiên có nghĩa là: tình cờ xảy ra, khơng phải nguyên nhân bên định, trái với tất yếu [5; 674] Khảo sát bốn kịch Sêcxpia, nhận thấy kịch chứa đựng tình bất ngờ, ngẫu nhiên Ở “Giấc mộng đêm hè”, nhà soạn kịch tạo tình ngẫu nhiên là: Cùng lúc đơi tình nhân dạo chơi khu rừng dạo chơi thần tiên, thêm vào khu rừng vào đêm trăng sáng ấy, có nhóm thợ thủ công tập kịch để chuẩn bị biểu diễn Sự gặp gỡ ngẫu nhiên người tiên dẫn đến cho kịch hài hước Còn “Có đâu mà rộn”, bị Đôn Jôn vu khống trắng, bị Claođiô xỉ vả tuyên bố huỷ bỏ hôn nhân, nàng Hirô chết ngất đám cưới Tất người từ cha nàng đến Biơtrix, Biniđich thông minh thông cảm cho Hirơ khơng tìm cách để chứng minh cho sáng nàng chứng rõ ràng: mắt Claođiơ hồng tử Đơn Pêđrơ nhỡn thy nng ng ngoi ca s Nguyễn Văn Dũng 57 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khãa ln tèt nghiƯp phòng ngủ tán tỉnh với anh chàng lạ mặt đêm trước lễ thành Sự việc dường đến bế tắc lại loé lên tia hy vọng Do ngẫu nhiên, tình cờ mà người lính tuần đêm bắt kẻ lạ mặt đứng cửa sổ phòng ngủ Hirô Tên khai nhận tất âm mưu vu khống Đơn Jơn Chính ngẫu nhiên tình cờ minh oan cho sáng nàng Hirơ, dẫn đến kết thúc có hậu cho kịch: chuyện buồn hoá vui với hai đám cưới Claođiô Hirô, Biniđich Biơtrix Bạn đọc hẳn nhớ nhầm lẫn thú vị “Đêm thứ mười hai” từ Xêbaxchiên xuất Do ngẫu nhiên mà hai anh em Xêbaxchiên Viôla lại có ngoại hình giống hai giọt nước, người em đóng giả nam nhi ăn mặc giống người anh Viơla may mắn bão, dạt vào bờ biển xứ Ilyria Còn người anh trai xấu số nàng tưởng bị biển khơi nhấn chìm vơ vọng Mặc dù vừa người anh trai thân yêu đặt chân lên xứ sở Ilyria kì diệu, nàng bị hút vào khơng khí huyền ảo nơi Thích phiêu lưu, sẵn sàng chờ đợi bất ngờ số phận, Viôla cải trang nam nhi lấy tên Zêzariô đến xin làm người hầu cận quận cơng Orxinơ Viơla Orxinơ cử làm sứ giả tình yêu đến chinh phục nàng Ôlivia Nhưng Ôlivia lại đem lòng u vị sứ giả có miệng lưỡi ngào Trong Viơla lại đem lòng u mến quận cơng Orxinơ Viơla vừa tự phải che giấu tình cảm mình, vừa phải chạy trốn tình cảm nàng Ôlivia, vừa phải đối mặt với chàng hiệp sĩ Anđru Bất ngờ Xêbaxchiên xuất Chàng may mắn Antôniô tốt bụng cứu sống dạt đến bờ biển xứ Ilyria Quả tình bất ngờ hai anh em giống hai giọt nước xuất thành phố Nhầm lẫn bắt đầu xảy Và phần phân tích, có hài hước từ chuyện nhầm lẫn hai anh em Nhưng chuyện Xêbaxchiên sống lại niềm vui, niềm hạnh phúc khụn t cho c hai Nguyễn Văn Dũng 58 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khóa luận tèt nghiÖp anh em tưởng họ chẳng gặp lại mà họ lại ơm hồ nước mắt niềm vui Và kịch đến hồi kết thúc, kết thúc vui vẻ nhân vật có tình u đích thực cho mình: quận cơng Orxinơ u Viơla, quận chúa Ơlivia u Xêbaxchiên Thật đời ln có may mắn bất ngờ Còn “Người lái bn thành Vơnidơ”, Sêcxpia tạo bất ngờ lí thú Khi vụ án xử Sailơc đòi thi hành giao ước xẻo cân thịt ngực Antôniô Antơniơ khơng trả khoản tiền vay Sailơc kì hạn vào hồi căng thẳng nhiên xuất vị luật sư trẻ tuổi (do nàng Porxya đóng giả) Sau dùng hết lí lẽ tình cảm để thuyết phục Sailôc từ bỏ việc thi hành điều khoản nhẫn tâm để nhận tiền bồi thường gấp ba mà khơng có kết gì, vị luật sư liền đồng ý cho y tiến hành giao ước Sailôc thấy vui sướng miệng khen vị luật sư thông minh tài giỏi “Porxya: Dụng ý mục tiêu pháp luật hồn tồn đồng ý với điều khoản hình phạt, điều khoản đó, theo tờ văn khế, phải thi hành Sailơc: Thật chí lí Ơi! Vị quan tồ thẳng sáng suốt! Ngài thật già dặn bề nhiều [ ] Porxya: Một cân thịt người lái bn thuộc quyền ngươi: tồ xử cho cân thịt pháp luật cho phép lấy Sailơc: Quan tồ thật cơng minh quá! Porxya: Và phải cắt miếng thịt ngực y: pháp luật cho phép ng ý Nguyễn Văn Dũng 59 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khóa luận tốt nghiệp Sailục: Quan thật giỏi quá! Án án chứ” [9; 1301] Tất người ngỡ quan tòa đồng ý Sailôc cắt cân thịt ngực Antôniô Nhưng bất ngờ xảy Vị luật sư vào câu chữ giao ước để lật lại tình thế, lật lại cờ, buộc tội Sailôc “Porxya: Khoan đã: Chưa biết Tờ văn khế không cho lấy giọt máu nào, lấy cân thịt, lời văn khế nói rõ; nếu, cắt thịt, làm chảy giọt máu người Cơ đốc giáo, tài sản đất cát bị tịch thu, theo pháp luật Vơnidơ, để xung công”[9; 1301] Mọi người ngỡ ngàng trước lập luận vị tiến sĩ Lúc này, Sailoc kẻ há miệng mắc quai, vội vàng xin bỏ khế ước chấp nhận Antơniơ bồi hồn gấp ba số tiền vay Nhưng tồ kiên khơng đồng ý: “Porxya: Ngươi chuẩn bị để cắt thịt, không làm rỏ giọt máu; khơng cắt nhiều cân đúng: cân lượng non già dù li lai thôi, cân nghiêng sợi tóc thơi, bị tử hình, tất tài sản bị tịch thu” [9; 1302] Đến lúc Sailơc hối hận khơng kịp Chẳng khơng trả nợ lại bị tịch thu tài sản, tính mạng phải nhờ vào khoan hồng nhà nước Qua tình bất ngờ Sêcxpia muốn ca ngợi trí tuệ người, công minh pháp luật tinh thần nhân văn người, phê phán kẻ có lòng độc ác, nhẫn tâm, khơng có tính ngi Nguyễn Văn Dũng 60 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khóa luận tốt nghiệp cho kịch thêm vui vẻ, Sêcxpia tạo thêm bất ngờ Khi người mở tiệc chúc mừng Antôniô tai qua nạn khỏi, cảm ơn giúp đỡ quý báu cảu vị luật sư mà lúc người biết rõ nàng Porxya người vợ u q Baxaniơ, có tin đồn tàu Antơniơ cập bến an tồn với nhiều hàng hoá Niềm vui nối tiếp niềm vui, bất ngờ nối tiếp bất ngờ “Người lái buôn thành Vơnidơ” có màu sắc chua chát đồng tiền nhìn chung kết thúc vui vẻ bất ngờ tạo Sáng tạo tình bất ngờ, ngẫu nhiên hài kịch dường Sêcxpia muốn nhắn nhủ: đời có chuyện bất ngờ, may rủi không mà lường, số phận người nhiều không tự định Trong bi kịch, lúc gặp khó khăn người lạc quan, hy vọng phía trước có bất ngờ may mắn xảy 2.3 Hiệu nghệ thuật gây cười Uyliam Sêcxpia 2.3.1 Hiệu thư giãn, giải trí “Sêcxpia viết hài kịch nhằm trước hết mua vui cho công chúng nước Anh thời giờ” [2; 203] Thời giờ, cai trị Nữ hoàng Alizabet nước Anh phát triển, thơng thương bn bán thuận lợi, kinh tế phát triển, đô thị mọc lên nhiều (Mác gọi thời kì “Nước Anh vui vẻ”), nhu cầu giải trí người dân ngày nâng cao, nghệ thuật sân khấu hình thức nghệ thuật giải trí hữu hiệu cho người dân (và có lẽ tận !) Sêcxpia tài sáng tác nhiều hài kịch mang lại tiếng cười thư giãn cho công chúng Người ta kể lại rằng, vào buổi chiều hàng tuần, người dân thành Luân Đôn nô nức kéo xem kịch Sêcxpia Sân khấu hồi đơn giản, khơng có phơng màn, đèn màu cả, vai nữ nam din viờn úng Vy m, nh Nguyễn Văn Dũng 61 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khãa ln tèt nghiƯp có kịch tốt, nhờ có đạo diễn tài ba dàn diễn viên xuất sắc, người dân có phút thư giãn, giải trí vơ bổ ích đến với hài kịch Sêcxpia Dường xem, đọc hài kịch Sêcxpia, ta trút bỏ căng thẳng, lo âu sống, thư thái tâm hồn Các hài kịch ơng biểu diễn cung điện cho Nữ hoàng quan chức xem, theo nhiều tài liệu ghi lại, Nữ hoàng Alizabet tán thưởng hài kịch ông Cho đến tận ngày nay, kỉ XXI, thời đại bùng nổ phương tiện thơng tin giải trí hài kịch Sêcxpia có tác dụng thư giãn cao người 2.3.2 Hiệu lọc, tẩy rửa tâm hồn Secnưsepxki nói: “Khi chế giễu xấu, trở nên cao nó” Hài kịch Sêcxpia phơi bày loạt xấu xã hội: Đó ngơ nghê, dốt nát, hèn nhát lại cố giỏi giang, dũng cảm (như nhân vật gã cảnh sát trưởng Đôgberi, anh chàng hiệp sĩ Anđru), ích kỉ, nhỏ nhen, đố kị với hạnh phúc người khác (nhân vật Đôg Jôn), coi trọng tiền bạc, cải tình cảm, chí tình máu mủ (nhân vật Sailơc) Nhưng hài kịch Sêcxpia, người ta thấy hữu nhiều tốt, thiện Ví dụ tình bạn cao cả, thuỷ chung Antôniô Baxaniô, thông minh, tỉnh táo nàng Porxya, tình yêu mãnh liệt, sáng vượt trở ngại đôi trai gái Laixanđơ Hecmiơ Thông qua tốt, xấu nhân vật, người đọc, người xem bình giá giá trị cao thấp, đề tiêu chuẩn thẩm mĩ xã hội, tránh xấu, không phù hợp để hướng tới tốt đẹp Khi đến với hài kịch Sêcxpia, ta thấy thoải mái tâm hồn, thấy lòng sáng thảnh thơi hơn, thấy muốn làm nhiều điều tốt sống thêm ti p Nguyễn Văn Dũng 62 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khóa luận tốt nghiệp 2.3.3 Hiệu “tống tiễn khứ cách vui vẻ” “Hài kịch có nhiệm vụ hàng đầu mua vui cho người đọc, người xem, hầu hết nhà cổ điển chủ nghĩa quan niệm Xét mặt tiến lịch sử cách để “giã từ khứ” chôn vùi đẻ hình thái lịch sử lỗi thời Mac nói” [2; 292] Hài kịch Sêcxpia mang nét tiến Qua tiếng cười vui vẻ, Sêcxpia muốn gửi tới thời đại thơng điệp: Hãy từ bỏ cổ hủ, lạc hậu, phản nhân văn thời Trung cổ cấm đốn tình u tự do, hành động nhẫn tâm, tàn ác để đón nhận mới, tiến bộ, nhân văn Các hài kịch ơng lời tống tiễn nghệ thuật Trung cổ - nội dung lẫn hình thức Tóm lại, hài kịch Sêcxpia hướng người ta đến với sống với “những hoa thơm trái ngọt” 2.3.4 Hiệu nhận thức Hài kịch Sêcxpia khơng đơn có giá trị mà có giá trị nhận thức sâu sắc Đây yếu tố quan trọng giúp sáng tác ơng trường tồn với thời gian Trong hài kịch Sêcxpia nói chung bốn mà chúng tơi khảo sát nói riêng, thấy lên nước Anh tha thiết yêu đời, nước Anh hưng thịnh đồng thời nước Anh đau thương thời tích luỹ ngun thuỷ Tư Đó thời kì “Nước Anh vui vẻ” với biến đổi, tốt - xấu, vui - buồn xen lẫn Viết hài kịch bi kịch hay kịch lịch sử nói chung, Sêcxpia muốn nói lên tiếng nói mình, thể tư tưởng, tình cảm mình, mơ ước xã hội tốt đẹp, nhiều niềm vui hoan lạc, khơng nỗi lo âu Hài kịch Sêcxpia tiêu biểu cho tinh thần chủ nghĩa nhân văn thời Phục hưng: ca ngợi người (vẻ đẹp trí tuệ ngoại hình), ca ngợi tình yêu tự do, hạnh phúc trần tục Các vở: Giấc mộng đêm hè, NguyÔn Văn Dũng 63 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Néi Khãa ln tèt nghiƯp Có đâu mà rộn, Đêm thứ mười hai, Người lái buôn thành Vơnidơ thấm đẫm tinh thần Hài kịch Sêcxpia có giá trị phê phán, chế giễu thói hư tật xấu xã hội, lên án sức mạnh đồng tiền, phê phán kẻ nhẫn tâm tàn ác, phản nhân văn Đúng nhà mĩ học Đỗ Văn Khang nhận xét: “Tác dộng nghệ thuật hài kịch đời sống quan trọng, góp phần giúp đỡ người nhận thức trạng thái lỗi thời, lố bịch, ti tiện nhỏ nhen người Nó thức tỉnh nỗi hổ thẹn lẫn dũng cảm người Nó làm tất để người trở thành cao quý, mạnh mẽ làm cho đời ln tràn đầy tinh thần lạc quan, niềm hào hứng nuôi dưỡng tinh thần thiêng liêng đẹp”[3; 75] Các hài kịch Sêcxpia có sức vang động lớn nghệ thuật gây cười độc đáo ông Qua nghệ thuật gây cười, Sêcxpia chứng tỏ tài hài kịch bậc thầy Có thể nói, Sêcxpia có đóng góp khơng nhỏ vào kho tàng vô giá kịch trường gii cng nh nn chng nhõn loi Nguyễn Văn Dũng 64 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khãa luËn tèt nghiÖp KẾT LUẬN Ngạn ngữ Pháp có câu: “Khơng chống lại sức mạnh lưỡi gươm thời gian Nó gạt phăng tất cản trở nó” Vậy mà gần bốn kỉ trơi qua, khoảng thời gian xố mờ nếp văn hố, đánh sập cơng trình kiến trúc hay thay đổi hồn tồn diện mạo đô thị, bất chấp tất cả, tác phẩm kịch Sêcxpia kiêu hãnh vượt lên sức mạnh vơ hình đầy quyền thời gian Sêcxpia nhà soạn kịch thiên tài, không thành công thể loại bi kịch, kịch lịch sử mà đặc biệt thành cơng thể loại hài kịch Hài kịch ơng có nét riêng khơng dễ pha trộn với hài kịch tác giả khác Nghiên cứu “Nghệ thuật gây cười hài kịch Uyliam Sêcxpia” mà cụ thể tìm hiểu qua bốn tiêu biểu: Giấc mộng đêm hè, Có đâu mà rộn, Đêm thứ mười hai, Người lái buôn thành Vơnidơ, nhận thấy để tạo tiếng cười đa dạng, phong phú cho hài kịch, Sêcxpia thường tập trung bút lực vào xây dựng yếu tố: ngôn ngữ nhân vật, hành động nhân vật, tính cách nhân vật tình kịch Mỗi yếu tố mức độ thể đậm nhạt khác chúng mang màu sắc nghệ thuật riêng Sêcxpia, thể bút pháp tinh tế ông Với đề tài khoá luận này, người thực hi vọng đóng góp nhìn tổng thể, sâu sắc nghệ thuật hài kịch nhà soạn kịch lng danh Th gii - Uyliam Sờcxpia Nguyễn Văn Dũng 65 K32C - Ngữ văn Trường ĐHSP Hà Nội Khãa ln tèt nghiƯp TÀI LIỆU THAM KHẢO Arixtơt, Nghệ thuật thi ca, Nxb Văn hoá, văn nghệ Đặng Anh Đào, Hoàng Nhân (2006), Văn học Phương Tây, Nxb Giáo dục Đỗ Văn Khang (2008), Mĩ học đại cương, Nxb ĐHQG Hà Nội Đỗ Văn Khang (2004), Mĩ học Mac - Lênin, Nxb ĐHSP Hoàng Phê (chủ biên) (2006), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (2006), Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Giáo dục Lưu Đức Trung (chủ biên) (2004), Chân dung nhà văn Thế giới, Nxb Giáo dục Phương Lựu, Trần Đình Sử (2006), Lí luận văn học, Nxb Giáo dục Tập thể tác giả (2006), Tuyển tập tác phẩm William Shakespeare, Nxb Sân khấu - Trung tâm văn hố ngơn ngữ Đơng Tây 10 Trang Web: www.bachkhoatoanthu.gov.vn 11 Tập thể tác giả (2004), Từ điển hc, Nxb Th gii Nguyễn Văn Dũng 66 K32C - Ngữ văn ... niệm: Cái hài, Hài kịch, Nghệ thuật gây cười, muốn nghiên cứu, làm bật nghệ thuật gây cười hài kịch nhà soạn kịch vĩ đại Uyliam Sêcxpia Qua góp phần có nhìn sâu sắc, tổng thể nghệ thuật hài kịch ông... cứu sâu nghệ thuật gây cười hài kịch Sêcxpia Từ điều nói trên, người viết mạnh dạn triển khai đề tài: Nghệ thuật gây cười hài kịch Uyliam Sêcxpia Lịch sử nghiên cứu vấn đề Nhắc đến văn học... Nhà viết kịch Hi Lạp coi cha đẻ hài kịch Trên kịch trường giới, Môlie (1622 – 1673) Sêcxpia coi nhà hài kịch xuất sắc 1.2.3 Hài kịch Uyliam Sêcxpia Sêcxpia viết nhiều hài kịch Có hài kịch vui