BIỂU MƠ – MƠ LIÊN KẾT Phần A : BIỂU MƠ. I/ Khái niệm: - Biểu mơ là tập hợp những tế bào, về phương diện hiển vi quang học chúng đứng sát nhau. Biểu mơ khơng có mao mạch ni dưỡng, sự ni dưỡng được thực hiện theo cơ chế thẩm thấu từ lớp mơ liên kết ở bên dưới qua màng đáy. - Biểu mơ là loại mơ mà các tế bào nằm rất sát nhau, chất gian bào rất ít. Khi quan sát dưới kính hiển vi quang học thì gần như khơng thấy gì giữa các tế bào. Nguồn gốc của biểu mơ là từ cả 3 lá phơi: nội bì và ngoại bì. II/ Chức năng của biểu mơ: Bao phủ mặt ngồi cơ thể (da) và lót mặt trong các khoang rỗng của cơ thể (miệng, dạ dày, tử cung… .) III/ Cấu tạo: - Tuỳ theo loại mà biểu mơ có một hay nhiều lớp tế bào hợp thành. - Những tế bào biểu mơ được gắn với nhau bởi chất mucopolysacrit có chứa trong chất gian bào. - Giữa biểu mơ và mơ liên kết có một màng đáy dày 500-700A°, phía trên màng đáy thơng với khoảng gian bào. - Trong biểu mơ khơng có mạch máu. - Biểu mơ gồm một hay nhiều lớp tế bào ở mặt ngồi hay lót bên trong xoang (rỗng) hoặc sinh ra các tuyến đặc (gan, thận, tuỵ). Các tế bào BM nằm sát nhau, mặt tiếp xúc rất nhỏ và tựa trên màng nền. Có thể có hình khối, hình trụ, dạng lơng hay vảy, phụ thuộc vào hình dạng của các tế bào và trong một số trường hợp gồm một lớp tế bào như BM da. Những mơ lót bên trong xoang cơ thể gọi là BM giữa. Các mơ đơn độc hình trụ hoặc khối sắp xếp chặt chẽ với lơng nhơ ra trên bề mặt tự do gọi là BM tiêm mao. Các lơng này hoạt động nhịp nhàng theo làn sóng, tạo nên chuyển động của chất lỏng hoặc các phân tử bao quanh. IV/ Phân loại: Gồm 2 loại biểu mơ chính : Biểu mơ phủ và biểu mơ tuyến.loại biểu mơ khác. 1/Biểu mơ phủ: - Chức năng: + Bảo vệ và trao đổi chất. + Phủ mặt ngồi hoặc lót khoang thiên nhiên của cơ thể - Căn cứ vào số lượng (đơn hay tầng) và hình dạng (hình lát, hình vng hay hình trụ ) ta có những loại biểu mơ phủ sau : a/Biểu mơ lát đơn: chỉ có một lớp tế bào dẹt mỏng, nhìn nghiêng chỉ thấy nhân. Biểu mơ lát đơn bao giờ cũng hơi ướt, nhẵn bóng như biểu mơ màng phổi, biểu mơ màng tim,……… Biểu mơ nào cũng được đặt trên lớp màng đáy và dưới lớp màng đáy là lớp mơ liên kết. b/Biểu mơ lát tầng: Gồm nhiều tế bào dẹt, hình lát chồng lên nhau, sắp xếp sát nhau để che chở và bảo vệ , tế bào sát màng đáy có hình khối vng hay hình trụ và có khả năng sinh sản.,càng lên cao tế bào càng dẹt dần. gồm có 2 loại biểu mơ lát tầng sau: - Biểu mô lát tầng sừng hoá. - Biểu mô lát tầng không sừng hoá. c/Biểu mô vuông đơn : gồm một hàng tế bào hình khối vuông như buồn trứng, ống dẫn niệu, ………. d/Biểu mô vuông tầng: gồm nhiều tế bào hình khối vuông: tế bào nang trứng thứ cấp, tế bào thể mi. e/Biểu mô trụ đơn: gồm một hàng tế bào hình trụ như tế bào ruột,………… f/Biểu mô trụ tầng: gồm nhiều hàng tế bào, hàng trên cùng là hình trụ, trong cơ thể có ít loại biểu mô này như biểu mô của ống bài xuất lớn của tuyến nước bọt,………… g/Biểu mô giả tầng : có một tầng, tất cả tế bào nằm sát trên cực đáy, còn cực ngọn không phải tất cả đều lên đến mặt biểu mô như biểu mô của đường hô hấp,…. 1 h/Biểu mô chuyển dạng: gồm nhiều hàng tế bào, lớp tế bào sát màng đáy hình vuông hay hình trụ, tế bào giữa hình đa diện, tế bào trên cùng nửa hình lát hoặc hình đa diện. 2/Biểu mô tuyến: - Được cấu tạo nên bởi các tế bào biểu mô, có khả năng chế tiết, sắp thành các cấu trúc: tuyến nội tiết và tuyến ngoại tiết. - Chất tiết: prôtêin (tuyến t), lipid (thượng tận vỏ, tuyến bã), prôtêin + hratcacbon (tuyến nước bọt) hay cả 3 chất trên (tuyến sữa). - Phân loại biểu mô tuyến. a/Căn cứ vào cách bài xuất: có 2 loại : Tuyến ngoại tiết và tuyến nội tiết. - Tuyến ngoại tiết : bài xuất ra ngoài hay vào các khoang thiên nhiên của cơ thể và thông với ngoài qua ống trung gian, gồm 2 phần: chế tiết và bài xuất,gồm: + Tuyến ống. + Túi . + ng + túi. - Tuyến nội tiết: chất tiết ngấm trực tiếp vào máu, tế bào tuyến tiếp xúc với mạch lưới mạch máu dồi dào, gồm 3 kiểu: + Tuyến kiểu tản mác: tế bào tuyến đứng riêng lẻ tiếp xúc với lưới mạch máu. + Tuyến kiểu túi: tế bào tuyến tạo thành những túi xen giữa có mạch máu và bạch huyết. + Tuyến kiểu lưới. b/ Căn cứ vào thành phần tạo nên chất tiết: có 3 loại. - Tuyến toàn vẹn: sau khi tiết ra chất tiết thì tuyến vẫn còn nguyên vẹn (tuyến t). - Tuyến toàn tuỷ: tất cả chất tiết ra ngoài (tuyến bã,………). - Tuyến bán tuỷ: phần ngọn của tế bào chế tiết được bài xuất ra ngoài (tuyến sữa). c/Căn cứ vào số lượng tạo nên chất tiết: gồm: - Tuyến đơn bào: chỉ có một tế bào như tế bào đài tiết nhày. - Tuyến đa bào: gồm nhiều tế bào. Phần B: MÔ LIÊN KẾT. I/Khái niệm: "Mơ liên kết“ là loại mơ phổ biến nhất trong cơ thể. Mơ liên kết có ở hầu hết khắp các bộ phận của cơ thể, xen giữa các mơ khác, chúng gắn bó với nhau. II/Chức năng: liên kết các tế bào và cơ quan lại với nhau để nâng đỡ và duy trì hình dáng của cơ thể. III/Cấu tạo: - Mơ liên kết có nguồn gốc từ lá thai giữa, tức là từ trung mơ. Trong cơ thể có nhiều loại mơ liên kết. - Mỗi loại mơ đều được hình thành bởi: Thành phần gian bào gồm: phần lỏng gọi là dịch mơ; phần đặc hơn,có tính đặc của một hệ keo gọi là chất căn bản ; Phần tử sợi: các sợi liên kết vùi trong chất căn bản; Các tế bào liên kết nằm rải rác trong thành phần gian bào. - Mơ liên kết được gọi là loại mơ giàu thành phần gian bào(được coi như mơi trường bên trong cơ thể). III/ Phân loại : Căn cứ sự khác nhau chủ yếu của chất căn bản, người ta phân mơ liên kết thành ba loại lớn: - Mơ liên kết chính thức: chất căn bản chủ yếu là chất tạo keo, có mật độ mềm và có mặt ở khắp nơi trong cơ thể, gồm mô liên kết thưa và mô liên kết đặc. - Mô liên kết chống đỡ: mô sụn và mô xương àcó tính chất rắn và chòu lực lớn. - Mô liên kết đặc biệt: mô mỡ, mô máu, mô chun, mô nhày,…………… 2 1/Mô liên kết chính thức: 1.1/ Cấu tạo: a/ Tế bào liên kết: gồm 10 loại tế bào liên kết. • a.1/ Tế bào trung mô : Mô liên kết phát triển từ tế bào trung mô có khả năng biệt hoá thành những mô liên kết khác theo nhu cầu của cơ thể. Ví dụ: tỏng quá trình lành vết thương dinh dưỡng quá mức có thể sẽ tích luỹ nhiều tế bào mỡ, những tế bào mỡ mới sinh sẽ biệt hoá từ tế bào trung mô. • a.2/ Tế bào sợi : gồm: • - Tế bào sợi hoạt động (nguyên bào sợi): tế bào sợi khi còn non có dạng hình sao. • - Tế bào sợi không hoạt động: tế bào sợi khi già có dạng hình thoi. • àChức năng: góp phần tạo ra chất căn bản và phân tử sợi, có vai trò trong hàn gắn vết thương. • a.3/Tế bào võng: Tế bào kém biệt hoá giống nguyên bào sợi , tế bào hình sao có những nhánh bào tương tiếp xúc với nhau, có khả năng tạo sợi võng và tham gia phản ứng miễn dòch. • a.4/Đại thực bào: Hình dáng và kích thước không nhất đònh , hình cầu khi đứng nghiêng và dài ra thêm chân giả khi chuyển động. Có chức năng thực bào,có nhiều ở các tổ chức viêm nhiễm. • a.5/ Tương bào : hình cầu hay hình trứng, nhân lệch về một phía, những chất nhiễm sắc lơn, xếp theo hình nan hoa bánh xe. Có chức năng tạo ra kháng thể, có ở các mạch máu nhỏ và những chỗ viêm nhiễm. • a.6/ Dưỡng bào : hình cầu, hình bầu dục hay không nhất đònh , bào tương có nhiều chất chứa heparine chống đông máu và histamin là dãn mạch. • a.7/ Tế bào nội mô : tạo thành lớp nội mô của mạch máu , dễ trở thành thực bào, có tác dụng đông máu. • a.8/ Tế bào mỡ : do tế bào sợi hay đại thực bào tạo thành, chung quanh khối mỡ có một màng bào tương mỏng, nhân sát màng tế nào. Có tác dụng cách nhiệt và chống rét. • * Mô mỡ, các dây chằng và mô liên kết là thành phần tạo nên hình dáng của tuyến vú. a.9/ Tế bào sắc tố: chỉ thấy ở vùng dưới da của đầu vú và ở một lớp nhãn cầu. Tế bào có nhánh, bào tương rộng toả mọi phía , chạy xen giữa các tế bào biểu mô. a.10/ Những bạch cầu: là những huyết cầu lọc từ máu ra, thường có ở lớp đệm niêm mạc ruột, khí quản, đường tình dục,… khi bò viêm nhiễm số lượng bạch cầu xâm nhập vào mô liên kết rất nhiều. - Bạch cầu là một loại tế bào trong máu, có nhân, khơng có màu sắc, làm nhiệm vụ bảo vệ cơ thể. Về mặt hình thái, có kích thước 7 - 14 μm, sau khi nhuộm thường được phân biệt thành loại nhân một múi (đơn nhân) và loại nhân nhiều múi (đa nhân); thành loại khơng có hạt trong bào tương (tế bào lympho và tế bào đơn nhân) và loại có hạt (trung tính, ưa axit hay ưa bazơ). Nơi sản sinh là tuỷ xương; khi trưởng thành mới vào máu. Trong 1 mm3 máu, bình thường có từ 4.000 đến 9.000 BC nói chung. Số lượng dưới 4.000 là giảm, sự giảm thường thấy trong nhiễm độc; cao hơn 9.000 là tăng, thường gặp khi nhiễm khuẩn. b/ Phần tử sợi: gồm: • b.1/ Sợi tạo keo : có nhiều trong mô liên kết, là những sợi nhỏ, không phân nhánh mà hợp thành bó, biến thành keo dưới tác dụng của nhiệt. • b.2/ Sợi lưới = sợi vòng : nhỏ, mãnh, có thể kết hợp lỏng lẻo làm cho cấu trúc lưới có tính đàn hồi. • b.3/ Sợi chun : có tính chất chun giãn cao. 3 c/ Chất căn bản: có tính tạo keo, gồm: prôtêin, mucopolysaccarit, nước và muối khoáng. Có thể đặc hay lỏng tuỳ theo trạng thái sinh lý của cơ thể. Là môi trường trong của cơ thể, các tế bào tiếp xúc và trao đổi chất với nó, là nhân tố bảo đảm tính thống nhất của cơ thể. 1.2/ Phân loại: gồm mô liên kết thưa và mô liên kết đặc (gồm mô liên kết đặc không đồng đều và mô liên kết đặc đồng đều). 2/ Mô sụn: • - Cấu tạo: gồm tế bào sụn, phần tử sợi và chất căn bản nhiễm sụn. • - Trong mô sụn không có mạch máu và dây thần kinh. • - Có tính rắn, vững chắc ,đàn hồi, chun giản đủ đáp ứng yêu cầu chống đỡ của cơ thể. • - Mô sụn thường bọc các đầu xương làm chức năng đệm và giảm ma sát khi xương chuyển động. Tuỳ theo phần tử sợi mà phân chia như sau: a/ Tế bào sụn: b/ Phần tử sợi: rất nhỏ, sợi tạo keo. c/Chất căn bản: ưa thuốc nhuộm bazơ àmàu xanh hay xnah tím, trong chất căn bản không có mạch máu và dây thần kinh. d/ Màng sụn: gồm 2 lớp: - Lớp ngoài: có nhiều mạch máu có chức năng dinh dưưỡng sụn. - Lớp trong: là lớp sinh sụn, có chức năng sinh sản để cho lớp sụn phát triển 3/ Mô xương: Là mô liên kết chống đỡ, chất căn bản bò Canxi hoá nên cứng rắn hơn. 3.1/Cấu tạo: - Có tổ chức dạng khối, rắn chắc. - Tạo khung chống đỡ cơ thể hay bảo vệ một số nội quan như: não tuỷ, tim, phổi,……… a/ Các tế bào: Tế bào đang hoạt động có 4 loại. • a.1/ Tiền tạo cốt tế bào: Mô xương phát sinh từ trung phôi bì sau khi ra đời vẫn còn những tế bào kém biệt hoá. Những tế bào này phân chia và kém biệt hoá về cấu trúc và chức năng. Có nhân hình bầu dục hoặc dài. • a.2/ Tạo cốt bào: Hình đa diện nằm trên bè xương đang hình thành, tạo nên prôtêin và tham gia lắng đọng muu khoáng (vôi) trên nền prôtêin đỏ. Nó đắp thêm cho miếng xương to ra, nó sẽ biến thành huỷ cốt bào để huỷ xương khi cần. • a.3/ Tế bào xương (cốt bào): Thân hình sao, có nhiều nhánh, thân nằm trong ổ xương, nhánh nằm trong vi quản xương và nối các nhánh tế nào xương bên cạnh. • a.4/ Huỷ cốt bào: b/ Phần tử sợi: là sợi ossein vùi trong chất căn bản , khi khử muối vôi mới nhìn rõ phần tử sợi, có tác dụng giảm lực cơ học khi tác động vào xương. c/ Chất căn bản: Gồm chất hữu cơ (95% collgen ) và muối vô cơ, tạo lá xương, trên có những ổ xương chứa thân tế bào xương. • d/Tuỷ xương : Nằm trong ống tuỷ, thân xương dài, có hốc tuỷ .Người trưởng thành có tuỷ đỏ (tuỷ tạo huyết) tạo ra các tế bào máu và tuỷ vàng (tuỷ mỡ) cấu tạo bởi mỡ ở trạng thái mô tuỷ ngừng tham gia tạo máu. • e/ Màng xương: gồm: • - Màøng xương ngoài: • + Lớp ngoài: bọc mặt ngoài của xương, cấu tạo bởi sợi collagen, sợi chun và tế bào sợi. • + Lớp trong: sợi hình cung đi chéo từ màng xương vào trong tậo ra xương cốt mạc. • - Màng xương trong: có một lớp tế bào kiên kết dẹt. 3.2/ Phân loại: • - Xương cốt mạc. 4 • - Xöông Havers. CHƯƠNG II: HỆ XƯƠNG • Có thể chia bộ xương người làm 3 phần chính: 1. Xương đầu ( hộp sọ). 2. Xương thân( xương cột sống, xương sườn,xương ức). 3. Xương chi: chi trên và chi dưới I. CẤU TẠO VÀ TIẾN HÓA CỦA HỘP SỌ: 1. Đại cương về hộp sọ: + Hộp sọ(cranium) là bộ phận bảo vệ hệ thần kinh trung ương, các giác quan và phần đầu của cơ quan tiêu hóa và hô hấp. +Hộp sọ gồm nhiều xương lẽ và xương chẵn có nguồn gốc,cấu tạo và chức năng khác nhau. +Hộp sọ chia làm hai phần: . Sọ não: chứa não bộ và thông với ống cột sống bằng một cái lỗ ở đáy : lỗ chẩm. . Sọ mặt : nằm dưới sọ não, là cửa vào của các cơ quan tiêu hóa , hô hấp, và là bộ phận bảo vệ các giác quan. + Cấu tạo của xương sọ chủ yuế là chất xương xốp chứa tủy đỏ, giàu mạch máu, phủ bên ngoài và bên trong là tấm xương đặc. + Số lượng xương sọ ,đặc biệt là sọ mặt so với động vật đã giảm ,có nhiều xương tiêu biến, có nhiều xương kết hợp lại như xương trán, hình thành xương mới như xương tai. +Sự phát triển của hộp sọ liên quan tới sự phát triển của não bộ, sự tiêu giảm của sọ mặt liên quan tới sự tiên giảm của xương hàm và các cung răng, làm cho tỉ lệ sọ não/ sọ mặt tăng lên. 2.Các xương sọ não: Sọ não gồm 8 xương ( 2 xương chẵn, 4 xương lẽ): 2.1: Xương đĩnh: ( xương chẵn) • Xương đỉnh có hình tứ giác, đường khớp giữa 2 xương đỉnh gọi là bờ trung tuyến sọ. • Mặt ngoài có u đỉnh và đường cong thái dương • Mặt trong có nhiều rãnh, in hình những nhánh của động mạch màng não. 2.2 .Xương thái dương:(xương chẵn) • Là một trong những xương có cấu tạo phức tạp nhất: • ở trẻ sơ sinh xương gồm 4 phần: . Phần chai ở trên. . Phần đá ở giữa . Phần nhĩ ở dưới và dịch về phái trước . Phần chũm ở sau Ngay trong năm đầu các phần này đã dính lại vớinhau. • Xương thái dương chứa ống tai ngoài dẫn tớixoang chứa cơ quan thính giác và thăng bằng. • Mõm chũm rất phát triển ở người, biểu hiện cho sự tiến hóa . Mỗm chũm dài và nhọn ,là nơi bám của cơ và dây chằng • Hõm khớp giữa xương thái dương và xương hàm dưới là hõm khớp động duy nhất ở hộp sọ 2.3 .xương trán(xương lẻ) Gồm phần chai và phần mắt mũi: *Phần chai có u trán phát triển, làm cho vầng trán cao và rộng. Phái trên của bờ ổ mắt có một phần lồi chạy dài thành vành cung gọi là cung mày. *Phần ổ mắt và phần mũi của xương trán, giới hạn xương trán ở mặt dưới và có hướng phẳng ngang. 2.4. xương chẩm: • Là xương lẻ, nằm ở phái sau và đáy hộp sọ. 5 • Mặt ngoài có u chẩm phát triển và các đường cong chẩm là nơi bán của các cơ vùng đáy và cơ lưng. • Phần đáy sọ có lỗ chẩm thông với ống cột sống và hai lồi cầu chẩm khớp với đốt cổ thứ nhất. • ở trẻ em xương chẩm gồm 4 phần tách rời nhau. Đến tuổi dậy thì các phần mới dính lại thành một xương. 2.5.xương bướm:(os shenoidale) • Xương bướm nằm chính giữa nền hộp sọ tiếp giáp với hầu hết các xương sọ. • ở trẻ sơ sinh xương bướm tách rời thành 3 mảnh, đến cối năm đầu thì gắn lại thành một xương. • Xương có hình dạnh giống như một con bướm đang dang cánh,gồm 4 phần chính: +Chính giữa là phần thân. + Hai bên có 2 đôi cánh, cánh bé ở trên và cánh lớn ở dưới + Dưới cùng có 2 mỏm từ gốc cánh lớn đi xuống gọi là mỏm chân bướm. • Xương bướm có nhiều lỗ cho dây thần kinh và mạch máu đi qua: + Lỗ tròn lớn. + Lỗ bầu dục. + Lỗ tròn bé + Lỗ thị giác + Khe bướm 2.6. XƯƠNG SÀNG:(os ethmoidale ) * Xương sàng là xương lẻ ,có cấu tạo phức tạp,nằm khuất trong sọ mặt. * xương có hình dáng tựa như chiếc cân. Phần nằm ngang có nhiều lỗ thủng gọi là tấm sàng, tạo nên nền sọ và vòm khoang mũi. *Giữa tấm sàng nhô lên một gờ dọc,cao và dày, gọi là mào gà. * Những lỗ thủng trên tấm sàng gọi là lỗ sàng là nơi đi qua của các dây thần kinh khứu giác * Phần thẳng đứng gọi là mảnh thẳng ngăn khoang mũi làm đôi. Tiếp nối với xương lá mía ở phái dưới * Hai bên mảnh thẳng là 2 me lộ sàng. Trong mê lộ có nhiều xoang nhỏ kích thước thay đổi, gọi là xoang sàng. 3.Các xương sọ mặt: 3.1: xương hàm trên( maxilla): * Xương hàm trên gồm một đôi, có cấu tạo phức tạp, phù hợp với các chức năng: + Giới hạn khoang mắt với khoang mũi. + Cách biệt khoang mũi với khoang miệng + Mang các cung huyệt răng + Là chỗ bám củc nhiều cơ mặt. * Phần chính của xương gọi là thân xương, từ đó mọc ra 4 mỏm: + Mỏm trán. + Mỏm gò má + Mỏm cung huyệt răng. + Mỏm khẩu cái. 3.2. xương khẩu cái (os palatinum): * Là xương chẵn khớp với xương hàm trên ở phái sau. * Xương gồm 2 phần chính: + Phần thẳng đứng gọi là tấm thẳng. + Phần nằm ngang gọi là tấm ngang. * Xương nối với xương hàm trên ngăn cách khoang mũi và khoang miệng. * Xương khẩu cái có 3 mỏm: +Bờ trên tấm thẳng mọc ra 2 mỏm : 6 . Mỏm ổ mắt . Mỏm bướm. Giữi hai mỏm có khuyết bướm khẩu cái. + Bờ dưới có mỏm tháp, hướng ra phái ngồi và đối xứng với tấm ngang. 3.4. Xương móng( os hyoideum): * Xương móng khơng trực tiếp nối với xương sọ - Xương này nằm dưới lưỡi * Gồm: một thân và 2 đơi sừng là những mẩu nhơ dài ra, trơng tựa như móng ngựa. +Thân xương cong lồi về phái trước, +Sừng lớn hướng về phái sau, + Sừng bé đâm xiên, nối với thân xương ở gốc của sừng lớn. * Xương móng là chỗ bám quan trọng của nhiều cơ nhỏ ở vùng cổ. 3.3. Xương hàm dưới( maudibula): * Là xương duy nhất có khả năng cử động ở hộp sọ. * Ở trẻ sơ sinh xương gồm một đơi đối xứng, đến năn thứ hai sau khi sinh , mới kết hợp làm một. * Xương hàm dưới hình móng ngựa gồm một thân và hai ngành * Bờ trên của thân xương có cung nguyệt răng,bờ dưới cạnh tròn gọi là bờ đáy. * Mặt ngồi xương có củ lồi cằm, nhơ về phái trước ( đây là đặc điểm tiến háo của người so với vượn người). * Ngành bên xương hàm dưới là một tấm dẹt từ thân xương hàm đâm xiên lên II. Xương thân A. Xương Cột Sống: 1. Cột sống chia thành các đoạn sau : cột sống chia gồm :33-34 đốt: Chia làm 5 đoạn • -Đoạn sống cổ: gồm 7 đốt • - Đoạn sống ngực: gồm 12 đốt • - Đoạn thắt lưng: gồm 5 đốt • -Đoạn cùng; 5 đốt • -Đoạn cụt : gồm 4- 5 đốt +Đoạn cổ ,ngực và thắt lưng gồm 24 đốt, cách nhau bởi các đóa sụn gian đốt sống.Các đốt của đoạn cùng và đoạn cụt dính nhau thành xương cùng và xương cụt + Cột sống người không hoàn toàn thẳng mà có khúc uốn kép hình cong chữ S . Có 2 khúc uốn lồi về phía trước(cổ và thắt lưng) và 2 uốn lõm về phía trước ( ngực và cùng) A.Đặc điểm của từng đoạn của cột sống: • _Đoạn cổ: Thân đốt sống cổ có diện khớp hình yên ngựa làm cho đầu cổ có thể vận động linh hoạt . hai mấu ngang của đốt cổ có lỗ ngang có chứa mạch máu và dây thần kinh.Mấu gai có hiện tượng chẻ đôi và dài dần • + Đốt cô1; đốt đội ,có hình vòng nhẫn.Mặt trên có lõm khớp hình bầu dục khớp với lồi cầu xương chẫm • + Đốt cổ 2: đốt trục , có mấu răng hình trụ _ Đoạn ngực : +Các đốt sống ngực đều khớp với xương sườn do hai thành bên của thân đốt có lõm khớp với đầu sườn và tại mấu ngang của các đốt sống ngực có hõm khớp với củ lồ sườn. 7 + Mấu gai dài dần và hướng xuống phái dưới. _ Đoạn thắt lưng: + Các đốt sống có kích thước lớn dần. Dây là một đặc tính thích nghi với thế đứng thẳng của con người. Do không có liên hệ với xương sườn nên trên mấu ngang và trên thân đốt sống không có diện khớp sườn. + Mấu ngang ngắn và quay ngang. Mấu gai to, dày và nằm ngang ,tạo điều kiện cho cử động của vùng thắt lưng. _ Đoạn sống cùng và cụt: • + Các đốt dính lại thành một khối nón. Phái trước có mào ngang là di tích dính nhau cảu thân đốt, phái sau có máo giũa và mào bên là di tích của mấu gai và mấu ngang. • + Hai bên xương cùng còn có các đôi lỗ cùng là tiếp tục của các lỗ gian đốt sống. Nơi đi ra của các dây thần kinh tuỷ B. CẤU TẠO CỦA LỒNG NGỰC: • -Lồng ngực người gồm có đoạn sống ngực, 12 đôi xương sườn, 1 xương ức cùng một hệ • thống dây chằng liên kết các phần đốt sống. • -Phù hợp với chức năng bảo vệ tim, phổi,thực quản,gan, dạ dày, lồng ngực có cấu tạo như một cái lồng hình chóp: đỉnh trên, đáy dưới,rộng ngang và hẹp trước sau. *Xương sườn(costae): Có sồ lượng bằng số lượng đốt sống ngực, gồm 12 đôi: • + 7 đôi sườn thực: đầu trước nối trực tiếp với xương ức bằng sụn sườn (từ đôi 1 —đôi 7) • +3 đôi sườn giả: từ đôi 8 đến đôi 10: đầu trước nối với phần sụn của đôi 7. • +2 đôi sườn cụt: đôi 11 và 12: không có sụn sườn, đầu trước được tự do. • -Độ dài xương sườn tăng dần từ trên xuống sau đó lại giảm dần. *Xương ức(sternum): • -Là một xương dẹt nằm đối diện với đoạn sống ngực. • -Liên hệ với xương ức có đôi xương đòn và 7 đôi xương sườn trên. • -Xương ức có hình kiếm gồm 3 phần: cán,thânvà mỏm kiếm. C. XƯƠNG CHI: *XƯƠNG CHI TRÊN • Xương chi trên gồm : • -Đai vai • -Phần tự do: • +Xương cẳng tay • +Xương cánh tay 1.Đai vai a. Xương đòn .Là một xương ống dài hình chữ S nằm giữa chi trên và xương ức .Xương dẹt theo hướng trên dưới .Đầu ngoài dẹt để nối với mỏm cùng xương bả vai goi là đầu cùng .Đầu trong dày nối với xương ức gọi là đầu ức. Đoạn giữa gọi là thân. b.Xương bả vai.* Là một xương dẹt mỏng nằm ở phía lưng . Xương hình tam giác đáy trên đỉnh dưới.Xương này có hai mặt ba bờ và ba góc. • -Mặt lưng có gai vai là chỗ bám của cơ thang và cơ tam giác vai. • -Mặt trức xương bả vai áp vào sườn gọi là hố dưới vai. 8 • -Mặt trên có một khuyết vai ,đôi khi có dây chằng tam giác qua và tạo nên một lỗ. • -Gốc ngoài xương bả vai có mỏm cùng vai và mỏm quạ. c. Xương cánh tay.* Là một xương dài gồm một thân và hai đầu -Đầu trên có một chỏm hình bán cầu, khớp với hõm khớp xương bả vai. -Thân xương dài hình lăng trụ 3 mặt (mặt sau mặt ngoài và mặ trong ).Tương ứng với các mặt có các bờ .Ở giữa khoảng mặt ngoài, có một chỗ gồ ghề hình chữ V gọi là ấn tam giác vai. -Đầu dưới rộng ,dẹt theo hướng trước sau. Ở đầu dưới có diện khớp ròng rọc để khớp với hõm bán nguyệt lớn của xương trụ. d. Xương căng tay. *Xương trụ là một xương gồm hai đầu và một thân. • +Đầu trên to có lõm khớp bán nguyệt để khớp với diện ròng rọc của xương cánh • tay. • +Thân xương trụ là một hình lăng trụ ba mặt tương ứng với ba bờ. • +Đầu dưới xương trụ bé hơn đầu trên. *Xương quay • +Đầu trên là đài quay khớp với đầu xương cánh tay. • +Thân xương quay gồm ba mặt và ba bờ. • +Đầu dưới xương quay lớn và rộng ,có diện khớp để khớp với xương cổ tay. e. Xương bàn tay -Xương cổ tay gồm 8 xương hình khối 6 mặt xếp thành hai hàng. -Xương đốt bàn tay gồm 5 xương các xương này tương tự giống nhau. -Xương đốt ngón tay .Mỗi ngón tay có 3 đốt (trừ ngón cái) -Đốt bàn tay cái cùng với xương ngón tay lớn lên về kích thước và đã tách khỏi mặt phẳng của bàn tay , nhờ vậy mà có thể tiếp xúc với các ngón khác *. XƯƠNG CHI DƯƠI: a. Đai chậu : Là nơi xương chi dưới mắc vào thân. • -Mặt ngoài:ở giữa là hõm khớp sâu trông như một ổ cối để tiếp khớp với chõm xương đùi. • -Mặt trong;ở chính giữa xương chậu có gờ gọi là gờ vô danh. *Sự hình thành cấu tạo của chậu hông được xác đònh trong quá trình đi thẳng người (nở hai bên rộng trước sau) b. Xương đùi( femun) • - Chiều dài xương đùi tương đương ¼ chiều cao cơ thể. • - Thân xương hơi cong về phái trước, mặt trước phẳng nhẵn, mặt sau có gờ nhám là nơi bám của các cơ. • -Đầu trên xương đùi có chỏm cầu, tiếp đó là cổ giải phẩu, tiếp giáp với thân xương là cổ phẩu thuật, đầu dưới hình khồi vng hơi cong ra sau. - Phái trước là diện khớp cơ dọc khớp với xương bánh chè. Phái sau có hố keo.hai bên diện khớp là hai lồi cầu khớp với xương chày. c. Xương cẳng chân(ossa cruris) * Gồm hai xương : xương chày và xương mác. Thân xương có 3 mặt 3 bờ. • +Bờ trước có mào trước nổi rõ ngay dưới da. • + Bờ ngoài có mào liên kết. 9 • +Bờ trong hơi tròn. - Đầu xương của xương chày có lồi củ trong và lồi củ ngoài. Đầu dưới có diện khớp ròng rọc với xương sên ở cổ chân.Phùiá trong kéo dài gọi là mỏm trâm hay là mắt cá trong. -Xương mác là xương mảnh,hình lưỡi mác, nằm ngoài và luôn song song với xương chày. Đầu trên dính vào xương chày. Thân xương dài mảnh,có mào liên cốt. Đầu dưới nhọn gọi là mắt cá ngoài. d. Xương bàn chân: gồm 3 phần: • +Xương cổ chân • +Xương bàn chân • +Xương đốt ngón -Xương cổ chân chiếm một nửa bànchân sau ,phân biệt với nửa trước bởi đường liên khớp Lisfranc, gồm 7 xương xếp thành 2 hàng • + Hàng sau có xương sên và xương gót. • + Hàng trước có xương ghe,xương hộp và 3 xương chêm. -Xương đốt gồm 5 xương như xương bàn tay nhưng đốt bàn ngón cái lớn hơn cả. -Xương đốt ngón gồm 14 đốt xương nhỏ và ngắn hơn nhiều so với xương bàn tay. • HỆ CƠ I/ NHỮNG KHÁI NIỆM CHUNG VỀ HỆ CƠ. A – VAI TRÒ CHỨC PHẬN HỆ CƠ TRONG CƠ THỂ Nhờ sự co rút của hệ cơ nên cơ thể con người thực hiện được Các chức năng quan trọng trong sự vận chuyển, sinh sản, dinh dưỡng và sự biểu thò tình cảm. Cử động cơ là dạng cử động tiến bộ nhất của động vật. Nhờ cử động cơ nên động vật đã đạt được nhiều ưu thế so với thực vật. Thực vật sinh ra nơi nào thì phụ thuộc hoàn toàn vào điều kiện tự nhiên nơi đó. Trái lại, đối với động vật, dù môi trường thuận lợi hay khó khăn, chúng vẫn tìm cách sinh tồn nhờ sự vận chuyển của hệ cơ. Qua những điều nói trên, chúng ta thấy rõ hệ cơ có một vai trò quan trọng đối với cơ thể. Vì vậy, sự nghiên cứu hệ cơ không chỉ là điều kiện cần thiết đối với các nhà sinh học, giải phẫu học mà đối với các nhà điêu khắc, hội hoạ, thể thao, thể dục đều là điều rất lí thú. B- SỰ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ CƠ. Sự hoạt động của hệ cơ được đặc trưng bởi hai yếu tố : Lực co cơ và phạm vi hoạt động của cơ. Lực co cơ phụ thuộc vào số lượng sợi cơ hưng phấn và hướng đi của những sợi cơ trong cơ. Cơ co càng mạnh nếu như có nhiều sợi cơ. Trong thực tế sự tính toán số lượng sợi cơ trong rất khó, vì vậy người ta thường xác đònh lực co cơ bằng “ tiết diện sinh lí” của nó. Phạm vi hoạt động của cơ phụ thuộc vào độ dài của cơ và cánh tay đòn mà cơ tác dụng. Các cơ bám ở xương chỉ có phạm vi hoạt động lớn nhất. Các diện khớp, đóa sụn trong ổ khớp, sức căng dây khớp bởi dây chằng, súc kéo của cơ … đều có ảnh hưởng đến phạm vi hoạt động của cơ. 10 [...]... thành tá tràng,bờ cong bé và đầu dưới thực quản.Ngun nhân: + Dịch vị tiết ra q nhiều,ngun nhân này chi m 50% trường hợp lt dạ dày + Bài tiết chất nhầy khơng có tác dụng bảo vệ + Giảm bài tiết chất nhầy + Cơ chế điều hồ ngược tá tràng -dạ dày (để hạn chế tốc độ chuyển thức ăn từ dạ dày) + Cơ chế điều hồ ngược secretin-tuỵ(kích thích bài tiết dịch tuỵ kiềm tính) - Lt tá tràng mang tính di truyền - Điều... khi đẻ ra, phổi đã đạt được độ lớn đầy đủ + Trước khi sinh ra phổi chi m ½ thể tích lồng ngực + Sau khi sinh, phổi chi m 2/3 thể tích lồng ngực + Ba tháng đầu phổi lớn rất nhanh + Trẻ 8 tuổi phổi lớn gấp 8 lần, người lớn phổi lớn gấp 20 – 22 lần ở trẻ sơ sinh 2 CẤU TẠO CƠ QUAN HƠ HẤP Căn cứ vào nhiệm vụ của từng phần, người ta chia cơ quan hơ hấp làm 2 phần + Đường hơ hấp dẫn khí vào phổi và từ... ĐM,TM,Thần kinh, và mơ liên kết đàn hồi + Từ các phế quản tiểu thuỳ phân chia thành các ống nhỏ, mất dần cấu tạo sụn chủ yếu là sợi cơ trơn và sợi đàn hồi + Trong tiểu thuỳ phổi, phế quản tiểu thuỳ lại phân chia nhỏ thành tiểu phế quản tận (bronchioli terminales), mỗi tiểu phế quản tận lại phân chia thành các tiểu phế quản thở (brochioli respi ratori) có các ống dẫn túi phổi (ductuli alveclares)thơng... nên.Các thuỳ này có các ống dẫn chất tiết đổ vào 1 ống chung ở đầu tuỵ gọi là ống tuỵ Ống tuỵ cùng với ống dẫn mật đổ các chất tiết vào tá tràng Ngồi ống tuỵ còn có ống dẫn phụ đổ vào tá tràng Qua 1 lỗ trên gai nhỏ (Hình dưới là hình Tuyến tuỵ và tá tràng ) - Bên cạnh các thuỳ nhỏ làm nhiệm vụ tiết dịch tiêu hố , tuỵ còn có các nhóm tế bào sáng màu hơn gọi là đảo tuỵ tiết ra insulin ngấm thẳng vào máu... cơ tương có tơ cơ -Trong mô cơ có nước, chất diện giải, ATP, glycogen, lipid, protein, myoglobin( nhờ chất này mà cơ có màu đỏ -Mô cơ có 3 loại: +Cơ vân +Cơ trơn +Cơ tim I/ CƠ VÂN -Bám vào xương nên gọi là cơ xương -Chi m tỉ lệ cao khoảng 42 % trọng lượng cơ thể, -Đặc điểm có vân ngang -Co rút mạnh, nhanh, liên tục, theo ý muốn -Cơ nằm ở chi trên, chi dưới và bao bọc toàn thân 1/ Cấu tạo sợi cơ -Gồm... nằm dưới cơ hồnh , từ các chi dưới và từ các tạng trong khoang bụng và vùng chậu hơng chuyển về _ Thường thì tĩnh mạch xắp xếp gần giống như động mạch , đi kèm với các động mạch lớn có các tĩnh mạch tương ứng và cùng tên gọi với các động mạch này ở chi trên và chi dưới kèm theo mỗi động mạch thường có 2 tĩnh mạch , các tĩnh mạch này đều có van à giúp máu ln chảy theo 1 chi u _ Trong hệ tĩnh mạch... bào sáng màu hơn gọi là đảo tuỵ tiết ra insulin ngấm thẳng vào máu - Nhờ vậy tuỵ có 2 chức năng độc lập: Chức năng ngoại tiết và chức năng nội tiết 2 Gan: (Hình gan và ống dẫn mật) Gan là 1 tuyến lớn nhất của cơ thể , có màu nâu sẫm ,trọng lượng trung bình là 1200g.Ngồi nhiệm vụ tiết ra mật để tiêu hố thức ăn lipit còn tham gia vào các q trình đồng hố protein,gluxit và lipit, đồng thời là nơi trung... thể,nơi tiêu huỷ các hồng cầu già và là kho dự trữ glycogen - Gan có 2 mặt : mặt trên lồi tròn chia làm 2 thuỳ khơng đều nhau Mặt dưới cong lõm ,có 3 rãnh chia gan thành 4 thuỳ :Thuỳ trái ,thuỳ phải,thuỳ vng,thuỳ đi - Ở phía trước của mặt dưới gan có hố chứa túi mật.Gan được bao bọc bởi 1 bao liên kết ăn sâu vào ganchia gan thành nhiều tiểu thuỳ gan Ở giữa tiểu thuỳ có tĩnh mạch gan nhỏ ,các mạch này hợp... theo chi u từ trên xuống dưới giúp thức ăn được chuyển động và thấm dịch vị Độ a xit của dịch vị càng tăng,co bóp càng mạnh 5 RUỘT NON:( Xem hình bên dưới) a Cấu tạo của ruột non: Ruột non là đoạn giữa dài nhất ống tiêu hố trung bình trên dưới 6m.Ruột non được chia thành 3 đoạn chính : - Tá tràng là đoạn đầu của ruột non dài khoảng 20cm.Tá tràng thơng với dạ dày ở mơn vị và tiếp nhận dịch tiêu hố tiết. .. phần cuối của hồi tràng Do niêm mạc bị kích thích các tuyến tăng dịch tiết Kết quả là ruột bài tiết một lượng dịch rất lớn để cuốn đi những tác nhân gây bệnh xuống phía hậu mơn 1 ĐẠI CƯƠNG VỀ CƠ QUAN HƠ HẤP 1.1 Ý nghĩa cũa cơ quan hơ hấp Q trình trao đổi chất của cơ thể sống gồm đồng hố và dị hố + Dị hố phân huỷ các chất hữu cơ để giải phóng năng lượng cần thiết cho mọi hoạt động sống của cơ thể đồng . Có thể chia bộ xương người làm 3 phần chính: 1. Xương đầu ( hộp sọ). 2. Xương thân( xương cột sống, xương sườn,xương ức). 3. Xương chi: chi trên và chi dưới. tạo nên chất tiết: có 3 loại. - Tuyến toàn vẹn: sau khi tiết ra chất tiết thì tuyến vẫn còn nguyên vẹn (tuyến t). - Tuyến toàn tuỷ: tất cả chất tiết ra ngoài