Khoá luận tốt nghiệp Phần mở đầu Lý chọn đề tài Như hầu hết thể loại văn học trung đại khác, truyện truyền kỳ không khai sinh Việt Nam, mảnh đất màu mỡ thực hợp thổ nhưỡng để phát triển cách rực rỡ Với câu chuyện u linh, chích quáitruyện truyền kỳ mở bước phát triển cho văn xuôi tự Việt Nam hai phương diện nội dung nghệ thuật Bước phát triển đánh dấu Thánh Tông di thảo tương truyền Lê Thánh Tông Truyền kỳ mạn lục Nguyễn Dữ Không phải ngẫu nhiên mà PGS TS Nguyễn Đăng Na lại dành cho Thánh Tông di thảo Truyền kỳ mạn lục tình cảm đặc biệt, ông cho người sáng tác hai tác phẩm phóng thành công tàu văn xuôi tự vào quỹ đạo nghệ thuật, văn học lấy người làm trung tâm phản ánh [6, 24] Sở dĩ đến với giới truyền kỳ Lê Thánh Tông Nguyễn Dữ mở ra, đưa người đọc phiêu diêu giới huyền ảo bốn cõi không gian vừa phi quảng tính, vừa vô định hướng hành trình thời gian phi tuyến tính với độ đàn hồi ảo hoá co tám thập kỷ vào năm từ nhảy khứ kiếp trước bước sang t­¬ng lai kiÕp sau Trong thÕ giíi trun kú, ng­êi đọc tiếp xúc với nhân vật xuất tưởng tượng Nam Tào, Bắc Đẩu, thánh thần, tiên phật, ma vương, quỷ dữ, tướng Dạ Xoa, tinh loài vật (động vật thưc vật) hữu thành người, biến huyễn khôn lường tiếp xúc với kiếp người trầm luân khổ ải sống quanh ta Đó giới vừa hư vừa thực, có thấp hèn cao thượng, có ma thánh, có quỷ tiên, đồng thời có sinh hoạt thường ngày, ân, tình dục, ghen tuông, đố kỵ, lọc lừa [6, 24] Nguyễn Văn Hải K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Với sức hấp dẫn đặc biệt vậy, truyện Lê Thánh Tông Nguyễn Dữ thực hút nhiều hệ nhà nghiên cứu, độc giả yêu văn chương ngoại lệ Là sinh viên sư phạm, lựa chọn đề tài cần thiết, qua xây dựng đường khoa học, phục vụ đắc lực cho việc tìm hiểu Thánh Tông di thảo truyền kỳ mạn lục nói riêng, truyện truyền kỳ nói chung Nhận thấy sức hấp dẫn đặc biệt Thánh Tông di thảo truyền kỳ mạn lục, cộng với yêu cầu nghề giáo viên tương lai, đến thực đề tài: Mô típ duyên kỳ ngộ qua số thiên truyện Thánh Tông di thảo truyền kỳ mạn lục Đây đề tài hay khó, vậy, trình triển khai đề tài chắn không tránh hạn chế thiếu sót Chúng tiếp tục tìm hiểu sâu vấn đề đường học tập nghiên cứu Lịch sử vấn đề Trong lịch sử nghiên cứu, giá trị nội dung nghệ thuật Truyền kỳ mạn lục nhà nghiên cứu tìm hiểu cách sâu sắc, có hệ thống Riêng Thánh Tông di thảo tính chất phức tạp tác giả niên đại đời tác phẩm nên công trình nghiên cứu dừng lại số lượng khiêm tốn Văn học trung đại Việt Nam, đặc biệt văn xuôi tự hình thành phát triển từ văn học dân gian mà mô típ phương diện nghệ thuật quan trọng Đặt hai tác phẩm mối quan hệ mật thiết với Văn học dân gian, có vài nhà nghiên cứu, nhận định, người viết ®­ỵc sù gỵi ý trùc tiÕp tõ mét sè nhËn định Trên Tạp trí văn học số 11/1968 Bùi Văn Nguyên viết Truyền kỳ mạn lục có nhận định: Tuy viết chữ Hán qua nghệ thuật truyền kỳ, Nguyễn Văn Hải K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp tác phẩm ông đượm màu sắc dân gian rõ rệt ông khéo léo khai thác đề tài dân tộc, đặc biệt ý đến truyền thuyết dân gian ông nhấn mạnh: Các tác giả văn học nhiều nước mượn đề tài cốt truyện văn học dân gian nước hay nước khác để xây dựng tác phẩm chuyện lạ Đinh Gia Khánh, xem xét Thánh Tông di thảo hai yếu tố vay mượn sáng tạo tác giả từ văn học dân gian: Các tác giả vay mượn mô típ tình tiết, chí kết cấu từ kho truyện dân gian, tiếp thu từ đề tài nội dung, từ kho tư liệu Hán học lại từ mà sáng tác phóng tác truyện [17, 102] Năm 1997, nghiên cứu phát triển mô típ từ văn học dân gian đến văn xuôi tự sự, Nguyễn Đăng Na có nhìn khái quát: Văn xuôi tư không hoàn toàn đoạn tuyệt với truyện dân gian, cần phải dựa vào mô típ dân gian để xây dựng nên loại truyện khác với truyện dân gian chất Người ta gọi trình văn học hoá truyện dân gian [6, 40]; nghệ thuật mô típ thụ thai thần kỳxuống thuỷ phủ, lên trời, người đẹp có giọng hát hay, duyên kỳ ngộ, người đẹp đẳng cấp yêu người xấu đẳng cấp sở cho loại hình truyện loại giai đoạn truyện truyền kỳ [6, 23] Năm 1999, tiếp cận Thánh Tông di thảo Truyền kỳ mạn lục góc độ thi pháp học Trần Đình Sử có nhận xét rằng: Cái gọi truyền kỳ chủ yếu kỳ tình yêu nam nữ, gới thần linh ma quỷ Các mô típ người lấy tiên, người lấy ma, người có phép biến hoá, nhiều truyện đóng khung giấc mơ, kỳ ngộ, trò truyện [16, 351] Nhìn chung nhận định thống cho truyện truyền kỳ có vay mượn sáng tạo việc sử dụng mô típ mang nguồn gốc Nguyễn Văn Hải K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp văn học dân gian nước Tuy nhiên, nhận định dừng lại việc đề xuất, điểm qua mà chưa sâu vào khai thác vấn đề mô típ truyện truyền kỳ nói chung Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục nói riêng, đặc biệt mô típ duyên kỳ ngộ Khoảng trống xuất phát từ xu hướng sâu vào khai thác khuynh hướng nội dung, tìm tòi giá trị biểu đạt mặt xã hội nghiên cứu văn học thời sáng tác văn xuôi tự trung đại chứa đầy yếu tố phức tạp mang đặc thù riêng biệt Tuy nhiên, nghiên cứu định hướng quý báu giúp có nhìn đắn tác phẩm, tự tin triển khai đề tài khoá luận: Mô típ duyên kỳ ngộ qua số thiên truyện Thánh Tông di thảo Truyền kỳ mạn lục đối tượng, Phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu đề tài số thiên truyện sử dụng mô típ duyên kỳ ngộ hai tác phẩm Thánh Tông di thảo tương truyền Lê Thánh Tông Truyền kỳ mạn lục Nguyễn Dữ Xuất phát từ đặc trưng văn học trung đại có tính dị bản, để thuận lợi cho việc nghiên cứu, đề tài chọn văn Thánh Tông di thảo Nguyễn Bích Ngô - NXB VH Viện Văn Hoá phát hành 1963, văn Tiễn đăng tân thoại, Truyền kỳ mạn lục Trúc Khê, Ngô Văn Triện dịch, Trần Thị Băng Thanh giới thiệu chỉnh lí - NXB VH, Hà Nội 1999 Đây văn nhiều người biết đến thường đa số nhà nghiên cứu văn học có uy tín sử dụng 3.2 Phạm vi nghiên cứu Với đề tài này, luận văn sâu tìm hiểu số thiên truyện Thánh Tông di thảo Truyền kỳ mạn lục Từ đánh giá Nguyễn Văn Hải K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp thành công hạn chế hai tác phẩm hai phương diện nội dung nghệ thuật Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu đề tài này, người viết sử dụng phương pháp cụ thể sau: Phương pháp khảo sát, thống kê nhằm tìm tổ hợp thiên truyện có sử dụng mô típ duyên kỳ ngộ Phương pháp so sánh nhằm nét khác biệt nội dung nghệ thuật thiên truyện, đặc biệt mô típ duyên kỳ ngộ Phương pháp phân tích nhằm hay đẹp giá trị nội dung nghệ thuật thiên truyện hai tác phẩm Ngoài ra, người viết sử dụng phối hợp số phương pháp nhằm đạt hiệu tốt cho khoá luận Nguyễn Văn Hải K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Phần nội dung Chương 1: vài nét tác giả tác phẩm 1.1 Thánh Tông di thảo 1.1.1 Tác giả Là tác phẩm đời từ sớm, trải qua trăm năm với biến cố thăng trầm lịch sử, Thánh Tông di thảo coi nghi án văn chương chưa có kết luận cuối tác giả niên đại đời tác phẩm Năm 1958, Nguyễn Đổng Chi nói Thánh Tông di thảo Sơ thảo lịch sử văn học Việt Nam - 2, đặt vấn đề tác giả tác phẩm Ông khẳng định: Sách phần đáng ngờ ngụy thư từ trước chưa có tài liệu nói nay, chưa có chứng cớ đích xác Lê Thánh Tông? Những điểm nghi vấn ông nêu sở cho nhiều người quan tâm nghiên cứu Thánh Tông di thảo Năm 1963, lần Thánh Tông di thảo mắt công chúng dịch Nguyễn Bích Ngô Hai nhà nghiên cứu Lê Sĩ Thắng, Hà Thúc Minh lời giới thiệu tác phẩm tổng hợp ba loại ý kiến xung quanh vấn để tác giả, năm sáng tác tác phẩm Những ý kiến tương đồng với nhận định Nguyễn Đổng Chi băn khoăn trăn trở giới nghiên cứu quan tâm đến tác phẩm Một số nhà nghiên cứu vào lối xưng hô sách (dùng đại từ nhân xưng dư = tôi) cho cách gọi phù hợp với cách xưng hô Lê Thánh Tông Thiên Nam dư hạ, mà Thiên Nam dư hạ xác định Lê Thánh Tông nên khẳng định Thánh Tông di thảo Lê Thánh Tông Một số nhà nghiên cứu khác dựa việc tác phẩm sử dụng tên địa danh Hà Nội xuất Duyên lạ xứ Hoa, tên học vị (phó bảng cử Nguyễn Văn Hải K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp nhân) xuất sau đời Lê Thánh Tông; kiện lịch sử nạn lụt năm Quý Tỵ, việc ông vua không vị Thái tử bao giờ, việc đôi chỗ chứng tỏ tác giả có mâu thuẫn tư tưởng, văn phong số thiên truyện yếuđi đến khẳng định tác phẩm Lê Thánh Tông sách xuất vào cuối đời Nguyễn, có khả sau năm Quý Ngọ (1893) Lại có nhà nghiên cứu dựa văn phong số thiên truyện mang khí thiên tử, số truyện khác có nội dung tư tưởng xa lạ với tư tưởng Lê Thánh Tông, nội dung mang tư tưởng phản ánh thời thịnh trị triều đại Lê Sơ, đến kết luận Thánh Tông di thảo có số truyện Lê Thánh Tông, số truyện người đời sau viết thêm vào Như vậy, vấn đề tác giả năm đời Thánh Tông di thảo đến tồn nghi ngờ, giả thiết chưa thể lý giải không tìm chøng cø thut phơc ®Ĩ ®i ®Õn kÕt ln ci vấn đề Với tình hình nay, chờ đợi chứng khoa học chắn, coi toàn Thánh Tông di thảo sáng tác Lê Thánh Tông, số thiên truyện sáng tác ông vua tài Đây sở quan trọng để tìm hiểu tác phẩm qua khẳng định giá trị tác phẩm tài sáng tạo tác giả Trên sở giả thuyết nêu trên, vào tìm hiểu số nét tác giả Lê Thánh Tông Lê Thánh Tông sinh 25/7/1442, mÊt 3/3/1497 Ng­êi ®êi tõ x­a ®Õn vÉn biết đến Lê Thánh Tông ông vua anh minh vị vua 11 triều đại phong kiến Việt Nam Lúc nhỏ Lê Thánh Tông có tên Hạo, sau đổi tên Tư Thành, miếu hiệu Thánh Tông Hoàng đế, ông vua thứ triều Lê Lê Thánh Tông lên từ năm 18 tuổi, trị đất nước 38 năm trải niên hiệu Quang Thuận (1460 - 1470) Hồng Đức (1470 - 1497) Sử gia Ngô Sĩ Liên đánh giá: vị vua có tư chất sáng ngời thần sắc anh dị, tuấn tú, sáng suốt, chững chạc (Đại Việt sử kí toàn thư) Sống Nguyễn Văn Hải K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp thời kỳ lịch sử đầy biến động với tài tâm huyết Lê Thánh Tông tạo nên xã hội thịnh trị bậc thêi kú lÞch sư phong kiÕn ViƯt Nam D­íi triều đại ông trị vì, quốc thái dân an, khắp thôn ngõ hẻm không tiếng oán sầu, việc học hành kẻ sĩ trọng nên có 501 người đỗ tiến sĩ Bản thân Lê Thánh Tông gương sáng cho quần thần nhân dân noi theo Không bậc minh quân Lê Thánh Tông bậc danh gia làng bút Ông yêu thích say mê sáng tác văn chương Ông coi vị chủ soái Tao đàn nhị thập bát tú Lê Thánh Tông sáng tác nhiều, tác phẩm ông đánh giá cao Dù viết đề tài thiên nhiên đất nước hay vấn đề văn hoá xã hội, Lê Thánh Tông thể lòng dân nước Chúng ta kể đến số tác phẩm Lê Thánh Tông như: Anh hoa hiếu trị, Châu thắng trướng, Minh lương cẩm tú, Quỳnh uyển cửu cavà hàng chục thơ vịnh phong cảnh thiên nhiên khắc vách núi rải rác từ Quảng Ninh đến Thanh Hoá Có thể nói, đời nghiệp Lê Thánh Tông anh hùng ca nhân vật vĩ đại có lịch sử phong kiến nước nhà Một người có học vấn uyên thâm, tinh thông kinh sử, lại người có trực giác nhạy bén, sáng tạo lớn Là nhà cai trị đoán sáng suốt, có tầm nhìn chiến lược lại có kiến văn quảng bác, ông nhân tố quan trọng tạo nên sù h­ng thÞnh cđa x· héi phong kiÕn ViƯt Nam ngót nửa kỉ 1.1.2 Tác phẩm Thánh Tông di thảo gồm 19 thiên truyện chia làm người đời sau sưu tầm đặt tên cho tác phẩm Quyển thượng gồm 13 truyện: Truyện Yêu nữ Châu Mai, Bài kí dòng dõi Thiềm Thừ, Bµi kÝ hai phËt c·i nhau, Trun ng­êi hµnh khÊt giàu, Truyện lạ nhà thuyền chài, Truyện hai gái thần, Phả kí sơn quân, Bức thư muỗi, Duyên lạ xứ Hoa, Trận cười núi Vũ Môn, Lời phán xử cho anh điếc anh mù, Ngọc Nguyễn Văn Hải 10 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp nữ tay chân chủ, Truyện hai thần hiếu đễ Quyển hạ gồm thiên truyện: Truyện chồng dê, Người trần Thuỷ phủ, Gặp tiên hồ Lãng Bạc, Bài kí giấc mộng, Một dòng chữ lấy gái thần Tác phẩm mở đầu lời tựa người vời tư cách tác giả không xưng danh, không đề năm biên soạn, có tác dụng định hướng nội dung tư tưởng cho tác phẩm Hầu hết tác phẩm Thánh Tông di thảo tuân theo kết cấu truyện truyền kỳ: mở đầu giới thiệu nhân vật, diễn bến li kỳ xung quanh nhân vật cuối kết số phận Cuối thiên truyện có lời bàn Sơn Nam Thúc với độ dài ngắn khác nhau, thường cô đọng, hàm súc nhằm bày tỏ thái độ đồng tình tuyệt vấn đề đặt tác phẩm Lời bàn có ý nghĩa hướng người đọc vào nội dung cốt lõi thiên truyện đồng thời đề cao tác phẩm phương diện nghệ thuật, coi tài sản vô giá Lê Thánh Tông gửi lại cho hậu Lời bàn đánh dấu ý thức phê phán tác giả, bên cạnh sáng tác văn học có tiến định Như vậy, Thánh Tông di thảo tác phẩm mở đầu trình hoàn thiện thể loại văn học truyện truyền kỳ Đây tác phẩm rũ bỏ lối ghi chép đơn để tiến tới sáng tạo, hư cấu nghệ thuật mở đường cho lối sáng tác văn học 1.2 Truyền kỳ mạn lục 1.2.1 Tác giả Nguyễn Dữ chưa rõ năm sinh năm người Gia Phúc, Hồng Châu xã Đoàn Tùng, huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương Ông trai Nguyễn Tường Phiêu, đỗ tiến sĩ khoa Bính Thìn niên hiệu Hồng Đức 27 (1496) Lúc nhỏ Nguyễn Dữ chăm học, đọc rộng nhớ nhiều, ôm ấp ý tưởng lấy văn chương lối nghiệp nhà Theo Lê Quý Đôn Kiến văn tiểu lơc vµ Bïi Huy BÝch Hoµng ViƯt thi tun, số tựa Truyền kỳ mạn lục sau Nguyễn Dữ có thi hương, đậu hương tiến sau Nguyễn Văn Hải 11 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp thi hội đỗ tam trường có làm tri huyện Thanh Toàn (Bình Xuyên - Vĩnh Phúc) năm Có lẽ đại bất an, bất mãn với kẻ đương quyền phải nuôi mẹ già tròn đạo hiếu, Nguyễn Dữ lui sống ẩn dật từ trải mươi sương không bước chân đến thị thành, viết Truyền kỳ mạn lục để kí thác tâm Không giống Lê Thánh Tông, Nguyễn Dữ để lại tác phẩm Truyền kỳ mạn lục Vũ Khâm Lân đánh giá Thiên cổ kỳ bút Chính Truyền kỳ mạn lục đưa Nguyễn Dữ vào vị trí không nhắc tới đội ngũ tác giả truyện truyền kỳ Việt Nam Ông mệnh danh cha đẻ thể loại truyền kỳ Việt Nam 1.2.2.Tác phẩm Truyền kỳ mạn lục văn hay bậc đại gia (Phan Huy Chú) Tác phẩm gồm 20 truyện chia làm tập, tập truyện Các truyện viết văn xuôi xen lẫn văn biền ngẫu thơ ca Cốt truyện chủ yếu lấy từ truyện lưu truyền dân gian, nhiều trường hợp xuất phát từ truyền thuyết vị thần mà đền thờ (đền thờ Vũ Thị Thiết Hà Nam, đền thờ Nhị Khanh Hưng Yên đền thờ Văn Sĩ Thành Làng Gối - Hà Nội) Tác phẩm mở đầu lời tựa nói tài năng, phẩm chất tác giả đồng thời nêu nên giá trị tư tưởng tác phẩm Kết thúc thiên truyện có lời bình (trừ truyện số 19 - Cc nãi chun ë Kim Thoa) Kh¸c víi lời bàn Sơn Nam Thúc Thánh Tông di thảo, lời bình truyện Truyền kỳ mạn lục không bàn đến nghệ thuật văn chương mà chủ yếu bµn vỊ néi dung ý nghÜa t­ t­ëng cđa trun Có thể nói, lịch sử văn học Việt Nam, Lê Thánh Tông Nguyễn Dữ có công lao lớn việc đánh dấu bước phát triển văn học trung đại, hoàn toàn đoạn tuyệt với trình văn học hoá dân gian cha đẻ thể loại truyện ngắn theo nghĩa Từ Lê Thánh Tông đến Nguyễn Dữ khoảng cách lịch sử không bao xa có thay đổi Nguyễn Văn Hải 12 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp điều nên lâm vào bi kịch Truyện mở không gian lạ, nhân vật không đường thời gian thực không đường thời gian ảo Cho nên vang vọng lòng người đọc gấp lại trang sách câu hỏi: Nhân vật đâu, đâu? Như vậy, với yếu tố kỳ ảo, mô típ duyên kỳ ngộ góp phần mở toang cánh cửa không gian, thêi gian trun trun kú t¹o cho trun mét dư địa rộng rãi từ cõi thực đến cõi tiên, từ không gian xác thực đến không gian siêu thực Thế giới thực mặt đất mênh mông nơi người đời thường sinh sống Chính giới này, nhiều kỳ ngộ diễn (Truyện Cây gạo, Cuộc kỳ ngộ trại Tây) Ngoài không gian thực, địa hạt truyện truyền kỳ mở rộng cõi lung linh huyền ảo Đây cõi khác xa víi thÕ giíi trÇn tơc: cã thĨ bång bỊnh biển cả, ẩn chốn sơn lâm.Tại nơi đây, còng cã rÊt nhiỊu cc kú ngé x¶y khiÕn nhân vật trần gian có đổi đời Có thể nói, yếu tố kỳ ảo tạo nên søc hÊp dÉn bỊ nỉi còng nh­ bỊ s©u cho thiên truyện Ngoài ý nghĩa quan trọng không gian, thời gian, mô típ duyên kỳ ngộ góp phần lựa chọn kiểu nhân vật thiên truyện Để bước vào kỳ ngộ người giới thực phải có mã phù hợp với nhân vật giới khác Từ Như Hàn cho rằng: trời đất có kỳ nhân sinh kú sù, cã kú sù míi sinh kỳ văn Một nhân vật bình thường giới thùc t¹i khã cã thĨ t¹o mét cc kú ngộ, cho dù gặp gỡ người trần tục vốn người với người sống để yêu nhau.Tính chất kỳ lạ gặp gỡ có nhờ vào đối tượng gặp gỡ Các nhân vật thuộc giới cô gái thần sắc huyền diệu, quyến rũ yêu đương Thế giới nhân vật đời thực trang nam nhi vốn xuất thân dòng dõi cửa Khổng sân Trình, để có kỳ ngộ nhiều họ mang tư tưởng phi Nho Giáo, duyên với Lão Trang bồng bột, tự say đắm yêu đương Nguyễn Văn Hải 39 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Mô típ duyên kỳ ngộ dẫn đến việc xây dựng kiểu nhân vật câu chuyện tình Họ hầu hết tài tử giai nhân Chàng nho sinh tài tử đa tình Nàng giai nhân tuyệt sắc, yêu đương say đắm Tuy nhiên, cách xây dựng nhân vật truyện lại có khác Truyện Duyên lạ xứ Hoa lµ cc kú ngé cđa Chu Sinh vµ Méng Trang Chu Sinh nho sĩ xuất thân từ đứa trẻ mồ côi lớn lên đỗ đạt làm quan, phong tướng cầm quân diệt giặc Mộng trang vốn công chúa nước Bướm xinh đẹp; Cuộc kỳ ngộ trại Tây gặp gỡ chàng Hà Nhân hay chữ giỏi thơ với hai ả hồn hoa Đào, Liễu xinh đẹp mà đa tình; Một dòng chữ lấy gái thần gặp gỡ cô gái nhà thần với anh đồ nho nghèo Cô gái xin chữ ký mà chủ động tình duyên; Truyện Từ Thức gặp tiên, người đọc bắt gặp hình ảnh quan huyện tính tình phóng đãng, treo ấn từ quan tìm đén chốn bồng lai tiên cảnh kết duyên người đẹp Hầu hết nhân vật truyện bộc lộ nét tài tử làm thơ, hoạ vần đặc biệt si tình đa tình Ngoài nho sĩ thuộc kiểu nhân vật tài tử thiên truyện nêu trên, truyện Cây gạo lại xuất hình ảnh chàng lái buôn si mê đắm đuối yêu đương Trong Truyện lạ nhà thuyền chài hình ảnh chàng Thúc Ngư bỏ cửa bỏ nhà không học hành thi cử không tuân theo dạy bảo cha mẹ tìm hạnh phúc cho Cuối gặp Ngoạ Vân gái thuỷ phủ kết duyên Châu Trần Như nói, muốn có kỳ ngộ cần phải có nhân vật đặc biệt Ngoài chàng trai tài tử đa tình cõi thực, cần phải xuất nhân vật thuộc giới thần tiên, cỏ cây, hoa Nhìn chung nhân vật đẹp Nàng Mộng Trang qua mắt Chu Sinh lên thật tuyệt sắc: Tuyết hờn thua trắng, ngọc thẹn trong, ngón tay búp măng thon thon, hàm hạt bầu nho nhỏ Nếu gái Dao Đài tiên tren núi Quần Ngọc, trần gian làm có người (Duyên Nguyễn Văn Hải 40 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp lạ xứ Hoa) Cô gái nhà thần tuổi xuân xanh xấp xỉ tới tuần cập kê ngồi cỗ hương xa có hai lão bộc đẩy đến (Một dòng chữ lấy gái thần), xinh đẹp khiến anh đồ thổn thức yêu đương Cô gái Từ Thức lấy vợ tiên Son phấn điểm phớt, nhan sắc xinh đẹp tuyệt vời khiến Từ Thức động lòng thương cảmVẻ đẹp nghiêng nước nghiêng thành cô rạo rực trái tim chàng trai trần tục vốn thèm khát yêu đương Tuy nhân vật thuộc giới thần tiên họ lại hành xử với theo kiểu người Dù cõi tiên phật hay thần ma, hoa bướm họ mang phẩm chất người trần tục Cô gái nhà thần lo cho cha gia đình mà tình nguyện kết duyên anh đồ nghèo Ngoạ Vân trước nguy biến lộ nguyên hình thành cá lớn để cứu gia đình mà không sợ nguy hiểm Tiên nữ Giáng Hương trốn Phù Lai lại vướng duyên trần Nàng ®Õn héi xem hoa råi kÕt duyªn cïng Tõ Thøc trở thành hình ảnh tiên hoá tục thuỷ chung tình nghĩa vợ chồng Chính phẩm chất nhân vật mà câu chuyện yêu đương họ không xa lạ, tạo tin tưởng cho người đọc Xây dựng nhân vật thuộc giới kỳ ảo, tác giả lại có khác biệt cách miêu tả Nhân vật truyện Lê Thánh Tông cho thấy dấu hiệu nguồn gốc xuất thân kỳ lạ Mộng Trang Duyên lạ xứ Hoa: Nhìn kĩ sau lần áo lót sinh thấy bụng Mộng Trang có nhiều ngấn ngang, dấu hiệu loài bướm Ông lão Truyện lạ nhà thuyền chài: cằm có hai râu dài dấu hiệu loài tiên cá Những dấu hiệu đặc biệt khiến nhân vật rõ ràng trước mắt người đọc Khác với Lê Thánh Tông, Nguyễn Dữ xây dựng nhân vật với bí ẩn nguồn gốc Cô gái Từ Thức lấy vợ tiên xuất hội xem hoa vô tình đánh gãy cành hoa bị bắt phạt cô từ đâu đến Mãi sau Từ Thức biết cô tiên nữ Giáng Hương Nàng Nhị Khanh Nguyễn Văn Hải 41 K29D Ngữ văn Khoá ln tèt nghiƯp mèi kú ngé víi Trung Ngé đầy bí ẩn mà tận sau Trung Ngộ biết hồn ma Hai ả Đào, Liễu xuất tình với Hà Nhân khiến chàng ngỡ cô gái trần gian, tỉnh mộng Hà Nhân biết hồn hoa Sù bÝ Èn ngn gèc xt hiƯn cđa nhân vật gợi ham mê khám phá tìm hiểu nhân vật người đọc Điểm khác biệt xây dựng nhân vật hai tác giả cho thấy khả sáng tạo đặc biệt Lê Thánh Tông Nguyễn Dữ Qua số thiên truyện Thánh Tông di thảo Truyền kỳ mạn lục, người đọc thấy thấp thoáng hình ảnh tác giả Duyên lạ xứ Hoa qua nhân vật Chu Sinh, ta thấy thấp thoáng hình ảnh ông vua Lê Thánh Tông Đó hình ảnh người theo Nho học, nắm tay địa vị tối cao lại thích tự phóng khoáng, từ bỏ cao sang ®Ĩ trë vỊ víi së ngun cao q cđa m×nh Qua hình ảnh Từ Thức Từ Thức gặp tiên, người ta thấy bóng dáng nhà nho Nguyễn Dữ Hình ảnh Từ Thức - quan tri huyện không số lương năm đấu gạo mà buộc danh lợi, sẵn sàng từ bỏ trốn quan trường mà sống sống thảnh thơi thơ túi rượu bầu Chàng thoát lên tiên ngao ngán lại trở cõi trần tâm trạng bế tắc bất lực Phải hình ảnh Nguyễn Dữ dù từ quan bất mãn với thời lòng chĩu nặng nỗi buồn Như vậy, mô típ duyên kỳ ngộ có tác dơng lín viƯc x©y dùng nh©n vËt trun Từ nhân vật khác thường đó, có kỳ ngộ, nảy sinh kỳ duyên tạo thiên truyện có câu chuyện tình thực hấp dẫn bạn đọc 3.3 Vai trò mô típ duyên kỳ ngộ việc thể đề tài, chủ đề Nguyễn Văn Hải 42 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Đề tài khái niệm loại tượng đời sống miêu tả phản ánh trực tiếp sáng tác văn học Đề tài phương diện khách quan tác phẩm, chủ đề vấn đề bản, vấn đề trung tâm tác giả nêu lên đặt nội dung cụ thể tác phẩm văn học [9, 96] Ngoài việc tác động gián tiếp đến đề tài chủ đề qua vai trò cốt truyện không gian thời gian nhân vật, mô típ duyên kỳ ngộ góp phần thể tư tưởng chủ đề tác phẩm Thánh tông di thảo Truyền kỳ mạn lục tác phẩm có nhiều chủ đề: ca ngợi tình yêu đôi lứa, tình cảm gia đình phẩm chất người phụ nữ, ca ngợi quang cảnh đất nước thái bình thịnh trị vua anh minh, học giáo huấn vấn đề xã hội thiên truyện có mô típ duyên kỳ ngộ nêu xếp vào thiên truyện tình yêu đôi lứa Sáu truyện ngắn: Duyên lạ xứ Hoa, Truỵện lạ nhà thuyền chài, Một dòng chữ lấy gái thần, Từ Thức lấy vợ tiên, Cây gạo, Cuộc kỳ ngộ trại tây có nhiều lớp ý nghĩa đặc sắc có lớp nghĩa trung tâm ứng với mô típ duyên kỳ ngộ có sức lôi hấp dẫn người đọc: khát vọng hạnh phúc giấc mộng đẹp đẽ, thoả nguyện tự phóng khoáng Những gặp gỡ diễn nơi lúc, giới: tiên cảnh, thuỷ cung, hang động thần núi chí khu thành quách hoang tàn thiếu bước chân người cõi thực Những gặp gỡ địa điểm lạ kỳ đó, đối tượng gặp người với tiên, hồn hoa chúa bướm khiến cho thở trần ngập tràn vào cõi tiên vốn tao thoát tục nồng nàn tới tận mây gió cỏ cây, khiến người đọc ngất ngây men say mối tình đẹp mộng, có mộng mộng thật đời chẳng có chuyện xảy Mô típ duyên kỳ ngộ có trở thành đề tài tác phẩm, mà nhà văn thông qua việc miêu tả để thể chủ đề Truyện Duyên lạ xứ Hoa nói mối nhân duyên gặp gỡ thiên định đầy bất ngờ Chu Sinh Mộng Trang, truyện Một dòng chữ lấy gái thần gặp gỡ có lý Nguyễn Văn Hải 43 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp cô gái nhà thần với anh đồ nghèo khiến cho anh đồ có cảm giác có nằm mơ không thấy Đặc biệt Truyện kỳ ngộ trại Tây lấy nhân duyên hò hẹn Hà Nhân hai ả hồn hoa Đào, Liễu làm tâm điểm trần thuật Suốt chiều dài truyện câu chuyện tình tứ, mây mưa thắm nồng hương sắc Hà Nhân hai ả hồn hoa Nhân vật dường sống cảm giác men say tình sa vào tình tiết khác Truyện khép lại lúc tàn đời hoa, duyên đẹp Hà Nhân với hai hồn hoa tan Chµng trë vỊ víi hiƯn thùc sù ngì ngàng: hóa chuyện trước mộng ảo Xây dựng mối duyên kỳ ngộ người trần nhân vật thuộc giới khác phản ánh khát vọng đẹp người xưa Dân gian có câu Đẹp tiên Cái đẹp ước muốn, cảm hứng bất tận giới loài người Đã người thích đẹp, muốn đẹp mà đẹp phải đẹp tiên Nhưng tiên có sống sống trần gian bụi bặm, họ nhau, bảo thoát lên tiên (Giấc mơ lên cung trăng Cuội để gặp Hằng Nga nói hộ ước muốn bao người) Giấc mơ lên tiên ­íc mn cđa bao ng­êi nhÊt lµ bËc vua chóa §­êng Minh Hoµng ngµy x­a giÊc méng th­êng thÊy tiên Các bậc vua chúa thèm khát trường sinh luyện linh đơn mà thành tiên sống sống tiên Nhưng giấc mơ lên tiên đâu dành cho vua chúa hay đệ tử phái Trang Chu mà bồng bềnh giấc ngủ anh học trò nghèo, chàng nông dân lực điền Chu Sinh giấc ngủ nơi nhà rách nát mơ gặp nàng Mộng Trang, lạc vào xứ Hoa nước bướm biết duyên kiếp Thúc Ngư lạc vào vùng đất tiên cá kết duyên người đẹp anh đồ nghèo bước vào giới thần núi tìm gặp kết duyên người đẹp thoả nguyện trăm năm Chàng Từ Thức đường du ngoại ngắm cảnh sơn thuỷ hữu tình lạc vào động tiên sống sống bồng lai tiên cảnh, non xanh nước biếc Lê Thánh Tông Nguyễn Dữ nhân vật lên tiên gặp tiên, lấy Nguyễn Văn Hải 44 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp tiên Mỗi người lên tiên kiểu muôn hình muôn vẻ Giấc mơ lên tiên, lấy tiên, sống sống tiên thực khác hẳn với nguyện vọng lên cõi Niết bàn nhà Phật trái hẳn với tư tưởng Khổng giáo Tề gia trị quốc bình thiên hạ Con đường lên tiên nhiều thú vị, hết từ lạ sang lạ khác Nhân vật tự thoải mái cõi tiên ăn chay niệm phật khổ hạnh đệ tử Phật giáo tu thân đắc đạo để lên cõi Niết bàn Lê Thánh Tông Nguyễn Dữ cho nhân vật gặp tiên nhân vật trần lấy tiên Mọi thoăn khiến người trần ngạc nhiên đến chóng mặt Để làm điều không nhờ đến trợ giúp đắc lực mô típ duyên kỳ ngộ có tác dụng hoà trộn, mọc nối, ghì siết, thâm nhập hai giới thần tiên hư thực để tạo nên thay đổi mẻ cho sống trần Chốn trần tục nhờ góp măt hồn hoa, bướm trắng mà trở lên bớt khô cằn Ngược lại, tiên nữ hồn hoa hít thở không khí trần gian tươi mát mà thêm hữu tình hữu ý, thêm lung linh huyền diệu Nhờ kỳ ngộ mà hình ¶nh hai thÕ giíi h­ thùc cã sù bỉ sung cho tạo nên vẻ đẹp huy hoàng, hấp dẫn cho trang văn Thánh Tông di thảo truyền kỳ mạn lục Các nhà văn trung đại không theo lễ nghi đời thường mà theo phép tắc văn chương Văn học phản ánh thực sống Tiếng nói nhà văn quan niệm cho thời đại, hệ, giai cấp Lê Thánh Tông Nguyễn Dữ dù muốn hay không khó thoát khỏi định kiến xã hội đương thời Mô típ duyên kỳ ngộ tạo lên thiên truyện tràn ngập hương vị tình yêu, khía cạnh định thấy tư tưởng phê phán nhân vật truyện tác giả Con người từ xưa tới vốn coi trọng công danh nghiệp Văn chương trung đại thường xuất hình ảnh trang nam nhi đại trượng phu dòng dõi cửa Khổng sân Trình, sớm khuya đèn sách, lấy nghiệp kinh bang Nguyễn Văn Hải 45 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp tế làm đầu Không công danh thời nát với cỏ (Nguyễn Công Trứ) Kẻ làm trai phải tỏ rõ chí người quân tử tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ Còn người phụ nữ, họ phải giữ vững phẩm chất công, dung, ngôn, hạnh Và đặc biệt quan hệ nam nữ Nam nữ thụ thụ bất thân, không tự yêu đương, tìm hiểu Xây dựng nhân vật truyện, tác giả phần thể tư tưởng chủ đề tác phẩm: phê phán người ham mê dục vọng Hà Nhân chàng trai trẻ vốn dòng Nho gia hăm hở đường khoa hoạn, mà yêu đương say đắm mà quên việc học hành, lỡ dở công danh nghiệp (Cuộc kỳ ngộ trại Tây) Thúc Ngư bỏ việc học hành mải mê tìm hạnh phúc cá nhân Anh ta có quan điểm Trong sách cá, lời nói lại đem đánh cá cá học làm gì? Những tư tưởng hòan toàn xa lạ với quan điểm nho sĩ phong kiến vốn trọng chữ nghĩa đức Thánh hiền (Chuyện lạ nhà thuyền chài) Trình Trung Ngộ vốn anh lái buôn yêu đương đà mà phải bỏ mạng trở thành hồn ma tác oai tác quái dân lành khiến nhân dân oán hận, đạo sĩ phải tay trừ diệt (Truyện gạo) Chàng Từ Thức Từ Thức lấy vợ tiên sẵn sàng từ bỏ chốn quan trường, phiêu du cho thoả chí non xanh nước biếc Cách hành xử nhân vật khác hẳn với tư tưởng quan điểm người đương thời vốn coi trọng việc học hành thi cử để lập công danh nghiệp Bên cạnh đó, hầu hết thiên truyện phản ánh khía cạnh không bình thường thành công bước đường công danh nghiệp nhân vật Họ nho sĩ lười việc đèn sách lại có kết cục có hậu: đỗ đạt làm quan Chàng Chu Sinh Truyện lạ xứ Hoa thiên tư sáng tính tình rÊt l­êi Nhµ chó vèn nghÌo thÕ mµ Chu Sinh chẳng chịu làm Chàng sáng đến trường học, tối vỊ nhµ n»m kho, vËy mµ chØ qua mét giÊc chiêm bao giúp đỡ người thân giới bên mà vinh quy quyền cao chức trọng Chàng Thúc Ngư Nguyễn Văn Hải 46 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp mải miết chơi bời, bỏ nhà cửa, bỏ học hành mà lại tìm vợ đẹp ý Những điều trái với quy luật tư dân gian: Có làm có ăn, Không dưng dễ đem phần đến cho” Bïi Duy T©n thËt cã lý cho r»ng: với Nguyễn Dữ quan điểm đạo bảo vệ lễ giáo phong kiến, nêu lên ý nghĩa tiến toát từ hình tượng nhân vật thường mâu thuẫn tư tưởng tác giả Điều thể dạng lời bình thiên truyện: Cây gạo, Từ Thức lấy vợ tiên, Cuộc kỳ ngộ trại Tây Trong lời bình Truyện gạo, người viết bộc lộ thái độ mình: Than ôi giống ma quỷ từ xa xưa nạn đáng lo cho thiên hạ, kẻ thất phu đa dục thường mắc phải Lời bình phê phán kẻ Trình Trung Ngộ ham mê hương sắc, quen thói du dục mà phải bỏ mạng Đó nạn thiên hạ mà kẻ Trình Trung Ngộ Lời bình Cuộc kỳ ngộ trại Tây Từ Thức lấy vợ tiên mang thái độ chê trách Nho sĩ Lòng trẻ nhiều vật dục dè chừng hay Những bậc quân tử sau để mắt tới liệu thêm bớt, bỏ chỗ ma quái thêm chỗ thường, hại Lời chê trách khuyên răn coi học cho Nho sĩ đương thời sau Nhìn chung lời bình kiểu phản ánh khía cạnh nhà Nho tác giả Nguyễn Dữ ông quan xuất thân từ dòng dõi Nho gia nên khó mà thoát vòng luân lý Lê Thánh Tông ông vua, đấng minh quân nước nhìn vào nên khinh xuất Tất tư tưởng tiến hai ông gửi vào câu chuyện tình duyên người trần với người đẹp thuộc giới bên (hồn hoa, tiên cá) qua lời bình khen chê để thoát khỏi dư luận đương thời Nếu sáng tác Lê Thánh Tông Nguyễn Dữ mà viết người thực việc thực bối cảnh lúc khó lòng xã hội chấp nhận Cho nên thông qua gặp gỡ đầy Nguyễn Văn Hải 47 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp duyên phận thiên truyện, tác giả ký thác vào nhiều tư tưởng tâm mà lễ giáo phong kiến không cho phép Trong thiên truyện, thấy tình duyên phóng khoáng Như phần nói, nhân vật truyện khác lạ với người đời thường theo luân lý tam cương ngũ thường Họ chủ động phá bỏ hàng rào phong kiến ngăn cản, chủ động đến với tình yêu hôn nhân Các gặp gỡ nhân duyên có đặt trước gợi ý giới bên Mức chủ động trượng phu mức độ tự phóng khoáng tình có khác tựu chung lại tự do, say đắm Truyện Duyên lạ xứ Hoa đặt tiền đình hai ông bố Sự đặt đậm màu sắc Nho giáo: cha mẹ đặt đâu ngồi Tuy có đặt theo kiểu người trần lại lạ Tiên hoàng đế tiên quân phò mã có hẹn ước Châu Trần với Nay phò mã 19 tuổi mà công chúa 18 xuân xanh Ta 60 có gái nhỏ này, thànhgia thất lòng mong trai có vợ, gái có chồng ta mãn nguyện Lời Quốc Mẫu mang hàm ý đặt, Chu Sinh việc tuân theo dẫn mộng mà hành Đây hôn nhân theo hôn nhân lễ giáo đời Tuy nhiên, khác với hôn nhân trai gái đời thực chỗ: tưới vào tình tiết ly kỳ huyền ảo, qua giấc mộng khiến cho câu chuyện cổ tích, đặc biệt hồi kết nhân vật theo đường siêu thoát giới bên theo kiểu Trang Chu nên khoáng đạt Qua câu chuyện, tác giả đề cao tư tưởng phóng dật Đạo Gia coi chí tôn vua cảnh lạc thú cõi tiên mức độ đó, người thoát khỏi ràng buộc đời sống trần tục Chu Sinh sẵn sàng từ bỏ vị cao sang để trở với nguyên mình, kiếp sau làm vua nước Bướm Mô típ duyên kỳ ngộ biểu cho hoà hợp Hầu hết nhân vật đến cuối truyện siêu thoát cõi Nguyễn Văn Hải 48 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp tiên nơi đó, kiếp sau họ có dịp hội ngộ tiền duyên kiếp trước, sống sống vĩnh đoàn tụ vĩnh Ngoài Duyên lạ xứ Hoa, truyện: Truyện lạ nhà thuyền chài, Một dòng chữ lấy gái thần, Từ Thức lấy vợ tiên, Truyện gạo, Cuộc kỳ ngộ trại Tây, tìm hạnh phúc, tình yêu cá nhân tự phóng khoáng Nhân vật tự yêu đương say đắm Có tình chủ động chàng trai cõi trần tục, có tình gợi mở từ cô gái giới huyền bí Tất tạo nên câu chuyện yêu đương tự đắm say Thúc Ngư bỏ nhà, bỏ cửa, bỏ bễ viêc học hành để kiếm tìm hạnh phúc Cô gái nhà sơn thần chủ động tìm đến gặp anh đồ nghèo xin chữ ký từ ràng buộc mối nhân duyên kết thành mộng đẹp Hai ả Đào, Liễu chủ động trêu ghẹo chàng Hà Nhân đường học Họ vượt qua lễ giáo phong kiến, đến với khát khao hạnh phúc lúa đôi Thế nhưng, đường kiếm tìm hạnh phúc nhân vật truyện, có lẽ tư tưởng Từ Thức lấy vợ tiên thiết thực Khi người không tìm thấy, không tìm hạnh phúc nơi trần thế, họ lao vào tìm kiếm cõi siêu hình tiên cảnh Chuyện hội ngộ Từ Thức với Giáng Hương dẫn đến tình duyên người trần với tiên nữ xinh đẹp Chuyện lên tiên, lấy vợ tiên Từ Thức thực chất hành trình người tự tìm ý nghĩa sống Nhưng chàng tìm hạnh phúc thiên nhiên diễm lệ không thành! Chàng đến với tình yêu tiên giới không toại nguyện! Cuối chàng đành trở cõi tục thấm thía hết số phận trần gian lạc lõng xa lạ hoàn toàn Như vậy, đường kiếm tìm hạnh phúc người hoàn toàn bế tắc Khởi điểm mặt đất, thoát lên tiên cuối lại quay trở mặt đất Từ vang lên câu hỏi: ý nghĩa sống, ý nghĩa hạnh phúc đâu? Mô típ duyên kỳ ngộ lời giải đáp, sù lùa chän biĨu tr­ng cho sù bõng ngé vỊ mét thÕ giíi hiƯn thùc - hiƯn thùc ®ỉ Và người không bị thúc câu Nguyễn Văn Hải 49 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp hỏi: hạnh phúc đâu, ý nghĩa sống đâu, kỳ ngộ mộng đẹp vỡ tan thành mây khói, đôi uyên ương không rơi vào bi kịch tình yêu Bên cạnh kỳ ngộ say đắm tài tử giai nhân, tình chàng lái buôn Trung Ngộ với hồn ma Nhị Khanh lại gợi cho ta cảm xúc câu chuyện buồn Nguyễn Dữ phóng khoáng miêu tả chuyện tình họ Trình Trung Ngộ Nhị Khanh gặp cầu Khê Liễu, tâm đầu ý hợp đưa xuống thuyền hoạ vần làm thơ, tình mặn mà Cuộc nhân duyên họ thực nhuốm màu kỳ ảo Trung Ngộ biết Nhị Khanh hồn ma Chàng hoảng sợ vô cùng, sinh bệnh chết bên quan tài Nhị Khanh Từ hai hồn ma bên Vào đêm tối trời họ thường dắt đường vừa khóc lóc kể lể hay gây tai hoạ cho người Câu chuỵên gieo vào lòng người đọc nỗi cảm thương cho số phận nhân vật đầy oán trách với hồn ma lang thang Nhị Khanh chết hồn phách siêu thoát niềm khát khao yêu đương tuổi trẻ đòi phải thoả mãn, không chấp nhận số phận cắt ngang vùi dập Đây thực bi kịch tình yêu đôi lứa Đặc biệt Cuộc kỳ ngộ trại Tây, hai giới nhân vật gặp tự yêu đương phóng khoáng, say đắm thoả nguyện không mang màu sắc tôn giáo, triết lý Toàn câu chuyện chuyện tình Hà Nhân hai ả hồn hoa Đào, Liễu Tác giả hai nàng Đào, Liễu chủ động đứng bên tường đổ nhí nhoẻn cười đùa hái ngon, bẻ hoa đẹp mà ném cho Hà Nhân Đó lạ cô gái xã hội phong kiến xưa Còn Hà Nhân trước cảnh liếc mắt đưa tình, ong bướm rập rờn khó cưỡng lại trái tim yêu đương thổn thức, lúc đầu mần ngơ Chàng quên bổn phận Nho sĩ, rủ rê, tán tỉnh hai nàng Họ làm thơ, ân thoả nguỵên mười phần Hà Nhân tìm cách trì hoãn việc cha mẹ xây dựng hạnh phúc cho lý Nguyễn Văn Hải 50 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp phải lập công danh nghiệp Những lời nói Hà Nhân nghe mà thấu tình đạt lý, cha mẹ anh đâu biết thực chất cớ để tiếp tục tình với hai ả hồn hoa say đắm nồng đượm Có thể nói, tình duyên đẹp đốt cháy tâm tư tình cảm người thời trung đại vốn thèm khát yêu đương mà bị lễ giáo phong kiến trói buộc Các nhân vật thuộc hai giới khác chủ động đến với tình yêu, tự yêu đương mà không gặp rào cản Điều xảy với mô hình gặp gỡ hai giới người thực hồn hoa, thực đời Xây dựng mối tình đẹp có tưởng tượng, tác giả muốn khẳng định khát vọng tự yêu đương người xưa Đó biểu tượng cho trở với tính tự nhiên người trỗi dậy người với nhu cầu sống thật với thân dám sống dám yêu Hà Nhân đường kiếm tìm nghiệp,hạnh phúc sau nhớ khoảnh khắc hạnh phúc tuyệt vời nằm cõi mộng Một tình thật từ trái tim, lãng mạn hình thức, cho thấy bảo lưu phát triển tư tưởng thẩm mỹ dân gian Nguyễn Dữ Có thể thấy, sử dụng loại mô típ tác giả lại xử lí theo cách riêng, tác giả cách sử dụng mô típ có khác biệt Nó vừa công thức chung lại có nét riêng mang dấu ấn cá nhân tác giả Cho nên, kỳ ngộ lại có sắc thái hương vị riêng, không lặp lại công thức sáo rỗng Mô típ duyên kỳ ngộ với tư cách phương tiện nghệ thuật biểu nội dung, vừa đề tài phụ vừa giúp phần hiểu rõ nội dung chủ đề tác phẩm Nguyễn Văn Hải 51 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Phần kết luận Nghiên cứu hai tác phẩm Thánh Tông di thảo Truyền kỳ mạn lục công việc lí thú bổ ích Nã gióp chóng ta hiĨu h¬n vỊ trun trun kú nói riêng văn học trung đại nói chung Hơn nữa, dịp người viết thể tiếng nói tri âm độc giả với tác giả văn học Qua việc nghiên cứu trên, tạm thời rút số kết luận sau: Thánh Tông di thảo tác phẩm mở đầu Truyền kỳ mạn lục tác phẩm đánh dấu chín muồi nghệ thuật tự trung đại Việt Nam Riêng Thánh Tông di thảo đến nghi án văn chương chưa có lời phân giải cuối tác giả niên đại đời Mô típ thuật ngữ quen thuộc dùng nhiều lĩnh vực văn học, văn học dân gian Mô típ, đặc biệt mô típ duyên kỳ ngộ khởi đầu từ văn học dân gian chuyển sang văn học viết kết tinh rực rỡ thể loại truyền kỳ, đặc biệt Thánh Tông di thảo Truyền kỳ mạn lục Hai tác giả Thánh Tông di thảo Truyền kỳ mạn lục thành công việc sử dụng mô típ duyên kỳ ngộ để biểu đạt giá trị tác phẩm Nhưng tác giả, mô típ duyên kỳ ngộ lại sử dụng cách linh hoạt, sáng tạo, nhờ mà thiên truyện câu chuyện tình diễm lệ để lại nhiều dư vị cho bạn đọc Với đặc sắc nghệ thuật đó, Thánh Tông di thảo Truyền kỳ mạn lục thực chiếm cảm tình độc giả, trở thành tác phẩm xuất sắc, tiêu biểu cho truyện truyền kỳ Việt Nam Nguyễn Văn Hải 52 K29D Ngữ văn Khoá luận tốt nghiệp Tài liệu tham khảo Lại Nguyên Ân - 150 Thuật ngữ văn học - NXB ĐHQG, Hà Nội 1998 Nguyễn Đổng Chi - Kho tµng trun cỉ tÝch ViƯt Nam (5 tËp) - NXB Văn Sử Địa, Sử học, Khoa học, Hà Nội 1958 - 1963 Nguyễn Tấn Đắc - Truyện kể dân gian đọc type motif - NXB KHXH 2001 Nguyễn Xuân Kính - Thi pháp ca dao - NXB ĐHQG Hà Nội, 2006 Đ.X.Likhachop - Thời gian nghệ thuật tác phẩm văn học - TCVH số 3/1989 Nguyễn Đăng Na - Văn xuôi tự Việt Nam thời trung đại (tập 1) - NXB Giáo Dục, Hà Nội 1999 Nguyễn Đăng Na - Đặc điểm văn học Việt Nam trung đại - Những vấn đề văn xuôi tự - NXB Giáo Dơc, Hµ Néi 1999 Ngun Huy Tù vµ Trun Hoa Tiên - Nhiều tác giả, NXB KHXH, Hà Nội 1997 Từ điển thuật ngữ văn học - Nhiều tác giả, NXB ĐHQG, Hà Nội 1997 10 Tiễn Đăng tân thoại, Truyền kỳ mạn lục - Trúc Khê, Ngô Văn Triện dịch - NXB Văn hoá, Hà Nội 1999 11 Hoàng Tiến Tựu - Văn học dân gian Việt Nam (tập 2) - NXB Giáo Dục, Hà Nội 1996 12 Ngun Ngäc Th­êng - VỊ mèi quan hƯ gi÷a mô típ cốt truyện TCVH số 2/1987 13 Lê Thánh Tông - Thánh Tông di thảo Lê Sĩ Thắng, Hà Thúc Minh giới thiệu - NXB Giáo Dục, Hà Néi 1999 14 R L Riptin - MÊy vÊn ®Ị nghiên cứu văn học cổ phương Đông theo loại hình - TCVH số 2/1974 15 Trần Đình Sử - Thi pháp Truyện Kiều - NXB Giáo Dục, Hà Nội 1999 16 Trần Đình Sử - Mấy vấn đề thi pháp văn học trung đại Việt Nam NXB Giáo Dục, Hà Nội 1999 17 Văn học Việt Nam đầu kỉ thứ X, nửa đầu kỉ XVIII (tập 2) NXB ĐH & THCN, Hà Nội 1979 Nguyễn Văn Hải 53 K29D Ngữ văn ... Chúng coi làm để vào tìm hiểu số thiên truyện Thánh Tông di thảo Truyền kỳ mạn lục mà phạm vi đề tài nêu 2.2 Mô típ duyên kỳ ngộ 2.2.1 Giới thuyết mô típ duyên kỳ ngộ Có thể nói, văn học nói chung... luận: Mô típ duyên kỳ ngộ qua số thiên truyện Thánh Tông di thảo Truyền kỳ mạn lục đối tượng, Phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu đề tài số thiên truyện sử dụng mô. .. Thánh Tông di thảo Truyền kỳ mạn lục Dựa sở nội hàm khái niệm mô típ duyên kỳ ngộ việc tìm hiểu sơ lược văn học Việt Nam, vào khảo sát hai tác phẩm Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục, thấy thiên