Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI KHOA NGỮ VĂN ************** CHU THỊ THANH BÌNH CHÈ THÁI - VỊ THẾ VĂN HÓA VÀ TIỀM NĂNG KINH TẾ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Việt Nam học HÀ NỘI - 2010 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI KHOA NGỮ VĂN ************** CHU THỊ THANH BÌNH CHÈ THÁI - VỊ THẾ VĂN HÓA VÀ TIỀM NĂNG KINH TẾ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Việt Nam học Người hướng dẫn khoa học THS PHÙNG GIA THẾ HÀ NỘI – 2010 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình LỜI CẢM ƠN Tơi xin gửi lời cảm ơn chân thành lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo ThS Phùng Gia Thế - người trực tiếp hướng dẫn bảo tận tình giúp tơi hồn thành khóa luận Tôi xin gửi lời cảm ơn tới tất thầy cô giáo khoa Ngữ văn, đặc biệt thầy cô tổ Lý luận văn học giúp đỡ tạo điều kiện để tơi hồn thành khóa luận Hà Nội, ngày 10 tháng 05 năm 2010 Người thực Chu Thị Thanh Bình Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình LỜI CAM ĐOAN Khóa luận hồn thành hướng dẫn trực tiếp ThS Phùng Gia Thế Tơi xin cam đoan rằng: - Khóa luận kết nghiên cứu, tìm tòi riêng tơi; - Những tư liệu trích dẫn khóa luận trung thực; - Kết nghiên cứu không trùng lặp với cơng trình nghiên cứu cơng bố Nếu sai, tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm Người thực Chu Thị Thanh Bình Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Lịch sử nghiên cứu vấn đề Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu Những đóng góp khóa luận 7 Bố cục khóa luận NỘI DUNG Chương Tổng quan chè / trà 1.1 Khái lược chè / trà 1.1.1 Khái niệm 1.1.2 Phân loại trà 11 1.2 Vài nét nghệ thuật thưởng trà giới 13 1.2.1 Lược sử tục uống trà giới 13 1.2.2 Nghệ thuật thưởng trà số quốc gia 14 1.3 Tình hình sản xuất tiêu thụ chè Việt Nam 18 1.3.1 Sự phát triển chè Việt Nam 18 1.3.2 Hiện trạng sản xuất, chế biến chè 20 1.3.3 Tình hình tiêu thụ chè 21 Chương Vị văn hóa chè Thái 23 2.1 Lịch sử chè Thái Nguyên 23 2.1.1 Nguồn gốc chè Thái Nguyên 23 2.1.2 Lịch sử phát triển chè Thái Nguyên 24 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình 2.2 Hương sắc chè Thái 25 2.2.1 Một số đặc trưng gieo trồng, chăm sóc, thu hoạch chế biến chè 25 2.2.2 Đặc điểm thành phẩm chè Thái 27 2.2.3 Đặc sản chè Tân Cương 28 2.3 Chè Thái văn hóa trà Việt 30 2.3.1 Sơ lược tục uống trà người Việt 30 2.3.2 Chè Thái đối sánh với số danh trà Việt Nam 33 2.3.3 Chè Thái văn hóa trà Việt truyền thống 36 2.3.4 Chè Thái văn hóa trà Việt đại 39 Chương Tiềm kinh tế chè Thái 42 3.1 Điều kiện phát triển chè, ngành chè Thái Nguyên 42 3.1.1 Điều kiện tự nhiên 42 3.1.2 Điều kiện kinh tế – xã hội 44 3.2 Hiện trạng sản xuất, chế biến, kinh doanh chè Thái Nguyên 47 3.2.1 Thông tin chung 47 3.2.2 Hoạt động sản xuất, chế biến kinh doanh doanh nghiệp chè Thái Nguyên 50 3.3 Một số giải pháp nhằm khai thác bền vững có hiệu tiềm kinh tế chè Thái Nguyên 53 KẾT LUẬN 57 TÀI LIỆU THAM KHẢO 60 PHỤ LỤC 63 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài 1.1 Chè (trà) loại đồ uống phổ biến giới Theo thống kê Tổ chức Nông nghiệp Lương thực giới (FAO), có khoảng 40 nước trồng chè lại có 100 quốc gia tiêu thụ chè tồn cầu Tạp chí National Geographic – tạp chí tiếng Mỹ xưng tụng trà sáu thức uống làm thay đổi giới (bia, rượu vang, rượu mạnh, cà phê, trà, Coca cola) Gắn với tục uống trà, người Nhật biết đến văn hóa Trà đạo, nơi triết học hòa quyện thiền mỹ học để tôn vinh hài hòa người với người, người với thiên nhiên Trung Quốc trở nên thêm huyền bí với huyền thoại Trảm Mã trà (trà dày ngựa non), Thanh Nữ trà (trà trinh nữ hái núi, ủ vào vạt áo đem về), Thiết Quan Âm trà (trà mọc từ mí mắt vứt Đạt Ma sư tổ) Nước Anh tự hào văn hóa tea – time, văn hóa trà chiều (afternoon tea), nếp sinh hoạt đài lịch duyệt… 1.2 Việt Nam coi năm vùng nguyên sản chè với tục uống chè tươi có từ lâu đời Thời phong kiến, giai cấp quý tộc, vua chúa, sở thích uống trà Tàu thịnh hành Một vài thập kỷ trở lại đây, thay cho miếng trầu, ấm trà trở thành “đầu câu chuyện” Mỗi có khách đến chơi, việc chủ nhà làm pha trà mời khách Với khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm 3/4 diện tích đất liền đồi núi, thích hợp cho chè sinh trưởng phát triển, Việt Nam hình thành nhiều vùng chè như: vùng chè miền núi, vùng chè trung du trung du miền núi phía Bắc, vùng chè tươi đồng Bắc Bộ tỉnh khu Bốn cũ Ở miền Nam, chè trồng chủ yếu Tây Nguyên (Lâm Đồng, Gia Lai, Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình Kon Tum) Được thiên nhiên ưu đãi, chè Việt Nam cho sản phẩm ngon tiếng chè Shan tuyết, chè B’lao, chè Tân Cương… 1.3 Thái Nguyên tỉnh thuộc trung du miền núi phía Bắc, nước nhắc đến “Thủ gió ngàn” với ATK Định Hóa hay “đất thép” với nhãn hiệu Tisco Không thế, tên Thái Nguyên gần gũi với người nhờ đặc sản chè – đặc sản vào tâm thức người Việt: “Chè Thái, gái Tuyên” Chè Thái, đặc biệt chè Tân Cương bước chinh phục nhiều loại khách hàng tạo dựng thương hiệu có uy tín thị trường ngồi nước 1.4 Lòng yêu mến nhu cầu sử dụng người tiêu dùng giới mở rộng, áp dụng khoa học kỹ thuật – công nghệ vào sản xuất, chế biến khiến chè – trà trở thành mặt hàng xuất có giá trị nước trồng chè như: Ấn Độ, Trung Quốc, Sri Lanka… Ở Việt Nam nói chung Thái Nguyên nói riêng, chè đem lại lợi nhuận kinh tế, đóng vai trò làm giàu cho người nông dân Cùng với tiếng tăm thương hiệu chè Thái, tiềm kinh tế loại đặc sản ngày khai thác cách có hiệu Những hoàn cảnh, điều kiện khiến nghiên cứu chè Thái trở thành yêu cầu mang tính cấp thiết 1.5 Đối với sinh viên chuyên ngành Việt Nam học – ngành nghiên cứu đất nước người Việt Nam, lựa chọn đề tài “Chè Thái – Vị văn hóa tiềm kinh tế” – đề tài mẻ, thiết thực hấp dẫn lựa chọn hợp lý ý nghĩa Lịch sử nghiên cứu vấn đề 2.1 Các tư liệu nước nhà khoa học tự nhiên, sử học, xã hội học cho thấy chè có 4.000 năm lịch sử nghiên cứu chè / sản phẩm trà xuất từ sớm Cuốn Trà kinh “Thánh Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình Trà” Lục Vũ (đời Đường) coi sách viết riêng trà Trung Quốc giới, đời từ kỷ thứ VIII, đến nghìn năm tuổi Các cơng trình nghiên cứu chè / trà kỷ sau phải kể đến Trà đạo (The book of tea) tác giả Okakura Kakuzo (Bảo Sơn dịch, Nxb Lá Bối, 1967), Văn hóa trà Việt Nam, (Tổng cơng ty chè Việt Nam, 1997), Trà – văn hóa đặc sắc Trung Hoa Vương Tùng Nhân (Đông A Sáng dịch, Nxb Văn hóa thơng tin, 2004), Trà kinh Vũ Thế Ngọc (Nxb Văn nghệ, 2006), Khoa học văn hóa trà giới Việt Nam Đỗ Ngọc Quỹ, Đỗ Thị Ngọc Oanh (Nxb Nông nghiệp Hà Nội, 2008)… nhiều báo, tạp chí viết chè / trà Đây nguồn tài liệu quý, cung cấp kiến thức nhiều mặt cho người quan tâm nghiên cứu vấn đề 2.2 Chè Thái Nguyên bắt đầu biết đến vào nửa đầu kỷ XX nhanh chóng người tiêu dùng ưa chuộng hương vị thơm ngon, độc đáo Đến nay, chè Thái Nguyên trở thành đặc sản tiếng nước, tôn vinh “Đệ danh trà” (chè Tân Cương) có nhiều báo viết sản phẩm này: “Cây chè đất Thái”, “Gieo “giấc mơ”… đất đồi” (Thái Nguyên – Thế lực kỷ XXI, Chu Viết Luân chủ biên, Nxb Chính trị quốc gia, 2005); “Ngày hội tôn vinh hương sắc trà Thái Nguyên” (Hà Linh, Bản tin Văn hóa – Thể thao – Du lịch Thái Nguyên xuân Canh Dần, 2010); “Chè Thái Nguyên, nét độc đáo văn hóa ẩm thực Việt Nam” (svnhanvan.org/forum)… Đây báo nhỏ, viết khía cạnh định chè Thái Ngun mơ tả đặc điểm, tính chất chè, việc sản xuất, chế biến, kinh doanh chè phần bàn văn hóa chè Thái Nguyên Đáng ý từ quý II, quý III năm 2009, Sở Công thương Thái Nguyên giao cho Trung tâm Xúc tiến thương mại tỉnh biên soạn sách Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình “Chè Thái Nguyên” với hai ngôn ngữ Việt – Anh, in offset màu nhằm giới thiệu tuyên truyền cho ngành chè Thái Nguyên trình phát triển hội nhập Tuy nhiên, trước sách xuất bản, nói chưa có cơng trình nghiên cứu hay chun luận sâu vào tìm tòi, khai thác cách có hệ thống đặc sản chè Thái Nguyên, góc độ vị văn hóa tiềm kinh tế Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Mục đích nghiên cứu 3.1.1 Xác định vị trí làm bật vai trò chè Thái văn hóa trà Việt, có nhìn sâu sắc xác đáng tiềm kinh tế, giá trị thương mại loại đặc sản 3.1.2 Đi sâu nghiên cứu chè Thái từ phần giới thiệu quảng bá thương hiệu chè Thái 3.1.3 Cung cấp cho người quan tâm, yêu mến trà nói chung chè Thái Nguyên nói riêng nguồn tài liệu đáng tin cậy 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu 3.2.1 Nắm vững mục đích nội dung nghiên cứu khóa luận 3.2.2 Tập hợp nguồn tài liệu phong phú, đầy đủ liên quan đến vấn đề nghiên cứu 3.2.3 Xây dựng hệ thống kiến thức đầy đủ, xác đặc sản chè Thái góc độ văn hóa kinh tế Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng khóa luận chè / trà Thái Nguyên văn hóa trà Việt kinh tế chè Việt Nam Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình 3.3.2 Chất lượng sản phẩm - Vấn đề gắn phát triển vùng nguyên liệu với doanh nghiệp chế biến tiêu chuẩn hóa thiết bị nhà xưởng - Vấn đề thứ hai tiêu chuẩn hóa: doanh nghiệp có quy mơ cơng nghiệp phải tham gia ISO, HACCP - Vấn đề thứ ba cương không cấp đăng ký kinh doanh cho doanh nghiệp không đạt chuẩn thiết bị nhà xưởng, vệ sinh cơng nghiệp khơng có vùng ngun liệu Xác định cấu sản phẩm gắn với công nghệ Ví dụ xây dựng dây chuyền sản xuất lưỡng hệ theo công nghệ Othodox làm chè đen xanh tương thích với đầu cuối vụ - Vấn đề thứ tư tăng cường kiểm tra chất lượng điều hành, đặc biệt thành lập trung tâm giám sát, kiểm tra chất lượng chè Thái Nguyên, phối hợp với ngành hữu quan đặc biệt hải quan không cho thông quan sản phẩm khơng đạt chất lượng cơng bố danh tính doanh nghiệp làm bừa làm ẩu phương tiện thông tin đại chúng - Vấn đề thứ năm giới hóa nơng nghiệp, phối hợp hành động giám sát chất lượng để áp dụng tiêu chuẩn chất lượng, đảm bảo sản phẩm ổn định quy định Bộ chủ quản, cần có phối hợp chặt chẽ doanh nghiệp, Hiệp hội chè tỉnh Thái Nguyên, Hiệp hội chè Việt Nam địa phương tỉnh - Vấn đề thứ sáu phát triển đa dạng chủng loại, mẫu mã sản phẩm phù hợp thị hiếu khách hàng 3.3.3 Khoa học công nghệ - Gắn sản xuất với đáp ứng nhu cầu tiêu thụ, vào số lĩnh vực khiếm khuyết sinh hóa chế biến; bảo vệ thực vật; phát triển quỹ gen phương pháp tiên tiến cấy mơ; giới hóa nơng nghiệp; chế tạo dây chuyền cơng nghệ vừa nhỏ tương thích với quy mơ hộ, liên hộ… 54 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình - Nghiên cứu ứng dụng tạo sản phẩm có giá trị gia tăng cao nghiên cứu đa dạng hóa bao bì, vật liệu, thẩm mỹ mỹ thuật công nghiệp; chiết xuất tanin, pectin, catechin, cafein, felanol… để làm dược liệu mỹ phẩm; sản xuất sản phẩm có nguồn gốc từ chè: bánh kẹo chè, bỏng chè, kem đánh chiết xuất trà xanh… - Đầu tư thêm việc vào việc nghiên cứu khoa học quản lý ngành chè - Phối hợp với bên nghiên cứu tương thích tiến hành điều tra xã hội học nhu cầu tiêu thụ chè Thái Nguyên 3.3.4 Xúc tiến thương mại quảng bá sản phẩm - Nghiên cứu chiến lược nhu cầu tiêu thụ chè giới để định hướng cho nhà sản xuất chiến lược cấu sản phẩm, đặc biệt vấn đề tăng tỷ trọng sản xuất chè xanh loại chè bổ dưỡng cho sức khỏe phù hợp với nhu cầu tiêu thụ người tiêu dùng châu Âu, châu Mỹ - Công tác xúc tiến thương mại cần nhằm vào thị trường người tiêu dùng truyền thống, song song với việc tìm kiếm bạn hàng mới, tham gia hội chợ thương mại, triển lãm nước quốc tế - Tiến hành chiến dịch quảng bá thương hiệu lớn đưa vào cấu giá thành - Tích hợp yếu tố văn hóa chè Thái Nguyên để quảng bá rộng rãi toàn quốc giới, tăng thêm động cho nhu cầu tiêu thụ Kết hợp du lịch sinh thái với du lịch văn hóa vùng chè - Phối hợp với tổ chức lữ hành du lịch, khách sạn lớn, điểm du lịch thu hút đông khách để quảng bá sản phẩm chè Thái Nguyên, đăng ký với hãng hàng không đưa sản phẩm chè cao cấp vào bán phòng chờ phục vụ khách chuyến bay - Đào tạo cán xúc tiến thương mại thương hiệu chuyên nghiệp để nâng cao lực cạnh tranh ngành chè 55 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình - Phát triển hình thức bn bán q độ sàn giao dịch thứ cấp, chợ chè trung tâm thương mại - Tổ chức ngày hội tôn vinh chè Thái Nguyên, hội chợ triển lãm mang tầm quốc gia như: “Lễ hội trà Thái Nguyên 2007”, “Lễ hội chè xuân Tân Cương 2008”, Hội chợ triển lãm “Tôn vinh thương hiệu Việt lần thứ Thái Nguyên”, “Ngày hội chè Thái Nguyên 2009”, “Hương sắc trà xuân – vùng chè đặc sản Tân Cương 2010”… 3.3.5 Đào tạo nguồn nhân lực - Đào tạo cán đầu ngành khoa học công nghệ quản lý kinh tế bậc cao - Đào tạo công nhân lành nghề nơng dân giỏi Ngồi phương pháp đào tạo chỗ, đào tạo từ xa, cần ý phương pháp động, nhanh tập huấn kỹ thuật, tập huấn đầu bờ, thi chất lượng…, phục hồi thi hái chè, chè… - Đào tạo cán thử nếm, cán ca… 3.3.6 Thông tin truyền thông - Xây dựng website chè Thái Nguyên, kết nối với website chè Việt hệ thống thông tin quốc gia Cập nhật thông tin cung cấp thông tin theo nhu cầu, đặc biệt thông tin giá phương thức buôn bán đại - Đào tạo cán truyền thơng, góp phần đưa tiến khoa học công nghệ kinh tế đến nhà quản lý người lao động - Phát hành tin, tài liệu, sách chè Thái Nguyên, liên kết với Đài phát truyền hình tỉnh, Đài truyền hình Việt Nam sản xuất phát đoạn phim quảng cáo, phim tài liệu đặc sản chè Thái Nguyên 56 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình KẾT LUẬN Việt Nam năm vùng nguyên sản chè giới nước sản xuất chè xanh lớn, năm cung cấp cho thị trường quốc tế hàng chục nghìn trà Chè Việt Nam trồng tập trung trung du miền núi phía Bắc Tây Nguyên thành vùng chuyên canh công nghiệp lớn Kể từ chè trồng chế biến thành đồ uống, tục uống trà Việt Nam dần hình thành bước nâng lên thành nghệ thuật Văn hóa trà Việt truyền thống gồm hai dòng rõ rệt: văn hóa chè tươi văn hóa trà Tàu (trà khơ sợi rời) Chè tươi thức uống giải khát dân dã, bình dị người dân lao động, mang đậm dấu ấn cộng đồng làng xã văn minh nông nghiệp lúa nước Trà Tàu có nguồn gốc từ Trung Quốc, phổ biến giới quý tộc thượng lưu, trung lưu nho sĩ Sang kỷ XX, tác động sách mở cửa, văn hóa trà hòa tan, trà túi lọc Âu – Mỹ, văn hóa Trà đạo Nhật Bản du nhập vào Việt Nam có nhiều ảnh hưởng đến văn hóa trà dân tộc Đồng thời, Việt Nam xuất nhiều loại trà nội địa có chất lượng tốt trà mạn, trà Shan tuyết, trà B’lao… Trong văn hóa trà Việt, chè Thái thuộc dòng trà khơ địa, đời muộn song lại sớm tiếng chiếm giữ vị cao, giới ẩm trà miền Bắc Bản thân chè Thái văn hóa sản phẩm trình lao động, sản xuất người nhằm phục vụ cho mục đích, nhu cầu định Thông qua cách pha chế thưởng thức người ẩm trà, văn hóa chè Thái khẳng định Sản phẩm trà Thái Nguyên gọi trà móc câu suốt, hình thái xoắn chắc, tròn cánh, dạng cong móc câu, màu mốc cau đặc trưng, pha cho nước màu xanh vàng sáng, sánh, vị chát dịu đượm, hậu 57 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình phảng phất hương thơm Chất lượng chè Thái có phần nhờ thổ nhưỡng, khí hậu tỉnh phù hợp với sinh trưởng, phát triển chè, mặt khác phụ thuộc nhiều vào trình độ canh tác chế biến chè người dân địa phương Chè Thái ưa chuộng lưu truyền sản vật để tiến vua So với loại trà khô Việt Nam khác chè vàng, chè Shan tuyết Hà Giang, Yên Bái, chè Phú Thọ, Tuyên Quang, Lâm Đồng…, trà Thái Nguyên có lợi danh tiếng, khả cung ứng lượng hàng hóa lớn giá thành sản phẩm, chè Thái có mặt khắp nơi Nam Bắc, từ nhà riêng, cơng sở qn cóc, hàng nước, hiên trà… Chè Thái trở nên gần gũi, quen thuộc với người dân Trong nghi thức giao tiếp mời trà – ứng xử văn hóa phổ quát người Việt, chè Thái giữ vai trò chủ đạo hương vị độc đáo tiện lợi pha chế Cùng với gìn giữ phát huy vị văn hóa vốn có, nhà nghiên cứu cho tương lai, chè Thái, đặc biệt chè Tân Cương hồn tồn sánh vai danh trà giới Thái Nguyên tỉnh thuộc vùng chè trung du Bắc Bộ, có điều kiện tự nhiên điều kiện kinh tế – xã hội thuận lợi cho việc phát triển chè, ngành chè Chè trồng đưa vào sản xuất Tân Cương từ năm 1920 – 1922 đến trở thành công nghiệp quan trọng tỉnh nhà Ngành chè xác định ngành mũi nhọn kinh tế, hàng năm đóng góp tỷ trọng lớn vào tổng thu ngân sách tỉnh Giống chè chủ yếu Thái Nguyên giống Trung Du vàng, trồng phương pháp gieo hạt, có giống LDP1, PH1… giống nhập nội Phúc Vân Tiên, Kim Tuyên, Bát Tiên, Thúy Ngọc… Sản phẩm chè xanh chiếm 70% tổng lượng chè sản xuất tỉnh Thị 58 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình trường tiêu thụ chè Thái thị trường nội địa, sản lượng chè xuất chiếm khoảng 30% Những năm gần đây, chè đem lại nhiều lợi nhuận kinh tế cho nông dân trồng chè doanh nghiệp sản xuất, chế biến, kinh doanh chè địa bàn tỉnh Sự đa dạng hóa sản phẩm, bao bì, mẫu mã, chất lượng giá chè làm tăng sức cạnh tranh chè Thái Bên cạnh lượng chè lớn phục vụ nội tiêu, Thái Nguyên xuất hàng nghìn chè năm nước Pakixtan, Trung Quốc, Hoa Kỳ Từ kết việc khảo sát chè Thái văn hóa trà Việt kinh tế chè Việt Nam, lần khẳng định vị văn hóa tiềm kinh tế loại đặc sản 59 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình TÀI LIỆU THAM KHẢO Thái A, Thái Nguyên có vùng trà, Tinnhanhvietnam.net Đào Duy Anh (1961), Việt Nam văn hóa sử cương, Nxb Bốn phương Nguyễn Duy Chính, Trà Tàu ấm Nghi Hưng, Dactrung.net Phạm Ngọc Chuẩn, Giọt xuân, Baothainguyen.org.vn Cục Thống kê Thái Nguyên (2008), Niên giám thống kê tỉnh Thái Nguyên năm 2007, Nxb Thống kê Lê Quý Đôn (1773), Vân Đài loại ngữ, Nxb Văn hóa, 1962 Hiệp hội chè Việt Nam (2006), Báo cáo tổng kết nhiệm kỳ II, (12 / 2006) Hiệp hội chè Việt Nam (2009), Cẩm nang chè Việt Duy Hiệu, Thấy sau hai năm đặc sản chè Thái Nguyên bảo hộ thương hiệu, Vietlinh.vn 10 Nguyễn Trọng Huấn, “Chè Thái Ngun”, tạp chí Doanh nhân Sài Gòn cuối tuần 11 KS Dương Xuân Lâm, PGS.TS Dương Văn Sơn (2008), Doanh nghiệp chè tỉnh Thái Nguyên: Thực trạng, hội thách thức 12 Bạch Liễu, “Thái Nguyên: Tìm khác biệt cho trà”, Sài Gòn giải phóng số ngày 17 / 02 / 2010 13 Chu Viết Luân (chủ biên) (2005), Thái Nguyên, Thế lực kỷ XXI, Nxb Chính trị Quốc gia 14 Hồng Mạnh, Tâm tĩnh với chén trà Tân Cương, Vdcnews.socbay.com 15 Mạnh Thị Thanh Nga (2001), “Nguồn gốc tục uống trà du nhập vào Nhật Bản”, tạp chí Văn hóa dân gian số / 2001 60 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình 16 Vương Tùng Nhân (2004), Trà – Văn hóa đặc sắc Trung Hoa (Đơng A Sáng dịch), Nxb Văn hóa – Thơng tin 17 Nhóm chuyên gia ngành hàng (2007), Hồ sơ ngành hàng chè 18 Trần Nhung, Bay lên hương sắc Tân Cương, Baothainguyen.org.vn 19 Đỗ Ngọc Quỹ (2003), “Bản sắc văn hóa chè Việt Nam”, tạp chí Xưa Nay số 140 (5 / 2003) 20 Đỗ Ngọc Quỹ (2003), Cây chè – sản xuất – chế biến – tiêu thụ, Nxb Viện IRUEK 21 Đỗ Ngọc Quỹ, Phân biệt trà xanh trà Ô Long Trung Quốc, Traviet.info 22 Đỗ Ngọc Quỹ, Tường thuật hành trình tìm ơng tổ chè Tân Cương, Traviet.info 23 Đỗ Ngọc Quỹ, Đỗ Thị Ngọc Oanh (2008), Khoa học văn hóa trà giới Việt Nam, Nxb Nông nghiệp Hà Nội 24 Đỗ Thu Quỳnh (2009), “Trà Tân Cương”, Bản tin Sở Văn hóa thơng tin tỉnh Thái Ngun, số + / 2009 25 Vương Hồng Sển (1993), Khảo đồ sứ men lam Huế, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh 26 Sở Công thương Thái Nguyên (2009), Tài liệu tham luận hội nghị tọa đàm trao đổi thông tin sản xuất, chế biến kinh doanh chè Thái Nguyên 27 Sở Kế hoạch Đầu tư Thái Nguyên (2009), Kế hoạch thực đề án phát triển chè tỉnh Thái Nguyên năm 2009 28 Sở Kế hoạch Đầu tư Thái Nguyên (2009), Quyết định 461 / QĐ – UBND 29 Sở Nông nghiệp Phát triển Nông thôn Thái Nguyên (2009), Báo cáo kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2006 – 2010 61 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình 30 Hồng Anh Sướng, “Đắng đót… Tân Cương”, Hiên trà Trường Xuân, Hà Nội 31 Trần Ngọc Thêm (1997), Tìm sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh 32 Trần Ngọc Thêm (1999), Cơ sở Văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo dục 33 Tổng công ty chè Việt Nam (1997), Văn hóa trà Việt Nam 34 Hồng Thu Trang, Đặc trưng nghệ thuật thưởng trà, chè Trung Quốc, Nhật Bản Việt Nam 35 Trung tâm Từ điển học (Vietlex) (2008), Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng 36 Trần Quốc Vượng (2000), “Văn hóa chè – đơi nét phác họa”, tạp chí Tia sáng, / 2000 37 www.agroviet.gov.vn 38 www.fao.org 39 www.faostat.fao.org 40 www.fas.usda.gov 41 www.mot.gov.vn 42 www.worldbank.org 62 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình PHỤ LỤC Một số hình ảnh chè Thái Nguyên Đồi chè Thái Nguyên 63 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình Hái chè 64 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình Chế biến chè thủ cơng 65 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình Sản phẩm chè Thái Ngun 66 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình Đặc sản chè Tân Cương 67 Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình Pha chế thưởng trà 68 ... Bình 4.2 Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi rộng: lãnh thổ Việt Nam, vùng chè Việt Nam văn hóa trà Việt - Phạm vi chuyên sâu: tỉnh Thái Nguyên, vùng chè Thái Nguyên, vị văn hóa tiềm kinh tế chè Thái Phương...Khóa luận tốt nghiệp Chu Thị Thanh Bình TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI KHOA NGỮ VĂN ************** CHU THỊ THANH BÌNH CHÈ THÁI - VỊ THẾ VĂN HÓA VÀ TIỀM NĂNG KINH TẾ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP... xác đặc sản chè Thái góc độ văn hóa kinh tế Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng khóa luận chè / trà Thái Nguyên văn hóa trà Việt kinh tế chè Việt Nam Khóa luận tốt nghiệp