Khóa luận tốt nghiệp Mở đầu lí chọn đề tài Ngày nhân loại sống kỉ XXI, kỉ công nghiệp hóa, đại hóa tất lĩnh vực Với phát triĨn nh­ vò b·o cđa nhiỊu ngµnh khoa häc loµi người đạt bước tiến thần kì để tiếp tục vững bước tiến vào kỉ nguyên Và sinh học đóng góp phần không nhỏ Với bước phát triển đột phá ngành sinh học, gặt hái nhiều thành tựu lớn tất lĩnh vực: lý thuyết thực nghiệm, đặc biệt lĩnh vực di truyền học Bởi di truyền học sâu vào vấn đề tồn lưu truyền sèng ThÕ kØ XXI lµ thÕ kØ cđa sinh häc, di truyền học coi trái tim cđa sinh häc” Di trun häc‐tõ ®êi (1900) 100 tuổi; suốt kỉ XX di trun häc ph¸t triĨn nhanh nh­ vò b·o; 50 năm đầu 10 năm có phát minh lớn, khoảng cách rút lại năm Đặc biệt 25 năm qua từ phát minh kÜ tht di trun nhiỊu vÊn ®Ị sinh häc t­ëng chừng khó với tới có bước tiÕn tut vêi Ch­a bao giê sù hiĨu biÕt vỊ gen nhiều loài sinh vật đặc biệt gen người lại chi tiết Điều cho thấy tầm quan trọng sinh häc nãi chung còng nh­ di trun häc nãi riªng Và nhiều lĩnh vực có øng dơng quan träng cđa sinh häc, ®ã di trun häc cã nhiỊu øng dơng hÕt søc to lín cho thực tiễn sản xuất xã hội loài người công nghiệp cách mạng sinh học; nông nghiệp cách mạng xanh (1960); đặc biệt y dược học SVTH: Trần Thị Thúy -1- GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp Vì sù hiĨu biÕt vỊ c¸c kiÕn thøc sinh häc nãi chung di truyền học nói riêng vô cần thiết; hành trang thiếu để giúp hòa nhập với quy luật phát triển chung nhân loại Do muốn hiểu biết sâu sắc toàn diện sinh học di truyền học đòi hỏi phải nắm c¸c kiÕn thøc vỊ sinh häc nãi chung còng nh­ di truyền học nói riêng gồm quy luật di truyền biến dị Quá trình trang bị kiến thøc di trun häc cho häc sinh kh«ng chØ dõng lại việc giảng dạy lí thuyết mà giúp học sinh thấy vận dụng kiến thức để giải thích tượng thực tế Và hướng giảng dạy di truyền học có hiệu cao lµ sư dơng bµi tËp di trun víi t­ cách toán nhận thức tất khâu trình giảng dạy Các tập xây dựng sở quy luật tượng di truyền góp phần minh họa làm phong phú thêm cho lý luận thực tiễn Điều giúp người học nắm lý thuyết mà vận dụng kiến thức vào thực tiễn cách linh hoạt sáng tạo nhiều Thông qua tập sinh học giúp người học nắm vững, củng cố khắc sâu kiến thức lý thuyết Chính mà tập phương tiện phục vụ cho giảng dạy lý thuyết Hiện chương trình giáo khoa bậc THPT phần quy luật di truyền tiến hóa nhỏ đưa vào giảng dạy phần cụ thể cho chương phần chưa thể tính sâu sắc chưa vào nội dung cụ thể Cho nên có thực tế học sinh lúng túng gặp phải dạng tập Trên thực tế sách tham khảo phần tập tiến hóa nhỏ có làm cho học sinh gặp khó khăn phân dạng giải tập Mặt khác lại chưa có tài liệu thức hướng dẫn học sinh nhận biết lỗi thường SVTH: Trần Thị Thúy -2- GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp gặp giải tập di truyền quần thể tiến hóa nhỏ Vì để giúp học sinh học tập môn di truyền cách có hiệu đòi hỏi phải cho em thấy lỗi mắc phải trình giải đặc biệt tập phần di truyền học quần thể tiến hóa nhỏ đưa phương pháp khắc phục lỗi Xuất phát từ thực tế sở nguồn thông tin tương đối cập nhật, kiến thức có tính chất kinh điển chọn đề tài : Khả giải tập di truyền quần thể tiến hóa nhỏ học sinh lớp 12 THPT; lỗi sai thường gặp biện pháp khắc phục giải tập Với hi väng gióp c¸c em häc sinh cã thĨ hiĨu rõ chất học tốt sinh học nói chung phần di truyền học quần thể tiến hóa nhỏ nói riêng Mục đích nghiên cứu Phân dạng tập số lỗi thường gặp giải tập phần di truyền quần thể tiến hóa nhỏ Từ đưa phương pháp khắc phục nhiệm vụ đề tài Hệ thống phân dạng tập phần di truyền học quần thể tiến hóa nhỏ chương trình sinh học THPT Phân tích làm sáng tỏ số lỗi thường mắc phải nhận dạng giải tập Phương pháp khắc phục lỗi nhằm giúp học sinh tránh lỗi giải tập Cho ví dụ minh họa dạng đưa cách giải mẫu Thực nghiệm trường phổ thông SVTH: Trần Thị Thúy -3- GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp Phạm vi nghiên cứu Bài tập phần di truyền học quần thể tiến hóa nhỏ chương trình sinh học THPH ý nghĩa khoa häc vµ thùc tiƠn Gióp häc sinh nhËn thøc râ chất nắm vững kiến thức phần di truyền học quần thể tiến hóa nhỏ chương trình sinh học nói chung từ vận dụng vào giải thích tượng tự nhiên, trình tự nhiên Rèn luyện khả tư duy, so sánh, phân tích, tổng hợp kĩ làm tập, giúp học sinh liên hệ lí thuyết với thực tiễn, phát triển tư sáng tạo trí thông minh học sinh Giúp học sinh có thêm tài liệu tham khảo phần quy luật di truyền, di truyền quần thể tiến hóa nhỏ Giúp học sinh hiểu thêm đươc trình phát sinh hình thành loài; hiểu râ b¶n chÊt cđa häc thut tiÕn hãa nhá SVTH: Trần Thị Thúy -4- GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tèt nghiƯp néi dung Ch­¬ng 1: c¬ së lý ln 1.1 Lịch sử nghiên cứu di truyền học quần thể tiến hóa nhỏ Trong trình tồn phát triển người có nhiều quan điểm nhận thức khác hình thành phát triển sống; loài; tượng di truyền Và từ thuở sơ khai người quan tâm đến tượng di truyền biến dị Cách 6000 năm người Babilon tạc vách đá hệ nối tiếp dòng ngựa biết thụ phấn chéo cho số trồng Những phương pháp chọn lọc giống trồng vật nuôi, hóa lai giống tất dân tộc cổ xưa áp dụng Nhưng thời loài người chưa đủ hiểu biết quy luật di truyền đầy bí ẩn nên có nhiều quan niệm ngây thơ sai lầm Người Hi Lạp cổ xưa cho lạc đà lai với chim sẻ sinh đà điểu Ngay từ kỉ thứ V trước công nguyên, hai luận thuyết nêu ra: di truyền trực tiếp gián tiếp tính trạng.Thuyết di truyền gián tiếp tồn suốt 23 kỉ Darwin, chịu ảnh hưởng quan niệm phát triển thuyết Pomgen tác phẩm Sự biến đổi động vật thực vật nuôi trồng(1868) Theo ông cá thể sinh hòa hợp tính di truyền cha lẫn mẹ, gốm tính tập nhiễm Và di truyên học thưc phát minh Gregor Mendel‐ NewTon cđa sinh häc Qua thÝ nghiƯm víi c©y đậu Hà Lan (1856) ông người phát xây dựng nên số quy luật di truyền đặt sở SVTH: Trần Thị Thúy -5- GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp móng cho phát triển ngành di truyền học đại Đó công trình vĩ đại khoa học tự nhiên kỉ XIX Năm 1900 coi năm khai sinh di truyền học vµ thÕ kØ XX lµ thÕ kØ cđa di trun học Năm 1902,W.Basteson L.Cucnot chứng minh quy luật Mendel động vật Trong năm tượng tương tác gen phát triển Vào thời kì quan điểm di truyền NST nêu Đặc biệt A.Weismann (18341914) nhà sinh học người Đức tiếng tạo thuyết di truyền NST Năm 1900 Hugo Marie de Vries (Hà Lan), Erich Karl Corens (Đức) E.Von Tschermark (áo) độc lập với lần phát lại quy luật Mendel, coi năm khai sinh sinh học Vào cuối năm 40 kỉ XIX coi năm kinh điểm di truyền học nguyên lí tìm Lịch sử di truyền học gắn liền với phát triển cụ thể hóa khái niệm gen, nhân tè di trun cïng víi sù biĨu hiƯn cđa chóng cung cấp cho sinh học đơn vị xác để quan sát mà nghiên cứu thực nghiệm chi tiết tượng muôn màu, muôn vẻ sinh giới Về sau Mendel, Thomas Hult Morgannhà khoa học tài người Mĩ hoàn chỉnh bổ sung cho ngành di truyền học quy luật mà thời trước chưa giải thích Nghiên cứu di truyÒn häc bao gåm rÊt nhiÒu lÜnh vùc vấn đề nghiên cứu di truyền học quần thể tiến hóa nhỏ thu hút nhiều nhà khoa học sinh học Và số vấn đề đặt nghiên cứu di truyền phải SVTH: Trần Thị Thúy -6- GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp có kết hợp nhuần nhuyễn, tham gia nhiều ngành khoa học khác, đặc biệt toán học Năm 1908 nhà toán học người Anh G.N.Hardy nhà bác sĩ người Đức V.Weinberg độc lập nghiên cúu di truyền học quần thể đến hệ thức toán học tiếng phản ánh trạng thái cân quần thể ( p q)2 = Trong p : tần số tương đối alen trội q : tần số tương đối alen lặn Và nội dung định luật HardyWeinberg Nó cho thấy tần số gen không phụ thuộc vào tính trội lặn mà trì không đổi từ hệ sang hệ khác điều kiện định Tuy nhiên trạng thái cân thiết lập yếu tố ngoại cảnh, tự nhiên tác động vào làm thay đổi tần số gen quần thể Trong thực tế quần thể tự nhiên chịu tác động nhân tố bên tượng đột biến, chọn lọc tự nhiên, du nhập gen Và có nhiều công trình nghiên cứu tác giả chứng minh điều : Thí nghiệm Merrelem giấm Drosophila melanogaster nhằm chứng tỏ tần số gen chọn lọc Để chứng minh tượng đa hình cân quần thể Svirezev Timofeev Rebsovski tiến hành nghiên cứu quần thể ruồi giấm nhân tạo gồm cá thể đồng hợp tử, dị hợp tử gen Ebong (quy định thân đen) cá thể bình thường với mật độ khác kiểu gen Các tác giả tiến hành phân tích trạng thái cân kiểu gen mô hình toán học SVTH: Trần Thị Thúy -7- GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiƯp vµ rót nhiỊu biĨu thøc cho thÊy mèi liên quan tần số kiểu gen sức sống chúng Thí nghiệm Rasmuson chứng minh giá trị chọn lọc nói chung đột biến cần chút giá trị chọn lọc dù nhỏ xác suất đột biến tăng lên Right đưa công thức tính mức độ cố định quần thể nhỏ Nhiều tác giả tiến hành phân tích trình lạc dòng di truyền máy tính với mô hình quần thể có kích thước tần số gen khởi đầu khác Như Zarveski phân tích mô hình quần thể lớn, Falkoler nghiên cứu dòng chuột, Barry tiến hành thí nghiệm với quy mô lớn ruồi giấm Những thập kỉ gần đây, tượng lạc dòng di truyền nghiên cứu sâu mức phân tử để giải thích cho trình tiến hóa Những ng­êi ®Ị x­íng thut trung tÝnh chän läc nh­ Kimura (1983) Nei (1983) làm sáng tỏ nhiều biến dị, Allozym chọn lại theo phương thức Tóm lại kết hợp học thuyêt tiến hóa cổ điển Đarwin với di truyền học tạo nên bước phát triển nghiên cứu sù tiÕn hãa.Thø nhÊt, biÕn ®ỉi tiÕn hãa chØ cã có biến đổi kiểu gen quần thể tập hợp nhiều cá thể loài Quần thể đơn vị sở tiến hóa Thứ hai, biết rõ loài biến dị, chế vai trò chúng tiến hóa Thứ ba hiểu rõ kiểu chế cđa chän läc Sù tiÕn hãa thÝch nghi lµ kÕt tác động đồng thời nhân tố tiến hóa lên quần thể Sinh học phân tử góp phần tích cực cho hiểu biết, chế phân tử cđa sù tiÕn hãa vµ sù tiÕn hãa cđa gen Việt Nam có nhiều tác giả đề cập nghiên cứu phần di truyền học quần thể tiến hóa nhỏ Lê Đình Trung [9], Vũ Đức Lưu [5], [6], Trịnh Nguyên Giao, Phạm Thành Hổ, Nguyễn Minh Công [2] SVTH: Trần Thị Thúy -8- GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp Tóm lại nghiên cứu di truyền học từ đời 100 tuổi trở thành đề tài hấp dẫn thu hút nhiều nhà nghiên cứu khoa học nước Mỗi công trình, tác giả đề cập đến góc độ khác nhau, có tập di truyền Nhưng riêng phần tập di truyền quần thể tiến hóa nhỏ tác giả đề cập đến cách cụ thể sâu sắc.Nhưng nhìn chung tài liệu giúp học sinh củng cố khắc sâu hoàn thiện kiến thức, tạo cho em khả tư sáng tạo, kết hợp nhuần nhuyễn lý thuyết với thực hành nhằm đạt kết cao trình lĩnh hội kiến thức 1.2 Vai trò tập di truyền thực trạng giảng dạy học tập tập di truyền trường THPT 1.2.1 Vai trò tập di truyền Bài tập di truyền góp phần củng cố, khắc sâu hoàn thiện kiến thức, mở rộng lý thuyết di truyền học Đồng thời giúp em vận dụng kiến thức học vào thực tiễn giải tập di truyền Đối với giáo viên tập di truyền phương tiện để giảng dạy lý thuyết đồng thời phương tiện để truyền đạt kiến thức cho học sinh Còn học sinh nắm vững phương pháp giải tập di truyền coi lĩnh hội kiến thức di truyền Trong trình làm tập di truyền giúp học sinh phát huy khả tư logic, tư khoa học sáng tạo, rèn cho học sinh kĩ tính toán, kĩ giải tập sinh học Từ học sinh nâng cao dần khả học giải vấn đề môn học cách dễ dàng khiến cho học sinh hứng thú say mê với môn học sau học lớp Tóm lại tập di truyền có vai trò củng cố khắc sâu mở rộng kiến thức di truyền Giúp học sinh tăng khả tư logic, tăng khả liên hệ liên môn với môn khoa học khác Từ giúp em có nhìn tổng quan di truyền học đại SVTH: Trần Thị Thúy -9- GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp 1.2.2 Thực trạng giảng dạy học tập tập di truyền trường THPT Qua tìm hiểu tình hình giảng dạy học tËp bµi tËp di trun ë tr­êng THPT hiƯn nhận thấy : Nhìn chung học sinh trường phổ thông không học nhiều tập di truyền trường phổ thông giáo viên chưa chịu khó mạnh dạn đưa tập di truyền vào giảng kể giảng ôn tập hay luyện tập Giáo viên trọng việc cung cấp lý thuyết cho em mà chưa ý đến việc em áp dụng kiến thức học vào việc giải tập Trong thực tế có số giáo viên ý đến việc giảng dạy, ôn luyện tập cho häc sinh nh­ng viƯc sư dơng bµi tËp giảng dạy chưa phổ biến phương pháp sử dụng để đạt hiệu nhận thức chưa cao Tóm lại việc giảng dạy học tập tập di truyền trường trung học phổ thông chưa đáp ứng yêu cầu đổi giáo dục nhằm phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo học sinh Bởi việc sử dụng tập di truyền giảng dạy cần ý nội dung phương pháp 1.3 Những kiến thức cần ý giải tập di truyền quần thể tiến hóa nhỏ 1.3.1 Khái niệm quần thể Quần thể kà tập hợp cá thể loài sinh sống khoảng không gian xác định vào thời điểm định Quần thể tập hợp ngẫu nhiên thời; quần thể cộng đồng có lịch sử hình thành phát triển chung, có thành phần kiểu gen đặc trưng ổn định SVTH: Trần Thị Thúy - 10 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khãa luËn tèt nghiÖp  p = – q = – 0,16 = 0,84 VËy tØ lÖ KG nữ là: (0,84) X M X M : 2.(0,84.0,16) X M X m m : (0,16) X X m VËy tØ lƯ KG cđa nam lµ: (8% bÖnh = 0,08) 0,92 X M Y : 0,08 X Y m * X¸c suÊt m Chång cã KG X Y chiÕm tØ lƯ 0,92 sÏ cho lo¹i giao tử X m Y chiếm tỉ lệ 0,46 m Vợ dị hợp tử X M X chiếm 26,88%  TØ lÖ X m = 13,44% = 0,1344  Xác suất bị bệnh : 0,1344.0,46 = 0,061824 3.2.2 Các dạng tập tiến hóa nhỏ lỗi sai thường gặp 3.2.2.1 Bài tập áp lực đột biến Dạng 1: Chỉ xuất đột biến thuận, biết tỉ lệ % kiểu hình đột biến lặn xác định tần số gen qua hệ + Lỗi hay mắc phải: - Không hiểu rõ ®iỊu kiƯn nghiƯm ®óng cđa ®Þnh lt Hardy‐Weinberg - Ch­a nắm hệ số chọn lọc giá trị thích nghi - Chưa biết cách xác định tần số gen qua hệ trường hợp có đột biến xảy + Phương pháp khắc phục: Nắm vững nội dung điều kiện nghiệm định luật Hardy Weinberg Hiểu rõ chất khái niệm hệ số chọn lọc giá trị thích nghi SVTH: Trần Thị Thúy - 55 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp Dựa vào kiểu hình lặn xác định tần số xuất alen Dựa vào công thức tính tần số gen qua n hệ để xác định tần số gen n p n = p (1 ‐ n) Trong ®ã p , p n tần số gen hệ ban đầu hệ n; u: hệ sè ®ét biÕn; n: thÕ hƯ + VÝ dơ minh họa: cừu tính trạng lông dài gen D quy định, alen d quy định tính trạng lông ngắn Người ta thấy số cừu lông ngắn chiếm 0,0081 Giả sử đột biến thuận D d xảy với tần số Xác định tần số gen qua hệ Bài giải Gọi p q tần số tương đối alen D d; p, q > 0; p + q = Cừu lông ngắn (dd) chiềm tỉ lệ 0,0081 q 2dd = 0,0081  q d = 0,09  p = – q = – 0,09 = 0,91 Theo c«ng thøc :p n = p (1 – u) n ta cã: p = 0,91(1 – 10 4 ) = 0,909818 VËy sau thÕ hƯ th×: p = 0,909818 q d = – 0,909818 = 0,090182 Dạng 2: Có đột biến thuận đột biến nghịch Biết tần số đột biến thuận, tần số đột biến nghich, tổng số alen xác định số lượng alen + Lỗi hay mắc phải Không thấy mối liên hệ số alen tổng số cá thể Chưa tìm số lượng alen đột biến thuận đột biến nghịch SVTH: Trần Thị Thúy - 56 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp + Phương pháp khắc phục: - Xác định tần số alen quần thể cân theo công thức pu = qv q = u v ; p= uv uv ‐ X¸c định số lượng alen (khi cân thiÕt lËp qn thĨ) + VÝ dơ minh häa Quần thể ban đầu có số lượng alen A a 20000 Tốc độ đột biến A 4.10 5 vµ cđa a lµ 10 5 Khi quần thể cân số lượng alen loại Bài giải Ta có u= 4.10 v= 10 Tại vị trí cân ta cã: 105 v p=   0, u  v 4.105  105 4.105 u q=   0,8 u v 4.105 105 Tại vị trí cân thì: Số lượng alen A= 0,2.20000 = 4000 Số lượng alen a = 0,8.20000 = 16000 Dạng 3: Biết số lượng alen số lượng đột biến xác định tần số đột biến thuận tần số đột biến nghịch + Lỗi hay mắc phải: Không tính tần số alen quần thể ban đầu SVTH: Trần Thị Thúy - 57 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp Chưa hiểu rõ trình đột biến chưa áp dụng công thức không xác định số lượng alen sau đột biến + Phương pháp khắc phục: Nắm vững kiến thức đột biến Tính tần số alen quần thể ban đầu Từ xác định số lượng alen sau đột biến Xác định tần số đột biến + Ví dụ minh họa Trong quần thể có 2.105 cá thể, tần số alen a 25% Khi quần thể có 2,5 alen A bị đột biến thành a 2,5 alen a bị đột biến thành A Tần số đột biến trường hợp bao nhiêu? Bài giải Gọi p, q tần số tương đối c¸c alen A, a P, q >0 ; p + q = Tỉng sè alen A vµ a cã quần thể là:  Theo bµi : Sè alen a lµ: qa  25%  0, 25  PA   0, 25  0, 75 0, 25   105  105 Sè alen A lµ: 0, 75   105  105 * Tần số đột biến Gọi U tần số đột biến thuận V tần số đột biến nghịch SVTH: Trần Thị Thúy - 58 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp 2,5 0,83.105 83.107  10 2, V   2, 5.105  250.107 10 U 3.2.2.2 Bµi tËp áp lực chọn lọc Dạng 1: Biết tØ lƯ sèng sãt cđa tõng kiĨu gen  x¸c định hệ số chọn lọc giá trị thích nghi + Lỗi hay mắc phải: Chưa hiểu rõ chất khái niệm hệ số chọn lọc giá trị thích nghi Nhầm lẫn S W + Phương pháp khắc phục: Nắm vững hiểu rõ chất S W Xác định hệ số chọn lọc KG Xác định giá trị thích nghi KG + Ví dơ minh häa : Ba kiĨu gen lỈn cã søc sinh sản so với kiểu gen trội đồng hợp tương ứng: aa AA 25% bb BB 50% cc hoàn toàn bất thụ Tìm hệ số chọn lọc giá trị thích nghi trường hợp trên? Bài giải Gọi S , S , S hệ số chọn lọc cặp gen aa, bb, cc Theo gi¶ thiÕt S = 25% = 0,25 S = 50% = 0,5 S = 100% = SVTH: Trần Thị Thúy - 59 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp Giá trị thích nghi cđa tõng KG lµ: W = – S = – 0,25 = 0,75 W = – S = – 0,5 = 0,5 W3 = – S3 = – = Dạng 2: Xác định tần số biến thiên alen sau chu kì chọn lọc + Lỗi hay mắc phải Chưa hiểu giá trị thích nghi Không xác định tần số phân bố KG trước chọn lọc sau chọn lọc Không định hướng cách xác định biến thiên sau chu kì chọn lọc + Phương pháp khắc phục: Nắm vững kiến thức hiểu rõ chất W Xác định tần số phân bố KG trước sau chọn lọc Xác định biến thiên tần số sau chu kì chọn lọc là: q q1 q Tần số phân bố KG trước chọn läc: p AA + 2pqAa + q aa = Tần số phân bố KG sau chọn läc : W p AA + W 2pqAa + W q aa = W W1.2 pq W2 q W0 p AA + aa = Aa +  W W W TÝnh chÊt: q1 q 2W2 pqW1 W SVTH: Trần Thị Thúy - 60 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tèt nghiÖp   q  q1  q + VÝ dơ minh häa: ë loµi thùc vËt gen quy định dạng gồm alen locus Trong tần số alen A 0,6 Cho giá trị thich nghi KG AA, Aa, aa 0,4 : 0,5 : 0,2 Xác định tần số biến thiên alen a sau chu kì chọn lọc Bài giải Tần số phân bố KG tr­íc chän läc lµ: (0,6) AA + 2.(0,6.0,4)Aa + (0,4) aa = Tần số phân bố KG sau chän läc lµ: 0,4.0,36 AA + 0,5.,048Aa + 0,2.0,16 aa = 0,428 TÇn sè chän läc : 0,5.0, 48 0, 2.0,16 0, 4.0,36 AA + Aa + aa = 0, 428 0, 428 0, 428 Sù biến thiên tần số gen sau chu kỳ chọn läc q1  0,36.0,  0, 6.0, 4.0,5  0, 64486 0, 428   q = q ‐ q = 0,64486 – 0,4 = 0,24486 3.3 NhËn xét chung Từ kết điều tra trực tiếp học sinh kết hợp với việc nghiên cứu tài liệu, kinh nghiệm thân, kinh nghiệm thầy cô hướng dẫn đồng thời tham khảo kinh nghiệm số giáo viên môn sinh học phổ thông đưa số nguyên nhân biện pháp khắc phục lỗi thương mắc phải học sinh giải tập SVTH: Trần Thị Thúy - 61 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp * Nguyên nhân Học sinh không nắm kiến thức phần di truyền quần thể tiến hóa nhỏ, kiến thức giải tập, cách nhận dạng tập Kiến thức lý thuyết môn sinh học nắm không nên thường giải sai tập Học sinh cách khai thác đề nên dẫn đến làm bị thiếu trường hợp xảy Không có nhiều thời gian lên lớp nên giáo viên không ý đến viƯc lµm bµi tËp cđa häc sinh ‐ Häc sinh không đầu tư thời gian, trí tuệ cho việc học môn Học sinh chưa tìm tòi nghiên cứu tài liệu * Biện pháp khắc phục Học sinh phải tự ôn lại kiến thức di truyền quần thể phần tiến hóa nhỏ Khi làm tập phải nghiên cứu kĩ đề bài, phân tích đề để xét đầy đủ trường hợp xẩy Học sinh tự tìm tòi tài liệu đọc thêm phần di truyền quần thể phải tự rèn luyện kĩ làm tập thông qua tập di truyền quần thể tiến hóa nhỏ sách tham khảo SVTH: Trần Thị Thúy - 62 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp Kết luận Như với đề tài với thu thập, nghiên cứu tài liệu nhằm đưa kiến thức cần ý, tiến hành điều tra trực tiếp HS THPT phương pháp truyền trống Chúng đưa dạng tập điển hình, dạng đưa lỗi thường hay mắc phải HS, phương pháp khắc phục ví dụ minh hoạ lời giải chi tiết Chúng thực nghiệm líp 12A1, 12A2, 12A3, 12A4, 12A5, Tr­êng THPT Trùc Ninh A (Trực Ninh Nam Định), tập thuộc dạng điển hình; sau HS làm song trắc nghiệm tự luận thu lại tiến hành chấm tìm hiểu xem mức độ nắm vững kiến thức HS nào; đồng thời đưa giải sai học sinh tìm nguyên nhân đưa phương pháp khắc phục lỗi sai Sau nghiên cứu thu kết sau: Đưa dạng tập thuộc dạng điển hình để thực nghiệm HS THPT Lập bảng kết kiểm tra đưa nhận xét Tìm lỗi sai qua giải sai HS, biết nguyên nhân đưa phương pháp khắc phục Đã phân loại dạng tập di truyền quần thể tiến hoá nhỏ, phân tích lỗi sai HS thường gặp từ có biện pháp khắc phục Mỗi dạng đưa ví dụ minh hoạ với cách giải mẫu Cụ thể: * Bài tập di truyền học quần thể: + Đối với quần thể tự phối phân loại làm hai dạng: SVTH: Trần Thị Thúy - 63 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp Đối với quần thể giao phối gồm trường hợp: Trường hợp 1: dạng Trường hợp 2: dạng Trường hợp 3: dang Trường hợp 4: dạng * Bài tập tiến hoá nhỏ: + Bài tập áp lực đột biến: dạng + Bài tập áp lực chọn lọc: dạng Tổng hợp lỗi sai thường gặp HS THPT giải tập di truyền quần thể tiến hoá nhỏ + Không nắm vững nội dung định luật HardyWeinberg + Không hiểu dõ điều kiện nghiệm định luật HardyWeinberg nhân tố ảnh hưởng đến thành phần kiểu gen quần thể + Chưa phân biệt cách xác định cấu trúc di truyền quần thể xảy trường hợp nội phối ngẫu phối Đã đưa phương pháp khắc phục lỗi sai dạng tập cụ thể Bằng cách hy vọng em HS thấy lỗi mà thường hay mắc phải giải tập phần để giải tránh lỗi không đáng có, đồng thời giúp em nắm kiến thức lý thuyết tăng cường kĩ giải tập Trong trình làm luận văn tốt nghiệp giúp đỡ tận tình thầy giáo hướng dẫn thầy cô khoa Sinh KTNN Trường ĐHSP Hà Nội 2, đồng thời thân em có cố gắng nỗ lực Nhưng thời gian có hạn, vốn kiến thức hạn chế nên trình nghiên cứu, xây dựng đề tài không tránh khỏi thiếu sót Em mong góp ý thầy cô bạn đọc để đề tài hoàn chỉnh SVTH: Trần Thị Thúy - 64 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp Tài liệu tham khảo Đinh Quang Báo Nguyễn Đức Thành (1996) Lý luËn d¹y häc sinh häc , NXBGD Nguyễn Minh Công Vũ Đức Lưu Lê Đình Trung (1997) Bài tập di truyền , NXBGD Trần Bá Hoành (1978) Học thuyết tiến hóa tập 1, NXBGD Häc thuyÕt tiÕn hãa tËp (1978), NXBGD TrÇn Bá Hoành (1998) Sinh học 12 , NXBGD Vũ Đức Lưu (1998) Tuyển chọn phân loại tập di truyền hay khó , NXBGD Vũ Đức Lưu (1997) Phương pháp giải tập di truyền , NXBGD Nguyễn Viết Nhân (1996) Hướng dẫn giải tập sinh học , NXBTPHCM Nguyễn Văn Sang Nguyễn Thảo Nguyên Nguyễn Thị Vân(1997) Phương pháp giải bµi tËp di trun tËp 1, tËp 2, tËp , NNXB Đà Nẵng Lê Đình Trung (1999) Các dạng tập chọn lọc di truyền biến dị , NXBGD SVTH: Trần Thị Thúy - 65 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp Mục lục Trang Mở đầu Lí chọn đề tài Mục đích nghiên cứu 3 Nhiệm vụ nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu 4 ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiƠn Néi dung Chương 1: Cơ sở lý luận 1.1 Lịch sử nghiên cứu di truyền học quần thể tiến hoá nhỏ 1.2 Vai trò tập di truyền thực trạng giảng dạy, học tập tËp di trun, tiÕn ho¸ nhá c¸c tr­êng THPT đại học 1.3 Những kiến thức cần ý giải tập di truyền 10 quần thể tiến hoá nhỏ 19 Chương 2: Đối tượng phương pháp nghiên cứu 2.1 Đối tượng nghiên cứu 19 2.2 Phương pháp nghiên cứu 19 20 Chương 3: Kết nghiên cứu thảo luận 3.1 KÕt qu¶ thùc nghiƯm 20 3.1.1 KÕt qu¶ kiĨm tra 26 3.1.2 Các lỗi hay mắc phải giải tập di truyền quần thể 28 tiến hoá nhỏ 3.2 Phân loại lỗi hay mắc phải giải tập di truyền 35 quần thể tiến hoá nhỏ 3.2.1 Các dạng tập di truyền quần thể lỗi sai thường gặp, 35 biện pháp khắc phục 3.2.2 Các dạng tập tiến hoá nhỏ, lỗi sai thường gặp biện 55 pháp khắc phục 63 Kết luận 65 Tài liệu tham khảo SVTH: Trần Thị Thúy - 66 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp Lời cảm ơn Em xin chân thành cảm ơn thầy cô khoa sinh KTNN toàn bạn sinh viên lớp K30A, K30B, K30C khoa Sinh KTNN tạo điều kiện giúp đỡ em hoàn thành khóa luận tốt nghiệp Đặc biệt em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành sâu sắc đến thầy giáo Thạc sĩ Sinh học Nguyễn Văn Lại người trực tiếp định hướng dẫn dắt, bảo em bước đường làm quen với nghiên cứu khoa học, người hết lòng giúp ®ì em hoµn thµnh khãa ln tèt nghiƯp nµy Do thời gian nghiên cứu kinh nghiệm thực tế có hạn nên kết nghiên cứu khó tránh khỏi thiếu sót bất cập Em mong thầy cô, bạn sinh viên quan tâm đóng góp bổ sung ý kiến để giúp cho đề tài nghiên cứu hoàn thiện Hà Nội ngày 10 tháng 05 năm 2008 Sinh viên Trần Thị Thúy SVTH: Trần Thị Thúy - 67 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp Lời cam đoan Tôi xin cam đoan kết nghiên cứu đề tài Khả giải tập di truyền quần thể tiến hóa nhỏ học sinh lớp 12 THPT, lỗi sai thường gặp biện pháp khắc phục giải tập này, kết riêng thời gian nghiên cứu thu kết không trùng với tác giả khác Nếu sai xin chịu hoàn toàn trách nhiệm trước hội đồng phản biện Đề tài thực từ tháng 10 năm 2006 đến tháng 05 năm 2007 nghiên cứu đối tượng học sinh lớp 12 trường THPT Trực Ninh A Trực Ninh Nam Định Hà Nội ngày 10 tháng 05 năm 2008 Sinh viên Trần Thị Thúy SVTH: Trần Thị Thúy - 68 - GVHD: Nguyễn Văn Lại Khóa luận tốt nghiệp danh mục kí hiệu chữ viết tắt DT: Di truyền KH: Kiểu hình KG: Kiểu gen NST: Nhiễm sắc thĨ P: ThÕ hƯ bè mĐ F1: ThÕ hƯ lai cđa P F2: ThÕ hƯ lai cđa F1 Fn: ThÕ hƯ lai thø n cđa P THPT: Trung häc phỉ th«ng 10 S: Hệ số chọn lọc 11 W: Giá trị thích nghi SVTH: Trần Thị Thúy - 69 - GVHD: Nguyễn Văn Lại ... tập di truyền quần thể tiến hóa nhỏ Vì để giúp học sinh học tập môn di truyền cách có hiệu đòi hỏi phải cho em thấy lỗi mắc phải trình giải đặc biệt tập phần di truyền học quần thể tiến hóa nhỏ. .. tập số lỗi thường gặp giải tập phần di truyền quần thể tiến hóa nhỏ Từ đưa phương pháp khắc phục nhiệm vụ đề tài Hệ thống phân dạng tập phần di truyền học quần thể tiến hóa nhỏ chương trình sinh. .. cho học sinh kĩ tính toán, kĩ giải tập sinh học Từ học sinh nâng cao dần khả học giải vấn đề môn học cách dễ dàng khi n cho học sinh hứng thú say mê với môn học sau học lớp Tóm lại tập di truyền