tổng quan về ngân hàng thương mại và nghiệp vụ cho vay của ngân hàng thương mại I .Ngân hàng thương mại Ơ hầu hết các nước, các ngân hàng trung ương và chỉ có các ngân hàng trung ương mới có thể phát hành tiền. Song, nếu như bạn cộng tất cả mệnh giá của các tài khoản séc và tài khoản tiết kiệm ở trong nước, chúng sẽ cho một tổng số lớn hơn nhiều so với số tiền được in. Vậy số tiền thêm này ở đâu ra ? Thực tế, cung tiền được tạo ra do sự tác động qua lại của các ngân hàng và ngân hàng trung ương. Chúng ta bắt đầu bằng việc xem xét một số khía cạnh về lịch sử và thể chế của ngân hàng thương mại. 1.Quá trình ra đời của ngân hàng Nguồn gốc của Ngân hàng khởi đầu từ quá khứ xa xưa của lịch sử. Những nhà nghiên cứu đã tìm thấy nó trong những thể chế có từ hàng nghìn năm trước công nguyên, các nhà hài hước coi nó như “một nghề cổ nhất trên thế giới”. Tuy nhiên C.Mark cho rằng ngân hàng thương mại ra đời từ các nhà tư bản thương nghiệp trong nhóm các nhà tư bản thương nghiệp tách ra một nhóm làm việc chuyển, đổi tiền giữa các quốc gia, các vùng. Trong quá trình làm việc chuyển đổi tiền đó, người ta nắm được một quỹ tiền nhàn rỗi nào đó và họ thấy tốt nhất là sử dụng cho vay hoặc đầu tư để thu thêm một khoản lợi nhuận. Trong khi đó các nhà kinh tế học hiện đại lại cho rằng các ngân hàng thương mại ra đời từ các nhà thợ kim hoàn và trải qua một thời kỳ gồm ba giai đoạn : + Giai đoạn các nhà thợ vàng chỉ thực hiện chức năng nhận tiền gửi và giữ hộ vàng cho khách hàng, thông qua việc này họ nhận được một khoản hoa hồng. Đặc trưng của giai đoạn này là các thợ kim hoàn giữ lại 100% số tiền hoặc số vàng khách hàng gửi. Như vậy kho chứa tiền của các thợ kim hoàn cũng giống như những kho hàng thông thường khác. + Giai đoạn các nhà thợ vàng nhận thấy việc giữ lại 100% tiền gửi của khách là không cần thiết vì việc mọi khách hàng rút tiền cùng một lúc là không xaỷ ra thường xuyên. Hơn nữa, hàng ngày có một số người rút tiền ra nhưng đồng thời cũng có một số người gửi tiền vào. Vì vậy họ quyết định giữ lại một tỉ lệ nhất định nào đó trong trong số tiền gửi của khách hàng, nhằm bảo đảm khả năng chi trả tiền thường xuyên. Phần lớn số tiền còn lại được đem cho vay hoặc đầu tư. + Giai đoạn các nhà thợ vàng vừa cho vay và đầu tư vừa mở rộng ra những lĩnh vực dịch vụ khác như chuyển tiền hộ, thanh toán cho khách hàng, mua bán hộ tiền nước ngoài, . Có thể nói ngân hàng chỉ xuất hiện khi có ba nghiệp vụ : nhận tiền gửi, cho vay đầu tư, dịch vụ thanh toán. Từ đó ta có khái niệm về ngân hàng thương mại : là tổ chức kinh doanh trên lĩnh vực tiền tệ tín dụng và ngân hàng mà hoạt động chủ yếu, thường xuyên của nó là nhận tiền gửi của khách hàng với trách nhiệm hoàn trả và sử dụng số tiền đó để cho vay, đầu tư để chiết khấu và để làm phương tiện thanh toán. Chiết khấu là ngân hàng thương mại mua lại những kỳ phiếu thương mại của khách hàng. Đầu tư là ngân hàng thương mại sử dụng vốn với tính chất hợp tác kinh doanh có thể với các doanh nghiệp, ngân hàng khác theo phương thức cùng chia sẻ rủi ro và phân chia lợi nhuận. Phương tiện thanh toán được thực hiện khi một doanh nghiệp mở tài khoản ở ngân hàng có số dư, ngân hàng sẽ sử dụng số dư đó để thanh toán cho khách hàng hộ doanh nghiệp. 2. Phân loại ngân hàng : Có nhiều tiêu thức để dựa vào đó phân loại ngân hàng. - Theo hình thức sở hữu : + Ngân hàng thương mại quốc doanh : là các ngân hàng có vốn điều lệ 100% của nhà nước. Hiện nay, Việt Nam có bốn ngân hàng thương mại quốc doanh là : đầu tư phát triển, công thương, ngoại thương, nông nghiệp và phát triển nông thôn. + Ngân hàng cổ phần : là ngân hàng có vốn điều lệ do các cổ đông đóng góp. Các cổ đông có thể là tư nhân hoặc các đơn vị kinh tế của nhà nước. Ngân hàng thương mại cổ phần tư nhân thì các cổ đông chỉ gồm có các tư nhân. Ngân hàng thương mại cổ phần hỗn hợp thì các cổ đông gồm có cả các tư nhân và doanh nghiệp nhà nước. - Theo chuyên ngành : + Ngân hàng nông nghiệp + Ngân hàng ngoại thương + Ngân hàng công thương + Ngân hàng đầu tư và phát triển Trong nền kinh tế ngân hàng thương mại đa số được hiểu là ngân hàng thương mại cổ phần. Nhưng hệ thống ngân hàng thương mại Việt nam là hệ thống ngân hàng nhà nước. 3. Chức năng của ngân hàng thương mại - Chức năng kinh doanh trên lĩnh vực tiền tệ – tín dụng và ngân hàng nhằm mục tiêu thu lợi nhuận. Kể từ khi trong nền kinh tế – xã hội có hệ thống ngân hàng hai cấp, thì chức năng của các loại hình ngân hàng được phân định một cách rõ ràng. Sự phân định đó được chỉ rõ bằng luật. Ngân hàng Trung ương chỉ thực hiện chức năng quản lý về mặt nhà nước. Mục tiêu của ngân hàng Trung ương là ổn định giá trị đồng tiền và thực hiện bảo đảm sự an toàn trong quá trình hoạt động của hệ thống ngân hàng. Trong khi đó, ngân hàng thương mại thực hiện chức năng kinh doanh. Trong quá trình thực hiện chức năng này, ngân hàng thương mại đã thực hiện việc dẫn vốn từ những người có khả năng cho vay đến người muốn vay trong nền kinh tế. Thông qua việc thực hiện chức năng cho vay, ngân hàng thương mại thực hiện các dịch vụ thanh toán như chuyển tiền, môi giới tư vấn cho khách hàng . - Chức năng tạo ra tiền gửi. Lượng tiền cung ứng bao gồm tiền lưu hành và tiền gửi séc. Tiền lưu hành là giấy bạc do ngân hàng Trung ương phát hành, thông thường chỉ chiếm khoảng 5% trong tổng số các phương tiện thanh toán. Tiền của ngân hàng thương mại là tiền gửi séc được tạo ra thông qua hoạt động tín dụng của ngân hàng. Tiền gửi séc = tiền dự trữ / tỉ lệ dự trữ bắt buộc Tiền gửi séc thường chiếm khoảng 90% - 95% trong lượng cung ứng tiền. II.Cho vay của ngân hàng thương mại Cho các khách hàng vay, ngân hàng đóng vai trò chủ nợ. Nhận tiền gửi của khách hàng, ngân hàng đóng vai trò người đi vay. Thông qua nghiệp vụ này, ngân hàng đã mang lại lợi ích cho cả hai phía. Người gửi tiền đã góp cho nền kinh tế một số vốn và thu được lợi tức, người đi vay có vốn để phát triển sản xuất, kinh doanh. Và tất nhiên, ngân hàng cũng thu được lợi nhuận. 1. Thuyết cho vay thương mại Theo học thuyết cho vay thương mại, hay còn được gọi là luận điểm về các thương phiếu thực, khoản cho vay thương mại phải là khoản cho vay ngắn hạn, có khả năng tự hoàn trả, có khả năng tự thanh toán. “ Có khả năng tự hoàn trả ” được lý giải là nguồn tiền dự tính trả nợ phải được xuất hiện cùng thời điểm với hoạt động được tiến hành bằng khoản đi vay. Thí dụ : khoản cho các hãng, các cá nhân vay để mua hàng. Khi được sử dụng mua hàng, đã làm nảy sinh nguồn tiền trả nợ gốc và lãi. Ngày nay, các ngân hàng không còn tuân theo những nguyên tắc của các học thuyết này. Học thuyết thực sự chứa đựng những khiếm khuyết về mặt lý luận. Sai lầm cơ bản của nó là không có bất cứ một khoản cho vay nào có được khả năng tự trang trải, tự thanh toán một cách tự động, vì chúng luôn luôn phải ở trong một hệ thống và chịu tác động của các yếu tố khác. Thí dụ : do một điều kiện nào đó, người tiêu dùng không thể mua hàng, thì rõ ràng khả năng tự hoàn trả không có tính hiện thực. Trong những thập niên gần đây, để bảo đảm khả năng thanh toán tiền mặt, các ngân hàng thương mại đều phải coi việc chuyển đổi các chứng chỉ tiền gửi, tín phiếu kho bạc .là các hình thức hữu hiệu hơn. Việc hạn chế nghiệp cụ Có bằng cách cấp một số tín dụng thương mại ngắn hạn sẽ củng cố tính ổn định, nâng thêm mức độ an toàn cho toàn hệ thống. Theo quan điểm của học thuyết cần thông qua khối lượng tín dụng lẫn tổng khối lượng tiền tệ ( dươí dạng tiền gửi hay kỳ phiếu ngân hàng ), để tác động đến nhu cầu tiền cho vay trong các giai đoạn của một chu kỳ. Thí dụ : trong thời kỳ hưng thịnh kinh tế, những người bảo vệ học thuyết này đưa ra quan điểm khách hàng có thể cho vay theo hai cách : cung cấp tiền cho khách bằng cách hoặc nâng số dư cân đối trên tài khoản tiền gửi không thời hạn, hoặc phát hành kỳ phiếu ngân hàng. Việc xuất hiện tiền “ bổ sung ” sẽ kích thích tăng trưởng kinh tế. Song trong mọi tình huống tổng khối lượng tiền cho vay chỉ được xấp xỉ với tổng khối lượng tài sản Nợ của Ngân hàng. Theo học thuyết, vai trò quyết định tính ổn định kinh tế phải là số lượng tiền tệ trong lưu thông đảm bảo ổn định trong suốt chu kỳ, đặc biệt trong thời kỳ suy thoái. Hiện nay yếu tố đảm bảo mức độ an toàn và tính ổn định của hệ thống ngân hàng không phụ thuộc vào các mức độ hạn chế loại hình cho vay, mà phụ thuộc vào thực tế bảo hiểm tiền cho vay. Do vậy cần có những hình thức cho vay đảm bảo được nguồn vốn của ngân hàng. 2. Các vấn đề chung 1.0- Các loại hình cho vay Phân loại các khoản cho vay của ngân hàng thương mại có thể được xem xét trên nhiều tiêu thức. Theo tiêu thức thời gian ta có tín dụng ngắn, trung và dài hạn. Theo tính chất huy động, chia ra tín dụng có thể huy động và tín dụng không thể huy động ( có thể ván lại và không thể bán lại ). Tín dụng có thể dưới hình thức cho vay tiền, hoặc dựa trên việc chuyển nhượng trái quyền. Cho vay tiền là một loại hợp đồng kinh tế. Người cho vay cam kết giao cho người vay một khoản tiền và người vay cam kết hoàn trả gốc và laĩ theo một lãi suất quy định vào một thời điểm nhất định. Cho vay trên cơ sở chuyển nhượng trái quyền là hình thức khách hàng là chủ một trái phiếu có kỳ hạn nhưng muốn có vốn ngay lập tức, nên họ yêu cầu ngân hàng cấp cho ngay số tiền đó, trừ đi phần trả lãi. Họ chuyển nhượng trái quyền cho ngân hàng. Khi đến hạn, ngân hàng sẽ đòi người có trách nhiệm phải thanh toán trái phiếu đó. Trái phiếu được sử dụng phổ biến là kỳ phiếu. Hiện nay, phần lớn các ngân hàng thương mại đều thực hiện cho vay trên cơ sở kỳ phiếu. Trên kỳ phiếu, thông thường một cá nhân, hay một hãng, một tổ chức của chính phủ(được gọi là người phát hành kỳ phiếu ) khẳng định bằng văn bản trách nhiệm bất khả kháng trả một số tiền nhất định cho người giữ kỳ phiếu vào một thời hạn nhất định. Thông thường khi nhận kỳ phiếu, ngân hàng chỉ cho vay 75% tổng gía trị kỳ phiếu. Khi người phát hành kỳ phiếu không trả đúng hạn ngân hàng có quyền khởi tố theo luật tố tụng. Kỳ phiếu không chỉ được lập trên cơ sở có giao dịch thực về hàng hoá mà còn có thể lập trên cơ sở nghiệp vụ tài chính ( cho nhau vay vốn ), nhằm để nhận một số tiền bằng cách chiết khấu hay dùng kỳ phiếu làm vật thế chấp. Để bảo đảm thu được tiền vay, ngân hàng thường yêu cầu khách hàng phải thế chấp bằng các giấy tờ chứng nhận quyền sở hữu bất động sản, [...]... khấu, cầm cố thương phiếu và các giấy tờ có giá ngắn hạn) đối với các tổ chức tín dụng Lãi suất cơ bản đã làm cho giá cả tín dụng trở nên hợp lý Các ngân hàng thương mại quan tâm tới vấn đề này, đôi khi để tránh tình trạng căng thẳng giả tạo trên thị trường vay vốn, ngân hàng đưa ra các khuyến nghị với khách hàng về việc gửi ,hoặc rút số tiền ở mức nhất định Lãi suất của các ngân hàng thương mại được hình... chịu lãi suất thấp hơn loại cho vay không có tài sản thế chấp Đối với các khách hàng có khả năng thanh toán cao, ngân hàng thường chi vay không có bảo đảm 1.1- Hạn mức tín dụng Theo luật định, ngân hàng không được cho một khách hàng vay vượt quá một tỉ lệ nhất định so với vốn tự có của ngân hàng Vốn tự có của ngân hàng bao gồm tổng giá trị cổ phiếu cộng vốn dự phòng và lợi nhuận chưa chia Hạn mức này nhằm... tắc phân tán rủi ro trong kinh doanh ngân hàng, tránh rủi ro đạo đức từ phía khách hàng Một nghịch lý trong thực tế là khoản cho vay càng lớn thì rủi ro đạo đức từ phía khách hàng càng cao Các ngân hàng không tài trợ 100% cho những nhu cầu của các xí nghiệp Các ngân hàng đòi hỏi các xí nghiệp phải có vốn đầu tư tự có vào khoảng 25-30% để hạn chế rủi ro của ngân hàng 1.2- Lãi suất cho vay Các khoản... tắc là tự do Thật vậy, mỗi ngân hàng áp dụng mức lãi suất đảm bảo cho mình vừa có lãi thoả đáng vừa có một vị trí cạnh tranh so với những tổ chức tín dụng khác Cần lưu ý rằng mọi thoả thuận (về mặt này) giữa các ngân hàng đều bị cấm Lãi suất của mỗi ngân hàng dĩ nhiên là phụ thuộc vào lãi suất hiện hành trên nhiều thị trường tái cấp vốn khác nhau Ngoài lãi suất này các ngân hàng còn cộng thêm một tỷ... có phải thời hạn sử dụng lâu dài ( được mua ) trong thời hạn vay tiền Nếu khách hàng không hoàn trả đúng thời hạn, ngân hàng có quyền phát mại số tài sản thế chấp để thu nợ Hiện nay khách hàng có xu hướng dùng chứng khoán làm vật thế chấp vì đối với loại cho vay này ngân hàng thu lợi tức không cao Thêm vào đó, khách hàng vẫn giữ được quyền lợi của mình do chứng khoán đem lại Trong các điều kiện khác... vì vậy lãi suất của các ngân hàng ngày càng có khuynh hướng xích lại gần nhau Lãi suất được công bố trên báo chí là lãi suất cơ bản Luật Ngân hàng Nhà nước quy định Ngân hàng Nhà nước xác định và công bố lãi suất cơ bản Có thể hiểu lãi suất cơ bản là lãi suất “gốc” để các tổ chức tín dụng căn cứ vào đó mà hình thành lãi suất kinh doanh của mình Lãi suất cơ bản có thể được Ngân hàng Nhà nước xác định... phản ánh chi tiết tình hình tài chính của xí nghiệp, cụ thể là bảng tổng kết tài sản và kết quả hoạt động kinh doanh (lỗ, lãi) Qua phân tích tình hình tài chính của xí nghiệp, ngân hàng quyết định cho vay và mức độ tiền vay - Cho vay bảo đảm bằng bất động sản : Người vay tiền ngân hàng dùng bất động sản của mình làm tài sản thế chấp Ngân hàng cho vay loại này với thời hạn dài và trong điều kiện vay, bao... có điều khoản khi cần thiết có thể chuyển thành cho vay thương mại, hay cho vay tiêu dùng và ngân hàng được coi như đồng chủ sở hữu để kiểm soát chặt chẽ Hiện nay, loại cho vay cầm cố này được gọi là cho vay trả sau Người vay hàng tháng phải trả một phần gốc và tiền lãi - Cho vay lãi suất điều chỉnh : ngoài cho vay với lãi suất cố định, ngân hàng còn cho vay theo lãi suất điều chỉnh, như điều chỉnh... bón, thay đổi giống Trong điều kiện có thể, các chủ trang trại thường vay vốn của Ngân hàng phục vụ nông nghiệp để được hưởng các ưu đãi, phần còn lại mới vay của ngân hàng thương mại - Tín dụng thuê mua : Trong số các nghiệp vụ mới phát sinh gần đây, tín dụng leasing hay được gọi làcho vay tư bản sản xuất đóng vai trò quan trọng Đó là nghiệp vụ cho thuê máy móc, thiết bị và bất động sản (nhà xưởng,... tiền Các ngân hàng thương mại Mỹ bắt đầu tham gia vào tín dụng leasing từ đầu những năm 1960 III Vai trò của nghiệp vụ cho vay đối với nền kinh tế Nền kinh tế ngày càng phát triển, quan hệ tín dụng cho vay ngày càng được mở rộng và hoàn thiện, góp phần quan trọng đối với sự nghiệp phát triển của đất nước 1 Đối với đời sống kinh tế - xã hôi Nền kinh tế nước ta vừa trải qua thời kỳ tập trung quan liêu . tổng quan về ngân hàng thương mại và nghiệp vụ cho vay của ngân hàng thương mại I .Ngân hàng thương mại Ơ hầu hết các nước, các ngân hàng trung. ngành : + Ngân hàng nông nghiệp + Ngân hàng ngoại thương + Ngân hàng công thương + Ngân hàng đầu tư và phát triển Trong nền kinh tế ngân hàng thương mại đa