M ỘT SỐ V Ấ N ĐỂ LÝ LUẬN VỂ C Á C PH Ư Ơ N G P H Á P P H Â N TÍCH LUẬT VIẾT Trường hợp n ô i dung văn bẩn không đẩy đả T rong trườ ng hợp v ă n b ả n khơng có đầv đú quy định cầ n th iế t đ ể giải q u y ết v ấ n đ ế đ ặ t xoay q u a n h để tà i củ a v ãn bản, ngưòi nghiên cứu p h â n tích chuyên n g h iệp d ự a vào k ế t q u ả su y lỹ logic học để p h t h iện quy tác bổ sung Biện luận dựa vào n g u y ê n tắc p íiụ n g tưcfng tự p h p luật • K h i n iệm đ iều kiện áp d ụ n g nguyên tắc: Áp d ụ n g tương tự p h p l u ậ t ỉà m ộ t hoạt đ ộ n g so sá n h m a n g tin h tr i tuệ n h ằ m m rộng p h m vi áp d ụ n g m ộ t q u y tắc lu ậ t g h i n h ậ n cho m ộ t trường hỢp đến trư ờng hợp tương tự kh ô n g d ự liệu luật T iê u ch i xác đ ịn h trư n g hỢp tư n g tự có th ể tiê u chí c h ủ q u a n - tương tự chủ th ể , tiê u chí k h ách q u a n - tư n g tự tín h c h ấ t b ả n 94 C h n g II Các p h n g p h p n g h iê n u vá p h â n tích lu ậ t v iết q u a n hệ p h áp lu ật C h ả n g h ạn , người b án v ngưòi tr a o đơi n h ữ n g ngưòi ch u yển nhưỢng tà i s ả n có đ ền bù, có th ê áp d ụ n g m ột sô’ quy tắc chi phối th i độ xử người b n tro n g trư n g hỢp cầ n chi phối th i độ xử ngưòi tr a o đổi; cầm cố th ế c h ấ p đ ều biện p h p bảo đảm thự c h iện n g h ía vụ v ậy có t h ể áp d ụ n g m ộ t sô' quy tắc cầm cô' cho trư n g hợp t h ế ch ấp v ngược lại Tà't n hiên, việc áp đ ụ n g tương tự p h áp l u ậ t p h bị từ chôi k h i quy tắc tư đ n g tự tỏ kh ô n g p h ù hợp vói tin h t h ầ n chê đ ịn h chi phốỉ trư ò n g hợp đặc t h ù m quy tắc tương tự đê nghị p dụng Vi dụ, theo Điếu 446 Bộ luật dân nám 199.5, trường hỢp bán nhà cho thuê, bên thuê ưu tiên mua, chưa có chỗ khác uà đă thực đẩy đủ nghĩa vụ người thuê nhà'" L iệu có th ể, băn g việc áp d ụ n g tương tự p h p lu ật, t h a n h ậ n q u y ển ưu tiê n m u a củ a người th u ê n h ỏ '”Q u y tác kh ôn g đưa vào Bộ lu ậ t dãn n ã m 2005 95 M ỘT SỐ V ẤN ĐỂ LÝ LUẬN VỂ C Á C PH Ư Ơ N G P H Á P P H Ả N TÍCH LUẬT VrẾT tro n g trư n g hỢp n h ỏ t ặ n g ch o h o ặ c tra o đôi? Ta b iế t rằ n g tặ n g cho m ột giao dịch chun ợng có tín h c h ấ t k hô n g đền bù; trao đổi ch uy ên h tà i sả n b ằ n g h iện v ật theo hai hướng trá i ngược n h a u N ếu th a n h ậ n quyền ưu tiên m ua củ a ngưòi th u ê tro n g trư n g hợp n h ỏ tặng cho đưọc tra o đổi, th ì q uyền ưu tiê n mua thự c hiện, có m ột hợp đồng m u a bán hợp đồng tặ n g cho hợp đồng tra o đổi (theo nghĩa n éu ) xác lập Tóm lại, việc áp dụng tư n g t ự p h p lu ậ t b ị lo i t r tro n g trư n g hỢp n y Việc áp dụng tường tự pháp lu ậ t cho phép tấ t cá n gành luật, việc ph ân tích tấ t cá chê dịnh trừ chê định m phạm vi áp dụng người làm lu ật d àn h độc xác định cho Vi dụ, luật hình sự, người làm luật không cho phép việc xác định người cỏ tội cách áp dụng tươỉig tư pháp luật Điều có nghĩa ràng, việc áp d ụ n g tương tự pháp lu ật ch ỉ s d ụ n g đôỉ với q u y tắc m a n g tính ch ấ t tổng qt; bổi vậy, kh n g thê áp d ụ n g tương tự 96 C h n g II C ác p h n g p h p n g h íé n cử u vả p h ẳ n tích lu ậ t v iết p h p lu ậ í đê xá y d ự n g g iả i p h p tương tự từ n h ữ n g q u y tắc m a n g tín h ch ấ t ngoại lệ, tr trườ ng hỢp ngoại lệ lại th iế t lập n h ằ m báo vệ n h ữ n g lợi ích lón, ưu tiên T rong điểu kiện hệ th ơn g lu ậ t viết cùa Việt N a m ch a h o àn th iệ n , việc áp d ụ n g tương tự p h áp lu ậ t, có đủ điều kiện để p dụn g , có th ể có đối tượng tậ p hỢp quy tấc k h ô n g m ột vài quy tác riên g lẻ, Ví dụ, luật viết hành có quy tắc chia tài sản chung vợ chổng áp d ụ n g trường hỢp vỢ chồng ly hôn (Điều 95 đến Điều 99 Luật hôn nhãn g ia đ in h năm 2000); nhử ng q u ỵ tấc phải có thê vận d ụ n g đê chia tài sả n chung cùa vỢ chổng trường hợp hôn n hân chấm d ứ t vỢ chồng chết Đ iểu n ày không th ể tr a n h cài, bỏi'“: N ếu vợ 'T h ự c việc thiếu v ắ n g n h ữ n g quy lắc liên q u a n đên t h a n h to án p h â n c h ia tà i s ả n chung cù a vỢ chồng s a u hôn n h ả n c h ấm dứt có ngưòi c h é t th iê u sót tro n g t r ì n h soan t h ả o luât 97 M ỘT SỐ V Ấ N ĐỂ LÝ LUẬN VỀ CÁC PH Ư Ơ N G P H Á P P H Â N T ÍC H LUẬT VEẾT h o ặ c ch n g cò n sơ n g rn u ò n c h ia t i s ả n c h u n g , t h ì v iệ c p h â n c h ia p h ả i t iế n h n h c h ứ k h ô n g t h ể b ị t r ì h o ãn ngưòi n y chết; N ế u k h ôn g vận d ụ n g c c q u y đ ịn h v ề c h ia t i s ả n c h u n g c ủ a vỢ ch n g s a u k h i l y h ô n o trư n g hợ p c h ia t i s n c h u n g s a u k h i ch n g h o ặc vỢ c h ế t , t h ì s ẽ k h n g có lu ậ t để áp d ụ n g ch o trư n g hỢp s a u n v • M ột sơ 'v í dụ: Vi dụ 1, theo khoản Điều 499 Bộ luật dân năm 2005, hỢp đồng thuê nhà không xác định thời hạn, th ì hợp đống châm dứt sau tháng, k ế từ ngày cho thuê báo cho bên thuê biết việc đòi nhá Ap dụng tương tự pháp luật, người thué nhà theo hợp đồng khống có thời hạn có quyền chấm dứt hợp đồng thuê với điếu kiện thông báo cho người cho thuê biết trước tháng Đáy vi dụ điên hình việc dựa vào học thuật, vơh sơng đạo lý đê thực hoạt động nghiên cứu phân tick luật viết Thực vậy, hệ thống luật tiên tiến (như Pháp, Đức, ), người thuê nhà theo m ột hỢp đồng kh n g có thời h n đểu có 98 C h n g II C ác p h n g p h p n g h iẻ n cử u p h ẵ n ỉich lu ậ t v iết quyến đơn phương chồm dửt hợp vđi điều kiện báo trước cho người cho thuè thời gian hợp lý; theo kinh nghiệm tich luỹ iừ sống^ khơng có h(ĩp th nhà ònào kéo dài vỏ hạn; theo đạo lý (đúng theo lẽ công bẳngl, không th ể không thừữ nhận quyền đơn phư(fng chấm dứt hợp dồng (đôĩ với hợp đồng không thời họn) cùa người thuê nhá ở, đâ thừa nhận quyên đơn phương chẩm dứt hợp đồng cùữ người cho thuê nhà ò Vi dụ 2, (đáy vi dụ vể thao (ác tổng hỢp phương pháp phàn tich) Theo khoản ĩ Diều 462 Bộ luật dân năm 2005, bén m ộ t hỢp đồng m u a hán có thê thoà thuận ué việc bên bán quyền chuộc tà i sản đ ã bán sau m ột thời hạn gọi thời h n chuộc lọi; thời hạn chuộc lại hai bên thồ thuận khơng đỉẠỷc năm, kẻ lừ thời điểm giQo tài sấn, đổi với bất động sán Ta nỏi rấng hiệu lực cúa hỢp m u ữ b n íài sản vởi điéu kiện đưỢc chuộc lại, người bán có quyền chuộc lại tài sả n , tương ứng với nghĩa vụ (cùữ người mua) tôn trọng 99 M ỘT SỐ V Ấ N ĐỀ LÝ L U Ậ N VỀ C Á C PH Ư Ơ N G P H Á P P H Â N TÍC H LU Ậ T VIẾT quyền chuộc lại Đây quyền nghĩa vụ có tinh chất tài sản ừà chuyến giao giao lưu dân Ta thực việc phân tích điéu luật theo hai bước: Bước (tam đoạn luận): Người thừa k ế có tài sản người chết đê lại quyền chuyên giao (Điều 636 Bộ luật dân năm 2005 ); quyền chuộc lại tài sản đả bán m ột quyền tài sản chuyến giao được; uậy, người thừa k ế cùa người bán vởi điều kiện chuộc lại có chuộc lại tài sản bán sau người bán chết ■ Bước (áp dụng tương tự pháp luật): Người thừa k ế người mua hợp đồng m ua bán tài sản với điều kiện chuộc lại có nghĩa vụ tõn trọng quyền chuộc lại người m ua chuyển giao sau chết Ta xăy dựng quy tắc tương tự cách lấy lại toàn kết luận đạt từ tam đoạn luận đây, thay cụm từ “người bán" cụm từ “ người m ua” Ta có th ể đến giải pháp cách lập lại tam đoạn luận bước I với chủ th ể người mua người thừa k ế người mua 100 C h n g II C ác p h n g p h p n g h iê n cử u vá p h â n tích lu ậ t v iết Biện luận dựa trân phương pháp su y lý mạnh • T tưởng ch ủ đ o phư ng p h p su y lý m n h : Mỗi q u y tắc củ a l u ậ t viết có lý đ ể tồ n Với c ù n g n h ữ n g lý với n h ữ n g lý có mức độ đ ú n g đ ắ n m n h hơn, ta th a n h ậ n tồ n tạ i n h ủ n g quy tắc k h c k h ô n g ghi n h ậ n tro n g lu ậ t viết: m ộ t ngưòi có q u y ền làm n h iều hơn, th ì c ũ n g có quyền làm hơn; m ột ngưòi có quyến làm , th ì cũ ng có quvền k h n g làm ; m ột ngưòi khơng có quyền thực m ột h n h vi k h ô n g q u an trọng, th ì c ũ n g khơng có q u y ền th ự c h iện m ộ t h n h vi q u a n trọ n g hdn Nói cách khác, b ằn g phư đn g p h p su y lý m n h , người nghiên cứu xác đ ịn h quy p h m k h ô n g ghi n h ậ n r n h m ạch tro n g lu ậ t viết n h n g cầ n th a n h ậ n , lý lẽ để ch ú n g tồn tạ i giông tương tự m n h n h ữ n g lý lẽ d ù n g làm cđ sở cho n h ữ n g quy tắc thứ c ghi n h ặ n lu ậ t viết C hác c h ắ n n h ữ n g quy tắc xác định theo cách ho àn to n p h ù hợp với ý chí củ a người làm r a lu ậ t viết 101 M ỘT SỐ V Ấ N ĐỂ LÝ LU Ậ N VỂ C Á C PH Ư Ơ N G P H Á P P H Â N TÍC H LUẬT VrÉT M ột sơ 'v í dụ: Ví dụ ỉ, theo khoản Điều 487 Bộ luật dân s ự năm 2005 , bén thuê phải bảo dưỡng f sửa chữa nhỏ tài sản thuê Vậy chắn, bên mượn tài sản có nghĩa vụ bảo dưỡng sừa chữa nhỏ tà i sản mưỢn, d ù luật viết khơng quy định rõ Bởi vì, người thuê tài sản p hải trả tiền thuê đồng thời phải có nghĩa vụ bào dường sửa chữa nhò; thẻ thi khơng có lý gỉ người mượn tài sản, trả tiền mượn tài sản (tức ưu đãi người thuê quan hệ với chủ sở hữu tài sản), lại khơng có nghĩa vụ V i d ụ 2, theo khoản Điều 514 Bộ luật dăn năm 2005, người mượn tài sẩn không cho người khác mượn lại tài sản, khơng có đồng ý người cho mượn Vậy, người mượn tài sản củng khơng có quyền cho người khác th tài sản, khơng có đồng ỹ người cho mượn Điéu không th ể tranh cãi, dù không quy định luật viết: luật khơng cho phép người mượn tự m ình thực giao dịch không đem lọi 102 C h n g II C ác p h n g p h p n g h iê n u p h â n tích lu â t v iế t lợi ích uật chất cho minh, liên quan đến tài sản mưỢn; th ế thi luật củng cấm người tự m inh thực kiện giao dịch đem lại lợi ích vật chất cho m inh (thu tiền cho thuê), liên quan đến tài sản Ta có thê từ tiếp: người mượn tài sản khơng có quyền bán, trao đổi, tặng cho, nói chung định đoạt tài sản mưỢn, dù có khơng có điều kiện, có hay khơng có đền bù, m khơng có ý người cho mượn"\ Biện ỉu ậ n dựa p h n g p h p s u y ỉ ý ngược ■ T tư ờng chủ đạo p hư ng p h p su y lý ngứỢc: Lý lẽ c ủ a người sử d ụ n g phương p h p suy lý ngược là: tư n g ứ n g với m ột g iả đ ịn h cụ th ể người m lu ậ t có m ộ t q u y đ ịn h cụ thể; vậy, tương ứ n g với m ộ t giả " ’N ế u người ch o mượn đ n g ý đ ể người m ượn đ ị n h đ o t t i s ả n th ì người m ọ n t h ự c h i ệ n việc đ ịn h d o t n h m ộ t ngưòi uỳ quyền 103 C h n g IV K ết q u n g h iê n u vả p h ẳ n tích lu â t v iế t vê p h n g d iê n k h o a hoc • hoc th u y ế t p h p lỷ ỉ« Sự h ìn h thành án lệ phương Tây, án lệ hinh thành từ tục lệ xét xứ, s ự r a đòi c ủ a m ộ t n lệ g h i n h ậ n từ s ự lặ p lặ p lại m ộ t giải p h p cho m ột v ấ n đ ê đ ặ c t h ù t r o n g n h ữ n g q u y ế t đ ị n h t p h p k h c n h a u Các q u y ế t đ ị n h t p h p c h ứ a đ ự n g n h ữ n g g iá i p h p giông n h a u cho c ù n g m ộ t vâVi đé cho n h i ề u v ấ n đề t n g t ự t o t h n h m ộ t c h u ỗ i s u y n g h ĩ t r ù n g h d p vê c c h h i ế u v p d ụ n g m ộ t đ iể u lu ậ t , m ộ t x u h ó n g m n h m ẽ m T h ầ m p h n th n g t u â n t h e o t r o n g q u t r i n h x e m x é t giải q u y ế t m ộ t vụ việc, g ióng n h người d â n t u â n t h e o m ộ t t ụ c lệ k h i t h a m gia v o m ộ t giao dịch tục lệ chi phôi Việt N am , án lệ hình thánh từ đường lối xét xử T r o n g l u ậ t V iệ t N a m h i n h t h n h đ n g lối 157 MÓT SỐ V ẤN ĐỂ LÝ LUẬN VỂ CÁC PH Ư Ơ N G PH Á P P H Â N TÍC H LUẬT VIẾT xét xủ diễn theo trình tự chặt chẽ Lúc đầu, vấn đề áp dụng luật viết dặt cho Thám phán khuỏii khô \TỊ án Những vấn đề nhạy cảm Thấm phán ghi nhớ đưa thao luận hội nghị tòng kèt cơng tác xét xứ cúa ngàiih Tồ án tô chửc hàng nãm Các kết quà thào luận dùng làm châ't liệu để xây dựng giái pháp nguyên tắc cho vấn đề bàn cài giải pháp ghi nhận Kết luận Chánh án Tồ án nhân dân tơì cao điíỢc cơng bô phần thủ tục kết thúc hội nghị tỏng kết Kết luận coi thử học thuyết pháp lý cd quan xét xử sứ dụng kim chí nam cho hoạt động xét xử Toà án Trong mây nảm trở lại hình thành xu hưóng mạnh mẽ diều chinh lại quan niệm án lệ luật Việt Nam cho phù hỢp vỏi quan niệm nước Một măt giải pháp thực tiễn xét xử ghi nhận án, coi mộL cách hiểu cúa ngưòi thực hành luật đơi với quy tắc dịnh luật viết, áp dụng trường hợp đảc thù; mật khác, giải pháp đố tấ t ngưòi xem khn mẫu xử trưòng hợp tướng tự khuôn mẫu 158 C h n g IV K ếl q u ã n g h iê n t ứ u v i p h â n tich lu ậ t v iê t vẽ p h n g d iê n k h o a hoc - hoc Ih u v ẻl p h ã p lý c h ắ n t r o n g d i ề u k i ệ n giài p h p dược l ậ p l ậ p lại cách kiên định thực tiễn xét xư Tât nhiên đẻ cho g ià i p h p cúa th ự c tiễn xét x ứ p h t h u y iư ợ c vai trò cùa nó, điếu cắn th iế t bán án, q u yết iịn h Toá án phái công bố H iệ n n a v n g n h n đ a n g có m ộ t d ự n m m ục t i ê u t ậ p hợp, hệ thống hố còng bơ’ rộng rãi bán án, định Toà án hình thức Cơng báo T('à án Ký yếu To