Bài viết này sẽ phân tích một số đặc điểm cơ bản của thương mại dịch vụ pháp lý trong khu vực Đông Nam Á, đặc biệt khi nền kinh tế lớn thứ ba châu Á này vừa phát triển khối thương mại mười nước (Cộng đồng kinh tế ASEAN_AEC)1 , trở thành một nam châm mới thu hút đầu tư nước ngoài. Bài viết cũng phân tích những điểm thách thức đối với sự tự do hóa dịch vụ pháp lý trong khu vực ASEAN, phân tích việc hội nhập kinh tế và ảnh hưởng của việc hội nhập này lên thị trường dịch vụ pháp lý trong khu vực ra sao.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT – ĐẠI HỌC HUẾ TỰ DO HÓA THỊ TRƯỜNG DỊCH VỤ PHÁP LÝ TRONG AEC THÁCH THỨC VÀ GIẢI PHÁP NGUYỄN CHÍ THẮNG * Tóm tắt: Abstract: Dịch vụ pháp lý đóng vai trò chất xúc tác quan trọng việc thúc đẩy giao dịch xuyên biên giới đầu tư trực tiếp nước (FDIs), tảng cho hoạt động kinh doanh mang tính quốc tế Bài viết phân tích số đặc điểm thương mại dịch vụ pháp lý khu vực Đông Nam Á, đặc biệt kinh tế lớn thứ ba châu Á vừa phát triển khối thương mại mười nước (Cộng đồng kinh tế ASEAN_AEC)1, trở thành "nam châm mới" thu hút đầu tư nước Để đạt mục tiêu "thị trường sở sản xuất nhất" AEC thu hút FDIs nữa, Bộ trưởng Tư pháp nước ASEAN cộng đồng pháp lý kêu gọi "tự hóa thương mại dịch vụ pháp lý2 Legal services have been acting as an important catalyst in promoting crossborder transactions and foreign direct investment (FDIs), which is the foundation for the operations of international business This article will analyze some of the basic characteristics of the legal service trade in Southeast Asia, especially when the Asia's third largest economy has developed ten-countrie trading bloc (ASEAN Economic Community_AEC) to become a "new magnet" to attract foreign investment To achieve the ACE’s goal to become a " single market and production" and attract more FDIs, the Attorney General of ASEAN and the legal community can call for a "liberalization of legal services" The article also analyzes the challenges to the liberalization of legal services in the ASEAN region, analyzing the economic integration and the impact of this integration to the market of legal services in the area Finally, the article concludes by offering recommendations on policy to the parties concerned and the Government members of the AEC Bài viết phân tích điểm thách thức tự hóa dịch vụ pháp lý khu vực ASEAN, phân tích việc hội nhập kinh tế ảnh hưởng việc hội nhập lên thị trường dịch vụ pháp lý khu vực Cuối cùng, viết kết luận việc đưa kiến nghị mặt sách cho bên hữu quan Chính phủ thành viên AEC Key words: Từ khóa: AEC, legal services AEC, dịch vụ pháp lý * ThS., Washington D.C – Hoa Kỳ AEC (ASEAN Economic Community) thức thành lập vào ngày 31/12/2015 ASEAN Economic Community Blueprint-Declaration on the ASEAN,Economic Community Blueprint (2007), Xem http://asean.org/wp-content/uploads/archive/5187-10.pdf 64 TẠP CHÍ PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN – SỐ 1/2017 Cộng đồng kinh tế ASEAN tự hóa thị trường dịch vụ pháp lý Các nước thành viên ASEAN có khác địa lý, văn hóa, tơn giáo tổ chức máy Nhà nước Thêm vào đó, phân khúc khác khu vực pháp lý phản ánh ASEAN, nơi có kết hợp hệ thống thơng luật, dân luật luật Sharia3 Năm 2007, kế hoạch tổng thể Cộng đồng Kinh tế ASEAN hình dung việc thành lập Cộng đồng Kinh tế ASEAN ("AEC") "thị trường sở sản xuất chung" tới năm 20154 Đối với thương mại dịch vụ, đàm phán dựa Hiệp định khung ASEAN dịch vụ ("AFAS") thành viên ký kết, tiếp sau mười gói cam kết mở cửa thị trường dịch vụ thành viên kể từ năm 1997 đến 2016 Các cam kết AFAS có phạm vi rộng mức độ tự hóa sâu so với cam kết khuôn khổ WTO5 Là phần việc tự hóa thương mại dịch vụ, có tám thỏa thuận công nhận lẫn ("MRA") thành viên ký kết, điều chỉnh loại hình dịch vụ chuyên ngành kiến trúc, tư vấn kỹ thuật, điều dưỡng, y khoa, nha sỹ, du lịch, kế toán kiểm toán, khảo sát6 Trên thực tế, để biến ASEAN thành thị trường thống nhất, tầm nhìn AEC đưa định hướng loại bỏ rào cản thương mại dịch vụ pháp lý vào năm 20157 Có vài lý để nước thành viên AEC tăng cường tự hóa lĩnh vực thương mại dịch vụ pháp lý Thứ nhất, tồn cơng ty luật nước ngồi đóng góp to lớn cho việc hỗ trợ pháp lý vụ kiện quốc tế mà thành viên ASEAN có liên quan; dẫn giải số trường hợp việc Cơng ty Evershed đóng vai trò chủ đạo khâu tư vấn cho Chính phủ Cambodia vụ tranh chấp đền Preah Vihear với Thái Lan Tòa Cơng lý quốc tế, vụ cơng ty luật Hogan Lovells tư vấn cho Vietnam Airlines để hãng đảm bảo tín dụng việc mua máy bay Airbus8 Những vụ kiện đòi hỏi kỹ tư vấn pháp lý chuyên sâu phức tạp mà thông thường luật sư ASEAN Tự hóa dịch vụ pháp lý điều kiện để công ty luật tiếng quốc gia nước khác Anh, Hoa Kỳ, Đức, đặt văn phòng nước ASEAN Luật Sharia phần hệ thống luật Hồi giáo (Islamic law) Declaration on AEC Blueprint, supra note 3, T 21, http://asean.org/wp-content/uploads/archive/518710.pdf truy cập ngày 10/12/2016 Hiệp định khung ASEAN dịch vụ: Thúc đẩy hợp tác, nâng cao khả cạnh tranh, VCCI, xem http://www.trungtamwto.vn/aec/hiep-dinh-khung-asean-ve-dich-vu-thuc-day-hop-tac-nang-cao-kha-nang-canhtranh Trần Tố Hảo (2016), Các Thỏa thuận thừa nhận lẫn (MRAs) Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), Tạp chí Lao Động Năm Châu, Cơng đồn Việt Nam, xem http://congdoan.vn/tin-tuc/lao-dong-nam-chau507/cac-thoa-thuan-thua-nhan-lan-nhau-(mras)-trong-cong-dong-kinh-te-asean-(aec)-125894.tld, Lần cuối truy cập 20/11/2016 Kế hoạch AEC cho việc tự lưu thông dịch vụ: “The AEC’s plan for a free flow of services mandates the removal of “substantially all restrictions on trade services for all other services sectors by 2015” Xem Lộ trình cho AEC: 2009-2015 (2009), Tr 26 The Lawyer (2013), Hogan Lovells Advises Vietnam Airlines on ECA Financing, xem https://www.thelawyer.com/issues/online-february-2013/hogan-lovells-advises-vietnam-airlines-on-ecafinancing/ truy cập 11/2016 65 TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT – ĐẠI HỌC HUẾ Điều giúp tiết kiệm chi phí giao dịch, lại, liên lạc công ty luật với khách hàng khu vực AEC Hơn nữa, điều dẫn đến việc chuyển giao chuyên môn từ công ty luật quốc tế sang luật sư địa phương, giúp AEC phát triển với kinh tế dựa tri thức Thứ hai, việc phát huy tự hóa thương mại dịch vụ pháp lý giúp thu hút đầu tư nước ngồi mang lại lợi ích cho phát triển AEC nhiều khía cạnh kinh tế Nhiều trường hợp thực tế chứng minh điều Những hãng luật lớn Nhật Bản, theo thống kê, tư vấn cho công ty nước đầu tư 15 tỷ USD vào khu vực ASEAN9 Hoặc là, với giúp đỡ hãng luật White & Case, Philippines thu hút đầu tư đưa vào hoạt động trung tâm gia công Manila từ năm 2007, tạo công ăn việc làm cho hàng chục ngàn người dân nước Sự tham gia cơng ty luật nước ngồi giảm thiểu khoảng cách phát triển nước ASEAN tăng cường quy định pháp luật khu vực Myanmar trường hợp điển hình Nhờ tư vấn Jipyong Jisung, hãng luật Hàn Quốc, mà sân bay Yangon xây dựng Tập Đoàn Sân bay quốc tế Incheon10 Cuối cùng, việc nới lỏng rào cản dành cho luật sư công ty luật nước ngồi giúp phát triển cơng ty luật khối AEC Ngồi có mặt cơng ty luật nước ngồi tầm cỡ giới, AEC có cơng ty luật tiếng không kém, chuyên tư vấn pháp luật quốc gia Đông Nam Á, chẳng hạn Rajah & Tann Singapore, Zaid Ibrahim & Co (ZICO) Malaysia, and DFDL Lào Những công ty chủ yếu tiếp nhận tuyển dụng luật sư khối ASEAN có tay nghề, kỹ kinh nghiệm đủ cạnh tranh với cơng ty luật nước khác Việc mở cửa thị trường tác động, đòn bẩy để cơng ty luật khối tăng khả cạnh tranh mình, nâng cao dịch vụ phục vụ khách hàng tốt Ở khía cạnh khác, mở cửa thị trường dịch vụ pháp lý vấn đề mà quốc gia thành viên WTO quan tâm quốc gia đưa cam kết mở cửa thị trường theo Hiệp định GATS Có 45 thành viên WTO (bao gồm thành viên ASEAN) đưa cam kết việc mở cửa thị trường dịch vụ pháp lý vòng đàm phán Uruguay11 Tuy nhiên, đưa cam kết, đa số quốc gia tạo rào cản cho việc mở cửa thị trường thiếu minh bạch, đòi hỏi quốc tịch, giấy phép, điều kiện chun mơn khác Tự hố thị trường dịch vụ pháp lý khu vực Các công ty luật gồm có Nishmura & Asahi, Nagashima Ohno & Tsunematsu, Mori Hamada & Matsumoto, Anderson Mori & Tomotsume Tom Brennan, Japanese Firms on Expansion Drive, May 13, 2013, ASIAN LA, Xem http://www.americanlawyer.com/asian_lawyer/id=1202599866735/Japanese-Firmson-Expansion-Drive 10 Alex Newman (2012), White & Case Eyes Ireland and Poland for Legal Support Centre, Nov 2, 2012, LEGALWEEK, http://www.legalweek.com/legal-week/news/2221736/white-case-eyes-ireland-and-poland-forlegal-support-centre 11 Annex III: Legal Services – Specific Commitments, in Legal Services: Background Note by the Secretariat, supra note, at 29-30 See also Grosso, supra note 1, at 14-15 (examining Uruguay Round commitments in legal services) 66 TẠP CHÍ PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN – SỐ 1/2017 ASEAN xu phù hợp với cam kết thành viên gia nhập WTO Cambodia, Malaysia, Thái Lan, Việt Nam, quốc gia đưa cam kết dịch vụ pháp lý gói cam kết gia nhập WTO Một AEC thành lập, rào cản thương mại gỡ bỏ cách đáng kể Thêm vào đó, thỏa thuận cơng nhận lẫn thành viên, hiệp định FTA + ASEAN với quốc gia khối tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển thị trường dịch vụ pháp lý ASEAN, tăng cường phát huy di chuyển qua lại thể nhân, lực lượng lao động, bao gồm đội ngũ luật sư Một số quốc gia ASEAN đưa cam kết mở cửa thị trường dịch vụ pháp lý hiệp định FTA với số quốc gia khác ASEAN - Korea FTA (Cambodia, Indonesia, Malaysia, Việt Nam), ASEAN - New Zealand FTA (Cambodia, Indonesia, Malaysia, Thái Lan, Việt Nam), ASEAN - China FTA (Cambodia, Thái Lan, Malaysia, Việt Nam) Mở cửa thị trường dịch vụ pháp lý Việt Nam Tính đến nay, Việt Nam có 63 Đồn Luật sư với 9.436 luật sư, có 3.500 luật sư tập Điều cho thấy, lĩnh vực pháp lý trở nên cần thiết quan trọng sống Tuy nhiên, so với 400.000 doanh nghiệp diện Việt Nam số luật sư khiêm tốn so với nhu cầu đòi hỏi dịch vụ pháp lý doanh nghiệp12 Đó chưa kể luật sư, tổ chức hành nghề luật sư nước thiếu nhiều kinh nghiệm lực việc tư vấn, giải tranh chấp có yếu tố nước ngồi, minh chứng vụ kiện tổ chức nước kiện cơng ty, doanh nghiệp Việt Nam Tòa án nước ngược lại Khi gia nhập WTO, Việt Nam đưa cam kết mở cửa thị trường dịch vụ kinh doanh, bao gồm dịch vụ pháp lý13 Như vậy, loại dịch vụ này, Việt Nam buộc phải mở cửa thị trường (cho phép nhà đầu tư nước tham gia vào việc cung cấp dịch vụ pháp lý Việt Nam cho tổ chức, cá nhân Việt Nam) theo mức cam kết Dịch vụ pháp lý mà tổ chức luật sư nước phép cung cấp Biểu cam kết sử dụng cụm từ “tổ chức luật sư nước ngoài”, hiểu tổ chức luật sư hành nghề nhiều luật sư công ty luật nước thành lập nước hình thức cơng ty thương mại nào, bao gồm hãng luật, công ty luật trách nhiệm hữu hạn, công ty luật cổ phần Theo nội dung cam kết, tổ chức luật sư nước phép cung cấp tất loại hình dịch vụ pháp lý trừ hai loại hình gồm: i) Tham gia tố tụng với tư cách 12 Phạm Hải (2016), “TPP-Thách thức thị trường dịch vụ pháp lý Việt Nam”, 12/2/2016, xem http://www.docluat.vn/tin-hay/ve-luat-su/tpp -thach-thuc-thi-truong-dich-vu-phap-ly-viet-nam 13 Bộ Công thương (2009), Cam kết dịch vụ gia nhập WTO_ Bình Luận Người Trong Cuộc, NXB Thống Kê, Tr 25-30 Xem tại: http://www.trungtamwto.vn/sites/default/files/publications/Cam%20ket%20ve%20dich%20vu%20khi%20gia%2 0nhap%20WTO%20-%20binh%20luan%20cua%20nguoi%20trong%20cuoc.pdf, truy cập 06/01/2017 67 TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT – ĐẠI HỌC HUẾ người bào chữa hay đại diện khách hàng trước Tồ án Việt Nam; ii) Dịch vụ giấy tờ pháp lý công chứng liên quan tới pháp luật Việt Nam Theo đó, họ phép thực công việc sau: - Các tổ chức luật sư nước ngồi (khơng có diện thương mại Việt Nam) cung cấp dịch vụ tư vấn liên quan tới luật nước (luật nước khác), Luật Quốc tế (Luật Thương mại quốc tế, Luật Kinh tế ) ; - Các tổ chức luật sư nước ngồi có mặt Việt Nam hình thức chi nhánh, công ty tổ chức luật sư nước ngồi, cơng ty luật nước ngồi, cơng ty luật hợp danh có vốn đầu tư nước ngồi Việt Nam quyền tư vấn luật tất lĩnh vực Các tổ chức phép tư vấn luật Việt Nam luật sư tư vấn tổ chức tốt nghiệp Đại học Luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu áp dụng cho luật sư hành nghề tương tự Việt Nam Thêm vào đó, tổ chức luật sư nước ngồi có diện Việt Nam phép thuê luật sư Việt Nam luật sư nước để cung cấp dịch vụ miễn luật sư phải đáp ứng điều kiện chuyên môn theo quy định pháp luật Việt Nam Đối với trường hợp này, công ty luật Việt Nam đối xử hình thức diện thương mại tổ chức luật sư nước đối xử vậy14 Với cam kết mở cửa thị trường dịch vụ pháp lý vậy, Việt Nam điểm đến hấp dẫn nhà tư vấn pháp lý nước ngồi Vì thế, việc tạo khung pháp lý cho cá nhân, tổ chức nước hành nghề Việt Nam điều cấp bách cần thiết Thêm vào đó, hội cho đội ngũ luật sư Việt Nam làm việc chung học hỏi, trao dồi kiến thức, kỹ để đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế Thách thức kiến nghị Việc nước AEC mở cửa thị trường dịch vụ pháp lý phải đối mặt với số thách thức sau: Thứ nhất, không giống dịch vụ kỹ thuật giao thông vận tải, việc mở cửa thị trường dịch vụ pháp lý gặp khó khăn khơng tương xứng sách đặc điểm hệ thống pháp luật quốc gia thành viên Trong năm nước thành viên ASEAN Cambodia, Indonesia, Malaysia, Thái Lan Việt Nam tuyên bố đảm bảo việc mở cửa thị trường dịch vụ pháp lý khối quốc gia lại khơng hồn tồn minh bạch sách bị ràng buộc điều kiện hạn chế hoạt động loại hình dịch vụ dành cho cá nhân, pháp nhân người nước ngồi Đặc biệt hơn, việc tự hóa thương mại dịch vụ pháp lý phải đối mặt với trở ngại mang tính chun mơn Trong khối ASEAN, quốc gia bị chi phối hệ thống pháp lý khác Chẳng hạn, Malaysia Singapore có nguồn gốc chịu điều chỉnh hệ thống thông luật, Cambodia, Indonesia, Việt Nam chịu ảnh hưởng hệ thống dân luật Hơn nữa, 14 Bộ Công thương (2009), Cam kết dịch vụ gia nhập WTO_ Bình Luận Người Trong Cuộc, NXB Thống kê, tr 25-30 68 TẠP CHÍ PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN – SỐ 1/2017 sinh viên luật khối ASEAN biết nguyên tắc việc kết nối vận dụng khác u cầu trình độ chun mơn thật rào cản việc xuất dịch vụ pháp lý, đặc biệt việc hành nghề luật quốc gia sở Hệ thống giáo dục pháp luật quốc gia khác dẫn đến khác kỹ hành nghề luật sư Trong hầu hết trường hợp, khác biệt quan trọng nên quan có thẩm quyền phải quy định riêng trình độ luật sư nước ngồi hành nghề quốc gia Trong trường hợp này, quốc gia nên tạo điều kiện thuận lợi để luật sư hãng luật sư nước hợp tác hoạt động với hãng luật sư nội địa, hạn chế rào cản việc sử dụng tên công ty nước ngoài, yêu cầu cư trú Để giảm bớt khác hệ thống pháp lý thành viên AEC, việc cơng nhận lẫn trình độ chuyên môn nhà tư vấn pháp lý chuyện Tuy nhiên, biện pháp khả thi để giải vấn đề thành viên khối nên tăng cường việc hài hòa hóa quy chuẩn chương trình đào tạo cho sinh viên luật luật sư Điều thực cách đưa tiêu chuẩn chung cho việt xét tuyển đầu vào đầu cho học viên pháp lý, điều kiện bắt buộc để hành nghề quốc gia khu vực ASEAN Mặt khác, thành viên ASEAN nên xây dựng khối pháp lý chung nhằm mục đích hài hòa hóa pháp luật nước thành viên, có chương trình nghị chung, tạo điều kiện cho hợp tác đầu tư khu vực nội khối ASEAN Cuối cùng, thành viên cần xây dụng mạng lưới để trao đổi kiến thức pháp lý, hiểu biết lẫn tri thức tổng hợp lĩnh vực pháp lý ASEAN Thứ hai, đội ngũ luật sư tư vấn pháp lý Việt Nam nay, thấy, với trình hội nhập, nhu cầu dịch vụ pháp lý ngày tăng số lượng đồng thời đặt yêu cầu cao chất lượng Hội nhập kinh tế quốc tế đồng nghĩa với gia tăng số lượng mức độ phức tạp giao dịch doanh nghiệp hoạt động Việt Nam, doanh nghiệp Việt Nam hoạt động nước ngồi Điều đòi hỏi đội ngũ luật sư ngồi kỹ chun mơn phải trao dồi học tập kỹ ngoại ngữ Trong giao dịch quốc tế, nhờ “cọ xát” với đồng nghiệp nước ngồi, tính hội nhập hoạt động hành nghề luật sư thể rõ nét Trong số tổ chức luật sư nước ngồi hành nghề “nội địa hóa” Việt Nam việc đưa luật sư Việt Nam vào số vị trí chủ chốt, mở rộng thị trường Việt Nam số tổ chức luật sư nước bắt đầu có xu hướng “quốc tế hóa” cách phát triển khách hàng nước ngoài, phát triển thị trường nước tuyển dụng luật sư nước ngồi15 Trong ba tiêu chí để xác định luật sư hội nhập kinh tế (chuyên môn, ngoại ngữ tin học) tính đến nay, hầu hết luật sư nước ta hạn chế trình độ ngoại ngữ tính chun mơn hóa lĩnh vực thương 15 Lê Minh Đức (2016), “Luật sư Việt Nam với TPP hội nhập quốc tế”, Tạp chí Luật sư Việt Nam, Liên đoàn Luật sư Việt Nam, xem http://liendoanluatsu.org.vn/web/luat-su-viet-nam-voi-tpp-trong-hoi-nhap-quocte-732.html 69 TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT – ĐẠI HỌC HUẾ mại quốc tế Khảo sát Bộ Tư pháp năm 2008 cho thấy, số lượng, chất lượng luật sư nâng cao số lượng luật sư đáp ứng đầy đủ tiêu chí luật sư hội nhập kinh tế quốc tế hạn chế16 Thực tiễn thời gian qua bộc lộ rõ hạn chế phần lớn vụ tranh chấp thương mại quốc tế, quan, tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam trông chờ vào dịch vụ pháp lý luật sư nước, mà phải thuê luật sư nước làm đại diện, tư vấn bảo vệ quyền lợi hợp pháp Chính sách phát triển nghề luật sư giải pháp nhiều người đánh giá then chốt cho việc xây dựng đội ngũ luật sư thời kỳ hội nhập Việt Nam Trên giới có khơng kinh nghiệm vấn đề này, cách làm Malaysia ví dụ phù hợp với thực tiễn Việt Nam Một thời gian dài, luật sư người Hoa chiếm lĩnh thị trường dịch vụ pháp lý Malaysia, luật sư Malaysia làm thuê thực công việc có giá trị gia tăng khơng cao Với tâm phát triển nghề luật sư nước mình, Chính phủ Malaysia ban hành nhiều quy định nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển công ty luật luật sư Malaysia thành lập giao cho họ thực giao dịch lớn, làm việc với luật sư nước nhằm học hỏi tích lũy kinh nghiệm… Nhờ đó, nghề luật sư đội ngũ luật sư Malaysia phát triển mạnh mẽ, chiếm lĩnh thị phần dịch vụ pháp lý nước mở rộng nước Kết luận Tự hóa thị trường dịch pháp lý ASEAN khơng phải q trình đơn giản, thực khoảng thời gian ngắn Việt Nam nói riêng thành viên AEC nói chung cần phải có thay đổi tư thực tự hóa cách tiếp cận vào mạng lưới luật sư quốc tế, liên kết chiến lược với cơng ty nước ngồi Chúng ta khơng nên đánh hội lợi ích tiềm sẵn có từ thị trường tự hố Tuy nhiên, không nên thực trình tự hóa mà khơng có chiến lược hay kế hoạch hành động cụ thể hợp lý DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Lê Minh Đức (2016), “Luật sư Việt Nam với TPP hội nhập quốc tế”, Tạp chí Luật sư Việt Nam, Liên đoàn Luật sư Việt Nam, xem http://liendoanluatsu.org.vn/web/luat-su-vietnam-voi-tpp-trong-hoi-nhap-quoc-te-732.html, truy cập lần cuối 01/12/2016 16 Bộ Tư pháp (2009), Dịch vụ pháp lý luật sư trước nhu cầu hội nhập: Nhiều lỗ hổng lớn cần khỏa lấp, xem tại: http://moj.gov.vn/UserControls/News/pFormPrint.aspx?UrlListProcess=/qt/tintuc/Lists/ThongTinKhac&ListId=4c6dbf3e0473-40ca-94e4-339ee75540ef&SiteId=b11f9e79-d495-439f-98e6-4bd81e36adc9&ItemID=1102&SiteRootID=b71e67e4-925047a7-96d6-64e9cb69ccf3 70 TẠP CHÍ PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN – SỐ 1/2017 Phạm Hải (2016), “TPP - Thách thức thị trường dịch vụ pháp lý Việt Nam”, xem http://www.docluat.vn/tin-hay/ve-luat-su/tpp -thach-thuc-thi-truong-dich-vu-phap-lyviet-nam Truy cập lần cuối 03/12/2016 Trần Tố Hảo (2016), “Các Thỏa thuận thừa nhận lẫn (MRAs) Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC)”, Tạp chí Lao Động Năm Châu, Cơng đồn Việt Nam, xem http://congdoan.vn/tin-tuc/lao-dong-nam-chau-507/cac-thoa-thuan-thua-nhan-lan-nhau(mras)-trong-cong-dong-kinh-te-asean-(aec)-125894.tld, Lần cuối truy cập 20/11/2016 VCCI (2016), “Hiệp định khung ASEAN dịch vụ: Thúc đẩy hợp tác, nâng cao khả cạnh tranh”, xem http://www.trungtamwto.vn/aec/hiep-dinh-khung-asean-ve-dich-vuthuc-day-hop-tac-nang-cao-kha-nang-canh-tranh, Lần cuối truy cập 01/12/2016 Alex Newman (2012), “White & Case Eyes Ireland and Poland for Legal Support Centre”, LEGALWEEK, http://www.legalweek.com/legal-week/news/2221736/whitecase-eyes-ireland-and-poland-for-legal-support-centre, truy cập 30/11/2016 Annex III: Legal Services – Specific Commitments, in Legal Services: Background Note by the Secretariat, supravnote, at 29-30 See also Grosso, supra note 1, at 14-15 ASEAN Economic Community Blueprint-Declaration on the ASEAN,Economic Community Blueprint (2007), Xem http://asean.org/wp-content/uploads/archive/518710.pdf truy cập 10/2016 Declaration on AEC Blueprint, supra note 3, T 21, http://noip.gov.vn/noip/resource.nsf/vwSelectimageResourceUrl/E3BFD8BBO34B9F8B4 725767200244oDC/$FILE/ASEAN%2OEconomic%20Blue%2OPrint%2ONov.%202007 pdf truy cập 11/2016 The Lawyer (2013), “Hogan Lovells Advises Vietnam Airlines on ECA Financing”, xem https://www.thelawyer.com/issues/online-february-2013/hogan-lovells-advisesvietnam-airlines-on-eca-financing/ truy cập 11/2016 71 ... http://congdoan.vn/tin-tuc/lao-dong-nam-chau507/cac-thoa-thuan-thua-nhan-lan-nhau-(mras) -trong- cong-dong-kinh-te-asean- (aec) -1 25894.tld, Lần cuối truy cập 20/11/2016 Kế hoạch AEC cho việc tự lưu thông dịch. .. ASEAN (AEC) ”, Tạp chí Lao Động Năm Châu, Cơng đồn Việt Nam, xem http://congdoan.vn/tin-tuc/lao-dong-nam-chau-507/cac-thoa-thuan-thua-nhan-lan-nhau(mras) -trong- cong-dong-kinh-te-asean- (aec) -1 25894.tld,... Phạm Hải (2016), “TPP -Thách thức thị trường dịch vụ pháp lý Việt Nam”, 12/2/2016, xem http://www.docluat.vn/tin-hay/ve-luat-su/tpp -thach-thuc-thi-truong-dich-vu-phap-ly-viet-nam 13 Bộ Công thương