P H Ẩ M PHÁT TRIỂN NĂNG Lực GIAO TlẾP sư m Á r TRIÊN NĂNG L ự c NHẬN THỨC TRC)N-G (GIAO TIÉP S PHẠM 1.1 Nhận biết trạng thái cảm xúc 1.1.1 Các trạng thái cảm xúc bản: đặc điếm nhận diện Sự biểu bên cảm xúc bao gồm: 1)) Nhữrng động tác biếu bên (nét mặt, điệu bộ, cu chí, vặin điộmg thân thể, ngơn ngữ); 2) thể đa dạng cúa thân (tromg hioạt động trạng thái nội quan); 3) biến đối sáu wề thể“dịch (trong thành phần hoá học máu dịcli khác, trrao đ(ổi chất) Những hình thức biểu cảm tạo “tiếng nói" cảảm xúc, nhờ người truyền đạt, trao đối cho nhữn'gtâmitư, tình cảm Tuy nhiên, cần thấy rằng, thứ “tiếng nióh” khác 95 dân tộc khác nhau, thời đại lịch sử khác nhau, nhóm khác Các động tác biểu cảm xúc đa dạng đa nghĩa Những hình ảnh bên số ví dụ biểu bên ngồi cảm xúc khác Muốn đọc "ngôn ngữ” biểu cần có kinh nghiệm sống cần đào tạo 1.1.2 Bài tập nhận diện cảm xúc (qua hình ảnh) Hây phàn biệt cảm xúc qua hình ảnh đây: 1.2 Nhận biết ý định, thái độ 1.2.1 Ỷ định, thái độ đối tượng giao tiếp biểu bên Ýđịnh dự định có ý thức thực chức kích thích lập kế hoạch hành vi, hoạt động cùa người Trong giao tiếp, ý định biểu bên qua cừ chi, biểu hình thể, tư thế, nét mặt , đặc biệt ánh 96 Em bảo: "Anh đi" Sao anh không đứng lại? Em báo: “Anh đừng đợi" Sao anh vội ngay? Lời nói thoảng gió bay Dơi mắt huyền đẫm lệ Sao mà anh ngốc Khơng nhìn vào mắt em Sự biểu ý định, thái độ, nhir trạng thái tâm Hí (cái tâm lí) thơng qua ngôn ngữ điệu phúc lạp, vi miột tâm lí bộc lộ ngôn ngữ điệu khác Ngược lại, biểu bên lại biểu cáii tâm lí khác Ví dụ, người giáo viên có tâm trạng buồn rầu ruhưng kiềm chế khơng bộc lộ bên ngồi để tránh ảnh hưởng tóứi khơng khí vui vẻ lên lóp Tuy nhiên, nhờ có dấu hiệu biểu chung cảm xúc qua biểu bén mà nguiời ta phán đốn trạng thái đặc điểm tâm ií cúia đối tượng giao tiếp Có minh hoạ khái quát qua hình sau: 7- Giáo Irinh GTSP 97 Những dấu hiệu như: ngượng ngùng, bôn lẽn, rụt rè, miễn cưỡng, căng thắng, khơng họp lí, loạn nhịp điệu chứa đựng ý định, thái độ thầm kín hay biến đổi tâm lí sâu thảm đơi tượng chủ thể giao tiếp Những dấu hiệu giáo viên hay học sinh không làm chủ mà bộc lộ ra, đơi lại cố tình thể chúng giao tiếp Người quan sát tinh tế nhận thấy ý định, thái độ đối tượng giao tiếp qua biểu bề ngồi, từ có cách ứng xử phù họp, đạt hiệu cao 1.2.2 Bài tập nhận diện ý định thái độ Thử phán đoán ý định, thái độ nhân vật qua hình ảnh đây: PHÁT TRIỂN NÃNG L ự c LÀM CHỦ BẢN THÂN TRONG GIAO TIẾP Sư PHẠM Việc phát triển lực giao tiếp nói chung giao tiếp sư phạm nói riêng người giáo viên tách rời số lực khác, có lực làm chủ thân Năng lực thể rõ kĩ sống cần thiết như: kĩ tự nhận thức, xác định giá trị, làm chủ (kiểm soát) cảm xúc, thể tự tin 2.1 Kĩ tự nhận thức Tự nhận thức tự nhìn nhận, tự đánh giá thân Kĩ tự nhận thức khả người hiểu thân như; thể, tư tưởng, mối quan hệ xã hội thân; biết nhìn nhận, đánh giá tiềm năng, tìrứi cảm, sở thích, thói quen, điểm mạnh, điểm yếu thân mình; quan tâm ln ý thức làm gì, kể nhận lúc thân cảm thấy căng thảng 98 Tự nhận thức l kĩ sống râì CO' Inin coin nịgitời, l tảng để người giao tiếp, ứng xứ ịiliìi lio]i vá liiộu quà vitrii ngưtn khác để cảm thơng vứi ngi khác ’Nịgoiàii ra, có hiếu vồ mình, người có thỏ có nliùng quyếii dịinhi, lựa chọn đắn, phù h(>ỊD với khả nâng bán ih.âm, V((VÌ điều kiện thực tế u cầu xã hội Ngược lại, đánh giá khơng dímig \về thân dẫn người đến hạn chế, sai lầm, Ithất biạii sống giao tiếp với người khác Nhận thức đúing, vvề thân giúp ta có niềm tin vào thân \ tụ Un hoạt dộmg Để tự nhận thức thân cần phái tiráii mghiệm qua thực tế, đặc biệt qua giao tiếp với ngưoi khác Nếu Ikhiơmg có so sánh với người khác khơng thể nhận thức thản thân 2.2 Kĩ xác định giá trị Giá trị người cho quan trọng, lả CĨI ý nịghĩa thân mình, có tác dụng định hướng cho suy nghĩ, hămhi động lối sống cùa thân sống Giá trị nlhũrnigichuẩn mực đạo đức, kiến, thái độ, chí thànih kkiến điều Giá trị giá trị vật chất giá trị linh thầm, ccó thể thuộc lĩnh vực văn hoá, nghệ thuật, đạo đức, kinh lê Mỗi người có hệ thống giá trị riêng Kĩ námg xáiC' định giá trị khả người hiểu rõ giá trị cúa hãm Lháân Kĩ xác định giá trị có ảnh hưởng lớn đến q trình raiquiytết định người Kĩ giúp người ta biết tôn trọmg; tVigười khác, biết c h ấ p I i h ậ ii l ằ n g Iigưừi k h c c ú giá Irị Ỉìiỉềilìi úillịkhác Giá trị khơng phải bất biến mà thay đổii ithecP thời gian, theo giai đoạn trưởng thành người Giá tirị iplhụ.t thuộc vào giáo dục, v o văn hoá, v mơi trường sống, hiỌC tíập \và làm việc cá nhân 2.3 Kĩ kiểm soát cảm xúc Kiểm soát cảm xúc khả ngưtM nhận Ithiức; rrõ cảm xúc cùa tình hiểu điBọc ảinlh Ihưởng cảm xúc thân người kliác mào, iđổnig thời biết 99 cách điều chỉnh thể cảm xúc cách phù họp Kĩ kiểm soát cảm xúc có nhiều tên gọi khác như: xử lí cảm xúc, làm chủ cảm xúc, quản lí cảm xúc Bản chất kĩ khả điều chỉnh tần xuất, cường độ thể cảm xúc cho không gây tác hại cho thân người xung quanh Những cảm xúc có cường độ mạnh thường tình căng thẳng gây nên Tình gây căng thẳng việc, vấn đề xảy sống, mối quan hệ phức tạp người, thay đổi môi trường tác động đến người gây cảm xúc mạnh, phần lớn cảm xúc tiêu cực, ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất tinh thần Các biểu người căng thẳng: - sinh lí: tim đập nhanh mạnh, tốt mồ hơi, hồi hộp, đau đầu, ngủ, tiểu nhiều, ăn không ngon - cảm xúc: sợ, lo lắng, ấm ức, tức giận, khó chịu, buồn bã, trầm cảm Khi phủ nhận cảm xúc thường muốn khóc, chạy trốn, hăng hon - hành vi; ngại tiếp xúc, tự gây thương tích, gây sự, khùng, hút thuốc, uống rượu Trong giao tiếp sư phạm, trạng thái căng thảng ảnh hưởng nhiều đến hành vi giáo viên học sinh, thường gây hậu tai hại Để làm chủ cám xúc mình, giáo viên cần rền luyện: + Hiểu tức giận - bước việc đề phòng kiềm chế tức giận + Suy nghĩ tích cực tình xảy ra: học sinh chưa chín chắn, h ọ c s i n h c ó h n h v i v t ìn h , c ó thể b ả n t h â n m ì n h c ó s s u ấ t + Bình tĩnh, linh hoạt tìm phưong án tối ưu Tức giận kèm theo hành vi làm tổn thưong người chấp nhận + Trong tình bị sốc, giáo viên nên áp dụng biện pháp giải tỏa căng thẳng, tăng cường ý chí để kiểm sốt cảm xúc: • Phản ứng chậm lại; • Tỏ thái độ khơng để ý tới học sinh gây hành vi đối kháng; • Có thể chuyển phản ứng thông qua thực hành động thường nhật (lau bảng, xem giáo án ): 100 • Pha trò, liài hước, kể chuyện làm giám (ỉi khônig khii (Căng thẳng Giáo viên biết kiểm sốt cảm xúc gó|) Ịthần giảrn căng thẳng, giúp giao tiếp hiệu hon, giải mâu tliuẫii IIKỘI caclh hài hồ mang tính xây dimg hon, giúp địnli giái quyế‘t vấ.n (đề tốt hon Kĩ làm cảm xúc cần kết h