VẼ THÁP DÂN SỐ BẰNG EXCEL Người biên soạn: GS. TS Nguyễn Viết Thịnh Bảng 1 - Dân số Việt Nam theo giới tính và độ tuổi 1979 (1) Tính bằng nghìn người Tính bằng % dân số Nam (2) Nữ (3) Nam (a) (4) Nam (5) Nữ (6) Nam (b) (7) 0-4 3946 3766 -3946 7.48 7.14 -7.48 5-9 3929 3762 -3929 7.45 7.13 -7.45 10-14 3632 3407 -3632 6.89 6.46 -6.89 15-19 2954 3061 -2954 5.60 5.80 -5.60 20-24 2281 2601 -2281 4.32 4.93 -4.32 25-29 1742 1976 -1742 3.30 3.75 -3.30 30-34 1177 1315 -1177 2.23 2.49 -2.23 35-39 967 1104 -967 1.83 2.09 -1.83 40-44 919 1085 -919 1.74 2.06 -1.74 45-49 995 1114 -995 1.89 2.11 -1.89 50-54 825 902 -825 1.56 1.71 -1.56 55-59 681 873 -681 1.29 1.66 -1.29 60-64 541 663 -541 1.03 1.26 -1.03 65-69 419 560 -419 0.79 1.06 -0.79 70-74 284 434 -284 0.54 0.82 -0.54 75-79 183 313 -183 0.35 0.59 -0.35 80-84 64 136 -64 0.12 0.26 -0.12 85+ 40 91 -40 0.08 0.17 -0.08 Vẽ tháp dân số (tháp tuổi- giới tính) là một yêu cầu thường gặp trong nghiên cứu và giảng dạy địa lí dân cư. Việc vẽ tháp tuổi cần có một số thủ thuật. Ta có bảng dân số 1979 của nước ta như sau. (Bảng 1) Trong cách vẽ tháp tuổi bằng tay, ta chọn gốc toạ độ, và phía trái gốc toạ độ biểu diễn dân số nam, phía phải - dân số nữ. Đương nhiên, cả hai phía của trục hoành, các trị số đều có giá trị dương. Để vẽ được bằng Excel, cần chuyển các trị số về dân số nam (dù tính bằng nghìn người hay bằng phần trăm) về giá trị âm (nhân với -1). Ta được cột Nam (a) và nam (b) trong bảng 4. Sử dụng số liệu của các cột (1), (3), (4) hoặc (1), (5), (6), ta sẽ vẽ được tháp dân số. Tuy nhiên, nếu không có các thủ thuật đặc biệt, thì tháp dân số sẽ có dạng như hình 8 dưới đây. Hình 1 Muốn chỉnh sửa tháp tuổi, cần làm như sau: - Double-click lên vùng đồ thị để kích hoạt chart. - Nhắp nút chuột phải trên vùng đồ thị để hiện hộp thoại - Chọn Format Bar Group. Khai báo Overlap = 100, Gap Width = 0. Nhấn OK. Kết quả như ta mong muốn. (Xem hình 9) Còn một thủ thuật nhỏ nữa: Không để các số ghi nhóm tuổi ngay sát trục tung, vì cản trở việc trình bày trên vùng đồ thị. Cách sửa: - Kích hoạt đồ thị bằng cách double-click. - Nhắp kép chuột trái trên dãy số, hiện lên hộp thoại Format Axis (cũng có thể nhắp chuột phải trên dãy số, để hiện hộp thoại⇒ chọn Format Axis). Sau đó, ở mục Tick- mark label, chọn Low. Nhấn OK. Dòng số sẽ đặt ở phần phía trái của tháp dân số. -4000 -2000 0 2000 4000 0-4 10-14 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64 70-74 80-84 Nam N÷ Hình 2 Bài tập: Hãy vẽ hai tháp dân số 1979 và 1989 theo bảng số liệu sau. Bảng 2 - Dân số Việt Nam 1979 Dân số Việt Nam 1989 Nam Nữ Nam Nữ Nam Nữ Nam Nữ 0-4 3946 3766 7.48 7.14 0-4 4646 4364 7.21 6.78 5-9 3929 3762 7.45 7.13 5-9 4404 4177 6.84 6.49 10-14 3632 3407 6.89 6.46 10-14 3876 3651 6.02 5.67 15-19 2954 3061 5.60 5.80 15-19 3377 3444 5.24 5.35 20-24 2281 2601 4.32 4.93 20-24 2880 3120 4.47 4.84 25-29 1742 1976 3.30 3.75 25-29 2696 2971 4.19 4.61 30-34 1177 1315 2.23 2.49 30-34 2264 2469 3.52 3.83 35-39 967 1104 1.83 2.09 35-39 1551 1774 2.41 2.75 40-44 919 1085 1.74 2.06 40-44 1039 1196 1.61 1.86 45-49 995 1114 1.89 2.11 45-49 882 1083 1.37 1.68 50-54 825 902 1.56 1.71 50-54 865 1077 1.34 1.67 55-59 681 873 1.29 1.66 55-59 922 1045 1.43 1.62 60-64 541 663 1.03 1.26 60-64 714 861 1.11 1.34 65-69 419 560 0.79 1.06 65-69 537 701 0.83 1.09 70-74 284 434 0.54 0.82 70-74 326 481 0.51 0.75 75-79 183 313 0.35 0.59 75-79 211 354 0.33 0.55 80-84 64 136 0.12 0.26 80-84 95 195 0.15 0.30 85+ 40 91 0.08 0.17 85+ 48 110 0.07 0.17 Tổng số 25579 27163 48.49 51.49 Tổng số 31333 33073 48.65 51.35 Một trường hợp hay gặp trong khi phân tích tháp dân số: so sánh hai tháp dân số của hai lãnh thổ khác nhau, hoặc hai tháp dân số của một nước, một vùng tại hai thời điểm khác nhau (ví dụ, bảng 5 ở trên). • Nếu vẽ hai tháp dân số riêng rẽ, thì cần sử dụng thống nhất một tỉ lệ vẽ. Làm thế nào? Cách đơn giản là: - Vẽ tháp tuổi thứ nhất (năm 1979) (dùng tỉ lệ % dân số của từng nhóm tuổi). - Copy chart vừa vẽ sang một vị trí khác. - Kích hoạt chart vừa vẽ ⇒ kích hoạt vào biểu đồ (dãy số liệu)⇒ Hiện hộp thoại Format Data Series⇒ Sửa các dòng thông số Name và Y Values cho phù hợp với dãy số liệu của tháp dân số cần vẽ. Nhấn OK. Kết quả sẽ như mong muốn. (xem hình 10, hình 11) Hình 3 Hình 4 1979 10 5 0 5 10 0-4 10-14 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64 70-74 80-84 Nam N÷ 1989 10 5 0 5 10 0-4 10-14 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64 70-74 80-84 Nam N÷ • Trong trường hợp vẽ hai tháp tuổi chồng lên nhau (để thấy rõ hơn sự thay đổi của cấu trúc tuổi - giới tính), thì chỉ cần lưu ý: - Các dãy số liệu đặt trong cùng một bảng. - Các cột số liệu về cùng một giới thì cùng dấu (chẳng hạn, trong ví dụ này, các trị số về dân số nam năm 1979 và 1989 đều là âm). - Các thủ tục vẽ tháp tuổi như đã nêu ở trên. Hình 5 - Tháp dân số Việt Nam (tính bằng nghìn người) -20 -15 -10 -5 0 5 10 15 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85+ Nam - 1989 N÷ - 1989 Nam - 1979 N÷ - 1979 Một việc cần hoàn thiện: làm thế nào để xoá được các dấu âm (-) đáng ghét kia trên trục hoành? Việc này chỉ làm được khi ta copy biểu đồ từ Excel sang Word và sử dụng Paste Special ⇒ Paste as Picture (xem hộp thoại dưới đây trong ứng dụng Word). Hình 6 Như vậy, trong các lần ta dán biểu đồ từ Excel sang văn bản Word, ta có thể sửa đổi biểu đồ (dạng biểu đồ, cả chuỗi số liệu) ngay trong ứng dụng Word (điều này thật dễ dàng với Word 7.0 for Windows 95); lần này, ta không làm được các thao tác đó. Kích hoạt Picture, ta có thể sửa biểu đồ như sửa một bức tranh, và trong trường hợp này, ta đã xoá đi các dấu âm mà ta rất khó chịu trên trục ngang. Còn có một cách nữa, vẽ có vẻ chuyên nghiệp hơn, gần gũi hơn với các tháp dân số được trình bày trong các sách giáo khoa với hai trục tung song song với nhau và độ tuổi được ghi chú ở giữa hai trục này. Trên nguyên tắc, đây là hai biểu đồ thanh ngang được đặt cạnh nhau, với các tỉ lệ giống nhau trên trục đứng và trục ngang, nhưng thước đo trên trục ngang được ghi theo hai chiều ngược nhau. Trở lại với bảng thống kê dân số phân theo độ tuổi của nước ta năm 1979 đã nêu ở trên. Giả sử phải vẽ tháp tuổi theo cơ cấu % dân số. Trước hết, chúng ta vẽ tháp tuổi dân số nữ theo tỉ lệ % dân số. Muốn vậy, trong bảng tính Excel, bấm chọn các cột 1 và 5 bằng cách sau khi chọn xong cột 1 thì nhấn Ctrl đồng thời với nhấn và rê chuột chọn cột 5. Sau khi vẽ xong biểu đồ thanh ngang cho dân số nữ bằng công cụ ChartWizard, cần làm một số việc sau: - Coppy rồi Paste biểu đồ chồng ngay lên biểu đồ vừa tạo ra; - Kéo rê biểu đồ vừa dán (paste) sang bên trái biểu đồ dân số nữ. Ta sẽ thay thế các thông số cho biểu đồ này biểu diễn dân số nam. Muốn vậy: - Kích hoạt biểu đồ, chọn Format axis đối với trục ngang (Value axis), chọn Value in Reverse Order. - Bấm chọn thanh ngang của biểu đồ, khi đó trên thanh công thức (Fomula Bar) hiện lên dòng chữ sau đây: SERIES('Sheet1'!$E$3,'Sheet1'!$A$4:$A$21,'Sheet1'!$E$4:$E$21,1) Dòng thông báo này có ý nghĩa như sau: 'Sheet1'! là tên của trang bảng tính có chứa số liệu ta đang tham chiếu tới. $E$3 là toạ độ của ô chứa dòng tiêu đề (Nữ) $A$4:$A$21 là toạ độ của mảng số liệu cột Nhóm tuổi $E$4:$E$21 là toạ độ của mảng số liệu cột Dân số nữ. Lưu ý rằng cột dân số nam là cột D trong bảng tính, vì vậy chỉ cần thay các chữ E trong thanh công thức trên bằng chữ D là ta sẽ được tháp dân số nam. - Chọn Format axis đối với trục đứng (Category axis) ⇒ Pattern ⇒ Tick-Mark Labels = None (Điều này là cần thiết để đảm bảo không bị hai nhãn (labels) của hai biểu đồ trên trục đứng chồng lên nhau). Sau đó, ta có thể thêm các tiêu đề (Title) và các ghi chú cho biểu đồ vừa hoàn thành. Hình 7 N÷ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 0-4 10-14 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64 70-74 80-84 Nam 012345678 th¸p D©n sè ViÖt Nam 1979 PhÇn tr¨m d©n sè . VẼ THÁP DÂN SỐ BẰNG EXCEL Người biên soạn: GS. TS Nguyễn Viết Thịnh Bảng 1 - Dân số Việt Nam theo. cả hai phía của trục hoành, các trị số đều có giá trị dương. Để vẽ được bằng Excel, cần chuyển các trị số về dân số nam (dù tính bằng nghìn người hay bằng