người bệnh. Một trong những giải pháp giúp hạn chế sai sót đã được thực hiện tại nhiều nước trên thế giới là sử dụng phần mềm kê đơn chuyên dụng thuốc CUT [60]. Bệnh viện Trung ương Quân đội (TWQĐ) 108 là bệnh viện hạng đặc biệt, đa khoa, chuyên khoa sâu, tuyến cuối của Quân đội. Với nhiều chuyên khoa điều trị ung thư như huyết học, tiêu hóa, phổi, sản, tiết niệu... nên số lượng bệnh nhân ung thư tới điều trị rất đông. Bệnh viện TWQĐ 108 cũng là đơn vị tiên phong trong thực hiện các giải pháp nhằm đảm bảo an toàn, hiệu quả trong sử dụng thuốc CUT. Bệnh viện đã áp dụng các giải pháp như tổ chức Labo pha chế thuốc CUT tập trung tại khoa Dược, sử dụng mô-đun phần mềm kê đơn chuyên dụng thuốc CUT và đào tạo cho điều dưỡng về THAT khi sử dụng thuốc CUT. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào đánh giá cụ thể về hiệu quả của các giải pháp can thiệp này. Xuất phát từ thực tế và những yêu cầu trong việc quản lý sử dụng thuốc CUT tại bệnh viện chúng tôi thực hiện đề tài “Đánh giá một số giải pháp quản lý sử dụng thuốc chống ung thư tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108” với hai mục tiêu sau:
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI PHẠM TUẤN ANH NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC VÀ MỘT SỐ TÁC DỤNG SINH HỌC CỦA BA LOÀI THUỘC CHI GYNOSTEMMA BLUME Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC HÀ NỘI, NĂM 2019 MỤC LỤC Nội dung Trang ĐẶT VẤN ĐỀ 1 Chương TỔNG QUAN 3 1.1 Vị trí phân loại, phân bố đặc điểm thực vật chi Gynostemma Blume 3 1.1.1 Vị trí phân loại chi Gynostemma Blume 3 1.1.2 Phân bố chi Gynostemma Blume 3 1.1.3 Đặc điểm thực vật chi Gynostemma Blume 6 1.2 Thành phần hóa học chi Gynostemma Blume 13 1.2.1 Nhóm saponin chi Gynostemma Blume 13 1.2.2 Các flavonoid phân lập từ chi Gynostemma Blume 36 1.2.3 Các nhóm chất khác 37 1.3 Tác dụng sinh học độc tính chi Gynostemma Blume 38 1.3.1 Tác dụng chống ung thư 39 1.3.2 Tác dụng điều hòa miễn dịch 42 1.3.3 Tác dụng chuyển hóa lipid 43 1.3.4 Tác dụng hạ đường huyết 44 1.3.5 Tác dụng tim mạch 45 1.3.6 Tác dụng hệ thần kinh trung ương 46 1.3.7 Tác dụng ức chế kết tập tiểu cầu chuyển hóa acid arachidonic 46 1.3.8 Tác dụng bảo vệ gan, giải độc chống oxy hóa 47 1.3.9 Các tác dụng khác 48 1.3.10 Độc tính 48 1.4 Một số nghiên cứu chi Gynostemma Blume Việt Nam 49 1.4.1 Nghiên cứu thực vật 49 1.4.2 Nghiên cứu thành phần hóa học 50 1.4.3 Nghiên cứu độc tính tác dụng sinh học 50 1.4.4 Nghiên cứu trồng GCL 51 1.5 Công dụng sử dụng loài chi Gynostemma Blume 52 Chương NGUYÊN LIỆU, TRANG THIẾT BỊ, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 53 2.1 Nguyên liệu, trang thiết bị nghiên cứu 53 2.1.1 Mẫu nghiên cứu 53 2.1.2 Hóa chất, dung mơi 54 2.1.3 Thiết bị dụng cụ nghiên cứu 55 2.2 Nội dung phương pháp nghiên cứu 55 2.2.1 Giám định tên khoa học mẫu nghiên cứu 55 2.2.2 Nghiên cứu thành phần hóa học 56 2.2.3 Đánh giá độc tính cấp 62 2.2.4 Nghiên cứu tác dụng gây độc tế bào 63 2.2.5 Nghiên cứu tác dụng ức chế NF-κB chống viêm 65 2.2.6 Xử lý số liệu 66 Chương KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 67 3.1 Kết thẩm định tên khoa học mẫu nghiên cứu 67 3.1.1 Gynostemma pentaphyllum (Thunb.) Makino – GCL năm 67 3.1.2 Gynostemma longipes C Y Wu – GCL cuống dài 68 3.1.3 Gynostemma laxum (Wall.) Cogn – thư tràng thưa, Cổ yếm bóng69 3.2 Kết nghiên cứu thành phần hóa học ba loài GCL 70 3.2.1 Định tính nhóm chất hữu phản ứng hóa học 70 3.2.2 Nhận dạng hợp chất hữu phân lập 73 3.3 Kết nghiên cứu độc tính cấp 126 3.3.1 Đánh giá độc tính cấp G longipes (GCL cuống dài) 126 3.3.2 Đánh giá độc tính cấp G laxum (Cổ yếm bóng) 127 3.4 Kết nghiên cứu độc tính tế bào số dòng tế bào ung thư 128 3.4.1 Khảo sát độc tính tế bào phân đoạn 128 3.4.2 Đánh giá độc tính tế bào chất phân lập 129 3.5 Kết nghiên cứu tác dụng ức chế NF-κB chống viêm 131 3.5.1 Tác dụng ức chế NF-κB 131 3.5.2 Tác dụng chống viêm 131 Chương BÀN LUẬN 133 4.1 Về phân loại loài chi Gynostemma Blume 133 4.2 Về thành phần hóa học 135 4.2.1 Về kết định tính nhóm chất hữu 135 4.2.2 Về kết phân lập hợp chất 136 4.3 Về độc tính cấp tác dụng sinh học 140 4.3.1 Về độc tính cấp 140 4.3.2 Về tác dụng gây độc tế bào phân đoạn chiết saponin tinh khiết 141 4.3.3 Về tác dụng ức chế NF-κB chống viêm 143 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 145 DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH ĐÃ CƠNG BỐ 147 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 148 PHỤ LỤC PL00 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ Ara α-L-arabinopyranosyl DMSO Dimethyl sulfoxid HPLC High performance liquid chromatography – Sắc ký lỏng hiệu cao HSCs Hepatic Stellate Cells IgM Immunoglobulin M MDA Malondialdehyde MS Mass spectroscopy – Phổ khối MTT (59) 3-(4,5-dimethylthiazol-2-yl)-2,5-diphenyl tetrazolium bromid NMR Nulear magnetic resonance – Phổ cộng hưởng từ hạt nhân IR Infra red – phổ hồng ngoại G Gynostemma GCL Giảo cổ lam Glc β-D-glucopyranosyl G card Gynostemma cardiospemum G long Gynostemma longipes G pent Gynostemma pentaphyllum G pub Gynostemma pubescens G yixi Gynostemma yixingense PAR Paracetamol Rha α-L-rhamnopyranosyl RP Reversed phase – pha đảo STZ Streptozotocin UV Ultra violet – phổ tử ngoại TKTW Thần kinh trung ương Ttc Thể trọng chuột Xyl β-D-xylopyranosyl DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1 Danh sách loài thuộc chi Gynostemma Blume [145] 4 Bảng 1.2 Các gypenosid 3β,19,20β-trihydroxydammar-24-en 15 Bảng 1.3 Các dẫn chất 3β,20β-dihydroxydammar-24-en-19-al 15 Bảng 1.4 Các dẫn chất 2α,3β,20β-trihydroxydammar-24-en 15 Bảng 1.5 Các dẫn chất protopanaxadiol 16 Bảng 1.6 Các dẫn chất 3β,12β,19,20β-tetrahydroxydammar-24-en 18 Bảng 1.7 Các dẫn chất 20R 3β,12β,19,20β-tetrahydroxydammar-24-en 19 Bảng 1.8 Các hợp chất có cấu trúc 2α,3β,12β,20β-tetrahydroxydammar-24-en19 Bảng 1.9 Các dẫn chất có cấu trúc 3β,20β-dihydroxydammar-24-en-12-on 20 Bảng 1.10 Các hợp chất 3β,20β,21-trihydroxydammar-24-en 20 Bảng 1.11 Các hợp chất có cấu trúc 3,20-dihydroxydammar-24-en-21-oic 22 Bảng 1.12 Các gypenosid khung 3β,12β,20β,26-tetrahydroxydammar-24-en 23 Bảng 1.13 Hợp chất có cấu trúc 20β-hydroxydammar-24-en 12,23-dion 24 Bảng 1.14 Các hợp chất 3β,12β,20β-trihydroxydammar-23-en 25 Bảng 1.15 Các dẫn chất có cấu trúc 3β,20β-dihydroxydammar-23-en-12-on 25 Bảng 1.16 Hợp chất có cấu trúc 3β,21,26-trihydroxydammar-23-en 26 Bảng 1.17 Các gypenosid 3β,12β,20β,21-tetrahydroxydammar-23-en 26 Bảng 1.18 Các hợp chất 3β,20β-dihydroxydammar-23-en-21,29-dioic 27 Bảng 1.19 Các hợp chất 3β,12β,20β-trihydroxydammar-25-en 27 Bảng 1.20 Hợp chất có cấu trúc 3β,20β,21-trihydroxydammar-25-en 28 Bảng 1.21 Hợp chất 3β,20β-dihydroxydammar-25-en-21,29-dioic 29 Bảng 1.22 Các hợp chất 3β,20β,21-trihydroxydammar-23,25-dien 29 Bảng 1.23 Các hợp chất 3β,12β-dihydroxydammar-20,24-dien 29 Bảng 1.24 Các hợp chất 3β,20β,21-trihydroxydammaran 30 Bảng 1.25 Các gypenosid 21-23 epoxydammaran 31 Bảng 1.26 Các hợp chất 3β-hydroxydammar-24-en-21,23-lacton 32 Bảng 1.27 Các hợp chất 3β-hydroxy-20,25-epoxydammaran 33 Bảng 1.28 Các hợp chất 3β,25-dihydroxy-20,24-epoxydammaran 34 Bảng 1.29 Các hợp chất 3β-hydroxy-21,24-cyclodammaran 34 Bảng 1.30 Hợp chất 3β-hydroxy-20,24;20,12-diepoxydammaran 35 Bảng 1.31 Hợp chất có cấu trúc 3β-hydroxy-hexanordammaran-20-on 36 Bảng 1.32 Các flavonoid phân lập từ chi Gynostemma 36 Bảng 1.33 Tác dụng chống ung thư thực nghiệm G pentaphyllum 41 Bảng 3.1 Kết định tính nhóm chất Gynostemma longipes 71 Bảng 3.2 Kết định tính nhóm chất Gynostemma laxum 72 Bảng 3.3 Dữ liệu phổ NMR hợp chất SAP2 74 Bảng 3.4 Dữ liệu phổ NMR hợp chất SAP8 78 Bảng 3.5 Dữ liệu phổ NMR hợp chất SAP4 82 Bảng 3.6 Dữ liệu phổ NMR hợp chất SAP7 85 Bảng 3.7 Dữ liệu phổ NMR hợp chất SAP1 89 Bảng 3.8 Dữ liệu phổ NMR hợp chất SAP5 92 Bảng 3.9 Dữ liệu phổ NMR hợp chất SAP3 95 Bảng 3.10 Dữ liệu phổ NMR hợp chất SAP6 99 Bảng 3.11 Dữ liệu phổ NMR hợp chất CGP1 104 Bảng 3.12 Dữ liệu phổ NMR hợp chất CGP5 108 Bảng 3.13 Dữ liệu NMR hợp chất CGP7 110 Bảng 3.14 Dữ liệu phổ NMR hợp chất GL-2 114 Bảng 3.15 Dữ liệu phổ NMR hợp chất GL-10 115 Bảng 3.16 Dữ liệu phổ NMR hợp chất GL-7B 116 Bảng 3.17 Dữ liệu phổ NMR hợp chất GL-6 117 Bảng 3.18 Dữ liệu phổ NMR hợp chất GL-9 118 Bảng 3.19 Dữ liệu phổ NMR hợp chất E5 120 Bảng 3.20 Dữ liệu phổ NMR hợp chất E1 121 Bảng 3.21 Dữ liệu phổ NMR hợp chất GL-8 123 Bảng 3.22 Dữ liệu phổ NMR GL-1 125 Bảng 3.23 Kết đánh giá độc tính cấp cao đặc G longipes 126 Bảng 3.24 Kết đánh giá độc tính cấp cao đặc G laxum 127 Bảng 3.25 Tỉ lệ % ức chế dòng tế bào ung thư mẫu thử 129 Bảng 3.26 IC50 mẫu nghiên cứu ba dòng tế bào ung thư 129 Bảng 3.27 IC50 hợp chất gypenosid VN1-7 số dòng tế bào ung thư 130 Bảng 3.28 IC50 gylongiposid II, III CGP7 số dòng tế bào ung thư 130 Bảng 4.1 Bảng so sánh hệ thống phân loại chi Gynostemma Blume 133 Bảng 4.2 So sánh nhóm saponin, flavonoid ba loài nghiên cứu 135 Bảng 4.3 Các hợp chất có cấu trúc 3β,20β,21-trihydroxydammar-24-en 136 DANH MỤC CÁC HÌNH Trang Hình 1.1 Hình vẽ lồi G pentaphyllum (Thunb.) Makino [124] 10 Hình 1.2 Hình vẽ lồi G laxum (Wall.) Cogn.[124] 11 Hình 1.3 Hình vẽ lồi G longipes C Y Wu [124] 12 Hình 1.4 Khung cấu trúc dammaran 13 Hình 1.5 Cấu trúc chung gypenosid 14 Hình 1.6 Khung cấu trúc 3β,20β-dihydroxydammar-24-en 14 Hình 1.7 Khung 3β,12β,20β-trihydroxydammar-24-en 16 Hình 1.8 Đồng phân 20R dẫn chất 3β,12β,19,20β-tetrahydroxydammar-24en 18 Hình 1.9 Khung cấu trúc 3β,20β-dihydroxydammar-24-en-12-on 20 Hình 1.10 Cấu trúc 3β,20β,21-trihydroxydammar-24-en 20 Hình 1.11 Cấu trúc 3,20-dihydroxydammar-24-en-21-oic 22 Hình 1.12 Cấu trúc 3β,12β,20β,26-tetrahydroxydammar-24-en 23 Hình 1.13 Cấu trúc 20β-hydroxydammar-24-en 12,23-dion 24 Hình 1.14 Cấu trúc 3β,12β,20β-trihydroxydammar-23-en 24 Hình 1.15 Khung cấu trúc 3β,20β-dihydroxydammar-23-en-12-on 25 Hình 1.16 Cấu trúc 3β,20β,26-trihydroxydammar-23-en 26 Hình 1.17 Cấu trúc 3β,12β,20β,21-tetrahydroxydammar-23-en 26 Hình 1.18 Cấu trúc 3β,20β-dihydroxydammar-23-en-21,29-dioic 27 Hình 1.19 Cấu trúc 3β,12β,20β-trihydroxydammar-25-en 27 Hình 1.20 Cấu trúc 3β,20β,21-trihydroxydammar-25-en 28 Hình 1.21 Cấu trúc 3β,20β-dihydroxydammar-25-en-21,29-dioic 28 Hình 1.22 Cấu trúc 3β,20β,21-trihydroxydammar-23,25-dien 29 Hình 1.23 Cấu trúc 3β,12β-dihydroxydammar-20,24-dien 29 Hình 1.24 Cấu trúc 3β,20β,21-trihydroxydammaran 30 Hình 1.25 Cấu trúc 3β-hydroxy-21,23-epoxydammar-24-en 31 PHỤ LỤC 3.16 PHỔ CỦA HỢP CHẤT GL-9 Phổ 13C-NMR HO HO O OH O HO HO O O OH Hợp chất GL-9 benzyl-O-β-D-xylopyranosyl-(1→6)-β-D-glucopyranosid Phổ 13C-NMR hợp chất GL-9 PL-75 Phổ 13C-NMR Phổ giãn 13C-NMR hợp chất GL-9 Phổ giãn 13C-NMR hợp chất GL-9 PL-76 PHỤ LỤC 3.17 PHỔ CỦA HỢP CHẤT E5 Phổ IR Phổ UV Phổ ESI-MS Phổ 1H-NMR Phổ 13C-NMR Phổ DEPT OH 4' HO O OH 1' OH 10 O Hợp chất E5 (quercetin) PL-77 OH Phổ IR hợp chất E5 Phổ UV hợp chất E5 PL-78 Phổ ESI-MS hợp chất E5 Phổ 1H-NMR hợp chất E5 PL-79 Phổ 13C-NMR hợp chất E5 Phổ DEPT hợp chất E5 PL-80 PHỤ LỤC 3.18 PHỔ CỦA HỢP CHẤT E1 Phổ IR Phổ UV Phổ ESI-MS Phổ 1H-NMR Phổ 13C-NMR Phổ DEPT Phổ HMBC Phổ HSQC OH 4' H3CO OH O ' OH 10 O Hợp chất E1 (ombuin) PL-81 OCH3 Phổ IR hợp chất E1 Phổ UV hợp chất E1 PL-82 Phổ ESI-MS hợp chất E1 Phổ 1H-NMR hợp chất E1 PL-83 Phổ 13C-NMR hợp chất E1 Phổ DEPT hợp chất E1 PL-84 Phổ HMBC hợp chất E1 Phổ HSQC hợp chất E1 PL-85 PHỤ LỤC 3.19 PHỔ CỦA HỢP CHẤT GL-8 Phổ 1H-NMR Phổ 13C-NMR OH 4' H3CO O CH3 HO HO O 1' O 10 OH OH O O HO HO O OH HO Hợp chất GL-8 (rhamnetin-3-rutinosid) PL-86 Phổ 1H-NMR hợp chất GL-8 Phổ 13C-NMR hợp chất GL-8 PL-87 PHỤ LỤC 3.20 PHỔ CỦA HỢP CHẤT GL-1 Phổ 1H-NMR Phổ 13C-NMR H2C CH3 HO HO O O HO HO O CH3 O OH HO Hợp chất GL-1 (ethyl-β-rutinosid) Phổ 13C-NMR hợp chất GL-1 PL-88 Phổ giãn 13C-NMR hợp chất GL-1 Phổ DEPT hợp chất GL-1 PL-89 ... đặc điểm thực vật chi Gynostemma Blume 3 1.1.1 Vị trí phân loại chi Gynostemma Blume 3 1.1.2 Phân bố chi Gynostemma Blume 3 1.1.3 Đặc điểm thực vật chi Gynostemma Blume 6 1.2... loài chi Gynostemma Blume Việt Nam đề tài “Nghiên cứu thành phần hóa học số tác dụng sinh học ba loài thuộc chi Gynostemma Blume Việt Nam? ?? thực với ba mục tiêu: - Giám định tên khoa học ba mẫu... chi Gynostemma Blume 13 1.2.1 Nhóm saponin chi Gynostemma Blume 13 1.2.2 Các flavonoid phân lập từ chi Gynostemma Blume 36 1.2.3 Các nhóm chất khác 37 1.3 Tác dụng sinh