Hiện nay, người cao tuổi trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng đang có xu hướng gia tăng nhanh. Theo dự báo của Tổng cục Thống kê năm 2010 (GSO, 2010) cho thấy tỷ lệ dân số từ 60 tuổi trở lên ở Việt Nam sẽ chạm ngưỡng 10% tổng dân số vào năm 2017, tức là dân số Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn “già hóa” từ năm 2017. Tiếp đó, cũng theo dự báo này thì chỉ sau hai thập kỷ nữa dân số Việt Nam sẽ bước vào giai đoạn “già” khi mà chỉ số già hóa tăng từ 35,5 năm 2009 lên hơn 100 vào năm 2032. Già hóa dân số sẽ có những khó khăn, thách thức trong việc thực hiện chính sách, đảm bảo các nhu cầu trong cuộc sống, đặc biệt là nhu cầu chăm sóc sức khỏe.
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN - - TRƢƠNG THỊ ĐIỂM CHĂM SÓC SỨC KHỎE CHO NGƯỜI CAO TUỔI Ở NÔNG THÔN VIỆT NAM HIỆN NAY VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CÔNG TÁC XÃ HỘI (Nghiên cứu xã Quỳnh Bá – Quỳnh Lưu – Nghệ An) Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Công tác Xã hội Mã số: 60 90 01 01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Vũ Mạnh Lợi Hà Nội – 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan nội dung luận văn thực hướng dẫn PGS.TS Vũ Mạnh Lợi Kết nghiên cứu luận văn dựa trình thu thập thông tin, khảo sát Tôi xin chịu trách nhiệm nghiên cứu Học viên Trƣơng Thị Điểm LỜI CẢM ƠN Với lòng biết ơn sâu sắc, xin chân thành cảm ơn PGS.TS Vũ Mạnh Lợi người tận tình hướng dẫn, động viên giúp đỡ tơi hồn thành luận văn Tơi xin chân thành cảm ơn đến quý thầy, cô khoa Xã hội học, trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội tận tình truyền đạt kiến thức năm qua Tôi xin gửi lời cảm ơn đến người cao tuổi, gia đình, cá nhân, tổ chức, hội, quan quyền địa bàn nghiên cứu giúp đỡ tơi q trình thực đề tài Tơi xin chân thành cảm ơn Học viên Trƣơng Thị Điểm MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Lý chọn đề tài Tổng quan tình hình nghiên cứu Error! Bookmark not defined Đối tượng khách thể nghiên cứu Error! Bookmark not defined Phạm vi nghiên cứu Error! Bookmark not defined Mục đích nhiệm vụ nghiên cứu Error! Bookmark not defined Ý nghĩa nghiên cứu Error! Bookmark not defined Câu hỏi nghiên cứu .Error! Bookmark not defined Giả thuyết nghiên cứu Error! Bookmark not defined Phương pháp nghiên cứu Error! Bookmark not defined 10 Kết cấu luận văn .Error! Bookmark not defined NỘI DUNG Error! Bookmark not defined Chƣơng CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA NGHIÊN CỨU Error! Bookmark not defined 1.1 Các khái niệm công cụ Error! Bookmark not defined 1.1.1 Người cao tuổi Error! Bookmark not defined 1.1.2 Sức khỏe, chăm sóc sức khỏe Error! Bookmark not defined 1.1.3 Nông thôn .Error! Bookmark not defined 1.1.4 Công tác xã hội .Error! Bookmark not defined Lý thuyết ứng dụng nghiên cứu .Error! Bookmark not defined 1.1.5 Thuyết phát triển nhu cầu người Error! Bookmark not defined 1.1.6 Lý thuyết đại hóa William Goode Error! Bookmark not defined 1.1.7 Lý thuyết cấu trúc chức Talcott Parsons Error! Bookmark not defined 1.1.8 Thuyết vị vai trò (G.H.Mead) Error! Bookmark not defined 1.3 Đặc điểm tâm sinh lý người cao tuổi .Error! Bookmark not defined 1.4 Luật pháp sách Việt Nam Người cao tuổiError! Bookmark not defin 1.5 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu Error! Bookmark not defined Chƣơng 2: THỰC TRẠNG CHĂM SĨC SỨC KHỎE CHO NGƢỜI CAO TUỔI Ở NƠNG THƠN TẠI XÃ QUỲNH BÁ .Error! Bookmark not defined 2.1 Đặc điểm đời sống người cao tuổi địa phươngError! Bookmark not defined 2.1.1 Quy mơ gia đình xếp sống người cao tuổi Error! Bookmark not defined 2.1.2.Mối quan hệ người cao tuổi thành viên gia đình Error! Bookmark not defined 2.1.3 Hoạt động kinh tế thu nhập người cao tuổi .Error! Bookmark not defined 2.2 Sức khỏe chăm sóc sức khỏe người cao tuổi địa bàn xãError! Bookmark not define 2.2.1.Sức khỏe người cao tuổi địa bàn nghiên cứu Error! Bookmark not defined 2.2.2 Hoạt động gia đình việc chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi Error! Bookmark not defined 2.3 Tổ chức xã hội việc chăm sóc sức khỏe người cao tuổiError! Bookmark not defin 2.3.1 Khám chữa bệnh miễn phí Error! Bookmark not defined 2.3.2 Các tổ chức đoàn thể người cao tuổi tham gia Error! Bookmark not defined Chƣơng 3: TRIỂN VỌNG CHĂM SÓC SỨC KHỎE CHO NGƢỜI CAO TUỔI VÀ HOẠT ĐỘNG CÔNG TÁC XÃ HỘI Error! Bookmark not defined 3.1 Triển vọng chăm sóc sức khỏe người cao tuổi Error! Bookmark not defined 3.2 Công tác xã hội với người cao tuổi Error! Bookmark not defined KẾT LUẬN Error! Bookmark not defined TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC HÌNH Hình 2.1 Tỷ lệ độ tuổi Error! Bookmark not defined Hình 2.2 Tỷ lệ giới tính Error! Bookmark not defined Hình 2.3 Trình độ học vấn người cao tuổi .Error! Bookmark not defined Hình 2.4 Tình trạng nhân Error! Bookmark not defined Hình 2.5 Tỷ lệ góa theo giới (%) Error! Bookmark not defined Hình 2.6 Quy mơ gia đình cấu hệ Error! Bookmark not defined Hình 2.7 Sắp xếp sống người cao tuổi Error! Bookmark not defined Hình 2.8 Mức độ gặp mặt người không sống hộ người cao tuổi Error! Bookmark not defined Hình 2.9 Mức độ liên lạc người không sống người cao tuổi (ngoài gặp trực tiếp) .Error! Bookmark not defined Hình 2.10 Người sống hộ mà người cao tuổi tâm sự, trò chuyện theo giới tính Error! Bookmark not defined Hình 2.11 Người không sống hộ mà người cao tuổi tâm sự, trò chuyện theo giới tính Error! Bookmark not defined Hình 2.12 Mối quan hệ người cao tuổi với trai sống hộ Error! Bookmark not defined Hình 2.13 Mối quan hệ người cao tuổi với gái sống hộ Error! Bookmark not defined Hình 2.14 Mối quan hệ người cao tuổi với dâu sống hộ Error! Bookmark not defined Hình 2.15 Mối quan hệ người cao tuổi rể sống hộ .Error! Bookmark not defined Hình 2.16 Mức độ hài lòng người cao tuổi với cư xử người hộ gia đình Error! Bookmark not defined Hình 2.17 Tỷ lệ người cao tuổi tham gia lao động tạo thu nhậpError! Bookmark not defined Hình 2.18 Đánh giá thu nhập dành cho sinh hoạt cá nhân hàng ngày (%) .Error! Bookmark not defined Hình 2.19 Lý người cao tuổi không tham gia lao động tạo thu nhập Error! Bookmark not defined Hình 2.20 Nguồn thu nhập người cao tuổi không tham gia lao động tạo thu nhập Error! Bookmark not defined Hình 2.21 Tỷ lệ người cao tuổi tham gia làm việc nhà tháng qua .Error! Bookmark not defined Hình 2.22 Nguồn thu nhập hộ gia đình người cao tuổiError! Bookmark not defined Hình 2.23 Ước tính thu nhập trung bình người hộ gia đình người cao tuổi 12 tháng qua Error! Bookmark not defined Hình 2.24 Đánh gia kinh tế hộ gia đình so với hộ khác thơn Error! Bookmark not defined Hình 2.25 Tỷ lệ hộ nghèo theo quy đinh Bộ LĐTB XHError! Bookmark not defined Hình 2.26 Người cao tuổi tự đánh giá tình trạng sức khỏe theo độ tuổi Error! Bookmark not defined Hình 2.27 Người cao tuổi tự đánh giá tình trạng sức khỏe theo giới tính Error! Bookmark not defined Hình 2.28 Tỷ lệ đọc, viết người cao tuổi Error! Bookmark not defined Hình 2.29 Mức độ lại người cao tuổi Error! Bookmark not defined Hình 2.30 Tỷ lệ người cao tuổi có bệnh mãn tính .Error! Bookmark not defined Hình 2.31 Tỷ lệ người cao tuổi mắc bệnh mãn tínhError! Bookmark not defined Hình 2.32 Hoạt động sinh hoạt người cao tuổi cần hỗ trợError! Bookmark not defined Hình 2.33 Tỷ lệ người cao tuổi có bảo hiểm y tế Error! Bookmark not defined Hình 34 Tỷ lệ người cao tuổi nhận hỗ trợ chăm sóc sức khỏe 12 tháng qua Error! Bookmark not defined Hình 2.35 Tỷ lệ người cao tuổi tham gia sinh hoạt hội, câu lạc Error! Bookmark not defined DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1 Tỷ lệ người cao tuổi tham gia lao động tạo thu nhập nghề Error! Bookmark not defined Bảng 2.2 Số lao động trung bình ngày tháng qua người cao tuổi tham gia lao động tạo thu nhập (%) (chỉ tính ngày làm việc)Error! Bookmark not defined Bảng 2.3 Thu nhập trung bình tháng người cao tuổi từ nghề 12 tháng qua (%) Error! Bookmark not defined Bảng 2.4 Tỷ lệ người cao tuổi hỗ trợ cháu hộ gia đình vật chất 12 tháng qua (%) Error! Bookmark not defined Bảng 2.5 Tỷ lệ người cao tuổi khám sức khỏe định kỳ 12 tháng qua người chi trả cho lần khám sức khỏe định kỳ Error! Bookmark not defined Bảng 2.6 Tỷ lệ người coa tuổi bệnh viện năm quaError! Bookmark not defined Bảng 2.7 Đối tượng đưa người cao tuổi bệnh viện năm qua Error! Bookmark not defined Bảng 2.8 Người trả tiền chăm sóc người cao tuổi lần bệnh viện Error! Bookmark not defined Bảng 2.9 Tỷ lệ người cao tuổi bị ốm phải nằm ngày trở lên lần gần (%) Error! Bookmark not defined Bảng 2.10 Thời gian trở lại sinh hoạt bình thường sau lần ốm phải nằm ngày trở lên (%) Error! Bookmark not defined Bảng 2.11 Người giúp đỡ, chăm sóc người cao tuổi thời gian ốm phải nằm ngày trở lên (%) Error! Bookmark not defined Bảng 2.12 Dịch vụ khám chữa bệnh người cao tuổi sử dụng lần ốm phải nằm ngày (%) Error! Bookmark not defined Bảng 2.13 Tỷ lệ người cao tuổi bị ốm đau chấn thương cần điều trị không nhận điều trị lý không nhận điều trịError! Bookmark not defined MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Hiện nay, người cao tuổi giới nói chung Việt Nam nói riêng có xu hướng gia tăng nhanh Theo dự báo Tổng cục Thống kê năm 2010 (GSO, 2010) cho thấy tỷ lệ dân số từ 60 tuổi trở lên Việt Nam chạm ngưỡng 10% tổng dân số vào năm 2017, tức dân số Việt Nam thức bước vào giai đoạn “già hóa” từ năm 2017 Tiếp đó, theo dự báo sau hai thập kỷ dân số Việt Nam bước vào giai đoạn “già” mà số già hóa tăng từ 35,5 năm 2009 lên 100 vào năm 2032 Già hóa dân số có khó khăn, thách thức việc thực sách, đảm bảo nhu cầu sống, đặc biệt nhu cầu chăm sóc sức khỏe Ở Việt Nam, việc chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi vừa mang ý nghĩa kinh tế, trị, xã hội vừa mang tính nhân văn sâu sắc Từ xưa nhân dân ta có câu ca dao, tục ngữ như: “uống nước nhớ nguồn” hay “công cha núi Thái sơn, nghĩa mẹ nước nguồn chảy ” Người cao tuổi tầng lớp có nhiều cống hiến cho xã hội cần phải có sách phù hợp chăm sóc sức khỏe người cao tuổi Nhà nước ta có sách, quan tâm đến đời sống, sức khỏe người cao tuổi Vấn đề chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi thành thị nông thôn khác ảnh hưởng điều kiện kinh tế, sở vật chất Mơ hình gia đình hạt nhân ngày phổ biến nông thôn Ở nhiều gia đình, trưởng thành làm ăn xa khơng thường xun đóng góp hay chăm sóc cho cha mẹ già Nhiều người cao tuổi không sống với mái nhà, họ tự lo bữa cơm, tự chăm sóc Ở nơng thơn gia đình làm nơng nghiệp, sau thời gian vào vụ mùa người nơng dân thường nhàn rỗi có cơng việc làm thêm địa phương lực lượng lao động (là niên; trung niên) nơng thơn di cư thành phố lớn tìm việc làm để tăng thu nhập, dẫn đến tình trạng nơng thơn chủ yếu có người già trẻ em Họ hai đối tượng cần chăm sóc ngược lại, họ tự chăm sóc lẫn Nhiều người cao tuổi đến lúc cần nghỉ ngơi, phụng dưỡng phải làm việc chăm cháu, làm việc nhà, chí cơng việc nặng nhọc đồng ruộng Người dân nông thôn thường trọng làm kinh tế để đáp ứng nhu cầu kinh tế thiết yếu gia đình chăm sóc sức khỏe cho người già Điều ảnh hưởng đến sức khỏe việc chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi Các sở y tế nông thôn, đặc biệt y tế tuyến xã, thường có điều kiện vật chất nghèo nàn, trang thết bị, dụng cụ y tế, thuốc men thiếu thốn nhiều, nên khó đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh đa dạng người cao tuổi Người cao tuổi có bệnh ngại đến sở y tế địa phương để chữa trị Nếu phải lên tuyến bệnh viện cấp trên, việc lại khó khăn người cao tuổi Chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi thường tốn kéo dài, thường khả chi trả họ Nhiều người cao tuổi khơng có lương hưu, kinh tế gia đình khó khăn nên thường có tâm lý ngại khám chữa bệnh không trọng mức đến chăm sóc sức khỏe dẫn đến sức khỏe yếu ngày yếu Tóm lại, gia đình vốn nơi cung cấp dịch vụ chăm sóc người cao tuổi q khứ khơng làm tốt chức Vai trò Nhà nước tổ chức xã hội việc chăm sóc người cao tuổi ngày tăng, trung tâm, viện dưỡng lão đời, sách hỗ trợ cho người cao tuổi ngày ý bổ sung đầy đủ Chính quan tâm xã hội, Nhà nước tổ chức giúp người cao tuổi có sống tốt già, đặc biệt với người cao tuổi không nơi nương tựa, giúp họ phát huy vai trò, kinh nghiệm để tiếp tục xây dựng đóng góp cho xã hội Ngoài ra, đảm bảo chất lượng sống cho người cao tuổi vấn đề quyền người mà Nhà nước phải có trách nhiệm, quyền chăm sóc Nhận thấy vấn đề chăm sóc sức khỏe cho Người cao tuổi nơng thơn nhiều khía cạnh chưa nghiên cứu, nên tơi chọn đề tài: Chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi nông thôn Việt Nam hoạt động công tác xã hội(Nghiên cứu xã Quỳnh Bá – Quỳnh Lưu – Nghệ An) để tìm hiểu thêm chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi nông thôn TÀI LIỆU THAM KHẢO Nguyễn Quốc Anh (2003), Hiện trạng mơ hình chăm sóc sức khỏe người cao tuổi Việt Nam thách thức triển vọng, Tổng Cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình số (27) 2003 Nguyễn Quốc Anh, CN Phạm Minh Sơn (2006), Nghiên cứu số đặc trưng người cao tuổi việt nam đánh giá mơ hình chăm sóc người cao tuổi áp dụng, Tổng Cục Dân số "Dân số & Phát triển" Số 5(62) – 2006 Bộ văn hóa thể thao du lịch, Tổng cục thống kê, Viện gia đình giới, Quỹ nhi đồng Liên hợp quốc (2008), Kết điều tra gia đình Việt Nam 2006 Báo cáo kết điều tra quốc gia người cao tuổi Việt Nam (VNAS), 2011 Nguyễn Đình Cử (2007), Những xu hướng biến đổi dân số Việt Nam, NXB Nông Nghiệp, Hà Nội Bùi Thế Cường (chủ nhiệm), Trịnh Duy Luân, Lê truyền, (1994), Người cao tuổi an sinh xã hội, NXB Khoa học xã hội Bùi Thế Cường (2000), Già hóa dân số Việt Nam vấn đề đặt sách người cao tuổi, Bộ Lao động – Thương binh xã hội, Kỷ yếu hội thảo “Phát triển sách cho người cao tuổi” Nguyễn Thị Kim Hoa (chủ biên) (2012), Giáo trình Cơng tác xã hội với người cao tuổi Nguyễn Thế Huệ, Chăm sóc người cao tuổi ngồi gia đình, từ thực tiễn đến lý luận, Tạp chí Người cao tuổi, tháng 5/2013 10 Đỗ Thu Hương (2013), An sinh xã hội cho người cao tuổi Việt Nam, Tổng cục thống kê số (473) 2013 11 Hoàng Khánh, Hoàng Văn Ngoạn (2009), Giáo trình sau đại học: Quản lý sức khỏe người cao tuổi, NXB Đại học Huế 12 Lê Ngọc Lân (2014), Người cao tuổi gia đình Việt Nam bối cảnh già hóa dân số biến đổi xã hội 13 Đặng Vũ Cảnh Linh (2009), Người cao tuổi mơ hình chăm sóc người cao tuổi Việt Nam, NXB Dân trí, Hà Nội 14 Bế Quỳnh Nga (2001), Người cao tuổi miền Trung Nam Việt Nam năm 2000 – phác thảo số kết nghiên cứu định tính, Viện Xã hội học số (75),2001 15 An Nguyên (2013), Việt Nam tiến tới già hóa dân số, Báo Nhân Dân điện tử 16 Trần Thị Mai Oanh (2000), Mơ hình ốm đau hành vi tìm kiếm sức khỏe người cao tuổi vùng nông thôn Việt Nam, luận văn thạc sĩ y tế công cộng, Viện Karolinska Thụy Điển 17 Quốc Hội Nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (2009), Luật Người cao tuổi, Luật số 39/2009/QH12 thông qua ngày 23/11/2009 18 Quỹ dân số Liên Hợp Quốc Việt Nam (UNDP) (2011), Già hóa dân số người cao tuổi Việt Nam thực trạng, dự báo số khuyến nghị sách 19 Quỹ dân số Liên Hợp Quốc (UNDP), New York Tổ chức Hỗ trợ Người cao tuổi Quốc Tế (HelpAge International), London (2012), Báo cáo tóm tắt: Già hóa kỷ 21: Thành tựu thách thức 20 Phạm Thắng, Đỗ Thi Khánh Hỷ (2009), Báo cáo tổng quan sách chăm sóc người già thích ứng với cấu thay đổi tuổi Việt Nam, Bộ Y tế Tổng cục dân số kế hoạch hóa gia đình 21 Phạm T Và Đỗ, T.K.H (2009), Xem xét sách chăm sóc sức khỏe người cao tuổi nhằm giải thay đổi cấu tuổi Việt Nam, chuyên khảo, Hà Nội: UNDP 22 Trần Thị Minh Thi Cộng (2014), Nghiên cứu tổng quan vai trò gia đình nhà nuớc chăm sóc nguời cao tuổi: Những vấn đề thực tiễn sách 23 Thủ Tướng Chính phủ (1996), Chỉ thị chăm sóc người cao tuổi hỗ trợ hoạt động cho Hội người cao tuổi Việt Nam, số 177 – TTg, ngày 27/2/1996/ 24 Tổng Cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (2013), Kết năm triển khai thực Luật người cao tuổi, số (142) 2013 25 Ủy Ban Thường Vụ Quốc Hội (2000), Pháp lệnh người cao tuổi, Số 23/2000/PL-UBTVQH10 ngày 28/4/2000 26 John Knodel and Truong Si Anh (2002), Vietnam's Older Population: The View from the Census, PSC Research Report 27 Ngo Thi Tuan Dzung (2013), Elderly People in Vietnam: Some Issues of Concern from a Family and Gender Perspective 28 Charles Hirschman and Vu Manh Loi (1996), Family and Household Structure in Vietnam 29 Giang Thanh Long and Wade Donald Pfau (2007), The Elderly Population in Vietnam during Economic Transformation: An Overview 30 Martin Evans and Susan Harkness (2008), Elderly people in Vietnam: social protection, informal support and poverty 31 Trang web: http://www.gopfp.gov.vn http://hoinguoicaotuoi.vn http://nguoicaotuoi.org.vn http://www.socialwork.vn ... tài: Chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi nông thôn Việt Nam hoạt động công tác xã hội( Nghiên cứu xã Quỳnh Bá – Quỳnh Lưu – Nghệ An) để tìm hiểu thêm chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi nơng thôn. .. ruộng Người dân nông thôn thường trọng làm kinh tế để đáp ứng nhu cầu kinh tế thiết yếu gia đình chăm sóc sức khỏe cho người già Điều ảnh hưởng đến sức khỏe việc chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi. .. sống, sức khỏe người cao tuổi Vấn đề chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi thành thị nông thôn khác ảnh hưởng điều kiện kinh tế, sở vật chất Mơ hình gia đình hạt nhân ngày phổ biến nông thôn Ở nhiều