BỘ TÀI CHÍNH TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI CHÍNH – MARKETING VIỆN NGHIÊN CỨU KINH TẾ ỨNG DỤNG - ThS Trần Nhật Minh ThS Trần Hữu Trần Huy ThS Nguyễn Thị Trường Hân ThS Hồ Thanh Trúc KỸ NĂNG TƯ DUY SÁNG TẠO Thành phố Hồ Chí Minh, 2016 LỜI NĨI ĐẦU Trong năm gần đây, thực trạng vấn đề tuyển dụng đa số doanh nghiệp cho thấy: hầu hết sinh viên trường có tỉ lệ thành cơng xin việc thấp Bên cạnh thiếu thốn định kiến thức chuyên ngành, lý quan trọng phải kể đến việc thiếu kỹ mềm cần thiết để hòa nhập thành cơng cơng việc Đáp ứng nhu cầu lớn đó, Bộ môn Kỹ mềm đời nhằm trang bị cho sinh viên số kỹ thiết yếu để bạn có nhiều lợi cạnh tranh trình học tập hoạt động nghề nghiệp sau Trong kỹ đó, nói tư sáng tạo kỹ vô quan trọng Tập giảng bạn cầm tay chia sẻ nội dung cốt lõi tư sáng tạo, từ vấn đề lý luận đến hướng dẫn cụ thể để hình thành phát triển kỹ Mục tiêu môn học giúp bạn suy nghĩ hiệu sáng tạo học tập, công việc sống Vận dụng tốt kỹ này, bạn nhận thấy cải thiện rõ rệt tư duy, giao tiếp hoạt động nhóm Để học tốt ứng dụng kiến thức này, bên cạnh việc tham gia đầy đủ tích cực hoạt động lớp, tự học tham khảo bạn để hồn tất tập tình đưa tài liệu yêu cầu khơng thể thiếu Mọi ý kiến đóng góp bạn yếu tố quí giá giúp cho tài liệu hoàn thiện lần cập nhật sau Thư từ góp ý xin gửi Bộ môn Kỹ mềm - Viện Nghiên cứu Kinh tế ứng dụng – Trường Đại học Tài Marketing Thành phố Hồ Chí Minh, tháng năm 2016 Nhóm biên soạn tài liệu MỤC LỤC PHẦN 1: TỔNG QUAN VỀ TƯ DUY SÁNG TẠO 1.1 KHÁI NIỆM TƯ DUY SÁNG TẠO 1.2 NÃO VÀ TƯ DUY 1.3 CÁC RÀO CẢN CỦA TƯ DUY SÁNG TẠO 11 1.4 ĐẶC ĐIỂM CỦA NHỮNG NGƯỜI SÁNG TẠO 15 1.5 GIỚI THIỆU NHỮNG CHỈ SỐ KHÁC IQ, EQ, SQ, PQ 15 PHẦN 2: CÁC CÔNG CỤ SÁNG TẠO 18 2.1 CÔNG NÃO (BRAINSTORMING) 18 2.2 SƠ ĐỒ TƯ DUY 23 2.3 SÁU CHIẾC MŨ TƯ DUY 33 BÀI TẬP 40 PHẦN 3: SÁNG TẠO TRONG CÔNG VIỆC VÀ HỌC TẬP 41 3.1 Tạo môi trường thúc đẩy sáng tạo 41 3.2 Tạo kết hợp 42 3.3 Đặt câu hỏi hợp lý 43 3.4 Tạo góc nhìn 45 3.5 Loại bỏ thói quen tiêu cực 45 PHẦN 1: TỔNG QUAN VỀ TƯ DUY SÁNG TẠO “Mỗi ngày mặt trời mới” Câu nói Heraclitus thời đại ngày Nó mơ tả giới không ngừng thay đổi, nơi vật xuất thay cho vật cũ Và hầu hết người biết tư suy sáng tạo kỹ sống giới biến đổi Kỹ tư nói chung, kỹ tư sáng tạo nói riêng kỹ có giá trị mà ngày mà học Trong khứ, người ta làm việc dựa vào kỹ bắp, ngày ta làm việc dựa kỹ tư Chúng ta sống thời đại thơng tin, lý khiến trí não thay bắp, sức mạnh tư thay sức mạnh tay chân Dù bạn làm việc ngành nghề nào, bạn thích loại cơng việc nào, bạn cần phải ứng dụng kỹ tư vào công việc bạn làm Bạn phải sử dụng việc định, thu thập, sử dụng phân tích thơng tin; hợp tác với người khác để giải vấn đề; đóng góp ý tưởng đổi sáng tạo hay nghĩ cách cải tiến cơng việc thân Việc hiểu biết chất sáng tạo tư sáng tạo giúp bạn tự đánh giá điểm mạnh, điểm hạn chế tư thân, từ xây dựng kế hoạch để cải thiện khả tư theo hướng sáng tạo 1.1 KHÁI NIỆM TƯ DUY SÁNG TẠO 1.1.1 Khái niệm tư loại hình tư Dưới góc độ sinh lý học, tư hiểu hình thức hoạt động hệ thần kinh thể qua việc tạo liên kết phần tử ghi nhớ chọn lọc kích thích chúng hoạt động để thực nhận thức giới xung quanh, định hướng cho hành vi phù hợp với mơi trường sống Dưới góc độ tâm lý học, tư tượng tâm lý, hoạt động nhận thức bậc cao người Tư trình tâm lý phản ảnh thuộc tính chất, mối liên hệ quan hệ bên trong, có tính chất qui luật vật, tượng thực khách quan Cơ sở sinh lý tư hoạt động võ đại não Hoạt động tư đồng nghĩa với hoạt động trí tuệ Mục tiêu tư tìm triết lý, lý luận, phương pháp luận, phương pháp, giải pháp tình hoạt động người Có nhiều cách phân loại tư duy, nhiên, sau số loại hình tư nhắc đến nhiều phổ biến: - Tư sáng tạo (creative thinking) hay gọi Tư ngoại biên (lateral thinking) chủ đề lĩnh vực nghiên cứu nhằm tìm phương án, biện pháp thích hợp để kích hoạt khả sáng tạo, để đào sâu mở rộng khả tư cá nhân hay tập thể cộng đồng làm việc chung đề tài hay lãnh vực Ứng dụng loại hình tư giúp cá nhân hay tập thể thực hành tìm phương án, lời giải từ phần đến toàn cho vấn đề - Tư phản biện (critical thinking) kỹ người suy nghĩ chủ động hướng tới vấn đề tình phức tạp dựa suy nghĩ Tư phản biện q trình tư biện chứng gồm phân tích đánh giá thơng tin có theo cách nhìn khác cho vấn đề đặt nhằm làm sáng tỏ khẳng định lại tính xác vấn đề - Tư logic: tư mối quan hệ nhân mang tính tất yếu, tính quy luật Vì yếu tố, đối tượng (gọi chung yếu tố) tư lôgic bắt buộc phải có quan hệ với nhau, có yếu tố nguyên nhân, tiền đề, yếu tố lại kết quả, kết luận - Tư hệ thống: cung cấp viễn cảnh mạnh mẽ, tư hệ thống cách hiểu thực tế nhấn mạnh tới mối quan hệ phần hệ thống, thay thân phận Dựa lĩnh vực nghiên cứu có tên tính động hệ thống, tư hệ thống có giá trị thực tế dựa tảng lý thuyết chắn 1.1.2 Khái niệm sáng tạo tư sáng tạo Theo TS Huỳnh Văn Sơn, sáng tạo gồm thuộc tính [19]: - Tính mẻ: Sáng tạo phải tạo mẻ, cá nhân xã hội - Tính độc lập – tự lập: Tính độc lập – tự lập tồn tư hoạt động Nó khơng phải tính cá nhân hay đơn độc mà có phối hợp nhiều cá nhân cá nhân giữ độc lập phối hợp Ở đây, cá nhân hay tổ chức – nhóm sáng tạo ý tưởng, khám phá ý tưởng việc phải độc lập suy nghĩ tác chiến Nhờ vào tư độc lập sáng tạo lấy làm tiền đề để nảy sinh giải pháp - Tính có lợi: Sáng tạo phải tạo phải đảm bảo tính thực, phục vụ cho lợi ích người xã hội Trong tài liệu này, sáng tạo hiểu sau: “Sáng tạo hiểu tìm mới, cách giải mới, có giá trị Cái mới, có giá trị thể ý tưởng, cách thức giải vấn đề, sản phẩm diễn cấp độ cá nhân hoặc/và cấp độ xã hội, dựa độc lập tư hoạt động người” Tư sáng tạo kiểu tư đặc biệt, q trình độc đáo, khơng thao tác với thông tin biết theo đường logic hay lấy từ trí nhớ “Nghĩ sáng tạo nhìn vấn đề, câu hỏi theo cách khác với thông thường Tức nhìn thứ từ góc độ, tầm nhìn khác nhau, "nhìn" theo cách khơng bị hạn chế thói quen, phong tục, tiêu chuẩn ” Theo quan điểm chúng tôi, tư sáng tạo “cách nhìn nhận vấn đề, việc, người theo cách thức khác với cách nhìn nhận thơng thường” - cách nhìn mẻ việc sử dụng kiến thức thay đổi bối cảnh mà nghĩ kiến thức Nói cách khác, việc “nhìn điều người nhìn thấy nghĩ điều khác biệt” Tư sáng tạo phát triển từ tư phản biện – trình tư biện chứng gồm phân tích đánh giá thơng tin có theo cách nhìn khác cho vấn đề đặt nhằm làm sáng tỏ khẳng định lại tính xác vấn đề Như vậy, học kỹ tư sáng tạo học cách thức, kỹ thuật để có cách tiếp cận, nhìn nhận giải vấn đề đề cách linh hoạt, mẻ hữu ích Đó kiểu tư khỏi “chiếc hộp”, khỏi “lối mòn” (Nguồn: Internet) Các cấp độ sáng tạo Sáng tạo biểu đạt cấp độ khác Có thể chia sáng tạo thành cấp độ sau: - Sáng tạo biểu đạt: thể bên mối quan hệ, liên tưởng sống thường ngày, sản phẩm lao động Sáng tạo cấp độ thể giao tiếp biểu đạt ý tưởng cách hóm hỉnh, cải biến quan hệ lao động, sống, chi tiết sản phẩm - Sáng chế: việc tạo vật dụng, dụng cụ chưa có tự nhiên sống người dựa kiến thức phát đường khoa học kinh nghiệm thu nhận sống - Phát minh: phát quy luật vật tượng có sẵn tự nhiên, xã hội tư Những quy luật tác động, tồn người, lồi người chưa phát trước - Sáng tạo mức cải biến: thay đổi mang lại tạo chuyển hóa, đột phá khoa học, công nghệ, thay đổi xã hội nhờ phát minh, sáng chế nhiều lĩnh vực hay thay đổi cách nhìn nhận, cách xử lý tình cách tổng thể có tham gia nhiều nhà khoa học, nhiều ngành, nhiều lĩnh vực công nghệ nhằm cải biến thực tiễn 1.1.3 Ba thành phần sáng tạo Nhà khoa học Teresa Amabile cho sáng tạo bao gồm thành phần: (1) Sự thông thạo kiến thức; (2) Những kỹ tư sáng tạo; (3) Động Mơ hình nhân tố hình thành sáng tạo cá nhân (Nguồn: Quản lý tính sáng tạo đổi – Tạp chí Business Haverd Review) - Sự thơng thạo kiến thức: Rõ ràng để tạo phần mềm mới, nhà lập trình phải am hiểu rõ kỹ thuật lập trình cách thức quy trình để tạo phần mềm Những nhà soạn nhạc thiên tài phải có kiến thức uyên bác âm nhạc Vì có nhiều kiến thức lĩnh vực khả sáng tạo lĩnh vực cao Vì có định nghĩa khác cho sáng tạo “khả xếp thứ có sẵn theo trật tự mới” Những nguyên liệu cho sáng tạo kiến thức có sẵn kiến thức tảng cho lối tư người Kiến thức tảng cho ý tưởng Tuy nhiên, kiến thức điều kiện cần để sáng tạo chưa phải tất Hầu hết gặp người có kiến thức sâu sắc chưa thể đưa ý tưởng sáng tạo Những kiến thức đầu họ họ chưa nghĩ chúng theo hướng Như vậy, điều quan trọng để trở nên sáng tạo nằm làm với kiến thức mình, nói cách khác, kỹ tư sáng tạo - Những kỹ tư sáng tạo: xem cách người tiếp cận vấn đề cách linh hoạt giàu trí tưởng tượng Những giải pháp mà họ suy nghĩ có khả vượt tư bình thường Thuật ngữ mô tả khả “suy nghĩ hộp (thinking out of box)”, tức suy nghĩ vượt lề thói thơng thường mà gặp hàng ngày - Động hiểu yếu tố thơi thúc cá nhân tìm giải pháp sáng tạo Nó quy định phương hướng, mục đích, cường độ hoạt động, thể tinh thần say mê, tính tích cực hoạt động tạo chủ yếu nhờ hứng thú, thỏa mãn nhu cầu chiếm lĩnh ý tưởng mới, phức tạp thách thức hoạt động sáng tạo 1.2 NÃO VÀ TƯ DUY 1.2.1 Hai bán cầu đại não Ngay sau đứa trẻ sinh ra, chuyển động không xác định chúng phát triển dần thành thuận tay, sáng mắt thuận chân Bởi vì, hầu hết người thuận bên Nửa bán cầu đại não có vai trò trội bên phía đối diện Mặc dù bên não có số chức trùng lặp với phần não bên Có nhiều chứng nhiều tranh luận bán cầu đại não phải chịu trách nhiệm tư sáng tạo Sự suy đoán chứng cớ khoa học dẫn đến quan niệm phân đôi tất chức đưa chúng vào hai bán cầu đại não, bảng sau: Các chức hai bán cầu não (theo Springer Deutsch, 1993) Bán cầu não trái Bán cầu não phải Ngôn ngữ Phi ngôn ngữ, khơng gian Số Tương tự Logic, phân tích Tổng thể, tổng hợp Duy lý Trực giác Vị Tây phương Vị Đơng phương Trí tuệ Cảm xúc Hội tụ Phân kỳ Quy nạp Diễn dịch Chiều dọc Chiều ngang Cụ thể Trừu tượng Hiện thực Tưởng tượng Định hướng Tự Biểu đạt bên Ngụ ý bên Khách quan Chủ quan Theo thứ tự Đồng thời Mặc dù có số chứng cho phân chia kết suy đốn nghiên cứu cơng phu Những người sáng tạo thường xuyên chuyển trọng tâm từ kiểu xử lý logic, đơn chiều bán cầu não trái sang xử lý tổng thể bán cầu não phải, tư trực giác đóng vai trò lớn Ở mức giải phẩu, bán cầu não phải phù hợp với sáng tạo có liên kết nhiều phần vỏ não với việc xử lý thông tin phức tạp tích hợp Tuy nhiên, cần phải thận trọng với việc đơn giản hóa chúng Não ln làm việc cách thống nhất, vậy, việc cho người bình thường, bán cầu não phải tách rời khỏi bán cầu não trái theo cách khơng xác sai lầm (Restak, 1991) (Nguồn: Giáo trình Tâm lý học sáng tạo, Phạm Thành Nghị, trang 150) 1.2.2 Các quy luật hoạt động não Sau số quy luật hoạt động não mà bạn cần lưu ý: - Quy luật 1: Thể dục tốt – Não khỏe Hãy cải thiện suy nghĩ di chuyển Kinh nghiệm nhiều người cho thấy: “Hầu hết ý tưởng hay xuất phát dạo” Từ trước tới này, thường mặc định người “mọt sách” suốt ngày học có tư duy, trí tuệ Nhưng khơng biết trí tuệ, hiểu biết ta có qua trải nghiệm thực tế Chính trải nghiệm khắc sâu vào trí não ta Ở đây, xét khía cạnh vận động cấp oxy cho não, não làm việc tốt Bằng chứng hay có ý tưởng hay ta thong dong bộ, hay làm việc liên quan tới bắp - Quy luật 2: Chú ý có giới hạn Bộ não tập trung khoảng thời gian định, thế, trình tư thường xuyên thay đổi cách thức hay hoạt động để não linh hoạt - Quy luật 3: Tiếp nhận thông tin vô thức Bộ não tiếp nhận thông tin không ý thức mà đường vô thức Đôi lúc bạn nghĩ “mình gặp chuyện đâu không nhớ” Khi bạn tiếp nhận thông tin “lưu vết” não bộ, giống cất giữ sách, biết cách xếp thông tin biết nhiều tốt - Quy luật 4: Liên kết thông tin Bộ não tiếp nhận thông tin liên kết thơng tin với nhau, cải thiện suy nghĩ cách mã hóa Nhiều lời khuyên: “học phải hiểu nhớ, cần hiểu không cần nhớ lâu” - Quy luật 5: Phối hợp giác quan  Bước 4: Viết phản ứng, trực giác tự nhiên cảm giác xuống mũ đỏ Mũ cho phép người suy nghĩ đặt xuống trực cảm mà không cần bào chữa  Bước 5: Tổng kết kết thúc buổi làm việc – mũ xanh dương Mũ nhìn lại bước q trình điều khiển Nó khơng nhìn đến đối tượng mà nghĩ đối tượng (thí dụ ý kiến “đội cho tơi mũ lục, tơi cảm giác làm nhiều mũ xanh này”) Lưu ý: Các bước khơng hồn tồn thiết phải theo thứ tự nêu mà nhiều trường hợp nên chỉnh lại theo thứ tự sau: Trắng  Đỏ  Đen  Vàng  Lục  Xanh Dương Hãy xem xét ví dụ sau để hiểu rõ cách thức tiến hành phương pháp mũ tư nhằm giải vấn đề: VÍ DỤ Sử dụng phương pháp mũ tư để giúp Giám đốc Cơng ty hồn thiện định: "Đầu tư tỷ để mở chi nhánh Công ty Đà Nẵng phục vụ cho việc phát triển thị trường Miền Trung Công ty năm nay" Nón trắng: Các kiện  Sản phẩm Cơng ty bán lẻ số tỉnh miền Trung nhà buôn nhanh nhạy mang  Trên thị trường miền Trung có sản phẩm số đối thủ cạnh tranh  Chưa có Công ty ngành mở chi nhánh miền Trung  Thương hiệu Công ty mạnh thị trường Miền Nam  tỷ số tiền lớn so với tình hình tài Cơng ty Nón đỏ: Cảm xúc  Một số nhân viên thích thú quê hương họ Họ có hội làm việc quê hương  Công ty ta trở thành doanh nghiệp hàng đầu miền Trung  Cơ hội tới! Cơng ty ta có tăng trưởng mạnh 37  Hơi lo lắng không sao! Cơ hội dành cho người dám mạo hiểm Nón vàng: Tích cực  Cơ hội lớn để chiếm lĩnh thị trường miền Trung, vượt qua đối thủ cạnh tranh trở thành doanh nghiệp dẫn đầu  Chi nhánh miền Trung đáp ứng tốt nhu cầu khách hàng địa phương đồng thời phản ứng nhanh để thỏa mãn họ  Là bàn đạp vững để Công ty tiến lên phân phối toàn quốc  Mang lại doanh thu lợi nhuận tăng trưởng cho Công ty năm tới  Là hội tốt để đào tạo nhà lãnh đạo tương lai  Là hội để phân tán rủi ro tập trung vào thị trường Nón đen: Tiêu cực  Khách hàng miền Trung chi tiêu dè dặt, không dễ để thâm nhập  Tại không hỏi lý đối thủ không công vào thị trường miền Trung, liệu có phải lợi nhuận khơng bù chi phí bỏ ?  Q trình đầu tư mở chi nhánh mà chưa có khách hàng sẵn có thật mạo hiểm, nguy lỗ vốn cao  Nếu thất bại miền Trung, Công ty ta vốn tỷ, khó khăn hơn?  Lực lượng quản lý nhân viên phải tuyển miền Trung liệu có đủ khả cáng đáng công việc hay không?  Thị trường miền Nam chưa tốt mà lo nhảy miền Trung, coi chừng rơi vào trường hợp miền bị phân tán dễ thất bại Nón lục: Sáng tạo ý tưởng  Tại không thận trọng làm bước nhỏ một? Thành cơng bước ổn định hơn?  Có nên vội vã đầu tư số tiền lớn không? Nếu theo ý kiến chia nhỏ giai đoạn kinh phí đầu tư chia nhỏ dễ kiểm soát không?  Nhà phân phối địa phương giúp ta phát triển thị trường mà ta không cần 38 đầu tư sở vật chất người  Chỉ cần chiết khấu tốt có người làm nhà phân phối cho ta miền Trung  Có thể hỗ trợ nhà phân phối để tự họ phát triển mạng lưới đại lý sản phẩm thâm nhập sâu hơn, rộng miền Trung  Hệ thống phân phối có sẵn giúp Cơng ty giảm gánh nặng kinh phí ngân sách hoạt động cho chi nhánh  Quá trình phát triển hệ thống phân phối giúp Công ty dễ chọn nhà quản lý nhân viên tốt chi chi nhánh sau  Cả Công ty phát triển tốt chi nhánh tự thân phát triển tốt Nón lam: Tổng kết Thị trường miền Trung nên phát triển - thận trọng chia thành tối thiểu giai đoạn sau:  Giai đoạn - tháng - hỗ trợ chiết khấu cao để phát triển nhà phân phối độc quyền tỉnh thành lớn khu vực miền Trung, cần hỗ trợ thêm quảng cáo khuyến  Giai đoạn - tháng - thúc đẩy doanh số phát triển mạng lưới phân phối tỉnh thành có nhà phân phối độc quyền, đồng thời phát triển thêm hệ thống tương tự tỉnh lại miền Trung  Giai đoạn - sau có mạng lưới phân phối ổn định tính đến việc xây dựng chi nhánh Miền Trung Đà Nẵng Chi nhánh chịu trách nhiệm quản lý phát triển thị trường có sẵn Như sau giai đoạn phát triển trên, Công ty đầu tư khả kinh doanh thị trường ổn định, số tiền đầu tư cho chi nhánh mục đích lại chia theo giai đoạn nên khơng gây áp lực tài cho Cơng ty Và vậy, định Giám đốc hồn thiện góc nhìn hợp lý hơn, sáng tạo khả thi nhờ phương pháp 39 BÀI TẬP Các nhóm áp dụng kỹ thuật tập động não để tìm lời giải cho vấn đề sau: a Cách thức kiểm soát cảm xúc tiêu cực thân b Những yếu tố giúp học tốt trường Đại học c Làm để xây dựng nhóm làm việc hiệu d Làm để tạo lập tin thuyết trình Sử dụng Mindmap cho chủ đề sau: a Ôn tập chương môn học chuyên ngành bạn b Lập kế hoạch cho tuần làm việc bạn c Giải vấn đề khó khăn mà bạn gặp cơng việc kinh doanh d Giới thiệu nhóm học tập doanh nghiệp bạn e Phát triển kế hoạch kinh doanh cụ thể f Tóm tắt tồn tài liệu Trong thảo luận nhóm vấn đề bất kì, để thành viên “đội nón” (đóng vai) đưa ý kiến qua “lăng kính” nón Dùng kỹ thuật mũ tư đề giải vấn đề: Xung đột thành viên nhóm việc làm thuyết trình 40 PHẦN 3: SÁNG TẠO TRONG CÔNG VIỆC VÀ HỌC TẬP Trong phần này, đề cập đến cách thức giúp cá nhân trở nên sáng tạo học tập, cơng việc sống nói chung 3.1 Tạo môi trường thúc đẩy sáng tạo Việc tạo không gian thoải mái, độc đáo, phù hợp với sở thích, cá tính bạn giúp kích thích sáng tạo Bạn tham khảo gợi ý để thiết kế góc học học tập, phòng làm việc phù hợp với điệu kiện thân điều kiện cơng việc: - Khơng gian phòng học tập hay làm việc bạn Chỉ cần chịu khó tạo vài thay đổi nhỏ bạn có nguồn cảm hứng làm việc cho Hãy trang trí phòng ảnh, ánh sáng, màu sắc, vật dụng mà bạn yêu thích - Nếu bạn cảm thấy bí bách phòng, khỏi tìm khơng gian học tập khác, gò bó khơng gian nhiều hạn chế sức sáng tạo Không gian đem đến tâm trạng thoải mái, cảm giác giúp bạn giảm bớt bế tắc Một buổi họp công viên xanh mát hay quán cà phê tĩnh lặng, ấm cúng… lên tinh thần khuyến khích ý tưởng nảy sinh Hãy tìm khơng gian tốt phát huy hết khả Đó cơng viên, bờ hồ nơi khơi nguồn sáng tạo cho bạn 41 - Nghe nhạc không lời êm dịu bạn suy nghĩ lúc căng thẳng Nghe thể loại nhạc thích hợp mang đến cho bạn nhiều lợi ích khác Có thể thấy số tác dụng tích cực mà âm nhạc đem đến nhiều nghiên cứu khoa học chứng minh: tăng trí nhớ, tăng tập trung, giúp bạn sáng tạo hơn, giảm stress, giúp thể mau hồi phục, giúp học sinh giỏi ghi điểm cao kỳ thi, kích thích hai bán cầu não (não trái não phải) học tập Ngồi ra, bạn cần mang theo cơng cụ lưu trữ đâu Bởi lẽ, ý tưởng hay đến dễ dàng bay Ý tưởng xuất vào lúc không ngờ tới Nếu không nắm bắt ghi lại ngay, dễ quên Các nghệ sĩ hay người làm công việc sáng tạo biết rõ điều ln mang theo sổ để ghi lại ý tưởng Tuy nhiên, đâu cần phải nhà văn có ý nghĩ hay xuất đầu Vì vậy, ln mang theo cơng cụ lưu trữ để giữ lại suy nghĩ thống qua Khi học tập ôn thi vậy, lời giải ý tưởng ln bất ngờ nảy Một tờ giấy nhỏ bút giúp bạn không bỏ quên 3.2 Tạo kết hợp Bạn áp dụng kỹ thuật Da Vinci Những đầu kỳ quái tranh biếm họa tiếng Leonardo da Vinci tạo cách kết hợp ngẫu nhiên từ đặc điểm tương ứng với phận khn mặt Ơng chia khuôn mặt thành yếu tố: Đầu, Mắt, Mũi, Miệng, Cằm Liệt kê đặc điểm tương ứng với yếu tố Ví dụ Mắt: Lồi, Trũng, Ốc, Lác, Tròn, Xếch Đầu Mắt Mũi Miệng Cằm Đầu tròn Lồi Hình mõ vẹt Méo Che Xương xẩu TRŨNG Hình móc Sứt mơi Trễ Đầu vòm Ốc nhồi HẾCH Mỏng Vng Sâu róm Lác Hình mỏ TRỄ Sệ Hình vng Tròn Mỏng Cong Lẹm Hình trứng Xếch Khoằm Dày Nhơ TRÁN NHĂN Hí Hình xì gà Mọng THỤT 42 Sau đó, ơng kết hợp đặc điểm tương ứng vào tạo khn mặt hồn tồn Hình vẽ tranh tạo từ kết hợp theo bảng Hãy tìm cách chia nhỏ vấn đề thành nhân tố riêng lẽ với nhân tố bao gồm đặc điểm cụ thể Và sau tìm cách kết hợp chúng cách ngẫu nhiên giống trò chơi tổ hợp Để áp dụng kỹ Leonardo da Vinci, bạn theo bước sau: - Lựa chọn đặc điểm chiều hướng Bạn chọn nhiều tùy thích Nhưng nên ba bốn - Liệt kê nhiều hết mức biến đổi cho mổi đặc điểm - Nối ngẫu nhiên hay nhiều biến đổi mổi cột với hay nhiều biến đổi cột khác - Đưa kết hợp ngẫu nhiên thành ý tưởng - Tiếp tục thử kết hợp khác 3.3 Đặt câu hỏi hợp lý Albert Einstein nói: “Điều quan trọng đừng ngừng đặt câu hỏi” Hãy đặt thật nhiều câu hỏi vấn đề mà bạn tìm cách giải Càng đặt nhiều câu hỏi bao nhiêu, bạn hiểu nhiều vấn đề nhiêu Những người sáng tạo, đặc biệt người có tính sáng tạo cao, thường biết vượt qua bóng để đặt câu hỏi, tính họ Những câu hỏi khơng 43 sợ lời phê phán Những chất vấn tự nhiên thường bị nhầm lẫn trích đơn giản chất vấn, thăm dò Bạn đặt câu hỏi cho việc thường ngày ví dụ như: “Nếu thang máy khơng lên xuống mà từ đầu sang đầu nào?”, “Nếu quan yêu cầu ngày người phải cười 30 phút sao?”… Bài tập vận dụng Hãy nghĩ nhiều công dụng vật thể, dụng cụ tốt, ví dụ: - Mũ bảo hiểm? - Ly uống nước? - Hòn đá? - Chiếc lược? - Cây bút? - Ghim kẹp giấy? - Chẳng hạn, bạn lấy ghim kẹp giấy tự hỏi: “Cái dùng để làm gì?” Đầu tiên, thay đổi cách đặt câu hỏi, bạn nên để đầu óc “mở” với câu hỏi khiến bạn phải nghĩ thật nhiều đáp án, như: “Có thể dùng cái ghim vào việc nào?” Tiếp theo câu trả lời Nếu câu trả lời bạn “để kẹp giấy” cách thông thường Tuy nhiên, bạn xem không ghim kẹp giấy mà mẩu dây thép, có nghĩa bạn bắt đầu trình tư sáng tạo Từ cách nhìn đó, bạn thấy nhiều công dụng ghim kẹp giấy Ví dụ, dùng làm dây cầu chì cho mạch điện, dụng cụ dùng để đánh dấu kẹp để giữ hộp Hãy bắt đầu ý tới khả trường hợp khác nhau, tiện ích khác mà ghim mang lại 44 3.4 Tạo góc nhìn Chúng ta bị ảnh hưởng thói quen giới hạn Sự quen thuộc thứ kẻ tiếp tay cho thói quen Sau cách thức giúp tạo góc nhìn mới: - Lắng nghe từ đám đông theo cách khác: Những người sáng tạo hiệu nghi ngờ gọi trí tuệ đám đơng Họ hiểu đám đơng khơng có tầm nhìn tổng qt thường bị dẫn dắt kích thích phù hợp với mục tiêu sáng tạo Những người sáng tạo hiệu khơng sợ đường khác tìm lộ trình Các nhà sáng tạo nhà lãnh đạo, điều có nghĩa họ dẫn người tới miền đất mà họ chưa đặt chân tới - Tin vào điều khơng thể hồn tồn có thể: Những người sáng tạo tin điều người khác khơng thể Thay thách thức lớn, họ nhìn thấy hội lớn Điều có lẽ lời mà nhà tạo động lực thường xuyên muốn nói Mọi sáng tạo lớn chứa đựng thách thức thực Nếu bạn khơng tin, bạn khó nhận thành công - Thực hành sáng tạo khắp nơi: Những người sáng tạo cao ln tích cực nói tới sáng tạo Họ ln ln thử điều sống có tư cải tiến để thay đổi nhanh 3.5 Loại bỏ thói quen tiêu cực Để loại bỏ thói quen suy nghĩ tiêu cực, cố gắng phát triển nhiều phản ứng cân với ý tưởng Có nhiều cách để làm điều Sau vài cách thức: - Ý tưởng cần hồn thiện: Hãy cố gắng nhìn nhận ý tưởng ngun liệu thơ, tức ý tưởng ban đầu thứ mong manh, yếu ớt mà thường chuyển tới giải pháp khả quan Vì nhẹ nhàng từ tốn có ý tưởng - Ủng hộ tất ý tưởng mới: để chúng thường xuyên bổ trợ giúp khuyến khích mở rộng thêm ý tưởng Một ý tưởng khơng điều vĩ đại, ý tưởng nhỏ giúp bạn tiết kiệm chi 45 phí, chẳng hạn, lúc bạn nghĩ điều đơn giản: thay mua báo hàng ngày, bạn đặt báo tháng tiết kiệm có người giao báo sớm Người Nhật ln ln khuyến khích ý tưởng nhỏ để cải tiến liên tục với hàng ngàn ý tưởng nhỏ cho năm công ty, họ coi nước có số sáng tạo cao giới - Tư tích cực: Trong phương pháp tư “Six thinking hats” (sẽ đề cập chi tiết phần 2), mũ màu vàng tượng trưng cho lạc quan suy nghĩ tích cực Mỗi lần bạn nghe thấy ý tưởng mới, tập cho nghĩ nói rằng: “Điều có điểm tốt?”, “Đặc điểm bật ý tưởng gì?” Nếu bạn nghĩ mặt tích cực, sau bạn lợi từ điều vơ ích mà xuất trước Hơn nữa, đặc điểm tích cực kích thích tạo ý tưởng Nói nghĩ bạn thích ý tưởng, điểm thu hút bạn, sau điểm bạn khơng thích - Theo đuổi thử nghiệm: Một vài người muốn nói rằng: để sáng tạo thành cơng, bạn cần phải thất bại Những người sáng tạo hiệu không từ bỏ chấp nhập thất bại lần họ đối mặt với vấn đề Họ tiếp tục phát triển ý tưởng họ đạt tới thành công Chỉ sau theo đuổi liệt theo đuổi ý tưởng trải nghiệm tất khả có thể, họ trở nên khó bị đánh bại BÀI TẬP Hãy đọc viết trả lời câu hỏi bên dưới: TỰ HỌC VÀ SÁNG TẠO - VÌ SAO PHẢI TỰ HỌC? Tự học người Con người sinh có số hoạt động di truyền mà có bú mẹ, khóc đói, khát… Nhờ tự học, bé phân biệt người lạ, người quen, vật có lợi, vật có hại, vận động tay chân để lấy thức ăn, để lại… Nhờ giúp đỡ (giáo dục) người thân, xã hội, tự học phát triển nhanh Tuy nhiên, thời gian dài, giáo dục không cách làm cho tính tự học người trở nên hiệu 46 Tự học xu thời đại Chúng ta sống thời đại mà tri thức nhân loại tăng lên nhanh chóng, xã hội lồi người có biến đổi sâu sắc, tồn diện với tốc độ cao, đòi hỏi người phải thường xun nâng cao trình độ, lực thích ứng với biến đổi Khả thích ứng có hay không phụ thuộc nhiều vào lực tự học, tự bồi dưỡng liên tục, kịp thời người Bởi kiến thức tiếp thu nhà trường nhanh chóng bị lạc hậu Bắt đầu từ cuối thập kỷ 60, hầu phát triển thay đổi quan niệm học tập thời quan điểm học tập suốt đời Nước Nhật cải tiến giáo dục vào năm 70 thực xã hội giáo dục suốt đời Nước Mỹ năm 1984, Bộ Giáo dục gởi lên Nhà Trắng báo cáo đề cập đến vấn đề “Mọi người phải biết tự học để học tập suốt đời” Tự học, tự bồi dưỡng nội dung nhiều văn Đảng, Bộ Giáo dục, Luật Giáo dục: “Cải tiến phương pháp giảng dạy học tập theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập, phát huy tính chủ động, sáng tạo lực tự học học sinh…” (NQ TƯ – Luật Giáo dục) Tự học thành tài Hầu hết nhà sáng tạo lớn nhà khoa học, nhà kinh doanh, nhà trị, quân sự, nhà văn, nhà thơ… lỗi lạc nước giới tự học mà nên Edison người Lúc 7-8 tuổi, Edison hiếu động, thích tò mò, tìm tòi khảo sát ngóc ngách nơi, có lần té xuống kênh chết đuối, lần chết ngạt núi thóc vựa lúa Edison đặt nhiều câu hỏi với mẹ, chẳng hạn: Tại gà mái nằm ổ trứng? Mẹ trả lời: Để truyền sức nóng cho trứng nở gà Thế Edison bắt chước: gà mái vắng, cậu trèo lên ổ gà Đến ăn cơm, cậu khơng Mọi người nhà tìm, thấy cậu nằm ấp bụng lên ổ trứng gà! 47 Vào học lớp trường làng, Edison đặt nhiều câu hỏi cho giáo viên Có câu khó trả lời, giáo viên bực Một hơm Tốn, Edison hỏi thầy giáo: - Thưa Thầy, cộng thành 4? - Thầy giáo bực quát: với khơng hử? Em cố làm loạn lớp, cút ngay! Edison phải bước lớp học, khóc em khơng cố ý làm loạn lớp mà thật lòng muốn biết bí mật số Mẹ Edison đến xin học lại bị từ chối Thế cậu bé học tháng phải xa trường, xa bạn Mẹ Edison giáo viên tiến Thấy triển vọng nên lập nhà “phòng thí nghiệm nhỏ” để ni mầm sáng tạo cho Sau này, với vốn kiến thức nỗ lực tự học, tính sáng tạo cao, Edison trở thành nhà khoa học sáng tạo lớn nước Mỹ giới, với 2000 sáng chế, phát minh Nhiều cơng trình phục vụ nhân loại ngày Tự học hiểu sâu, nhớ lâu Tự học hiểu sâu, nhớ lâu kiến thức đặc điểm thu nhận thơng tin não đa số người: - Nếu nghe thu nhận tối đa 20% - Nếu nghe nhìn thu nhận tối đa 50% (tham quan, xem phim ảnh, minh họa) - Nếu nghe, nhìn, thảo luận tái hiện, vận dụng thu nhận tối đa 90% Hiểu sâu, nhớ lâu trình nghiền ngẫm điều học, lật lật lại vấn đề, hình thành thắc mắc, câu hỏi, cố gắng tự trả lời Trong trình tự học đó, tư độc lập, tư phản biện, tư sáng tạo nảy nở phát triển Nguồn: Trích sách “Khơi dậy tiềm sáng tạo” 48 Câu hỏi: Thảo luận tầm quan trọng, thuận lợi khó khăn việc tự học sáng tạo người? Hãy tìm gương tự học xã hội vinh danh nhờ phát minh/sáng chế phục vụ sống? 49 TÀI LIỆU THAM KHẢO Dương Xuân Bảo, Hãy vượt qua tính ì tâm lý, NXB GD, 2006 Dương Xuân Bảo, Những mẩu chuyện phương pháp luận sáng tạo, NXB Giáo dục, 2006 Dennis Berg, Kỹ tư phê phán, Trung tâm SEAMEO – Việt Nam Phan Dũng, Phương pháp luận tư sáng tạo, NXB TP HCM, 1998 Nguyễn Đức Dân, “Về khái niệm lập luận sách giáo khoa”, trang web: www.khoavanhoc-ngonngu.edu.vn, trường Đại học Khoa học xã hội Nhân văn Daniel Pink, A Whole New Mind, Bản dịch tiếng Việt: Một tư hoàn toàn mới, NXB Lao động - Xã hội, 2012 Daniel Pink, Motivation 3.0 Bản dịch tiếng Việt: Động lực 3.0, NXB Thời đại, 2013 Jack Foster, Bí sáng tạo, Nguyễn Minh Hoàng (biên dịch), NXB Trẻ, 2005 Jack Trout, Steve Rivkin, Khác biệt chết, NXB Trẻ, 2013 10 Trần Kiều (chủ biên), Trí tuệ đo lường trí tuệ, NXB CTQG, 2005 11 Đỗ Trung Kiên, “Về vai trò tư phản biện yêu cầu cho việc giảng dạy Việt Nam”, Tạp chí PHÁT TRIỂN & HỘI NHẬP Số (15) - Tháng 7-8/2012 12 Lê Nguyên Long, Hãy trở thành người thơng minh tài trí, NXB GD, 2006 (tái bản) 13 Michael Michalko, Đột phá sức sáng tạo - Bí mật thiên tài sáng tạo, NXB Tri thức, 2006 14 Phạm Thành Nghị, Giáo trình Tâm lý học sáng tạo, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2012 15 Nhóm Eureka, Bốn mươi thủ thuật sáng tạo, NXB Trẻ, 2007 16 Huỳnh Văn Sơn nhiều tác giả, Phương pháp tổ chức giáo dục - Tư sáng tạo, Trường Đoàn Lý Tự Trọng, 2004 17 Huỳnh Văn Sơn, Đề cương giảng Tâm lý học sáng tạo, 2004 18 Huỳnh Văn Sơn, Giáo trình Tâm lý học sáng tạo, NXB GD, 2009 19 Huỳnh Văn Sơn - Nguyễn Hồng Khắc Hiếu, Hành trình tìm ý tưởng sáng tạo, NXB Đại học Sư phạm TPHCM, 2010 50 20 Nguyễn Huy Tú, Giáo trình Tâm lý học sáng tạo, Viện KHGD, 2000 21 Nguyễn Huy Tú, Tài - quan niệm, nhận dạng đào tạo, NXB GD, 2004 22 Nguyễn Hữu Thụ, Tâm lý học tuyên truyền quảng cáo, NXB ĐHQGHN, 2006 23 Trần Trọng Thủy, Khoa học chẩn đoán tâm lý, NXB GD, 1992 24 Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Văn Lê, Châu An, Khơi dậy tiềm sáng tạo, NXB GD, 2005 25 Nguyễn Quang Uẩn (chủ biên), Tâm lý học đại cương, NXB ĐHSP HN, 1999 26 Đức Uy, Tâm lý học sáng tạo, NXB Giáo dục, 1999 27 Cẩm nang kinh doanh, Quản lý tính sáng tạo đổi mới, Tạp chí BHR, NXB Tổng hợp Hồ Chí Minh 28 Những giảng Võ Quang Nhân Trần Thế Vỹ, Các phương pháp suy luận sáng tạo 29 Business Edge, Để trở nên hiệu hơn, NXB Trẻ, 2006 30 Roger Von Oech, Cú đánh thức tỉnh trí sáng tạo, Alphabooks, 2009 31 Tony Buzan, Sức mạnh trí tuệ sáng tạo, NXB Tổng hợp TP.HCM, 2013 32 Tony Buzan, 10 cách đánh thức tư sáng tạo, NXB Từ điển Bách khoa, 2007 33 Tony Buzan, Hướng dẫn sử dụng Bản đồ tư duy, NXB Từ điển Bách khoa, 2007 34 Edward De Bono, Tư tồn (6 sắc thái tư – mũ tư duy), NXB Văn hóa thơng tin, 2005 35 Edward De Bono, Sáu nón tư duy, NXB Trẻ, 2008 36 Thomas Armstrong, loại hình thơng minh, NXB Lao động, 2007 37 Shozo Hibino, G Nadler, Tư đột phá, NXB Trẻ, 2013 38 Sylvan Barnet, Hugo Bedau, Critical Thinking, Reading and Writing: A Brief Guide to Argument, Bedford/St Martin, 2007 Các trang web:  www.agilecriticalthinking.com  www.pinterest.com  ProCon.org - Critical thinking video series  tusach.thuvienkhoahoc.com  skills.hieuhhoc.com - Phương pháp “Tư mũ” 51 ... người biết tư suy sáng tạo kỹ sống giới biến đổi Kỹ tư nói chung, kỹ tư sáng tạo nói riêng kỹ có giá trị mà ngày mà học Trong khứ, người ta làm việc dựa vào kỹ bắp, ngày ta làm việc dựa kỹ tư Chúng... Đại học Tài Marketing Thành phố Hồ Chí Minh, tháng năm 2016 Nhóm biên soạn tài liệu MỤC LỤC PHẦN 1: TỔNG QUAN VỀ TƯ DUY SÁNG TẠO 1.1 KHÁI NIỆM TƯ DUY SÁNG TẠO 1.2 NÃO VÀ TƯ DUY ... tư ng sáng tạo Những kiến thức đầu họ họ chưa nghĩ chúng theo hướng Như vậy, điều quan trọng để trở nên sáng tạo nằm làm với kiến thức mình, nói cách khác, kỹ tư sáng tạo - Những kỹ tư sáng tạo: