Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 LỜI MỞ ĐẦU : Nền kinh tế của Việt Nam trong năm nay nói riêng và trong thời gian gần đây nói chung đã có những bước phát triển vượt bậc . Thành tựu kinh tế lớn nhất của nước ta trong năm 2007 là các dòng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) của các dự án (kể cả các dự án bổ sung vốn) đạt 20,3 tỉ USD, vượt kế hoạch 7 tỷ và là mức cao nhất từ trước đến nay ,có 4 quốc gia và vùng lãnh thổ đạt trên 1 tỉ USD vốn đầu tư mới là: Hàn Quốc 3.686,9 triệu USD; Quần đảo Virgin thuộc Anh 3.501 triệu USD; Xin-ga-po 1.551,5 triệu USD; Đài Loan 1.141,9 triệu USD. Dẫu rằng có nhiều khó khăn về thiên tai lớn, dịch bệnh diễn biến phức tạp và sự biến động thị trường bất lợi như giá cả tăng song GDP nước ta vẫn tăng cao 8,44% , cao hơn năm 2006 và cao nhất trong 11 năm trở lại đây , đạt chỉ tiêu đề ra của nă m (8,0 – 8,5 % ), đứng thứ 3 châu Á (sau Trung Quốc 11,3 % và Ấn Độ 9 %) và đứng đầu khu vực Đông Nam Á , duy trì được tốc độ tăng trưởng ổn định bình quân 7,5% trong 5 năm 2001 – 2005 và năm 2006 là 8,17% . Cơ cấu kinh tế theo gía thực tế chuyển dịch theo hướng tích cực : GDP khu vực nông lâm ngư nghiệp và thủy sản giảm xuống còn 20% so với 20,81 % năm 2006, công nghiệp và xây dựng tăng dần chiếm trên 41,7 % so với 41,56 % và khu vực dịch vụ tăng nhẹ , chiếm 38,30% so với 38,08% trong hai năm tương ứng .Do kinh tế tăng trưởng cao nên tình hình tài chính lành mạnh, thu chi ngân sách nhà nước cân đối, bội chi ngân sách trong phạm vi Quốc hội cho phép. Theo Bộ Tài chính, tổng thu ngân sách nhà nước cả năm 2007 ước đạt 287.900 tỉ đồng, vượt dự toán cả năm (dự toán 281.900 tỉ đồng) và tăng 11,6% so với năm 2006 . Sản xuất công nghiệp tăng trưởng khá cao, du lịch khởi sắc ,xuất khẩu đạt mức cao 1 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 nhất từ trước đến nay và tăng trưởng với tốc độ cao . Nhờ những thành tựu trên mà Việt Nam được World Bank đánh giá là tăng trưởng tốt . Bên cạnh những thành tựu , chúng ta cũng cần phải đề cập đến một số hạn chế chưa được khắc phục trong năm qua và rất cần phải khắc phục trong năm tới : Chỉ số giá tiêu dùng tăng cao khoảng 12,4% , nhất là hàng ăn và dịch vụ ăn uống . Ngoài ra còn phải kể đến tình trạng nhập siêu lớn , đầu tư xây dựng cơ bản không đạt kế hoạch giải ngân vốn ngân sách nhà nước , một số lĩnh vực trong sản xuất nông nghiệp và thủy sản bị giảm về sản lượng , chất lượng tăng trưởng kinh tế chưa cao , chưa đều và bền vững . Sau một năm gia nhập WTO , nhìn lại chúng ta có thể thấy việc gia nhập WTO đem lại cho chúng ta cả cơ hội và thách thức , cả thuận lợi và khó khăn . Về mặt thuận lợi , việc gia nhập WTO giúp cho thị trường xuất khẩu của chúng ta được mở rộng , các rào cản thương mại Việt Nam ở các nước thành viên WTO được hạn chế , việc nhập khẩu từ các nước thành viên WTO cũng có nhiều thuận lợi về thuế quan , thủ tục , việc gia nhập WTO cũng giúp Việt Nam có điều kiện thu hút và sử dụng vốn đầu tư tốt hơn , có cơ hôi tiếp thu kinh nghiệm và công nghệ của các nước tiến bộ … Nhưng việc gia nhập WTO cũng đồng thời đặt hệ thống kinh tế của chúng ta , đặc biệt là các ngành dịch vụ như ngân hàng tài chính , sản xuất hàng tiêu dùng vào thế phải cạnh tranh với các doanh nghiệp của nước ngoài đang muốn chiếm lĩnh thị trường của Việt Nam …Bởi vậy chúng ta cần tận dụng tốt cơ hội và chuẩn bị đương đầu với thử thách mà WTO đem lại . Một trong những ngành chịu ảnh hưởng to lớn của việc gia nhập WTO chính là ngành ngân hàng , đặc biệt là lĩnh vực thanh toán quốc tế . Việc gia nhập WTO đã thu hút cả những nguồn vốn đầu tư trực tiếp , gián tiếp , kiều hối từ nước ngoài gửi về , thúc đẩy xuất nhập khẩu phát triển 2 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 mạnh mẽ , thu hút những lao động có trình độ cao , những công nghệ hiện đại , những ngân hàng hoạt động chuyên nghiệp trong lĩnh vực này vào Việt Nam , bởi vậy hoạt động thanh toán quốc tế của Việt Nam đã có một năm khởi sắc , đạt nhiều thành công nhưng cũng đang đứng trước những thách thức lớn hơn bao giờ hết . Bởi vậy , em đã quyết định chọn đề tài “ Giải pháp nâng cao chất lượng thanh toán bằng phương thức tín dụng chứng từ ” bởi tín dụng chứng từ là một phương thức thanh toán quốc tế ưu việt được sử dụng phổ biến ở các nước tiên tiến nhưng vẫn còn tương đối mới mẻ ở Việt Nam . Hy vọng những nghiên cứu của em sẽ góp phần nào đó trong việc đưa chúng ta tiếp cận với thanh toán bằng tín dụng chứng từ , từ đó tiến tới trình độ thanh toán quốc tế hiện đại , tiên tiến . Mặc dù đã cố gắng rất nhiều nhưng bản chuyên đề của em không tránh khỏi những thiếu sót , những hạn chế cả về lí thuyết và thực tiễn , vì vậy em rất mong nhận được sự góp ý của các thầy giáo , cô giáo để chuyên đề của em sâu sắc hơn , hoàn thiện hơn . Em xin chân thành cảm ơn PGS .TS thầy giáo Lê Đức Lữ đã tận tình giúp đỡ ,chỉ bảo em trong suốt quá trình thực hiện chuyên đề này . Hà Nội ngày 30 tháng 4 năm 2008 3 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 CHƯƠNG MỘT : LÝ LUẬN VỀ THANH TOÁN QUỐC TẾ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI. 1.1 Vai trò thanh toán quốc tế của ngân hàng thương mại. 1.1.1 Khái niệm về thanh toán quốc tế : Thanh toán quốc tế là việc thanh toán các nghĩa vụ tiền tệ phát sinh từ các quan hệ kinh tế, thương mại và các mối quan hệ khác giữa các chủ thể của các nước có liên quan. Khác với thanh toán trong nước, thanh toán quốc tế có các đặc điểm riêng: - Chủ thể tham gia vào hoạt động thanh toán quốc tế ở các quốc gia khác nhau. Mỗi giao dịch thanh toán quốc tế liên quan tới tối thiểu hai quốc gia, thông thường là ba quốc gia. - Hoạt động thanh toán liên quan đến hệ thống pháp luật của các quốc gia khác nhau, thậm chí đối nghịch nhau. Do tính phức tạp đó các bên tham gia thường lựa chọn các quy phạm pháp luật mang tính thống nhất và theo thông lệ quốc tế… - Đồng tiền dùng trong thanh toán quốc tế thông thường tồn tại dưới hình thức các phương tiện thanh toán (Hối phiếu, séc, thẻ, chuyển khoản…), 4 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 có thể là đồng tiền của nước người mua hoặc người bán, hoặc có thể là đồng tiền của nước thứ ba, nhưng thường là loại ngoại tệ được tự do chuyển đổi. - Ngôn ngữ sử dụng trong thanh toán quốc tế phổ biến là tiếng Anh. - Thanh toán quốc tế đòi hỏi trình độ chuyên môn, trình độ công nghệ tương xứng với trình độ quốc tế. Dưới giác độ kinh tế, các quan hệ quốc tế được chia thành hai loại: quan hệ mậu dịch và quan hệ phi mậu dịch. Do đó, thanh toán quốc tế cũng bao gồm thanh toán mậu dịch và thanh toán phi mậu dịch. - Thanh toán mậu dịch Thanh toán mậu dịch phát sinh trên cơ sở trao đổi hàng hoá và dịch vụ thương mại theo giá cả quốc tế. Thông thường, trong thanh toán mậu dịch phải có chứng từ hàng hoá kèm theo. Các bên mua bán bị ràng buộc với nhau bởi hợp đồng thương mại hoặc một hình thức cam kết khác ( thư, điện giao dịch… ). Mỗi hợp đồng chỉ ra một mối quan hệ nhất định, nội dung hợp đồng phải quy định rõ cách thức thanh toán dịch vụ thương mại, hàng hoá nhất định. - Thanh toán phi mậu dịch Là quan hệ thanh toán phát sinh không liên quan đến hàng hoá cũng như lao vụ, nó mang tính chất thương mại. Đó là chi phí của các cơ quan ngoại giao, ngoại thương ở nước sở tại, chi phí về đi lại của các đoàn khách, các tổ chức hay cá nhân… Thanh toán phi mậu dịch ngày càng chiếm một tỷ trọng lớn trong hoạt động thanh toán quốc tế đặc biệt là trong hoạt động thanh toán chuyển kiều hối khi lượng kiều bào của mỗi quốc gia ngày càng gia tăng. 5 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 Ngoài hai loại thanh toán nêu trên, trong thương mại quốc tế còn có thanh toán vay nợ, viện trợ. Thực chất loại thanh toán này cũng là thanh toán mậu dịch nhưng chỉ khác ở nguồn vốn, thanh toán mậu dịch được thực hiện bằng vốn tự có, còn thanh toán vay nợ hay viện trợ do nước ngoài cấp vốn. Ngày nay, hình thức thanh toán này chiếm một tỷ trọng khá lớn, nhất là ở các nước bắt đầu phát triển hay các nước đang phát triển để thanh toán các khoản nợ, khoản viện trợ tới kỳ hạn hoàn trả của quốc gia. Về cơ bản thanh toán quốc tế phát sinh trên cơ sở hoạt động thương mại quốc tế. Khi đề cập đến hoạt động thương mại quốc tế là đề cập đến quan hệ mua bán, trao đổi hàng hoá giữa các nước. Thanh toán quốc tế là khâu cuối cùng của một quá trình sản xuất và lưu thông hàng hoá, do vậy nếu công tác thanh toán quốc tế được tổ chức tốt thì giá trị hang xuất khẩu mới được thực hiện, góp phần thúc đẩy thương mại quốc tế phát triển. Thanh toán quốc tế trở thành một yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại. Thanh toán quốc tế thực sự phức tạp, nhất là trong điều kiện hiện nay, khi nền kinh tế thế giới có nhiều bất ổn, tỷ giá hối đoái biến động liên tục, vì vậy yêu cầu đặt ra cho công tác thanh toán quốc tế là đảm bảo an toàn cho các hợp đồng nhập khẩu, các khoản doanh thu hàng xuất khẩu thu về một cách kịp thời, chính xác, an toàn. 1.1.2 Vai trò của thanh toán quốc tế 1.1.2.1 Vai trò của thanh toán quốc tế đối với nền kinh tế Hoạt động thanh toán quốc tế ngày càng có vị trí quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế đất nước, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay khi chúng 6 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 ta đang tiến hành sự nghiệp xây dựng đất nước. Thông qua hoạt động thanh toán quốc tế, chúng ta có thể tận dụng được vốn, công nghệ nước ngoài để thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, rút ngắn khoảng cách tụt hậu và đưa nền kinh tế đất nước hoà nhập với nền kinh tế khu vực và trên thế giới. Hoạt động thanh toán quốc tế là khâu quan trọng trong quá trình mua bán, trao đổi hàng hoá dịch vụ giữa các tổ chức cá nhân thuộc các quốc gia khác nhau. Hoạt động thanh toán quốc tế của các ngân hàng ngày càng có vị trí và vai trò quan trọng, nó là công cụ, là cầu nối trong quan hệ kinh tế đối ngoại, quan hệ kinh tế và thương mại giữa các nước trên thế giới. Hoạt động thanh toán quốc tế giúp cho doanh nghiệp hạn chế rủi ro trong quá trình thực hiện hợp đồng xuất nhập khẩu. Do vị trí địa lý của các bạn hàng thường cách xa nhau làm hạn chế việc tìm hiểu khả năng tài chính, khả năng của người mua, của bên nợ, đồng thời trong điều kiện thị trường thường xuyên biến động, khả năng thanh toán của bên nợ bấp bênh, hơn nữa trong nền kinh tế thị trường tình trạng lừa đảo ngày càng tăng nên rủi ro trong việc thực hiện hợp đồng xuất nhập khẩu ngày càng nhiều. Tổ chức tốt hoạt động thanh toán quốc tế sẽ giúp các nhà xuất khẩu hạn chế được rủi ro trong quá trình kinh doanh, nhờ đó sẽ thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu phát triển. 1.1.2.2 Vai trò của thanh toán quốc tế đối với ngân hàng thương mại a, Thanh toán quốc tế tạo điều kiện thu hút khách hàng, mở rộng thị phần kinh doanh của NHTM 7 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 Ngân hàng thương mại là trung gian tài chính, thực hiện chức năng kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ, tín dụng và cung ứng dịch vụ ngân hàng. Thông qua hoạt động kinh doanh đa năng, ngân hàng thương mại đã thiết lập nên mối quan hệ không chỉ với các tổ chức, khách hàng trong nước, mà còn thiết lập quan hệ với các tổ chức kinh tế quốc tế khác và đã trở thành một chủ thể tham gia vào hoạt động thanh toán quốc tế. Thanh toán quốc tế là chức năng ngân hàng quốc tế của ngân hàng thương mại. Trong thanh toán quốc tế, ngân hàng không chỉ đóng vai trò trung gian thanh toán, mà còn tư vấn cho khách hàng về điều kiện thanh toán, hướng dẫn về kỹ thuật thanh toán quốc tế nhằm giảm rủi ro, bảo vệ quyền lợi cho khách hàng, tạo sự an tâm, tin tưởng cho khách hàng trong giao dịch ngoại thương. Trong điều kiện cạnh tranh giữa các ngân hàng, đặc biệt là với các ngân hàng liên doanh và chi nhánh ngân hàng nước ngoài ngày càng gay gắt và xu hướng phát triển ngoại thương, đầu tư tài chính mang tính quốc tế như hiện nay, thanh toán quốc tế là nghiệp vụ không thể thiếu để ngân hàng thương mại có thể ít nhất là giữ được khách hàng như hiện có, đồng thời tạo cơ hội thu hút thêm khách hàng mới. b, Thanh toán quốc tế góp phần tăng thu nhập cho NHTM Ngoài việc vốn huy động được tăng, tạo điều kiện mở rộng hoạt động tín dụng, nhờ có hoạt động thanh toán quốc tế, ngân hàng còn tạo ra nguồn thu đáng kể từ thu phí dịch vụ thanh toán, tài trợ xuất khẩu, mua bán ngoại tệ… c, Thanh toán quốc tế làm giảm rủi ro trong kinh doanh 8 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 Thông qua hoạt động thanh toán quốc tế, ngân hàng có thể quản lý việc sử dụng vốn vay và giám sát được tình hình kinh doanh của khách hàng, tạo điều kiện quản lý và nâng cao hiệu quả đầu tư. Mặt khác, việc kinh doanh đa năng là phương sách hiệu quả để phân tán rủi ro trong kinh doanh của ngân hàng. d, Thanh toán quốc tế làm tăng tính thanh khoản của NHTM Nghiệp vụ thanh toán quốc tế không chỉ tạo điều kiện thu hút khách hàng, làm tăng số dư tiền gửi thanh toán, mà trong quá trình thực hiện các phương thức thanh toán quốc tế cho khách hàng, đặc biệt là phương thức tín dụng chứng từ, những khoản tiền ký quỹ mở thư tín dụng của khách hàng tạo ra nguồn vốn rẻ và tương đối ổn định. Ngoài ra các khoản khách hàng nộp để giải quyết tranh chấp lô hàng nhập khẩu do ngân hàng quản lý khi chưa đến hạn thanh toán cũng là một nguồn tạo thanh khoản cho ngân hàng dưới hình thức tiền tập trung chờ thanh toán. e, Thanh toán quốc tế làm tăng cường quan hệ đối ngoại. Thanh toán quốc tế giúp cho quy mô hoạt động của ngân hàng vượt ra khỏi phạm vi quốc gia, hoà nhập với các ngân hàng trên thế giới, góp phần nâng cao uy tín trên trường quốc tế. Trên cơ sở đó, ngân hàng có điều kiện phát triển quan hệ đại lý, khai thác nguồn tài trợ trên thị trường tài chính quốc tế, nguồn tài trợ từ ngân hàng nước ngoài để đáp ứng nhu cầu vốn phát triển kinh tế - xã hội… f, Thanh toán quốc tế góp phần nâng cao vị thế của ngân hàng thương mại : Hoạt động thanh toán còn cho thấy trình độ nhân lực , công nghệ 9 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 quản lý , uy tín quốc tế của mỗi ngân hàng . Những ngân hàng có hoạt động thanh toán quốc tế phát triển , chất lượng cao , thị phần lớn thường là những ngân hàng lớn , hiện đại và có uy tín . 1.2 Các phương thức thanh toán quốc tế : 1.2.1 Phương thức ứng trước tiền hàng : Phương thức này được áp dụng khi người mua chấp nhận giá hàng của người bán và chuyển tiền thanh toán cùng với đơn đặt hàng không hủy ngang . Để thực hiện phương thức này , người bán phải giao cho người mua một giấy báo gia trên cơ sở đơn đặt hàng của người mua . Dựa trên cơ sở giấy báo giá đó người mua lập howp đồng thanh toán . Việc thanh tóan sẽ chuyển qua ngân hàng dưới hình thức chuyển tiền . Phương thức này có ưu điểm là : đối với nhà nhập khẩu sẽ chắn chắn nhận dược hàng kể cả trong trường hợp người xuất khẩu vì mộtlí do nào đó không muốn giao hàng , do trả trước nên được chiết khấu , người nhập khẩu có thể thương lượng để giảm giá . Đối với người xuất khẩu : do được trả trước , người xuất khẩu tránh được rủi ro nếu người mua mất khả năng thanh toán , tiết kiệm được chi phí quản lý , do thanh toán trước nên trạng thái hối đoái tiền tệ luôn ở tình trạng được tăng cường . Về mặt nhược điểm : đối với người nhập khẩu : khả năng nhận được hàng tủy thuộc vào uy tín và khả năng giao hàng của người bán , nếu hàng hóa không đúng như thỏa thuận thì việc đòi tiền sẽ rất khó khăn , do đó phải mua bảo hiểm hàng hóa , sẽ phát sinh thêm chi phí , hơn nữa việc phải trả trước tiền hàng khiến cho khả năng thanh toán của người nhập khẩu bị giảm 10