Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

Một số nhân tố khách quan và chủ quan tác động đến giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay .... Việc nghiên cứu tư tưởng đạo đứ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

1 PGS.TS Nguyễn Thế Kiệt 2 PGS.TS Hoàng Thúc Lân

HÀ NỘI - 2018

Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi Luận án này, được PGS.TS Nguyễn Thế Kiệt và PGS.TS Hoàng Thúc Lân hướng dẫn Các số liệu, kết quả sử dụng trong luận án là trung thực Các kết luận của luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác

Tác giả

Đào Thị Trang

Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, Ban Đào tạo, Khoa Triết học của Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án

Tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Thế Kiệt và PGS.TS Hoàng Thúc Lân đã tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ tác giả

trong suốt quá trình thực hiện luận án

Tác giả xin cảm ơn các nhà khoa học đã nhận xét, góp ý để tác giả hoàn thiện luận án

Trong quá trình thực hiện luận án, tác giả còn nhận được nhiều sự ủng hộ

từ phía gia đình, cơ quan, bạn bè và đồng nghiệp Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới những sự ủng hộ, giúp đỡ đầy quý báu đó

Tác giả

Đào Thị Trang

MỞ ĐẦU 1

1 Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu 1

2 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2

3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2

4 Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 3

5 Đóng góp về khoa học của luận án 3

6 Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 3

7 Kết cấu của luận án 3

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 4

1 Các công trình nghiên cứu tiêu biểu liên quan đến đạo đức, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, lối sống, lối sống sinh viên, xây dựng lối sống sinh viên và quan hệ giữa đạo đức và lối sống 4

1.1 Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo đức, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh 4

1.1.1 Một số công trình tiêu biểu liên quan đến đạo đức 4

1.1.2 Một số công trình tiêu biểu liên quan đến tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh 5

1.2 Các công trình liên quan đến lối sống, lối sống sinh viên, xây dựng lối sống sinh viên 11

1.3 Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo đức và lối sống 14

1.4 Các công trình nghiên cứu liên quan đến giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh cho sinh viên, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên 15

2 Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục đạo đức cho sinh viên và giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên 16

2.1 Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục đạo đức cho sinh viên và giáo dục đạo đức trong xây dựng lối sống cho sinh viên 16

đức Hồ Chí Minh và giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng

lối sống cho sinh viên 19

3 Các công trình nghiên cứu liên quan đến phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức và giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 21

3.1 Các công trình nghiên cứu liên quan đến phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 21

3.2 Các công trình nghiên cứu liên quan đến phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 23

4 Khái quát những kết quả đạt được của các công trình có liên quan đến đề tài luận án và những vấn đề đặt ra để tiếp tục nghiên cứu 24

4.1 Khái quát những kết quả đạt được của các công trình có liên quan đến đề tài 24

4.2 Những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục nghiên cứu 25

CHƯƠNG 1: GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY – MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN 26

1.1 Bản chất, vị trí, nội dung tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh 26

1.1.1 Bản chất của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh 26

1.1.2 Vị trí của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong đời sống xã hội 30

1.1.3 Nội dung các chuẩn mực và các nguyên tắc xây dựng đạo đức trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh 33

1.2 Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay – vai trò và nội dung 36

1.2.1 Lối sống sinh viên, tầm quan trọng của xây dựng lối sống sinh viên 36

dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 521.2.3 Nội dung giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 62

Tiểu kết chương 1 72 CHƯƠNG 2: MỘT SỐ NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG, THỰC TRẠNG GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA 73 2.1 Một số nhân tố khách quan và chủ quan tác động đến giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 73

2.1.1 Những nhân tố khách quan 732.1.2 Những nhân tố chủ quan 83

2.2 Thực trạng giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 86

2.2.1 Những ưu điểm trong hoạt động giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nhằm xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 862.2.2 Những hạn chế trong giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên 1042.2.3 Nguyên nhân của thực trạng giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 110

2.3 Một số vấn đề đặt ra trong giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nhằm xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 115

2.3.1 Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao vai trò của chủ thể giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên với khả năng, năng lực còn hạn chế, sự phối kết hợp chưa đồng bộ của các chủ thể giáo dục hiện nay 115

Hồ Chí Minh trong hoạt động xây dựng lối sống cho sinh viên với hiện thực cuộc sống đang diễn biến phức tạp, xã hội tồn tại nhiều bất công, nghịch lý 1182.3.3 Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao ý thức học tập, rèn luyện theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên với sự suy thoái đạo đức lối sống của một bộ phận sinh viên hiện nay 120

Tiểu kết chương 2 123 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC

HỒ CHÍ MINH TRONG VIỆC XÂY DỰNG LỐI SỐNG CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY 124 3.1 Phương hướng nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 124

3.1.1 Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam phải bảo đảm thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, học với hành, sinh động và dễ hiểu 1243.1.2 Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên gắn liền với việc xây dựng môi trường xã hội, môi trường học đường lành mạnh, xây dựng người trí thức tương lai vừa “hồng” vừa “chuyên” 126

3.2 Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 128

3.2.1 Nâng cao nhận thức, trách nhiệm, năng lực và sự phối hợp tốt của các chủ thể giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên 1283.2.2 Vận dụng tốt nội dung và đa dạng hóa các hình thức giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên 1333.2.3 Chú trọng xây dựng môi trường xã hội, trực tiếp là môi trường học đường lành mạnh tạo điều kiện tốt cho việc giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay 142

tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống của bản thân sinh viên 145

Tiểu kết chương 3 149 KẾT LUẬN 150 DANH MỤC NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 152 TÀI LIỆU THAM KHẢO 153

PHỤ LỤC

MỞ ĐẦU

1 Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là kết tinh những truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta, là tượng trưng cho sự tiếp nối giữa giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với tinh hoa triết học và văn hóa nhân loại mà đỉnh cao là chủ nghĩa Mác – Lênin Bằng sự uyên bác với thiên tài trí tuệ và phẩm chất của mình, Người đã tiếp thu một cách nhuần nhuyễn các tri thức ấy rồi nhào luyện trong thực tiễn cách mạng Việt Nam mà biến thành một điều thực sự độc đáo mang tên Hồ Chí Minh, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh Với Người, lý luận và thực tiễn, tư tưởng và hành động, tình cảm

và lý trí, cách mạng và khoa học, cuộc sống và nghệ thuật là một sự thống nhất hữu cơ, sinh động Tư tưởng và tấm gương đạo đức của Người là tài sản tinh thần

vô giá cho các thế hệ hôm nay và mai sau noi theo

Thanh niên – sinh viên hiện nay là những cán bộ, trí thức trong tương lai của nước nhà, là những người kế tục sự nghiệp của cha anh Lúc sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng căn dặn Đảng ta cần phải chăm lo cho giáo dục đạo đức cách mạng, cho thanh niên, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng CNHX vừa “hồng” vừa “chuyên”

Sau hơn 30 năm đổi mới, chúng ta đã xây dựng được nhiều thế hệ sinh viên vừa có đức, vừa có tài, có khả năng gánh vác được trách nhiệm mà Tổ quốc tin yêu

và giao phó Đó là những con người cơ bản có bản lĩnh chính trị vững vàng, có ý thức

tự chủ, tự cường, năng động, sáng tạo, có kiến thức, trình độ và năng lực hoạt động thực tiễn, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm thích nghi dần với cơ chế mới Mặt khác, không thể không thấy rằng, công cuộc đổi mới càng đi vào chiều sâu, đặc biệt là sự phát triển của kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế, càng làm bộc lộ sự chưa ngang tầm trong phẩm chất đạo đức của sinh viên so với yêu cầu và công cuộc đổi mới đang đặt ra Sự xuống cấp về tư tưởng đạo đức và lối sống của một bộ phận sinh viên đang làm cả xã hội lo ngại Nhiều tiêu cực, bất công, nghịch lý trong xã hội, trong học đường đã cản trở lớn cho công tác giáo dục đạo đức, xây dựng lối sống mới cho sinh viên

Cần chú ý là, việc giáo dục đạo đức, giáo dục lối sống cho sinh viên không chỉ xuất phát từ tình hình suy thoái đạo đức, lối sống hiện nay của một bộ phận sinh viên,

mà còn vì định hướng phát triển lâu dài trong tương lai với tầm nhìn và hành động chiến lược Phát triển kinh tế và hiện đại hóa xã hội rất cần đến sức mạnh của kinh tế, nhưng xét đến cùng, không có mục đích tự thân Không xây dựng nền tảng tinh thần, lối sống, đời sống tinh thần lành mạnh, xã hội không thể phát triển bền vững, cuộc sống của từng cá nhân trong cộng đồng không thể bình yên, thanh niên- sinh viên không thể

lập thân, lập nghiệp một cách lành mạnh và tìm thấy triển vọng trong cuộc sống Chính

từ đây, đặt ra hàng loạt vấn đề đối với sinh viên Làm thế nào để sinh viên Việt Nam trong tương lai đáp ứng được yêu cầu hết sức nặng nề nhưng vẻ vang mà đất nước đang đặt lên vai họ? Làm thế nào để họ định hướng đúng đạo đức, lối sống, nhân cách trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế? Làm thế nào xây dựng được những người chủ tương lai của nước nhà, phát triển toàn diện vừa có đức, vừa có tài, nhân cách phong phú, đáp ứng được yêu cầu cách mạng hiện nay?

Việc nghiên cứu tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh sẽ cho chúng ta cơ sở định hướng về mặt thế giới quan, phương pháp luận, kim chỉ nam đối với công tác giáo dục đạo đức trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

Với ý nghĩa đó, tôi chọn vấn đề: “Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay” làm đề tài luận án tiến sĩ

triết học, hy vọng sẽ góp một phần nhỏ vào việc giải quyết vấn đề mà đề tài đặt ra

2 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1 Mục đích nghiên cứu

Làm rõ tầm quan trọng và thực trạng của giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên ở Việt Nam, từ đó đưa ra phương hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên ở Việt Nam hiện nay

2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu

- Trình bày tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài;

- Làm rõ bản chất, vị trí, nội dung tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh;

- Làm rõ vai trò và nội dung giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay;

- Làm rõ thực trạng của việc giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam và những vấn đề đặt ra;

- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

3 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1 Đối tượng nghiên cứu

Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

miền đất nước, nhưng luận án chỉ giới hạn nghiên cứu sinh viên Việt Nam đang học ở một số trường Đại học và Cao đẳng (ở Hà Nội, ở Nghệ An, ở thành phố Hồ Chí Minh,

ở Cần Thơ và ở Đồng Tháp) Số liệu khảo sát chủ yếu từ năm 1986 đến nay

4 Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án

4.1 Cơ sở lý luận

Luận án chủ yếu dựa trên các quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục đạo đức, đạo đức cách mạng cho thanh niên (trong đó có sinh viên), về xây dựng lối sống cho thanh niên, sinh viên Luận án còn kế thừa các thành tựu của một

số công trình có liên quan đến đề tài

4.2 Phương pháp nghiên cứu

Luận án sử dụng những phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng

và chủ nghĩa duy vật lịch sử; các phương pháp cụ thể như: phân tích và tổng hợp; lịch sử và logic; so sánh; phương pháp điều tra xã hội học

5 Đóng góp về khoa học của luận án

- Góp phần làm sáng tỏ vai trò và thực trạng của giáo dục tư tưởng đạo đức

Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

6 Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

- Kết quả nghiên cứu của luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong giảng dạy và nghiên cứu một số chuyên đề, chương trình lý luận về giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên ở nước ta hiện nay

- Ở một mức độ nhất định, luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong việc giáo dục lối sống cho sinh viên ở nước ta hiện nay

7 Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm 3 chương 7 tiết

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

Hồ Chí Minh, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, lối sống, lối sống sinh viên, xây dựng lối sống sinh viên và quan hệ giữa đạo đức và lối sống

1.1 Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo đức, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh

1.1.1 Một số công trình tiêu biểu liên quan đến đạo đức

- Trong công trình: “Đạo đức học” tập I, tập II của Bandzeladze [10], tác giả

đã phân tích và luận giải vai trò của đạo đức, làm sáng tỏ nhiều hiện tượng đạo đức

xã hội cũng như mối quan hệ giữa đạo đức với “tính người” của con người Theo ông, “Đạo đức là hệ thống những chuẩn mực biểu hiện sự quan tâm tự nguyện, tự giác của những con người trong quan hệ với nhau và trong quan hệ với xã hội nói chung Bản chất của đạo đức là sự quan tâm tự giác của những con người đến lợi ích của nhau, đến lợi ích của xã hội” [10.tr104, tập 1]

Ở đây, ông đã trình bày hệ thống các vấn đề chủ nghĩa Mác về đạo đức: Đạo đức là gì? Đạo đức đã phát sinh phát triển như thế nào? mối quan hệ giữa đạo đức với các hình thái ý thức xã hội khác, lý thuyết đạo đức cộng sản

Trong nước, các công trình tiêu biểu bàn về đạo đức như:

- Trong công trình “Đạo đức mới” của tác giả Vũ Khiêu (Chủ biên) [79], các tác

giả đã trình bày cơ sở khoa học của đạo đức, nội dung cơ bản của đạo đức mới, lao động, học tập đạo đức mới trong các quan hệ gia đình, tình bạn, tình yêu, phấn đấu không ngừng rèn luyện đạo đức theo gương Hồ Chí Minh

- Trong cuốn: “Giáo trình đạo đức học Mác - Lênin” của Nguyễn Ngọc Long

và Nguyễn Thế Kiệt (đồng chủ biên) Giáo trình Đạo đức học Mác – Lênin của tác

giả Vũ Trọng Dung (chủ biên), các tác giả đã trình bày khái niệm, nguồn gốc, bản chất, chức năng của đạo đức, của nguyên tắc xây dựng đạo đức mới

- Trong cuốn sách: “Mấy vấn đề đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở

nước ta hiện nay” của Nguyễn Trọng Chuẩn và Nguyễn Văn Phúc (đồng chủ biên)

[19], đã có bài viết về giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam, đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường, giữ gìn phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay

- Cuốn: “Đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay – vấn đề và giải pháp” của

Nguyễn Duy Quý (chủ biên) [148] đã đề cập đến những vấn đề đạo đức đang tồn tại

ở các nước trên thế giới cũng như ở Việt Nam Các tác giả cũng đã phân tích thực trạng đạo đức của cán bộ, đảng viên và công chức, đạo đức trong lao động và trong giao tiếp, đạo đức trong gia đình, đạo đức của thanh niên ở Việt Nam hiện nay Các tác giả chỉ ra nguyên nhân suy thoái của đạo đức trong xã hội, cũng như phương hướng và giải pháp xây dựng đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay

- Trong cuốn sách: “Mấy vấn đề về đạo đức học và xây dựng đạo đức trong

điều kiện kinh tế thị trường ở Việt nam hiện nay” của Nguyễn Thế Kiệt [86], đã

trình bày rõ nguồn gốc, bản chất của đạo đức, các quy luật vận động của đạo đức, khái niệm đạo đức mới, các yêu cầu của đạo đức mới, xây dựng đạo đức mới trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay

Kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học trên sẽ là nguồn tư liệu quý giá cho NCS có thể tham khảo, kế thừa trong những nội dung cụ thể của luận án nhất là các khái niệm đạo đức, nguồn gốc, bản chất đạo đức, quan hệ đạo đức với các hình thái

ý thức xã hội khác, đạo đức mới, đạo đức cách mạng

1.1.2 Một số công trình tiêu biểu liên quan đến tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh

Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức là một bộ phận quan trọng trong hệ thống tư tưởng của Người, có giá trị toàn diện, sâu sắc cả về lý luận và thực tiễn, được thể hiện với một phong cách độc đáo, cô đúc, giản dị và dễ hiểu Nó trở thành tài sản tinh thần

vô giá của Đảng và dân tộc ta, vì thế đã trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều đề tài, nhiều công trình khoa học Có thể liệt kê một số tác phẩm tiêu biểu như:

- Cuốn sách: “Phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh” của tác giả Đặng

Xuân Kỳ chủ biên [87] là một trong số ít tài liệu nghiên cứu một cách khái quát, hệ thống những vấn đề này, đưa công tác nghiên cứu về phương pháo và phong cách

Hồ Chí Minh lên một tầm cao mới Các tác giả đã trình bày khái niệm, nội dung của phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh, đi từ khái niệm đến hệ thống phương pháp và phong cách của Người, cũng như khẳng định mối quan hệ giữa phương pháp Hồ Chí Minh với những phương pháp cách mạng Việt Nam, giữa phong cách

Hồ Chí Minh với phong cách của những người cộng sản chân chính, Từ đó, các tác giả cũng khẳng định tầm quan trọng của việc nghiên cứu và vận dụng sáng tạo phương pháp và phong cách của Người trong sự nghiệp đổi mới ở nước ta hiện nay

- Cuốn sách: “Những bài giảng về môn học Tư tưởng Hồ Chí Minh ” của tác

giả Nguyễn Khánh Bật chủ biên [9] Công trình này gồm có 15 bài, được viết theo từng chuyên đề, trên cơ sở kế thừa và phát triển thành quả của tập tài liệu xuất bản năm 1996, trong đó có chuyên đề tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, tác giả đã trình

bày những vấn đề về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, nội dung cơ bản của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh Đây là tài liệu rất quý cho tác giả trong quá trình thực hiện viết luận án

- Cuốn sách: “Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh truyền thống dân tộc và nhân

loại” do tác giả Vũ Khiêu chủ biên [80] Công trình (đề tài KX2) đã tập hợp các bài

tham luận và bài phát biểu tại Hội thảo về: Nguồn gốc hình thành và đặc điểm tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh; Hồ Chí Minh với các giá trị và tinh hoa đạo đức của nhân loại Các tác giả đã phân tích và chỉ rõ: Quá trình hình thành, phát triển tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là một cuộc cách mạng trên lĩnh vực đạo đức, nó thể hiện thái độ khoa học đối với đạo đức cũ; Trên cơ sở của chủ nghĩa Mác – Lênin, Hồ Chí Minh đã gạt bỏ cái lỗi thời, phát huy những nhân tố tích cực của đạo đức cũ để xây dựng một nền đạo đức mới; Đạo đức mới là đạo đức chiến đấu vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, vì sự tiến bộ của nhân loại, vì tự do và hạnh phúc của mỗi con người Những vấn đề tư tưởng đạo đức luôn được thể hiện trong lời nói và bài viết của Người

Đây là những tư liệu quý báu giúp tác giả tìm thấy những căn cứ đúng nhất để

“xét người, xét việc và xem xét chính bản thân mình”; giúp tác giả tìm thấy ở đây những chuẩn mực để yêu hay ghét, ca ngợi hay chê trách, tán thành hay phản bác, đặc biệt là biết phấn đấu vươn tới những phẩm chất cao đẹp của con người

- Cuốn sách: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức” của tác giả Đinh Xuân

Dũng [22] là tập hợp nhiều bài viết về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh của nhiều nhà lãnh đạo chính trị cao cấp và một số nhà khoa học như Lê Duẩn, Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Lê Khả Phiêu, Nông Đức Mạnh Mỗi bài viết

là một góc nhìn, một chiều cạnh riêng về tư tưởng đạo đức, tác phong, nhân cách

Hồ Chí Minh Cuốn sách là tập hợp những bài nghiên cứu, những trích dẫn tiêu biểu

về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh và một số mẩu chuyện chân thật, sinh động về tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh Đây là những nội dung bổ ích định hướng cho tác giả trong quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài luận án

- Cuốn sách: “Học tập tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh xây dựng nền văn hóa

đạo đức nước ta hiện nay”, của tác giả Thành Duy và Lê Quý Đức [26], có nhận

định: Trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc ta, tư tưởng đạo đức cách mạng Hồ Chí Minh đã góp phần rất quan trọng, có tác dụng mạnh mẽ trong sự nghiệp chiến đấu và chiến thắng kẻ thù xâm lược, giành độc lập dân tộc và tự do cho nhân dân ta Có thể nói, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là kết quả thử nghiệm thành công thực tiễn cuộc sống chiến đấu giành độc lập, tự do của một dân tộc còn mang nặng ý thức hệ phong

kiến, chín mươi phần trăm dân số là nông dân chưa thoát khỏi điều kiện sản xuất nhỏ của một nước nông nghiệp còn nghèo nàn, lạc hậu Từ ý thức đề cao vị trí, vai trò của đạo đức, đồng thời khẳng định người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, Hồ Chí Minh luôn đòi hỏi cán bộ đảng viên trước hết phải trau dồi đạo đức cách mạng, coi đó là một trong những điều kiện tiên quyết nhất để trở thành người cách mạng chân chính

- Các cuốn sách Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Hội đồng trung ương chỉ đạo biên soạn giáo trình quốc gia các bộ môn Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và của Bộ giáo dục và đào tạo Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Học Viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Học viện Báo chí và Tuyên truyền Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Bộ Giáo dục và đào tạo Tất cả

các cuốn sách này đều dành riêng một chương phân tích về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh Các giáo trình không chỉ phân tích các chuẩn mực đạo đức cách mạng cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh như: trung với nước, hiếu với dân; cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; thương yêu con người, sống có tình nghĩa và có tinh thần quốc tế trong sáng mà còn làm sáng tỏ các nguyên tắc xây dựng đạo đức cách mạng trong tư tưởng của Người như: nói đi đôi với làm, nêu gương về đạo đức, xây đi đôi với chống, phải tu dưỡng đạo đức suốt đời, …

- Cuốn sách: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức mới” của Thanh Lê [93], nội

dung chủ yếu của cuốn sách là trích dẫn từ tài liệu gốc trong các tác phẩm của Hồ Chủ tịch và được ghi chú rõ nguồn tài liệu nhằm cung cấp cho bạn đọc tra cứu dễ dàng và thuận lợi Nội dung của cuốn sách còn để dành một phần ghi lại ý kiến của một số nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta với những lời ca ngợi nồng nhiệt, những đánh giá sắc sảo về Hồ Chủ tịch và một số ý kiến của các nhà nghiên cứu, nhà văn, nhà báo nói về đạo đức mới của Hồ Chủ tịch đăng tải trên báo Sài Gòn giải phóng Nội dung cuốn sách còn có phần trích đăng một số bài viết trong những năm gần đây

về Bác Hồ của soạn giả Thanh Lê xoay quanh chủ đề: Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh hướng về con người, về xã hội trong tương lai

- Bài viết “Bản chất của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh” của tác giả Vũ Văn

Thuấn đã khẳng định: Đạo đức trong tư tưởng Hồ Chí Minh là đạo đức cách mạng,

nó là đạo đức mới, đạo đức vĩ đại, nó không phải vì danh vọng của cá nhân, mà vì lợi ích chung của Đảng, của dân tộc, của loài người [161]

- Bài viết: “Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh bước phát triển mới về đạo đức

trong văn hóa Việt Nam”, của tác giả Đỗ Huy [73], đã khẳng định: Trong tư tưởng

đạo đức Hồ Chí Minh, Người đã “phát triển các giá trị đạo đức dân tộc, tiếp biến tinh hoa đạo đức của nhân loại, xác lập nhiều chuẩn mực đạo đức mới trong văn hóa Việt Nam [73, tr.9] Các tư tưởng về công bằng, bình đẳng xã hội; về sự kết hợp giữa lợi ích cộng đồng và lợi ích cá nhân; về chủ nghĩa yêu nước kiểu mới, về lòng khoan dung và nhân đạo; về đạo đức sinh thái dựa trên nội dung mới của các phạm trù thiện – ác, lương tâm, vinh dự, trách nhiệm xã hội và ý nghĩa cuộc sống đã nâng nền văn hóa Việt Nam lên một giai đoạn phát triển mới, đáp ứng được yêu cầu của thời đại

- Bài viết: “Không gian và tiêu điểm của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh” của tác

giả Hà Thúc Minh, [136], tác giả đã chỉ ra và hoàn toàn đúng và cần thiết phải học tập nghiên cứu những phẩm chất, hành vi đạo đức tốt đẹp của đạo đức Hồ Chí Minh như: cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, nhân lễ, trí, tín; phê phán chủ nghĩa cá nhân, chống tệ nạn tham nhũng, lãng phí Nhưng đó là điều kiện cần chứ chưa phải là điều kiện

đủ, bởi vì những quan niệm về đạo đức xưa nay trong lịch sử của nhân loại không thiếu những nội dung đó “Điều không thể thiếu trong khi nghiên cứu, học tập tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là cần phải xác định rõ hơn mục đích chính trị mà đạo đức hướng tới” [136, tr.14] Tác giả cũng kết luận: Không gian tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh không giới hạn trong quá khứ hay tương lai Chừng nào đạo đức vẫn tiếp tục “đại hạ giá”, chừng nào thiên hạ phải thắp đuốc để đi tìm cái “tâm” của con người thì chừng đó giá trị của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh càng cần thiết giống như không khí cần sự sống

- Bài viết: “Tìm hiểu cấu trúc và tính chất tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh”

của tác giả Thái Duy Tuyên và Từ Đức Văn [164], các tác giả đã đi vào phân tích 5 yếu tố cơ bản là: Những chuẩn mực, những nguyên tắc trong quan hệ, thái độ, cách ứng xử đối với mình, đối với người, đối với công việc, đối với Tổ quốc nhân dân, đối với tự nhiên- môi trường Theo các tác giả, đạo đức Hồ Chí Minh có một số tính chất cơ bản như: tính thuyết phục, lan tỏa; tính kế thừa phát triển; tính chất thiết thực; tính chất mềm dẻo, không cực đoan; hướng tới xây dựng lẽ sống

- Cuốn sách: “Một số chuyên đề về tư tưởng Hồ Chí Minh” của tác giả Đinh Xuân

Lý và Phạm Ngọc Anh (đồng chủ biên) [107], các tác giả có nhận định: Xây dựng ý thức phục vụ nhân dân là trung tâm xây dựng đạo đức cách mạng ở Việt Nam của Hồ Chí Minh Tác giả viết: Từ Hồ Chí Minh và qua nghiên cứu đạo đức Hồ Chí Minh, chúng ta thấy rất rõ

là một người, nếu người đó muốn trở thành người có đạo đức thì người ấy nhất định phải có tinh thần hiến thân, phục vụ người khác, phục vụ xã hội Người có đạo đức là bất cứ lúc nào, khi nào cũng nghĩ về Tổ quốc, vì xã hội và vì những người khác quanh mình

Những kết quả trên là những tư liệu bổ ích cho nghiên cứu sinh trong việc kế thừa và

đi sâu phân tích bản chất, đặc điểm, vị trí tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh

- Khẳng định tính toàn diện, tính phổ biến và giá trị trường tồn của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nhằm quán triệt và vận dụng tư tưởng đạo đức và tấm gương đạo đức của Người trong học tập, tu dưỡng, rèn luyện con người mới trong bối cảnh

xã hội hiện nay, tác giả Bùi Đình Phong đã viết cuốn sách “Văn hóa, đạo đức trong

tư tưởng Hồ Chí Minh” [143], đã đi sâu phân tích và trình bày có hệ thống về nguồn

gốc, đặc trưng bản chất và những nội dung cơ bản của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh Trong đó, tác giả đã phân tích làm rõ sự thống nhất giữa tư tưởng chính trị và

tư tưởng đạo đức, giữa tư tưởng và hành động, giữa đức và tài trong tư tưởng Hồ Chí Minh Từ đó, đi sâu phân tích những đặc trưng bản chất trong tư tưởng đạo đức của Người, đó là nguyên tắc “ở đời và làm người” phải yêu nước, thương dân, thương nhân loại bị áp bức

- Bài viết: “Tìm hiểu cơ sở triết lý của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nhằm

tăng tính thuyết phục trong việc giáo dục tư tưởng của Người”, của tác giả Nguyễn

Tấn Hùng [75], tác giả đã đi sâu phân tích cơ sở triết lý của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh: suốt đời phấn đầu, hy sinh cho lợi ích của Tổ quốc và nhân dân; tư tưởng cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư Theo tác giả, những triết lý đó không chỉ có giá trị trong các giai đoạn cách mạng trước đây mà còn có giá trị tích cực trong việc giáo dục tư tưởng đạo đức của Người cho cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân trong giai đoạn hiện nay

- Cuốn sách: “Hồ Chí Minh từ đạo đức truyền thống đến đạo đức cách mạng”,

của Phạm Minh Hạc [56], đã giành một phần trình bày tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò cũng như những mặt còn hạn chế của thanh niên, từ đó, tác giả đã chỉ những nhiệm vụ của thanh niên, trong đó có trách nhiệm rèn luyện đạo đức cách mạng theo

tư tưởng Hồ Chí Minh trong điều kiện hiện nay

- Bài viết: “Một số giá trị đạo đức Việt Nam: từ truyền thống đến Hồ Chí

Minh” của Nguyễn Thế Kiệt [84], tác giả đã cho rằng đạo đức nảy sinh do nhu cầu

của đời sống xã hội và là kết quả của sự phát triển lịch sử Các giá trị của nó được hình thành và khẳng định từ quan hệ giữa người với người trong những hoàn cảnh lịch sử nhất định Ở đây, bài viết đi sâu tìm hiểu về một số giá trị đạo đức Việt Nam: từ truyền thống đến Hồ Chí Minh, được hình thành trong những điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của đất nước Đó là: “tinh thần yêu nước, tinh thần nhân đạo cao cả, tinh thần đoàn kết cộng đồng sâu sắc, tính trung thực, khiêm tốn, giản dị, thủy chung, cần, kiệm, sáng tạo trong lao động, học tập”

- Công trình chuyên khảo tập hợp những kết quả nghiên cứu công phu trong nhiều năm cũng như những trải nghiệm của tác giả Vũ Khiêu về cuộc đời, sự nghiệp

và tư tưởng Hồ Chí Minh, trong đó, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là tư tưởng lớn,

được coi là điểm nhấn của cuốn sách “Hồ Chí Minh ngôi sao sáng mãi trên bầu trời

Việt Nam” [81], tác giả đã chia sẻ cùng bạn đọc một nỗ lực để “thấu hiểu và thấu

cảm” về Hồ Chí Minh trên những cung bậc, chiều cạnh khác nhau: nhà tư tưởng, nhà đạo đức học và người thực hành đạo đức, nhà văn hóa kiệt xuất, trí tuệ uyên bác, tư tưởng cách tân, bản lĩnh sáng tạo cùng với tâm hồn nhạy cảm của nhà thơ, đạo đức cao quý, đời sống giản dị, thanh tao của bậc hiền triết Hơn tất cả là con người suốt đời vì dân, vì nước, tận trung với nước, tận hiếu với dân để tận hiến cả đời mình cho dân, cho nước và cho cả nhân loại “Vĩ đại mà Giản dị, Hiện đại và mang tầm Thời đại” mà gắn bó máu thịt với truyền thống, làm cho tinh hoa dân tộc được sống động

và nâng cao nhờ tiếp thu sáng tạo những tinh hoa tư tưởng văn hóa nhân loại Đó là tài năng và bản lĩnh Hồ Chí Minh, làm cho Hồ Chí Minh sống mãi trong trái tim dân tộc và nhân loại, là ngôi sao sáng mãi trên bầu trời Việt Nam

- Cuốn sách “Hồ Chí Minh nhà tư tưởng lỗi lạc” của tác giả Song Thành [155],

tác giả đã phân tích sự ảnh hưởng của bối cảnh kinh tế - xã hội, sự tác động qua lại của các yếu tố chính trị, kinh tế, văn hóa đối với sự chuyển đổi tư tưởng, đạo đức, lối sống của con người, bàn về nội dung, biện pháp đưa tư tưởng Hồ Chí Minh vào cuộc sống

và trở thành kim chỉ nam cho hành động Các tác giả đã chỉ ra những yếu tố tạo nên sự bền vững của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là do Người đã tìm thấy được sự thống nhất biện chứng giữa truyền thống và hiện đại, giữa dân tộc và quốc tế

- Luận án TSTH: “Vấn đề kế thừa, phát triển một số phạm trù cơ bản của

đạo đức Nho giáo trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh” của Nguyễn Thị Hồng

Doan [27], đã đi sâu nghiên cứu sự kế thừa, phát triển một số phạm trù cơ bản của đạo đức Nho giáo (Nhân, Trí, Lễ, Nghĩa, Tín, Trung, Hiếu, Cần, Kiệm, Liêm, Chính) trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, từ đó rút ra ý nghĩa lý luận và thực tiễn của việc kế thừa, phát triển vào trong hoạt động thực tiễn cách mạng của mình, bởi đạo đức Hồ Chí Minh là đạo đức của hành động và chỉ có hành động cách mạng, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh mới thể hiện hết được giá trị của mình

Những kết quả trên là những tư liệu quý giá về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh Đây là những nội dung cơ bản định hướng cho nghiên cứu sinh trong việc kế thừa và thực hiện đề tài luận án của mình

1.2 Các công trình liên quan đến lối sống, lối sống sinh viên, xây dựng lối sống sinh viên

Lối sống nói chung, lối sống sinh viên nói riêng là những vấn đề thu hút sự quan

tâm của nhiều nhà khoa học, tiêu biểu như: Cuốn “Lối sống xã hội chủ nghĩa” của tập thể

tác giả của Viện Hàn lâm khoa học xã hội Liên Xô (trước đây) [102] Các tác giả cuốn sách này đã nêu ra và luận giải về lối sống, lối sống xã hội chủ nghĩa, đặc trưng của lối sống xã hội chủ nghĩa

- Với cách tiếp cận này, trong cuốn “Văn hóa và lối sống”, của tác giả Thanh

Lê [92] lại xem xét vấn đề lối sống như một bộ phận của văn hóa, từ đây tác giả đề cập việc xây dựng lối sống mới XHCN trong giai đoạn hiện nay

- “Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội” của tác giả

Huỳnh Khái Vinh (chủ biên) [173] đã đề cập đến những vấn đề cơ bản của lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội cũng như mối quan hệ giữa chúng với phát triển văn hóa và con người Bên cạnh đó, nhóm tác giả còn phân tích những ảnh hưởng của các nhân tố kinh tế, chính trị, xã hội đến lối sống và việc kế thừa, phát huy nếp sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội truyền thống và cách mạng, những kinh nghiệm, bài học xây dựng, phương hướng, quan điểm và giải pháp xây dựng lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội

Các công trình trên đây đã là những tư liệu bổ ích, giúp cho nghiên cứu sinh trong quá trình nghiên cứu về lối sống, lối sống sinh viên

- Cuốn sách: “Xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa ở

thủ đô Hà Nội trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” do

tác giả Nguyễn Viết Chức (chủ biên) [21], bao gồm nhiều bài tham luận của các nhà nghiên cứu, quản lý văn hóa đã đề cập ở những mức độ khác nhau về tầm quan trọng và sự cần thiết của việc xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa ở thủ đô Hà Nội

- Đề tài khoa học cấp Nhà nước KHXH 04 “Về phát triển văn hóa và xây dựng

con người thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của Phạm Minh Hạc và Nguyễn

Khoa Điềm (đồng chủ biên) [55] Xuất phát từ góc độ tiếp cận văn hóa, những yếu tố cấu thành của nó, những tiền đề lý luận và thực tiễn hoạt động văn hóa hơn nửa thế

kỷ qua, các tác giả đã khảo sát thực trạng văn hóa, đạo đức lối sống, đặc biệt là của thanh niên, từ đó đề xuất một số giải pháp để xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và xây dựng lối sống trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước

- Cuốn sách: “Bản sắc văn hóa trong lối sống hiện đại” của tác giả Lê

Như Hoa [77], đã tiếp cận vấn đề nếp sống, lối sống, lối sống đô thị, lối sống gia đình trong giai đoạn hiện nay

- Cuốn sách: “Giáo dục lối sống – nếp sống mới” do Thanh Lê (chủ biên) [94],

trong công trình này tác giả trình bày 3 phần: 1) Giải thích khái niệm “lối sống”, 2) Bàn về lối sống đô thị và 3) Xây dựng lối sống – nếp sống đô thị thành phố Hồ Chí Minh Nội dung của cuốn sách tuy không phải là mới vì vấn đề đặt ra được dựa trên nền tảng văn hóa truyền thống của dân tộc Cái mới của nó là khơi dậy và được sắp xếp lại một cách khoa học, hệ thống hóa các vấn đề và xây dựng nó thành một quy chế mang tính pháp lý phù hợp với những hoạt động của công dân đô thị

- Luận án TSTH: “Kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc

trong việc xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay” của Võ Văn Thắng [157], tác giả

luận án đã có những luận giải khoa học việc kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc là tất yếu trong xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay với những nội dung: lòng yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, ý thức cộng đồng làm rõ nội dung

cơ bản của lối sống mà chúng ta xây dựng, chỉ ra ảnh hưởng của các nhân tố đến việc xây dựng lối sống của con người Việt Nam hiện nay, tác giả đã đánh giá thực trạng của việc kế thừa, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong thời gian qua, từ

đó đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm kế thừa, phát huy tốt hơn các giá trị văn hóa truyền thống để xây dựng lối sống ở nước ta hiện nay

- Bài viết: “Ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường đến việc xây dựng lối sống

ở nước ta hiện nay” của Võ Văn Thắng [158], đã chỉ ra những ảnh hưởng tích cực

và tiêu cực của kinh tế thị trường đến đời sống xã hội và việc xây dựng lối sống ở nước ta, từ đó đặt ra vấn đề phải hình thành lối sống mới thích ứng với nhu cầu đời sống hiện thực để duy trì và thúc đẩy sự ổn định xã hội, vừa mang đậm bản sắc dân tộc, vừa mang tính nhân loại phổ quát

- Cuốn sách: “Lối sống dân tộc, hiện đại Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn”,

của tác giả Đỗ Huy [74], đã phân tích những vấn đề như: Việt Nam xây dựng lối sống dân tộc- hiện đại trong quá trình toàn cầu hóa; Cơ sở lý luận của lối sống; Bản chất của lối sống dân tộc- hiện đại XHCN; Lối sống dân tộc- hiện đại xã hội chủ nghĩa; Lối sống dân tộc hiện đại và phát triển nhân cách con người Việt Nam trong thế kỷ mới; Tư tưởng Hồ Chí Minh về lối sống dân tộc- hiện đại- nhân văn Tác giả cho rằng: Trước thử thách của quá trình toàn cầu hóa hiện nay, Việt Nam coi toàn cầu hóa vừa là cơ hội để xây dựng lối sống dân tộc và tiếp biến nhiều hơn

cho giá trị hiện đại, vừa là thách thức để hoàn thiện và mở rộng hệ giá trị của mình Với truyền thống tự lực, tự cường, hiếu học, khoan dung và lòng yêu nước

vô bờ bến, nhân dân Việt Nam nhất định sẽ trở thành một hiện tượng của thế kỷ XXI trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc khi hướng đến một lối sống dân tộc- hiện đại xã hội chủ nghĩa

- Cuốn sách: “Đặc điểm tư duy và lối sống của con người Việt Nam hiện nay:

một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Nguyễn Ngọc Hà, [53] Trong công

trình này tác giả trình bày những vấn đề lý luận chung về tư duy và lối sống, đặc điểm tư duy và lối sống truyền thống của con người Việt Nam, sự biến đổi của tư duy

và lối sống của con người Việt Nam trong thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế, từ đó đưa ra những phương hướng chung và các giải pháp cơ bản nhằm tiếp tục đổi mới tư duy và xây dựng lối sống mới của con người Việt Nam hiện nay

- Cuốn sách: “Pháp luật với lối sống theo pháp luật và văn hóa giao tiếp

pháp lý” của tác giả Phạm Minh Đoan [43] Trong cuốn sách này, tác giả chỉ ra từ

thực tế trong xã hội Việt Nam ngày nay, khi mà nền kinh tế thị trường định hướng

xã hội chủ nghĩa ngày càng phát triển, sự hội nhập với thế giới sâu rộng hơn thì lối sống của người Việt Nam nói chung và lối sống theo pháp luật nói riêng đòi hỏi cần

có những thay đổi lớn để đáp ứng được yêu cầu sự nghiệp đổi mới đất nước Tuy nhiên, bên cạnh lối sống tích cực của đại đa số người dân thì cũng đã bộc lộ không

ít những trào lưu sống thực dụng, thói quen sinh hoạt xấu, không có ý thức pháp luật tối thiểu, tư tưởng chống đối pháp luật, tư tưởng “lách luật” Các trào lưu sống

đó diễn biến hết sức phức tạp đòi hỏi phải được xây dựng lại với những chuẩn mực, những giải pháp hiệu quả thiết thực nhất để thúc đẩy xã hội phát triển

- Cuốn sách: “Giá trị trong lối sống của sinh viên Việt Nam hiện nay: thực

trạng và xu hướng” do Lưu Minh Văn và Trần Văn Kham (chủ biên) [172] Trong

cuốn sách này các tác giả đã trình bày cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu giá trị trong lối sống sinh viên; những điểm mạnh và hạn chế của sinh viên Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế và khu vực; nhận thức về giá trị trong lối sống của sinh viên trên địa bàn Hà Nội Kết quả khảo sát mô tả chi tiết về nhận thức các giá trị trong lối sống của sinh viên và các nhân tố tác động đến biến đổi những giá trị đó

- Luận án TSTH: “Xây dựng lối sống có văn hóa của học viên ở các trường

đào tạo sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam” của Vũ Đình Bắc [12] Trong luận án

này tác giả đã làm sáng tỏ các quan niệm lối sống có văn hóa, lối sống có văn hóa

của học viên; đồng thời phân tích những yếu tố quy định việc xây dựng lối sống có văn hóa của học viên ở các trường đào tạo sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam Trên cơ sở đó đánh giá đúng những thành tựu, hạn chế, làm rõ nguyên nhân và khái quát một số vấn đề đặt ra trong xây dựng lối sống có văn hóa của học viên ở các trường đào tạo sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam, tác giả đã đề xuất yêu cầu và đưa ra một số giải pháp cơ bản nhằm xây dựng lối sống có văn hóa của học viên ở các trường đào tạo sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

Các kết quả trên sẽ là cơ sở cho nghiên cứu sinh kế thừa và nghiên cứu những vấn đề về lối sống, xây dựng lối sống cho sinh viên

1.3 Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo đức và lối sống

- Đề tài khoa học cấp bộ: “Sự lựa chọn các giá trị đạo đức và nhân văn trong

định hướng lối sống của sinh viên ở các trường đại học tại thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay” của Huỳnh Văn Sơn [153], trong công trình này tác giả đã

cung cấp những số liệu điều tra xã hội học về trình độ và sự lựa chọn giá trị trong định hướng lối sống của sinh viên, trong đó có cả những giá trị thuộc về truyền thống và giá trị hiện đại

- Luận án TSTH: “Giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống của

thanh niên Việt Nam hiện nay” của Đặng Thị Phương Duyên [29] trong công trình

này, tác giả đã làm rõ những vấn đề lý luận về vai trò của giá trị văn hóa truyền thống và vấn đề phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam Từ đó, phân tích và làm rõ thực trạng phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam Đề xuất phương hướng và giải pháp tiếp tục phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay

- Luận án TSTH: “Kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong việc xây

dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay” của Phạm Thu Thủy [159], trên

cơ sở làm rõ một số vấn đề lý luận và kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống, luận

án phân tích thực trạng kế thừa, đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay

- Luận án TSTH: “Giá trị đạo đức truyền thống với việc xây dựng lối sống mới

cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay” của Nguyễn Thị Thanh

Hà [54], trong luận án này tác giả đã làm rõ tầm quan trọng, thực trạng việc phát huy các giá trị đạo đức truyền thống trong việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên, từ đó, đề

xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy giá trị đạo đức truyền thống đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay

- Cuốn sách: “Phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới

cho sinh viên Việt Nam hiện nay” của Lương Gia Ban – Nguyễn Thế Kiệt (đồng chủ

biên) [8] Trong công trình này, các tác giả đã phân tích tầm quan trọng và nội dung giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế hiện nay, đồng thời khái quát thực trạng

và những vấn đề đặt ra Trên cơ sở đó, đề xuất phương hướng và những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam hiện nay

1.4 Các công trình nghiên cứu liên quan đến giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh cho sinh viên, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên

- Cuốn sách: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên” của tác giả

Đoàn Nam Đàn [28], tác giả đã trình bày những vấn đề cơ bản về nguồn gốc, quá trình hình thành tư tưởng cơ bản của Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên, việc vận dụng tư tưởng giáo dục thanh niên của Người trong điều kiện hiện nay và những biện pháp nhằm phát triển toàn diện, phát huy mọi năng lực của thanh niên phục vụ

sự nghiệp công hóa, hiện đại hóa đất nước

- Cuốn sách: “Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh và vấn đề giáo dục thanh niên

hiện nay” của Lê Hữu Ái [1], tác giả đã đi vào phân tích các chuẩn mực đạo đức cơ bản

trong tư tưởng Hồ Chí Minh như: trung với nước, hiếu với dân; cần, kiệm, liêm chính, chí công vô tư; thương yêu con người, sống có tình nghĩa và có tinh thần quốc tế trong sáng Phần kết luận của tác phẩm có đoạn: Có thể nói tư tưởng đạo đức vì dân, coi dân

là gốc của nước, lấy việc phục vụ nhân dân là nghĩa vụ thiêng liêng nhất của mỗi thành viên trong cộng đồng là một chuẩn mực đạo đức cao nhất mà chúng ta có thể tìm thấy trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh

- Trong cuốn sách: “Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh với việc nâng cao đạo

đức cách mạng cho cán bộ lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam hiện nay” của tác giả

Nguyễn Thế Kiệt [85], tác giả đã trình bày nội dung tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, thực trạng đạo đức cán bộ lãnh đạo quản lý và đưa ra những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao đạo đức cách mạng cho cán bộ lãnh đạo quản lý ở Việt Nam hiện nay dưới ánh sáng của đạo đức cách mạng Hồ Chí Minh Tác giả khẳng định: Việc học tập tư

tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nhằm để khắc phục hàng loạt các hiện tượng tiêu cực của xã hội hôm nay cũng như là một nhiệm vụ cần thiết để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mới của đất nước

- Ngày 12/5/2014, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ra thông báo 314/TB-BGDĐT về

“kết quả hội thảo toàn quốc về công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên” với những đánh giá thực trạng đạo đức, lối sống của học sinh, sinh viên và công

tác giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên

Các công trình trên của các tác giả đã giúp NCS thấy rõ vai trò, nội dung giáo dục đạo đức, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh cho sinh viên Đây là những tư liệu bổ ích cho NCS trong quá trình thực hiện đề tài luận án

2 Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục đạo đức cho sinh viên và giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên

2.1 Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục đạo đức cho sinh viên và giáo dục đạo đức trong xây dựng lối sống cho sinh viên

- Năm 2001, tác giả Trần Kiều của Viện Khoa học Giáo dục chủ trì đề tài:

“Thực trạng tư tưởng chính trị - đạo đức – lối sống thanh niên học sinh, sinh viên”

[83] Qua việc khảo sát gần 3000 học sinh trung học phổ thông và sinh viên, tác giả

đã chỉ ra một số đặc điểm trong lối sống sinh viên như: tích cực, chủ động linh hoạt, giản dị tiết kiệm, khả năng thích ứng,

- Bài viết: “Lối sống hành xử bạo lực coi thường pháp luật của một bộ phận

giới trẻ Việt Nam hiện nay dưới góc nhìn từ hai bản năng Eros và Thanatos của S.Freud” của Nguyễn Thị Bích Hằng [69, tr.76-82] Trong bài viết này, tác giả đã nêu

lên ngoài những mặt tích cực do hội nhập quốc tế đem lại, lối sống tiêu cực từ đó cũng

đã phát sinh và ảnh hưởng không ít tới một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay Trong

đó, lối sống hành xử bạo lực coi thường pháp luật đang gây bức xúc lớn cho xã hội Đã

có một số nghiên cứu đánh giá và lý giải vấn đề này từ nhiều góc độ của các lĩnh vực khoa học khác nhau Tác giả bài viết đã vận dụng học thuyết Freud về hai bản năng Eros và Thanatos để lý giải lối sống này với mong muốn góp thêm vào những góc nhìn

đa chiều, làm phong phú và sáng tỏ hơn khi nhìn nhận một vấn đề bức xúc đang được

cả xã hội quan tâm, đồng thời bước đầu đề xuất một số giải pháp nhằm hạn chế lối sống bạo lực bất chấp pháp luật đó

- “Giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống

cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay”, Luận án TSTH của Mai Thị Dung [25] Tác giả

đã làm rõ vai trò, thực trạng của việc giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống cho thế hệ trẻ Việt Nam thời gian qua, từ đó đề ra phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả của giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống cho đối tượng này ở Việt Nam hiện nay

- Cuốn sách “Giá trị văn hóa truyền thống dân tộc với việc xây dựng nhân

cách sinh viên Việt Nam hiện nay” của Lương Gia Ban và Nguyễn Thế Kiệt (đồng

chủ biên) [7] Cuốn sách đã phân tích tầm quan trọng và nội dung phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong xây dựng nhân cách sinh viên; đồng thời khái quát thực trạng và những vấn đề đặt ra trong việc phát huy giá trị văn hóa truyền thống xây dựng nhân cách sinh viên Trên cơ sở đó, bước đầu đề xuất phương hướng và một số giải pháp nhằm phát huy tốt những giá trị truyền thống dân tộc trong xây dựng nhân cách sinh viên Việt Nam hiện nay

- Bài viết: “Tăng cường giáo dục đạo đức cho học sinh, sinh viên” của Trần

Đình Tuấn [168], tác giả đã khẳng định: Sau hai thập kỷ đổi mới, Việt Nam đã thu được nhiều thành công về kinh tế, vị thế chính trị, xã hội của quốc gia có nhiều điều đáng tự hào, nhưng chúng ta lại phải đứng trước những thử thách mới về sự tha hóa đạo đức đang diễn ra ở nhiều lứa tuổi, trong mọi mối quan hệ, mọi lĩnh vực hoạt động của toàn xã hội và nguyên nhân của đạo đức xuống cấp Tác giả đã đề cập đến các biện pháp giáo dục đạo đức cho học sinh, sinh viên là: Giáo dục cho học sinh, sinh viên có nhận thức chính xác về chuẩn mực giá trị đạo đức mới; Hình thành cảm xúc, tình cảm đạo đức cho học sinh, sinh viên; Hình thành nhu cầu tự hoàn thiện đạo đức cho học sinh, sinh viên; Rèn luyện thói quen hành vi đạo đức cho học sinh, sinh viên; Phối hợp thống nhất giữa giáo dục nhà trường với giáo dục gia đình và xã hội

- Bài viết: “Toàn cầu hóa và nguy cơ suy thoái đạo đức, lối sống con người

Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Thị Thanh Huyền [78] Trong bài viết này, tác giả

đã chứng minh toàn cầu hóa là một xu thế khách quan, nó có tác động mạnh mẽ đến mỗi quốc gia, dân tộc trên thế giới Không chỉ vậy, nó còn tác động tới mỗi cá nhân con người Sự tác động của nó có tính hai mặt: tích cực và tiêu cực Tác động tiêu cực của toàn cầu hóa dẫn đến nhiều nguy cơ mà ở trong bài viết, tác giả muốn làm

rõ điều đó Cùng với đó, tác giả đã chỉ ra nhiều nguyên nhân, dẫn đến nguy cơ suy thoái đạo đức, lối sống của con người Việt Nam hiện nay Từ đó, tác giả cho rằng: Việc giữ vững định hướng chính trị và định hướng giá trị tinh thần trong thực tiễn xây dựng đất nước hiện nay, cũng như trong hoạt động thực tiễn đạo đức là một yêu

cầu cấp thiết để qua đó góp phần ngăn chặn sự suy thoái và nguy cơ suy thoái đạo đức, lối sống của con người Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay

- Các cuộc hội thảo quốc gia “Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa Việt Nam

trong bối cảnh toàn cầu hóa” (10/2007) của Học viện Chính trị - Hành chính Quốc

gia Hồ Chí Minh, hội thảo quốc tế “Việt Nam học” (12/2008) tại Viện Khoa học xã

hội Việt Nam và Đại học quốc gia Hà Nội, đã đề cập các góc độ, trên nhiều vấn đề

về toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, sự tác động của nó tới các lĩnh vực chính trị, văn hóa, xã hội Từ đó, đã đề cập khá sâu sắc về giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế Đáng chú

ý là các tham luận: “Giao lưu văn hóa Việt Nam và thế giới” của Phạm Đức Dương

– Hội Khoa học Đông Nam Á Việt Nam, “Văn hóa và lối sống của thanh niên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế” của Phạm Hồng Tung – Đại học Quốc gia Hà Nội Các tác giả đã đề cập các góc độ tiếp cận cụ thể về văn hóa, qui luật giao lưu, tiếp biến văn hóa, văn hóa với thanh niên trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, từ đó luận giải yêu cầu bức thiết cần bảo tồn, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, về cấu trúc hai mặt của văn hóa, văn hóa và lối sống thanh niên, sự cần thiết giữ gìn những giá trị truyền thống văn hóa dân tộc hiện nay, về tính qui luật trong giao lưu, tiếp biến văn hóa, giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc mình, cách nhìn nhận, xem xét, đánh giá và phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng văn hóa và lối sống hiện nay

- Bài viết: “Xây dựng tư duy và lối sống con người Việt Nam trong thời kỳ

đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế” của TS

Đoàn Thị Minh Oanh [140] Trong bài viết này tác giả cho rằng: một trong những nội dung quan trọng nhất trong xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế chính là xây dựng tư duy hiện đại và lối sống lành mạnh, bởi đó là điều kiện cần cho sự phát triển của đất nước Bên cạnh đó cần phải chú trọng hình thành lối tư duy lý tính, độc lập, sáng tạo và lối sống trung thực, biết tự trọng cá nhân đồng thời biết tôn trọng cộng đồng, xã hội, tôn trọng sự khác biệt, hướng đạt tới con người nhân cách tự do trên nền tảng kinh tế thị trường phát triển và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa

- Bài viết: “Xây dựng văn hóa đạo đức và lối sống văn hóa trong điều kiện

kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế” của tác giả Trần Văn Bính [13, tr.30-34]

Trong bài viết này tác giả cho rằng: Để xây dựng văn hóa đạo đức và lối sống văn hóa ở nước ta hiện nay, cần trở về với những bài học lớn của cha ông ta, mà Chủ

tịch Hồ Chí Minh đã đúc kết, khái quát và nâng lên một tầm cao mới Thứ nhất, giải quyết tốt mối quan hệ giữa cá nhân với cộng đồng Thứ hai, giải quyết tốt mối quan

hệ giữa nhu cầu vật chất và nhu cầu tinh thần, giữa giá trị vật chất và giá trị tinh thần Thứ ba, tăng cường vai trò của các cơ quan lãnh đạo và quản lý xã hội đối với việc xây dựng văn hóa đạo đức và lối sống văn hóa Theo tác giả, trong sự nghiệp xây dựng đạo đức và lối sống đang đòi hỏi hành động nêu gương, trước hết từ trong Đảng, trong các cơ quan nhà nước, từ những người có trọng trách trong xã hội

- Đề tài khoa học và công nghệ cấp bộ: “Ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dụng

đối với lối sống của sinh viên hiện nay” của TS Bùi Thị Tỉnh [165] Trong đề tài này,

tác giả đã trình bày khái quát về chủ nghĩa thực dụng Mĩ, làm rõ tư tưởng thực dụng của người Việt Nam trong lịch sử và tìm hiểu những quan niệm cơ bản về lối sống, lối sống của sinh viên Việt Nam hiện nay; Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến lối sống của sinh viên; khảo sát, làm sáng tỏ thực trạng ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dụng Mĩ đối với lối sống của sinh viên hiện nay; Từ đó xây dựng định hướng và đề xuất các giải pháp nhằm giáo dục lối sống cho sinh viên hiện nay

- Cuốn sách: “Phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống

mới cho sinh viên Việt Nam hiện nay” của Lương Gia Ban và Nguyễn Thế Kiệt (đồng

chủ biên) [8] trong công trình này các tác giả đã trình bày vai trò giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam hiện nay, thực trạng phát huy vai trò giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam hiện nay Ở đây, các tác giả đi sâu trình bày thực trạng phát huy các giá trị đạo đức truyền thống (lòng yêu nước, ý chí tự lực tự cường, ý thức đoàn kết cộng đồng, lòng nhân ái bao dung, cần cù sáng tạo trong lao động, tinh thần lạc quan, hiếu học, ) trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay cùng một số vấn đề đặt ra từ thực trạng đó

Các kết quả trên đã phân tích và làm rõ những khía cạnh khác nhau về thực trạng giáo dục đạo đức trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay Đây

là những tư liệu quý giá giúp cho tác giả kế thừa và thực hiện luận án của mình

2.2 Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh và giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên

- Để tư tưởng Hồ Chí Minh thực sự đi vào cuộc sống và trở thành kim chỉ nam cho hành động, thật sự chiếm vị trí chủ đạo trong đời sống chính trị - tinh thần của xã hội ta, hôm

nay và mai sau, tác giả Lê Văn Tích đã viết cuốn sách: “Đưa tư tưởng Hồ Chí Minh vào

cuộc sống mấy vấn đề lí luận và thực tiễn” [163]

- Cuốn sách: “Di chúc của chủ tịch Hồ Chí Minh ánh sáng của trí tuệ và

niềm tin” với bài “Di chúc của chủ tịch Hồ Chí Minh với sự nghiệp trồng người”

của tác giả Nguyễn Văn Sơn đã phân tích và khẳng định: Quan điểm của chủ tịch

Hồ Chí Minh về chiến lược “trồng người” là quan điểm nhất quán, xuyên suốt trong cuộc đời hoạt động của Người, từ khi tìm đường cứu nước cho đến lúc đi xa

Để thực hiện chiến lược “trồng người” cần có nhiều biện pháp, nhưng giáo dục đào tạo là biện pháp quan trọng nhất Theo chủ tịch Hồ Chí Minh” phải đặt đạo đức, lý tưởng và tình cảm cách mạng, lối sống xã hội chủ nghĩa lên hàng đầu; phải thể hiện rõ hai mặt đức, tài thống nhất với nhau, trong đó đức phải là gốc, là nền tảng cho tài năng phát triển; phải kết hợp giữa nhận thức và hành động, lời nói phải đi đôi với việc làm Trong sự nghiệp “trồng người” không thể nóng vội, phải

kiên trì, bền bỉ qua nhiều năm tháng[152]

- Luận án TSTH của Trần Minh Đoàn: “Giáo dục đạo đức cho thanh niên, học

sinh theo tư tưởng Hồ Chí Minh ở nước ta hiện nay” [44] Trong luận án này tác giả đã

làm rõ vai trò, thực trạng của việc giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống cho thế hệ trẻ Việt Nam thời gian qua, từ đó đề ra phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả của giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống cho đối tượng này ở Việt Nam hiện nay

- Luận án TSTH: “Giáo dục giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối

sống cho thế hệ trẻ Việt Nam” của Mai Thị Dung [25], tác giả luận án đã đề cập đến

học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh ở (trang 123-125), tiểu tiết 3.2.2.2 Ở đây, tác giả luận án đã nhấn mạnh đạo đức Hồ Chí Minh vĩ đại, từ những lời nói và đặc biệt là tấm gương sáng ngời về việc thực hành đạo đức và tác giả khẳng định việc học tập và làm theo tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh không chỉ có ý nghĩa lý luận, thực tiễn sâu sắc mà còn trở nên cấp thiết đối với thế hệ trẻ trong xây dựng lối sống mới cho mình, tác giả đã làm thực trạng giáo dục các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thế hệ trẻ Việt Nam

- Cuốn sách: “Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào giáo dục đạo đức cho

sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay” của tác giả Phạm Tấn Xuân Tước và

Huỳnh Thị Gấm (đồng chủ biên) [170], trong công trình này các tác giả đã phân tích những nội dung của tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục đạo đức, lối sống cho thanh niên, sinh viên, thực trạng đạo đức, lối sống của sinh viên ở các trường đại học tại thành phố Hồ Chí Minh

- Cuốn sách: “Giáo dục đạo đức, lối sống văn hóa, lý tưởng cách mạng cho

thế hệ trẻ hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh”, của nhiều tác giá, Nxb CTQG- Sự

thật, 2017 Cuốn sách chọn lọc bài viết của một số học giả lớn tập trung làm rõ nội dung phong phú của tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, thể hiện trong toàn bộ di sản và hoạt động cách mạng của Người Công trình này đã góp phần đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh ngày càng sâu rộng trong toàn Đảng, toàn dân ta, xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh,

“là đạo đức, là văn minh” như lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh

3 Các công trình nghiên cứu liên quan đến phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức và giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

3.1 Các công trình nghiên cứu liên quan đến phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

- Đề tài cấp bộ: “Đặc điểm lối sống sinh viên hiện nay và những phương

hướng, biện pháp giáo dục” của Mạc Văn Trang [171] Công trình này đã xác định

được khái niệm về lối sống sinh viên và nêu ra một hệ thống những đặc điểm chủ yếu của lối sống sinh viên được biểu hiện qua định hướng giá trị, trong các hoạt động cụ thể, trong hành vi giao tiếp và ứng xử của những cá nhân đó Đặc biệt, tác giả đã tiến hành điều tra, khảo sát, thống kê số liệu để phân tích các biểu hiện tích cực và tiêu cực trong lối sống của sinh viên Từ đó, đưa ra phương hướng và những giải pháp nhằm giáo dục lối sống cho sinh viên hiện nay Có thể thấy tác giả đã tránh trình bày lý luận về lối sống sinh viên mà tiếp cận lối sống sinh viên bằng chính những phương pháp nghiên cứu cụ thể, mô tả các biểu hiện cụ thể của lối

sống sinh viên trong cuộc sống hiện thực của họ

- Đề tài: “Đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay – vấn đề và giải pháp” của tác

giả Nguyễn Duy Quý (chủ biên) (2004) [147] Tác giả đã đi từ việc phân tích hiện thực cuộc sống trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Công trình này đã phác họa một cách trung thực, khá toàn diện toàn cảnh bộ mặt đạo đức

xã hội Việt Nam hiện nay trên cả hai phương diện tích cực và tiêu cực.Với những số liệu điều tra xã hội học phong phú, thuyết phục, tác giả làm rõ thực trạng đạo đức của cán bộ, đảng viên, công chức, thanh niên, đạo đức trong lao động, giao tiếp và đạo đức trong gia đình Các tác giả đã chỉ ra nguyên nhân suy thoái đạo đức trong xã hội

cả khách quan, chủ quan, trong đó, nguyên nhân chủ quan từ lãnh đạo, quản lý, giáo dục và tổ chức đời sống xã hội đã và đang trực tiếp dẫn tới sự suy thoái đạo đức xã

hội Trên cơ sở đó, nhóm tác giả đã đề xuất phương hướng và giải pháp xây dựng đạo đức xã hội, đặc biệt là đạo đức gia đình ở nước ta hiện nay

- Bài viết: “Đạo đức học sinh- sinh viên ở nước ta: thực trạng và giải pháp

giáo dục” của Phạm Kim Anh [2], tác giả đã chỉ rõ vấn đề đạo đức và giáo dục đạo

đức ở học sinh, sinh viên nước ta những năm gần đây đã trở thành điểm nóng không chỉ của riêng ngành giáo dục mà của toàn xã hội Từ đó, tác giả đã đưa ra một loạt ví

dụ để chứng minh thực trạng giáo dục đạo đức cho học sinh, sinh viên và chỉ rõ nguyên nhân của thực trạng này Từ thực trạng và nguyên nhân đó, tác giả đưa ra một

số biện pháp giáo dục đạo đức học sinh, sinh viên trong các nhà trường hiện nay là:

Kỷ luật trong trường học cần được thắt chặt hơn; Đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục đạo đức ở các cấp học; Triển khai mô hình “Trung tâm tư vấn các vấn đề xã hội”; Hợp tác chặt chẽ với các lực lượng của học sinh, sinh viên; Phối hợp với gia đình, chính quyền địa phương, cảnh sát khu vực để giúp đỡ những học sinh hư, vi phạm kỷ luật

- Bài viết: “Giáo dục đạo đức cách mạng, lối sống văn hóa cho thanh niên trên

truyền thông đại chúng” của tác giả Ngô Văn Thạo [156] Theo tác giả, để phát huy

những kết quả đạt được, hạn chế thiếu sót, đẩy mạnh, nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cách mạng, lối sống văn hóa cho thanh niên trên phương tiện thông tin đại chúng, cần thực hiện đồng bộ những biện pháp, trong đó chú trọng những giải pháp chủ yếu sau: Tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng; Xây dựng quy chế phối hợp chỉ đạo nội dung, phương thức giáo dục lý tưởng, đạo đức cách mạng, lối sống văn hóa cho thanh niên trên các phương tiện thông tin đại chúng; Các cơ quan thông tin đại chúng chú trọng đổi mới, cải tiến các chương trình, tạo nên sự hấp dẫn và sức lôi cuốn thanh niên theo dõi và trực tiếp tham gia

- Bài viết: “Về lối sống và định hướng xây dựng lối sống mới cho thế hệ trẻ

Việt Nam hiện nay” (2013) của tác giả Mai Thị Dung [24], trong bài viết này tác giả

đã đề cập đến lối sống là cách thức sống, phương thức sống của con người trong một chế độ xã hội nhất định, được biểu hiện trên các lĩnh vực của đời sống xã hội như lao động sản xuất, hoạt động chính trị, hoạt động văn hóa, tinh thần và giao tiếp thường ngày Trên cơ sở nghiên cứu để có nhận thức đúng đắn về đặc điểm của thế

hệ trẻ, tác giả đã đưa quan điểm khoa học trong xây dựng lối sống cho thanh niên nói riêng, thế hệ trẻ nói chung, từ đó góp phần đưa sự nghiệp đào tạo nguồn nhân lực của Đảng ta đi đến thành công Để xây dựng một lối sống mới cho thế hệ trẻ vừa có tính kế thừa tinh hoa văn hóa của người Việt Nam, vừa tiếp thu văn minh

nhân loại, phù hợp với thời đại mới, tác giả đã đưa ra một số giải pháp trong việc xây dựng lối sống mới cho thế hệ trẻ hiện nay

3.2 Các công trình nghiên cứu liên quan đến phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

- Cuốn sách: “Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào giáo dục đạo đức cho

sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay” của tác giả Phạm Tấn Xuân Tước và

Huỳnh Thị Gấm (đồng chủ biên) [170], trong công trình này tác giả đã trình bày những nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục đạo đức, lối sống cho thanh niên, các thông tin mới và cần thiết về thực trạng đạo đức, lối sống của sinh viên và công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên các trường đại học tại thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian qua, từ đó đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới

- Cuốn sách: “Giáo dục lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay theo tư

tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh (qua khảo sát một số trường đại học tại

Hà Nội)”, của Doãn Thị Chín và Lê Thị Thảo (đồng chủ biên [20], trong công trình

này các tác giả đã góp phần nghiên cứu và làm rõ thực trạng công tác giáo dục lối sống cho sinh viên theo tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, qua đó đề ra phương hướng, biện pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác này

- Cuốn sách: “Giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

(qua thực tế tỉnh Ninh Bình)” của tác giả Lê Xuân Giang và Phan Thị Hồng Duyên

(đồng chủ biên) [48], trong công trình này tác giả khẳng định giáo dục đạo đức, lối sống có vai trò quan trọng đối với sự phát triển con người toàn diện, đặc biệt đối với sinh viên Đây là một vấn đề thuộc lĩnh vực đời sống xã hội vừa phong phú vừa phức tạp và tinh tế Các tác giả đã trình bày một số vấn đề lý luận về giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên, tầm quan trọng của việc giáo dục lối sống cho sinh viên, nội dung giáo dục đạo đức cho sinh viên hiện nay Vì vậy, để có những nhận xét, đánh giá khách quan về thực trạng đạo đức, lối sống và giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên, trên cơ sở đó đề ra giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên trong giai đoạn hiện nay, các tác giả đã nghiên cứu thực tế ở Ninh Bình qua điều tra, khảo sát, phỏng vấn sinh viên, giảng viên, cán bộ lãnh đạo, quản lý, cán bộ Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên, cán bộ quản lý ký túc xá của 4 trường đóng trên địa bàn thành phố Ninh Bình, Tam Điệp

Ở đây, các tác giả đã phân tích thực trạng giáo dục đạo đức, lối sống văn hóa,

lý tưởng đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh và các giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên

Tuy có đề cập đến phương hướng và giải pháp nâng cao giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên nhưng mới dừng ở các khía cạnh khác nhau của vấn đề này Mặc dù vậy, đây là những tư liệu quý cho nghiên cứu sinh kế thừa thực hiện đề tài luận án

4 Khái quát những kết quả đạt đƣợc của các công trình có liên quan đến đề tài luận án và những vấn đề đặt ra để tiếp tục nghiên cứu

4.1 Khái quát những kết quả đạt được của các công trình có liên quan đến

đề tài

Một là, các công trình đã làm rõ được tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, bản

chất, vị trí, nội dung tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh; lối sống, xây dựng lối sống cho sinh viên, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh cho sinh viên, một số bài đã

đề cập vai trò giá trị đạo đức truyền thống, giáo dục giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay Tuy nhiên, phần bàn về vai trò giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên thì chưa được đề cập nhiều, vì thế đề tài cần phải tiếp tục đi sâu nghiên cứu và giải quyết một cách có hệ thống vấn đề này

Hai là, các công trình đã đề cập đến nhân tố khách quan, chủ quan giáo dục

đạo đức trong xây dựng lối sống cho sinh viên, thực trạng giáo dục đạo đức trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay, thực trạng giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh cho sinh viên Tuy nhiên, phần thực trạng giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam thì chưa được đề cập nhiều Đây là vấn đề đề tài tiếp tục đi sâu nghiên cứu một cách có hệ thống vấn đề này dưới góc độ triết học

Ba là, các công trình đề cập nhiều đến phương hướng và giải pháp nâng cao

hiệu quả giáo dục đạo đức cho sinh viên, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh cho sinh viên, giáo dục đạo đức trong xây dựng lối sống cho sinh viên, còn giáo dục

tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên thì còn ít và chưa có tính hệ thống Đây là vấn đề cần phải tiếp tục đi sâu nghiên cứu, giải quyết một cách có hệ thống dưới góc độ triết học

Tuy nhiên, những công trình trên cũng góp phần cho nghiên cứu sinh những

tư liệu bổ ích, những nội dung, phương hướng, giải pháp bổ ích trong quá trình

nghiên cứu sinh kế thừa, thực hiện đề tài luận án này một cách có hệ thống dưới góc

độ triết học

4.2 Những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục nghiên cứu

Trên cơ sở kết quả của những nghiên cứu nói trên, trong luận án này tác giả

sẽ làm rõ thêm một số nội dung sau:

- Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

- Góp phần làm rõ bản chất, vị trí, nội dung tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, lối sống sinh viên, xây dựng lối sống sinh viên, tầm quan trọng và nội dung yêu cầu xây dựng lối sống sinh viên Việt Nam hiện nay

- Bước đầu phân tích quan hệ giữa đạo đức và lối sống, nhất là làm rõ vai trò

và nội dung giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

- Bước đầu làm rõ một số nhân tố khách quan và chủ quan tác động đến giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

- Phân tích thực trạng giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay, nguyên nhân của chúng và những vấn đề đặt ra

- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả việc giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

CHƯƠNG 1 GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG CHO SINH VIÊN VIỆT NAM

HIỆN NAY – MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN

1.1 Bản chất, vị trí, nội dung tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh

1.1.1 Bản chất của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh

Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là một hệ thống những quan điểm toàn diện, sâu sắc của Hồ Chí Minh về vai trò, các giá trị đạo đức chuẩn mực, các nguyên tắc

tu dưỡng rèn luyện đạo đức mới – đạo đức cách mạng vừa mang bản chất đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc vừa kế thừa tinh hoa văn hóa nhân loại

Cùng với sự vận động của thực tiễn cách mạng Việt Nam, tư tưởng đạo đức

Hồ Chí Minh đã trở thành một sức mạnh to lớn, một trong những nhân tố quyết định mọi thắng lợi trên đất nước ta trong thế kỷ XX Và ngày nay, tư tưởng đạo đức

Hồ Chí Minh không chỉ phát huy sức mạnh ở chặng đường trước mắt mà còn có ý nghĩa lâu dài, tiếp tục soi đường, cổ vũ chúng ta trên con đường chúng ta đi tới tương lai Tư tưởng đạo đức của Người sẽ luôn trở thành vũ khí tinh thần có sức mạnh to lớn của toàn Đảng, toàn dân ta trong cuộc đấu tranh vì độc lập dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội

Về vấn đề này đã có không ít tác giả nghiên cứu và phân tích nguồn gốc của

tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh Tựu chung lại có thể khẳng định tư tưởng đạo đức

Hồ Chí Minh xuất phát từ những nguồn gốc sau đây:

- Truyền thống đạo đức của dân tộc Việt Nam

- Tinh hoa đạo đức phương Đông và phương Tây

- Những tư tưởng đạo đức của Mác, Ăngghen, Lênin và những tấm gương đạo đức của các ông để lại

- Thực tiễn đấu tranh kiên cường bất khuất của dân tộc Việt Nam, truyền thống lịch sử và cách mạng Việt Nam, từ bản thân cuộc đời hoạt động vĩ đại của Hồ Chí Minh [86, tr.10]

Những kết luận trên hoàn toàn đúng Ở đây cần lưu ý thêm mấy điểm sau:

Một là, khẳng định tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là sự kế thừa những tư

tưởng đạo đức của nhân loại, chúng ta không nên coi đây là sự cộng sinh, sự lắp ghép giản đơn các quan điểm đạo đức khác nhau, mà ở đây, Người đã kế thừa có phê phán, có chọn lọc theo tinh thần biện chứng duy vật Vì thế, khi bàn về đạo đức, xây dựng đạo đức cách mạng, các chuẩn mực, các nguyên tắc xây dựng đạo đức cách mạng Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sử dụng nhiều khái niệm, phạm trù đạo đức

học phương Đông như trung, hiếu, nhân, nghĩa, trí, dũng, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, nhưng nội dung đã được đổi mới và đối lập với đạo đức cũ cho phù hợp với thực tiễn và thời đại

Hai là, đạo đức không tự sinh ra đạo đức mà là sản phẩm của đời sống xã

hội Vì thế, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trước hết là sự phản ánh hoàn cảnh kinh

tế, xã hội của đất nước Việt Nam, là sản phẩm của thực tiễn cách mạng Việt Nam thông qua nhận thức và hành động của bản thân Hồ Chí Minh Có thể khẳng định tiêu chuẩn thực tiễn và kết quả lịch sử là chỗ dựa cho chân lý của tư tưởng đạo đức

Hồ Chí Minh Với Người, tư tưởng và hành động, lý luận và thực tiễn, tình cảm và

lý trí, cách mạng và khoa học, cuộc sống và nghệ thuật là một sự thống nhất hữu

cơ, sinh động

Ba là, lịch sử chứng minh, năng lực xuất chúng của tất cả các bậc vĩ nhân

bao giờ cũng biểu hiện hai mặt: một là, khả năng kế thừa những tinh hoa của nhân loại; hai là, khả năng vượt qua những thành kiến tư tưởng đang là xiềng xích vô hình trói buộc con người, khám phá một lối đi mới cho dân tộc, cho nhân loại Hồ Chí Minh thuộc lớp người như thế, Người tự chọn con đường đi cho riêng mình “Đi tới đất nước của chính kẻ thù đang rày xéo lên Tổ quốc mình”, và chính từ đây tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nói riêng từng bước hình thành và phát triển Vì thế, tìm hiểu nguồn gốc tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh không chỉ chú ý đến nhân tố khách quan mà chúng ta cần phải chú ý đến vai trò nhân tố chủ quan Bởi vì, tư tưởng do con người sáng tạo ra trên cơ sở thực tiễn, nó còn chịu sự tác động của phẩm chất chủ thể Mặt khác, xét riêng về một cá nhân, dù cho đó là một nhân vật lịch sử kiệt xuất thì sự trưởng thành về tư tưởng, nhận thức cũng là một quá trình không ngừng vận động, không ngừng tu dưỡng rèn luyện bản thân Có thể khẳng định, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là tượng trưng cho sự tiếp nối giữa giá trị truyền thống đạo đức dân tộc với tinh hoa triết học và văn hóa nhân loại mà đỉnh cao là chủ nghĩa Mác – Lênin Bằng sự uyên bác với thiên tài trí tuệ và phẩm chất của mình, Người đã tiếp thu một cách nhuần nhuyễn các tri thức ấy rồi nhào luyện sáng tạo trong thực tiễn cách mạng Việt Nam và biến thành một điều thực sự độc đáo mang tên Hồ Chí Minh, trở thành tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh

Như vậy, sự ra đời của tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nói riêng là sự thống nhất giữa điều kiện khách quan và nhân

tố chủ quan

Đạo đức Hồ Chí Minh là gốc rễ, nền tảng của người cách mạng, là nguồn nước làm cho tinh thần cách mạng không bao giờ cạn Vậy, bản chất của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là gì?

Thứ nhất, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh mang bản chất đạo đức của giai

cấp công nhân tiên tiến cách mạng

Đấu tranh để xóa bỏ mọi sự khác biệt và đối kháng giai cấp – Đó là sứ mệnh lịch sử toàn thế giới của giai cấp vô sản Đạo đức cách mạng không chỉ phản ánh những lợi ích cơ bản của giai cấp công nhân trong cách mạng vô sản mà còn là vũ khí tinh thần mạnh mẽ để giai cấp công nhân sử dụng nhằm mục đích xóa bỏ xã hội cũ, xây dựng xã hội mới Cho nên, đứng về mặt bản chất giai cấp của đạo đức cách mạng, cũng như C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin, Hồ Chí Minh coi bản chất của đạo đức cách mạng chính là biểu hiện của ý thức giai cấp công nhân Người khẳng định:

“Người cách mạng phải thấy rõ điều đó và đứng vững trên lập trường của giai cấp công nhân, để hết lòng hết sức đấu tranh cho chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản, cho giai cấp công nhân và toàn thể nhân dân lao động Đạo đức cách mạng là tuyệt đối trung thành với Đảng, với nhân dân” [130, tr.285]

Thứ hai, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh mang bản chất nhân đạo-là chủ

nghĩa nhân đạo chiến đấu

Anh thanh niên trẻ C.Mác năm 18 tuổi đã khẳng định: hạnh phúc con người phải do con người giành lấy, con người là thượng đế của bản thân mình, là tác giả của chính mình Đạo đức của người cộng sản là tất cả những gì góp phần đoàn kết tất cả những người lao động xung quanh giai cấp vô sản đang sáng tạo ra xã hội mới cộng sản chủ nghĩa Kế thừa chủ nghĩa nhân đạo Mác – Lênin, chủ nghĩa nhân đạo

Hồ Chí Minh là chủ nghĩa nhân đạo hiện thực, chiến đấu để giải phóng quần chúng lao khổ, quần chúng bị đọa đầy dưới ách thống trị của thực dân, đế quốc Và Người cho rằng, phải hòa vào quần chúng lao khổ bị nô dịch để thức tỉnh và khơi nguồn sức mạnh, tìm ra vũ khí tinh thần, vật chất để giải phóng họ Người nói: “Anh em phải làm thế nào để được giải phóng? Vận dụng công thức của C.Mác chúng tôi nói với anh em rằng, công cuộc giải phóng anh em chỉ có thể thực hiện bằng nỗ lực của bản thân anh em, ” [124, tr.128]

Hồ Chí Minh khẳng định cách mạng là việc chung của cả dân chúng chứ không phải của một hai người, công – nông là gốc của cách mạng, có dân là có tất

cả Cho nên ở đâu, lúc nào, Người cũng luôn ý thức về tổ chức, tập hợp những người nô lệ, những dân tộc bị nô dịch đấu tranh đòi quyền sống Đúng như Môngtarông ca ngợi: “Cụ Hồ Chí Minh là chiến sĩ đầu tiên của thế giới thứ ba của các dân tộc nghèo đói thèm khát một cuộc sống cho ra người, Cụ dạy: cuộc chiến đấu vì nhân phẩm và tự do phải được đặt lên trên mọi cuộc chiến đấu khác Cụ đã bênh vực những ai yếu hèn và mang lại nhân phẩm cho những người nghèo khổ” [167, tr.276-279] Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh vừa mang đậm truyền thống

nhân ái, thương người da diết, vừa thể hiện tính chiến đấu mạnh mẽ, chiến đấu kiên trì, không hề nhân nhượng với cái ác, cái xấu Tác giả Trần Văn Giàu cho rằng:

“Chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh là chủ nghĩa nhân văn giải thoát của những người yếu hèn lao khổ, của các dân tộc bị chà đạp, giải thoát bằng chính ý thức lực lượng của mình, to lớn, rất lớn là vì vậy” [52, tr.92]

Đó là tinh thần nhân văn cách mạng, nhân văn chiến đấu để giải phóng nhân loại khỏi đau khổ, giải phóng con người khỏi ách thống trị của thực dân, đế quốc bằng chính lực lượng của họ Do đó, bản chất tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là chủ nghĩa nhân đạo chiến đấu

Thứ ba, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh sinh động, dễ hiểu, phổ quát

Đạo đức Hồ Chí Minh là là đạo đức mới, đạo đức cách mạng, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong sáng, suốt đời tận trung với nước, tận hiếu với dân, suốt đời tranh đấu cho Đảng, cho cách mạng Tuyệt đối trung thành, kiên định lý tưởng cách mạng, đặt lợi ích của Đảng, của đất nước, dân tộc lên trên tất cả; hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, tận trung với nước, tận hiếu với dân; hết lòng yêu thương đồng bào, đồng chí, yêu thương con người Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh luôn đặt lợi ích của Đảng và của nhân dân lao động lên trên, lên trước lợi ích của cá nhân mình

Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là sự kết hợp đạo đức truyền thống của dân tộc với tinh hoa đạo đức của nhân loại, giữa phương Đông với phương Tây, được hình thành và phát triển từ yêu cầu của sự nghiệp giải phóng dân tộc Việt Nam Phải nhận thức rằng, Hồ Chí Minh đánh giá cao đạo đức truyền thống dân tộc, đó là những đức tính sống có tình có nghĩa, có thủy có chung, có nhân có đức, có trước

có sau, biết trung, biết hiếu

Phong cách Hồ Chí Minh, phản ánh những giá trị cốt lõi trong tư tưởng, đạo đức của Người và được thể hiện vô cùng sinh động, tự nhiên, có sức thu hút, cảm hóa kỳ diệu trong hoạt động, ứng xử hằng ngày Đó là: Phong cách tư duy độc lập,

tự chủ, sáng tạo, luôn gắn chặt lý luận với thực tiễn; phong cách làm việc dân chủ, khoa học ; phong cách ứng xử văn hóa, tinh tế, đầy tính nhân văn, thấm đậm tinh thần yêu dân, trọng dân, vì dân; phong cách nói đi đôi với làm, đi vào lòng người; nói và viết ngắn gọn, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ làm; phong cách quần chúng, dân chủ, tự mình nêu gương

Có thể thấy rằng, hệ thống tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh rất đời thường, rất dung dị và hòa với cách nghĩ, lối sống của nhân dân nhưng lại bao hàm những tư tưởng nhân sinh rộng lớn, như là bó đuốc kỳ vĩ soi lối, dẫn đường cho chúng

ta đi, nó mang tính phổ quát Trong cuộc sống hiện tại, để đi theo con đường mà Đảng

và Bác Hồ đã chọn cho dân tộc ta, mỗi chúng ta ai cũng cần, ai cũng đều có thể học tập

và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách của Bác được, miễn là người đó xác định và quyết tâm học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách của Bác để cho “ Đời ta trong sáng hơn”

1.1.2 Vị trí của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong đời sống xã hội

Thứ nhất, đạo đức Hồ Chí Minh là nền tảng kim chỉ nam trong đời sống tinh

thần của xã hội, đạo đức cách mạng là gốc của người cách mạng

Một là, Hồ Chí Minh là một trong những nhà tư tưởng, nhà cách mạng viết

nhiều nhất đến vấn đề đạo đức Mặc dù không phải là người chuyên nghiên cứu về vấn đề đạo đức, cũng không có những tác phẩm lớn về đạo đức, nhưng tư tưởng đạo đức của Hồ Chí Minh được thể hiện sinh động trong những bài nói, bài viết ngắn gọn của Người, quan trọng hơn chính cuộc đời Người là một tấm gương sáng về đạo đức cho chúng ta học tập và noi theo

Đảng ta lấy Chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh (trong đó có tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh) là kim chỉ nam cho mọi hoạt động của Đảng, của nhân dân trong quá trình cách mạng Việt Nam và cũng là cơ sở kim chỉ nam cho mọi chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước

Hai là, Hồ Chí Minh đã thực sự làm một cuộc cách mạng trên lĩnh vực đạo đức

ở Việt Nam Nhờ đó, nền đạo đức Việt Nam đã mang bản chất mới và được Người gọi

là đạo đức mới, đạo đức cách mạng Gọi là đạo đức mới vì nó chưa hề xuất hiện trong lịch sử, nó chỉ hình thành và phát triển với tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội trên đất nước ta Gọi là đạo đức cách mạng vì nó là đạo đức phục vụ cách mạng, là đạo đức được nảy sinh và phát triển trong cách mạng Đạo đức Hồ Chí Minh là gốc rễ, nền tảng của người cách mạng, là nguồn nước làm cho tinh thần cách mạng không bao giờ cạn

Ba là, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là cơ sở định hướng cho việc xóa bỏ những chuẩn mực đạo đức phong kiến thực dân, những phong tục tập quán lạc hậu

Theo Người, đạo đức mới xóa bỏ các chuẩn mực đạo đức phong kiến trói buộc con người vào những lễ giáo hủ bại, phục vụ cho chế độ đẳng cấp, tôn ti trật tự hết sức

hà khắc của giai cấp phong kiến Đạo đức mới hoàn toàn trái ngược với đạo đức cá nhân chủ nghĩa, ích kỷ cực đoan của giai cấp tư sản Nó cũng xa lạ với đạo đức của giai cấp tiểu tư sản kìm hãm con người trong những lợi ích riêng tư, cục bộ, hẹp hòi Nó cũng không giống với đạo đức tôn giáo luôn khuyên con người khắc kỷ, cam chịu, chấp nhận số phận trong chốn trần tục để hướng tới cuộc sống tốt đẹp ở thế giới bên kia Sức mạnh của đạo đức cách mạng là ở chỗ nó phải tự xóa bỏ đi những gì đã lỗi thời, lạc hậu, đạo đức cách mạng phá tan sự ràng buộc, nô dịch về tinh thần mà chế độ phong kiến và thực dân đã đem lại cho nhân dân ta Cách mạng

giải phóng cho con người về mặt kinh tế, chính trị, đồng thời giải phóng cho con người về mặt đạo đức Không có lý do gì khiến con người sống trong điều kiện kinh

tế mới lại phải thực hiện những chuẩn mực đạo đức của xã hội cũ

Cuộc cách mạng trên lĩnh vực đạo đức của Hồ Chí Minh là một sự biến đổi

về chất của truyền thống đạo đức, là sự phủ định biện chứng đối với đạo đức cũ, kiên quyết xóa bỏ những cái đã lỗi thời của đạo đức phong kiến Đó là xóa bỏ vị trí độc tôn của vua chúa phong kiến, đặt vào đó vị trí của người dân lao động, tạo điều kiện cho quần chúng nhân dân lao động từ chỗ bị áp bức và bị thống trị trở thành người chủ đất nước

Hồ Chí Minh coi đạo đức như gốc của cây, như ngọn nguồn của sông suối:

“Cũng như sông có nguồn thì mới có nước, không có nguồn thì sông cạn Cây phải

có gốc, không có gốc thì cây héo Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì người tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân” [126, tr.252] “Sức

có mạnh mới gánh được nặng và đi được xa Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang” [130, tr.283]

Thứ hai, đạo đức Hồ Chí Minh là cơ sở nội dung định hướng cán bộ, đảng

viên và nhân dân trong học tập và rèn luyện xây dựng đạo đức cho mình

Theo Hồ Chí Minh, đạo đức cách mạng có vai trò to lớn trong sự nghiệp xây dựng đất nước “Có đạo đức cách mạng thì khi gặp khó khăn, gian khổ, thất bại cũng không sợ sệt, rụt rè, lùi bước, khi gặp thuận lợi hoặc thành công vẫn giữ vững tinh thần gian khổ, chất phác, khiêm tốn, .” [130, tr.284] Người kết luận:

“Mọi việc thành hay bại, chủ chốt là do cán bộ có thấm nhuần đạo đức cách mạng hay là không” [128, tr.480]

Hồ Chí Minh đề cập đến đạo đức cách mạng ở mọi đối tượng, nhưng lĩnh vực, Người quan tâm nhất là đạo đức cách mạng ở cán bộ, đảng viên

Đối với người cán bộ, đạo đức cách mạng có thể nói tóm tắt là: “Nhận rõ phải trái, giữ vững lập trường, tận trung với nước, tận hiếu với dân” [128, tr.480] Người cán bộ phải: “Học để tu dưỡng đạo đức cách mạng Có đạo đức cách mạng thì mới hy sinh tận tụy với cách mạng, mới lãnh đạo được quần chúng đưa cách mạng tới thắng lợi hoàn toàn” [127, tr.50]

Đối với người đảng viên: “Đạo đức cách mạng là quyết tâm suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng, giữ vững kỷ luật của Đảng, thực hiện tốt đường lối, chính sách của Đảng” [130, tr.285], “Đạo đức cách mạng là hòa mình với quần chúng thành một khối, tin quần chúng, hiểu quần chúng, lắng nghe ý kiến của quần chúng, ” [130, tr.290]

Hồ Chí Minh cũng khẳng định: “Người đảng viên, người cán bộ tốt muốn trở nên người cách mạng chân chính, không có gì là khó cả Điều đó hoàn toàn do lòng