HƯỚNG dẫn học SINH đọc TRUYỆN NHỮNG đứa CON TRONG GIA ĐÌNH

Dạy học tác phẩm văn học theo đặc trưng thể loại là một nguyên tắc cơ bản nhằm hứng thú cho học sinh khám phá thế giới nghệ thuật độc đáo, hấp dẫn, giàu tính thẩm mỹ của văn bản văn học. Trong bài: “Về vấn đề giảng dạy tác phẩm văn học theo thể loại” tác giả Trần Thanh Đạm đã viết: “Nhà văn sáng tác theo loại thể thì người đọc cũng cảm thụ theo loại thể và người dạy cũng dạy theo loại thể”, “Loại thể văn học là một thành phần quan trọng của hình thức nghệ thuật tác phẩm, giảng dạy tác phẩm theo loại thể chính là một phương diện lớn của việc giảng dạy tác phẩm văn học trong sự thống nhất giữa hình thức với nội dung, một sự giảng dạy đi đúng với quy luật và bản chất của văn học, đồng thời bảo đảm hiệu quả giáo dục cao nhất ”. Việc dạy học tác phẩm văn chương theo đặc trưng thể loại đang được xem là một trong những phương pháp đem lại hiệu quả cao cho quá trình dạy học. Có ý kiến cho rằng: “Thể loại văn học là sự thống nhất giữa một loại nội dung và một dạng hình thức văn bản và phương thức chiếm lĩnh đời sống, là dạng thức tồn tại của một tác phẩm”. Đọc hiểu văn bản phải đi từ “dạng hình thức văn bản” để cảm thụ “phương thức chiếm lĩnh đời sống”, rồi từ đó hiểu được nội dung ý nghĩa các khía cạnh tư tưởng nghệ thuật mà tác giả thể hiện qua văn bản; phải đi từ việc nắm bắt và sử dụng những thông tin có ngay trong văn bản (đọc hiểu cấu trúc văn bản) đến những thông tin có trong bài (đọc hiểu nội dung văn bản) rồi cao hơn là khái quát liên hệ giữa những cái mà học sinh đã học với thế giới bên ngoài (đọc hiểu ý nghĩa văn bản). Chúng ta có thể đồng tình với quan niệm cho rằng “tính chất của hoạt động đọc hiểu văn bản sẽ được quy định theo nguyên tắc đọc hiểu văn bản phù hợp với đặc điểm thể loại của văn bản”.

HƯỚNG DẪN HỌC SINH TIẾP NHẬN TRUYỆN “NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH” CỦA

NGUYỄN THI DƯỚI GÓC NHÌN VĂN HÓA

I Lí do, mục đích, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu của đề tài

Đổi mới phương pháp đọc văn đã và đang mở ra cho người dạy và người học những cơ hội khám phá, tiếp cận tác phẩm đúng với quan niệm văn bản văn học là một “cấu trúc ngôn từ động”, một “kết cấu vẫy gọi” liên tục sản sinh các lớp nghĩa

Tiếp cận tác phẩm văn học giai đoạn 1945 – 1975 vừa có những thuận lợi cơ bản do yếu tố thời đại như: khuynh hướng thẩm mỹ, loại hình tác giả, phong cách thời đại, quan niệm nghệ thuật về con người chi phối khá thống nhất Nhưng, từ những tiền đề tưởng như thuận lợi ấy lại là cái bẫy giữ chân những người quen với lối mòn, ngại tư duy sáng tạo, nhất là đối tượng những thầy cô giáo dạy văn rất dễ biến giờ đọc văn thành giờ giảng văn nhàm chán, mòn sáo

Thế kỉ XX là một trong những thế kỉ đầy biến động Riêng bộ môn nghiên cứu, phê bình văn học cũng có những đột phá, bung nở của nhiều trường phái nghiên cứu, phê bình ra đời trên tinh thần trăm hoa đua nở và tiêu chí tính thẩm mỹ, các đặc trưng của văn chương được tiếp cận và khai phóng Nghiên cứu văn hóa học là một khuynh hướng mới rất sôi động trong khoa học nhân văn trên thế giới từ những năm 60 của thế kỉ Ở nước ta, kể từ khi đất nước Đổi mới, tư duy, phương pháp nghiên cứu khoa học văn học đã tiếp thu những thành tựu nghiên cứu của thế giới để đổi mới căn bản hướng nghiên cứu khoa học nhân văn Trong đó các hướng nghiên cứu như: thi

pháp học trở thành một hướng nghiên cứu có sức hấp dẫn lớn; hướng nghiên cứu liên môn, liên ngành đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận

Riêng ở Việt Nam, hướng tiếp cận tác phẩm văn học dưới góc nhìn văn hóa cũng đã gặt hái những thành tựu đáng kể Trong đó những nhà nghiên cứu có những đóng góp ở hướng nghiên cứu này phải kể đến Phan Ngọc, Trần Đình Sử, Trần Đình Hượu, Trần Ngọc Vương, Trần Nho Thìn, Đỗ Lai Thúy trong mấy chục năm cuối thế kỉ XX lại nay đã mang đến cho người đọc một kênh tiếp nhận thú vị Bởi suy đến cùng, văn học là một phần của văn hóa, mọi thành tố của sáng tạo nghệ thuật chân chính không thể không hình thành trong một môi trường văn hóa cụ thể và đến lượt mình, tác phẩm nghệ thuật sẽ làm thăng hoa các giá trị văn hóa tinh túy của dân tộc và thời đại

Bởi thế, việc sử dụng cái nhìn văn hóa thích hợp sẽ hiểu văn học sâu hơn Nghiên cứu văn học trong tầm nhìn văn hóa đã mở ra các hướng như: Định hướng nghiên cứu thi pháp văn hóa, bao gồm thi pháp đối thoại và thi pháp cacnaval kiểu M.Bakhtin, nghiên cứu mẫu gốc huyền thoại kiểu Northrop Frye các tác giả nghiên cứu theo hướng này tiêu biểu có Trần Đình Sử, Đỗ Đức Hiếu, Đỗ Lai Thúy Hướng nghiên cứu thứ hai là nghiên cứu mối quan hệ văn học với các truyền thống văn hóa, tôn giáo, chẳng hạn văn học với Nho giáo, Đạo giáo, Phật giáo tiêu biểu có các nhà nghiên cứu như Trần Đình Hượu, Trần Ngọc Vương, Phan Ngọc, Trần Nho Thìn Hướng tiếp cận tác phẩm văn học dưới góc nhìn văn hóa vừa trả lại cho văn học những giá trị đặc thù của bộ môn vừa là một hướng nghiên cứu mở Dựa vào đặc trưng thẩm mĩ của văn chương và tầm đón đợi của người đọc, văn bản văn học sẽ trở thành tác phẩm khi người đọc trở thành người đồng sáng tạo với tác giả trên cơ sở gặp gỡ của các giá trị văn hóa

Vì thế, việc hướng dẫn học sinh đọc hiểu tác phẩm văn học dưới góc nhìn văn hóa không phải là hướng đọc hiểu theo trào lưu, theo mốt mà là một hướng tiếp cận có cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn

Ở chương trình môn Ngữ văn lớp 12, truyện Những đứa con trong gia

đình của nhà văn Nguyễn Thi đã được các nhà soạn sách định hướng cách

học và cách dạy qua hệ thống câu hỏi hướng dẫn học bài và Sách giáo viên Tính từ khi truyện được đưa vào sách giáo khoa Cải cách đến Sách phân ban (Ban KHTN và Ban KHXH&NV), truyện được định hướng tiếp cận từ góc

độ xã hội học, phong cách tác giả, thi pháp học và phong cách thời đại Riêng đối với đề tài này, chúng tôi đề xuất hướng tiếp cận mới

Qua các tiết dự giờ của đồng nghiệp (dự giờ thao giảng định kì, dự giờ Thanh tra toàn diện, dự giờ Hội thi giáo viên giỏi cấp tỉnh), chúng tôi nhận thấy các giáo viên bộc lộ một số hạn chế khi định hướng học sinh học tập qua những câu hỏi sách giáo khoa Những hạn chế dễ thấy trong các tiết dạy

là người dạy lệ thuộc quá lớn vào cách định hướng của sách giáo khoa dẫn đến việc phân bố nội dung cần tiếp cận không hợp lí giữa tiết 01 và tiết 02 Giáo viên có thói quen ở tiết 01 dừng lại ở câu hỏi về điểm nhìn trần thuật Tiết 02 tổ chức học sinh so sánh điểm giống và khác nhau về tính cách của hai chị em Chiến và Việt Và khi dừng lại theo các tiểu mục như trên, giờ dạy thường rơi tình trạng là hết kiến thức dạy nhưng còn thừa thời gian Giáo viên dạy tiết 01 lấn kiến thức sang phần tiết 02 và ngược lại, giáo viên thường dạy lại kiến thức của tiết 01 ở tiết 02 Cá biệt, một số giáo viên thiếu kiến thức và kĩ năng dẫn đến hiện tượng biến giờ đọc văn sang hướng tiếp cận xã hội học dung tục

Nhiệm vụ, đối tượng và phạm vị của đề tài là: “Hướng dẫn học sinh tiếp

nhận truyện Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi dưới góc nhìn

văn hóa” Hướng tiếp cận này không loại trừ các định hướng tiếp cận đã có

Với đặc thù của bộ môn khoa học về văn học, sự giao thoa giữa các phương pháp là điều không thể loại bỏ Và tham vọng của đề tài là góp phần bổ sung

và giải quyết một số tồn tại của giờ đọc - hiểu truyện ngắn Những đứa con

trong gia đình trong chương trình sách giáo khoa hiện hành

Xuất phát từ cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn trên đây, chúng tôi đề xuất thêm hướng tiếp cận mới hầu mong bổ sung cách tiếp cận để giải quyết những bất cập trong giờ đọc văn ở nhà trường phổ thông hiện nay

II Giải quyết vấn đề

Những đứa con trong gia đình là tác phẩm xuất sắc của nhà văn liệt sỹ

Nguyễn Thi và cũng là một trong những thiên truyện ngắn tiêu biểu của văn học thời chống Mỹ Việc tác phẩm tiếp tục được đưa vào chương trình môn Ngữ văn trong lần thay đổi sách vừa qua chứng tỏ giá trị tự thân của tác phẩm đủ sức gây xúc động cho các thế hệ độc giả, nhất là đối tượng bạn đọc

là những học sinh lớp 12 có cùng lứa tuổi với những người con thân yêu của mảnh đất Thành đồng của Tổ quốc trong những năm tháng hào hùng đã qua.Và cũng thêm một lần các em học sinh có cơ hội “đối chứng” để chuẩn

bị bước vào đời với những hoài bão, dự định, những ước mơ và lẽ sống của thế hệ mình

Truyện ngắn Những đứa con trong gia đình là một thiên truyện hấp dẫn

nhưng do yêu cầu thời lượng chương trình nên sách giáo khoa chỉ trích dẫn một phần cuối tác phẩm cho phần đọc-hiểu ở lớp Đây là một khó khăn đối với việc dạy và học của giáo viên và học sinh hiện nay Ngoài những học sinh học theo Khối C có ý thức tự giác tìm đọc trọn vẹn tác phẩm và phân tích trích đoạn trong tính chỉnh thể của văn bản truyện thì phần lớn học sinh không hoặc chưa có cơ hội tiếp cận trọn vẹn tác phẩm Thậm chí một số giáo viên trẻ cũng rơi và tình trạng chỉ tìm hiểu những gì đóng khung trong sách

giáo khoa Hệ lụy trên dẫn tới việc người học và người dạy chưa thấy hết được giá trị sâu sắc của tác phẩm

Những đứa con trong gia đình được nhà văn Nguyễn Thi hoàn thành

vào tháng 2 năm 1966 Nếu lấy mốc ngày 08/03/1965 đế quốc Mỹ ồ ạt đổ quân vào nước ta tiến hành cuộc Chiến tranh Cục bộ ở miền Nam và những dòng nhật kí chiến trường nhà văn để lại, bạn đọc hôm nay mới thấy hết được không khí hào hùng trước cuộc chạm trán đầy thử thách của dân tộc ta trong những ngày lịch sử đó Thiên truyện đã ra đời trong những ngày tháng

“sôi sục, nghiêm trang, nghiêm trọng, lo lắng, quyết liệt, hào hứng, hào

hùng: dân tộc ta bước vào cuộc chạm trán mất còn trực tiếp với đế quốc Mỹ” (Nguyên Ngọc)

Truyện Những đứa con trong gia đình thuộc vào những tác phẩm xuất

sắc nhất được viết trên báng súng trong cuộc chiến trang ái quốc vĩ đại của dân tộc Mở trang sách ra độc giả như còn nghe mùi của thuốc súng Một tác phẩm viết trong khói lửa chiến tranh nhưng đã không rơi vào số phận của những tác phẩm minh họa, những trang nhật kí chiến trường ghi vội mà đã trở thành một truyện ngắn đặc sắc làm rung động trái tim bao thế hệ bạn đọc

Và hôm nay đọc lại tác phẩm, chúng ta không khỏi kinh ngạc và tự hào bởi

ra đời trong một hoàn cảnh vô cùng đặc biệt nhưng truyện ngắn của Nguyễn Thi đã gặp gỡ với thi pháp dòng truyện ngắn viết theo dòng ý thức của văn học phương Tây hiện đại

Trong quá trình giảng dạy, mỗi lần đi tìm câu trả lời cho câu hỏi tại sao một tác phẩm chảy cùng dòng văn học sử thi một thời nhưng nó đã có một sức hấp dẫn riêng, gợi cho người đọc một khoái thú thẩm mỹ riêng? Làm sao nhà văn lại viết nên những trang văn vô cùng xúc động, vừa dữ dội lại vừa nên thơ, vừa khốc liệt lại vừa yên bình đến thế Và có lẽ phần trầm tích của những giá trị ở tác phẩm chính là nhà văn Nguyễn Thi đã nhìn cuộc

chiến tranh dưới góc nhìn văn hóa Người nghệ sỹ - chiến sỹ ấy đã cầm bút không chỉ với tư cách một người lính, một nhà văn chiến trường mà còn với

tư cách, tâm thế một nhà văn hóa viết về chiến tranh, đối thoại với thời đại bằng tiếng nói của những giá trị bất diệt, trường tồn của dân tộc - giá trị văn hóa truyền thống

Và khi nói tới giá trị văn hóa lâu đời mà không một kẻ thù nào hủy diệt được của dân tộc Việt Nam không gì khác đó là giá trị văn hóa gia đình Chính sức mạnh của các giá trị văn hóa truyền thống đã trở thành sức mạnh mềm của người Việt để hóa giải mọi hiểm họa (trong đó có hiểm họa ngoại xâm) và kiến tạo nên cốt cách, phẩm tính rất độc đáo của con người Việt Nam

Trước một kẻ thù mạnh hơn chúng ta về kinh tế và tiềm lực quốc phòng, khi chúng đưa quân đổ bộ lên đất nước của chúng ta, cuộc đối đầu ấy

vô vàn cam go và khốc liệt Nếu như nhà chính trị, nhà quân sự đã nêu cao khẩu hiệu chiến tranh toàn dân, chiến tranh toàn diện, trường kì kháng chiến nhất định thắng lợi, “Dù có phải đốt dãy Trường Sơn chúng ta cũng phải giải phóng miền Nam” thì người nghệ sỹ - chiến sỹ Nguyễn Thi lại lấy điểm tựa

là văn hóa để lí giải sức mạnh chiến thắng của nhân dân Việt Nam, truyền lửa niềm tin cho độc giả, mang đến một cái nhìn đối sánh giữa sức mạnh của tinh thần, giá trị văn hóa của dân tộc với sức mạnh hủy diệt của súng đạn kẻ thù

Vì thế, trong giờ đọc văn, công việc đầu tiên của người giáo viên là đưa người học sống lại không khí hào hùng, quyết liệt về cuộc đối đầu sống còn của dân tộc trong những tháng năm đánh Mỹ Tiếp đó, việc định hướng học sinh giải nghĩa nhan đề tác phẩm không chỉ dừng lại ở lớp nghĩa tường minh: nhan đề cho chúng ta biết đối tượng mà nhà văn miêu tả là câu chuyện anh hùng của các thành viên trong một gia đình Nam Bộ kháng chiến Hơn

thế, qua nhan đề, tác giả còn hé mở cho người đọc (chính tác giả cũng là một độc giả đặc biệt) một tâm thế tiếp nhận, một cách lí giải về sức mạnh của đồng bào, của dân tộc ta dưới góc nhìn văn hóa gia đình Từ câu chuyện của một gia đình, người đọc hình dung ra câu chuyện của một đất nước, một dân tộc; từ câu chuyện của một thời đại, bạn đọc nhận diện được tầm vóc lịch sử, bản sắc dân tộc của cộng đồng năm mươi tư dân tộc anh em sống trên lãnh thổ Việt Nam với một truyền thống lâu đời giữ nước đi liền với dựng nước

Đó là một đất nước “Lớp cha trước lớp con sau/Đã thành đồng chí chung

câu quân hành” (Tố Hữu).

Bởi từ rất lâu, trong cộng đồng dân tộc Việt Nam, gia đình chính là hạt nhân văn hóa của dân tộc Chưa và sẽ không một kẻ thù nào chia rẽ được dân tộc ta khi chúng ta biết giữ gìn, phát huy được sức mạnh, tình đoàn kết thân tộc, giữ được cái gốc văn hóa Chính giá trị văn hóa truyền thống đã trở thành sức mạnh vô địch, sức mạnh Việt Nam chống lại mọi âm mưu đồng hóa và tiêu diệt của các nước đế quốc từ xưa đến nay

Từ quan niệm mẫu hình con người văn hóa, Nguyễn Thi đã lựa chọn phương thức trần thuật từ điểm nhìn tâm lí góp phần làm nổi bật con người tâm lí, con người văn hóa bên trong con người sử thi của thời đại

Trần thuật chủ yếu theo điểm nhìn nhân vật không chỉ tạo nên tính hấp dẫn, tự nhiên, lô gích của tiến trình phát triển cốt truyện và thế giới nội tâm nhân vật còn mang đến cho người đọc những trang văn thẫm đẫm chất thơ Chất thơ được tỏa ra, được toát lên từ tình yêu quê hương đất nước, tình yêu gia đình và lòng căm thù giặc sâu sắc của những người con nơi Thành đồng

Tổ quốc Chất thơ được toát lên từ tình cảm gắn bó sâu sắc, chân tình giữa những người đồng chí anh em trong một đơn vị chiến đấu Đi vào chiến trường, mọi người vẫn quen gọi Việt là “cậu Tư”, một cách xưng hô giàu tính thân tộc để “Mỗi lần nghe, Việt lại toét miệng cười Cái tiếng “cậu”,

nghe như có họ, lại vui nữa” Câu văn vừa trích thoạt đọc tưởng như là một lời dẫn chuyện thông thường nhưng đặt nó trong tính chỉnh thể của tác phẩm, trong tính liên văn bản với nhiều tác phẩm văn học khác thì người đọc

sẽ nhận thấy tình động đội đã được ánh chiếu qua tình cảm thân tộc là một nét đặc thù của người lính Việt Nam trong các cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ

đại mà ở đó “Tướng sỹ một lòng phụ tử” (Nguyễn Trãi) Người lính từ “Bốn

phương trời chẳng hẹn quen nhau” (Chính Hữu) nhưng khi dừng chân gặp

mặt “Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy” (Phạm Tiến Duật).

Chất thơ còn được toát lên từ điệu tâm hồn, cách cảm, và lối so sánh vừa gần gũi vừa bất ngờ thú vị Nói về sự gắn kết, ngưng kết các giá trị trong đó có giá truyền thống gia đình, nhà văn đã nhắc đến dòng sông như khởi nguồn của lịch sử mà truyền thống gia đình Việt là một dòng sông chảy vào biển lớn của dân tộc Trong đó cuộc đời, chiến công của mỗi người như một khúc sông Và cuốn sổ gia đình như một cuốn gia phả ghi chép lại lịch trình dòng chảy bất diệt của dòng sông gia đình

Dưới góc nhìn văn hóa, và bằng thủ pháp nghệ thuật hồi tưởng, qua một truyện ngắn Nguyễn Thi giúp người đọc “gặp gỡ” được rất nhiều thành viên trong gia đình Việt Đó là thím Năm, ông nội, bà nội, thằng Hai con chú Năm, ba, má và chị em Việt Mỗi nhân vật dù chỉ được giới thiệu thoáng qua trong một vài câu văn nhưng ở đó tính cách và số phận hiện lên rất sắc nét, độc đáo

Một tập thể nhân vật vừa đa dạng về lứa tuổi, khác nhau về giới tính nhưng họ có điểm chung là yêu gia đình, yêu quê hương sâu sắc, yêu cách mạng và có mối thù sâu nặng với giặc Mỹ Ở họ có sự nối tiếp, kế thừa và phát triển Thế hệ sau noi gương và nối gót thế hệ trước, và thế hệ cha anh đặt trọn niềm tin, hi vọng vào cháu con Thế hệ trước in dấu lên con cháu từ ngoại hình đến tính cách tâm hồn Mỗi lần nghe tiếng ná thun của con trai

bắn chim, má Việt lại nói: “Đó, lại giống thằng cha nó rồi! Để má ráng nuôi bay lớn coi bay có làm được gì cho cha mày vui không?” Tương tự như vậy, mỗi hành vi, cử chỉ đến dáng điệu tính tình của chị Chiến, Việt đều thấy chị “nói in như má vậy”, “giống hệt như má vậy”

Và thế hệ sau trưởng thành hơn thế hệ trước, cháu con xứng đáng với

sự kì vọng, trở thành niềm tự hào của các bậc cha chú Khi chứng kiến cảnh thu xếp chuyện nhà của các cháu, chú Năm “cứ ngồi yên trên ván nhìn hai cháu thiệt lâu Một lát, chú nói: Khôn! Việc nhà nó thu được gọn thì việc nước nó mở được rộng, gọn bề gia thế, đặng bề nước non Con nít chúng bây

kì đánh giặc này khôn hơn chú hồi trước” Trong lời động viên đầy cảm kích của chú Năm, người đọc xúc động trước sự trưởng thành vượt bậc của những đứa trẻ Nam Bộ trong những năm tháng chiến tranh ác liệt Dường như số phận đã luôn muốn thứ thách con người Việt Nam, dân tộc Việt bằng những cam go và ác liệt nhất Những thử thách của lịch sử trong mấy ngìn năm qua buộc đứa trẻ lên ba khi cất tiếng chào đời thì câu nói đầu tiên là câu nói xin đi đánh giặc Và hôm nay bọn “con nít chúng bay” chưa đủ tuổi nhập ngũ nhưng đã đủ khôn để trưởng thành sớm để đi tới chân trời mặt bể, vượt lên bão tố phong ba

Chính sức mạnh của nguồn cội, truyền thống của gia đình đã làm cho mỗi thành viên trở nên chín chắn hơn, vững vàng hơn trước bão táp của lịch

sử Cái quá khứ đang hiện hình trong cái hôm nay, đau thương xưa đang hun đúc thêm lòng quyết tâm chiến đấu Bề dày văn hóa, chiều sâu tâm linh đã giúp cho con người thêm vững niềm tin Không hề ngẫu nhiên mà riêng ở đoạn trích trong sách giáo khoa hình ảnh người má được Việt nhắc lại tới nhiều lần và mỗi lần như thế là một sự so sánh với người chị kính yêu của nhân vật Trước đêm xa nhà đi chiến đấu, “Cả chị cả em cùng nhớ đến má Hình như má cũng về đâu đây Má biến theo ánh đom đóm trên nóc nhà hay

đang ngồi dựa vào mấy thùng lúa mà cầm nón quạt? Đêm nay, dễ gì má vắng mặt, má cũng phải về dòm ngó coi chị em Việt tính toán việc nhà làm sao chớ?” Đoạn văn được trần thuật theo điểm nhìn của nhân vật đã giúp người đọc hiểu được vì sao nhân dân Nam Bộ đã anh dũng kiên cường đến thế, và mảnh đất ấy được cả nước suy tôn là thành đồng Tổ quốc Chính dòng chảy của văn hóa đã bồi thấn thêm niềm tin ở mỗi người về một ngày mai tất thắng Người đọc thêm một lần tin và yêu hơn khi nghe chú Năm dặn dò hai cháu: “Chuyện gia đình ta nó cũng dài như sông, để rồi chú sẽ chia cho mỗi người một khúc mà ghi vào đó Chú kể chuyện con sông nào ở nước ta cũng đẹp, lắm nước bạc, nhiều phù sa, vườn ruộng mát mẻ cũng sinh

ra từ đó, lòng tốt của con người cũng sinh ra từ đó Trăm sông đổ về một biển, con sông của gia đình ta cũng chảy về biển, mà biển thì rộng lắm, chị

em Việt lớn lên rồi sẽ biết, rộng bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước ta” Các hình ảnh, chi tiết trong thiên truyện vừa giàu chất hiện thực vừa đậm chất tượng trưng Và ở đây, tính biểu trưng của văn hóa đã nâng cánh cho tính hiện thực đạt tới tính điển hình của hình tượng

Văn học viết về chiến tranh, viết về những cuộc ra đi của những đứa con yêu của giống nòi đã từng làm xúc động lòng người trong các trang văn của các nhà văn nhà thơ cùng thời Nhưng có lẽ chẳng ai có thể quên, có thể dửng dưng khi đọc đến đoạn văn Nguyễn Thi miêu tả cảnh chị em Việt khiêng bàn thờ má sang gửi nhà chú Năm trong ngày tòng quân Đoạn văn gây xúc động mạnh bởi chi tiết ấy đã chạm tới cõi tâm linh sâu thẳm của mỗi người con dân Việt Bàn thờ tổ tiên ông bà muôn đời là không gian thiêng, là cõi tâm linh bền vững của con người Việt Nam Không gian tâm linh đó bao giờ cũng được người Việt đặt nơi trang trọng nhất của ngôi nhà

Là hiện thân của sự giao thoa giữa người đã mất và người còn sống, giữa cõi tâm linh và thế giới hiện tồn