BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ĐỖ THỊ HƯƠNG CẤU TRÚC TIỂU THUYẾT HIỆN THỰC PHÊ PHÁN QUA "TẮT ĐÈN" CỦA NGÔ TẤT TỐ VÀ "BƯỚC ĐƯỜNG CÙNG" CỦA NGUYỄN CÔNG HOAN LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƠN NGỮ VÀ VĂN HĨA VIỆT NAM HÀ NỘI, 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ĐỖ THỊ HƯƠNG CẤU TRÚC TIỂU THUYẾT HIỆN THỰC PHÊ PHÁN QUA "TẮT ĐÈN" CỦA NGÔ TẤT TỐ VÀ "BƯỚC ĐƯỜNG CÙNG" CỦA NGUYỄN CƠNG HOAN Chun ngành: LÍ LUẬN VĂN HỌC Mã số: 60 22 01 20 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƠN NGỮ VÀ VĂN HĨA VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS LA KHẮC HÒA HÀ NỘI, 2016 LỜI CẢM ƠN! Lời tơi xin bày tỏ lòng biết ơn tới thầy, giáo tận tình truyền đạt tri thức q báu, dìu dắt, giúp đỡ tơi q trình học tập nghiên cứu Đặc biệt, tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giáo: PGS.TS La Khắc Hồi hướng dẫn, đóng góp ý kiến q báu cho tơi hồn thành luận văn Tơi xin bày tỏ lòng biết ơn tới Khoa sau đại học trường Đại học sư phạm Hà Nội 2, bạn bè, đồng nghiệp, gia đình, người thân động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tơi hồn thành luận văn tốt nghiệp Hà Nội, ngày 25 tháng 11 năm 2016 Tác giả luận văn Đỗ Thị Hương LỜI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan cơng trình luận văn nỗ lực tơi q trình nghiên cứu Những số liệu thống kê hồn tồn tơi tự nghiên cứu Tơi xin chịu trách nhiệm luận văn Tác giả luận văn Đỗ Thị Hương MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Lí chọn đề tài Lịch sử vấn đề Mục đích nghiên cứu 11 Nhiệm vụ nghiên cứu 11 Đối tượng phạm vi nghiên cứu 11 Phương pháp nghiên cứu 11 Những đóng góp luận văn 12 Cấu trúc luận văn…………………………………………………… 13 NỘI DUNG 14 CHƯƠNG I:KHÁI QUÁT VỀ TIỂU THUYẾT HIỆN THỰC PHÊ PHÁN VÀ TIỂU THUYẾT “TẮT ĐÈN” CỦA NGÔ TẤT TỐ, “BƯỚC ĐƯỜNG CÙNG” CỦA NGUYỄN CÔNG HOAN 14 1.1 Khái niệm đặc trưng thể loại tiểu thuyết 14 1.1.1 Khái niệm tiểu thuyết 14 1.1.2 Đặc trưng tiểu thuyết 17 1.2 Tiểu thuyết thực phê phán đặc trưng 20 1.2.1 Tiểu thuyết thực phê phán 21 1.2.2 Đặc trưng tiểu thuyết thực phê phán 25 1.3 Cấu trúc tiểu thuyết thực phê phán 39 1.3.1 Cấu trúc đóng 39 1.3.2 Cấu trúc mở………………………………………………………… 40 1.4 Khái quát tiểu thuyết " Tắt đèn" Ngô Tất Tố " Bước đường cùng" Nguyễn Công Hoan…………………………………………………… 40 1.4.1 Tiểu thuyết " Tắt đèn" Ngô Tất Tố……………………………….40 1.4.2 Tiểu thuyết " Bước đường cùng" Nguyễn Công Hoan………… 47 CHƯƠNG II 55 NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG CẤU TRÚC THEO NHÂN VẬT 55 1.1 Nhân vật tranh đời sống thực 55 1.2 Xây dựng kết cấu nhân vật đối lập tính cách, chất 57 1.2.1 Nhân vật phản diện 57 1.2.2 Nhân vật diện 65 1.3 Xây dựng kết cấu nhân vật đối lập số phận 68 1.3.1 Nhân vật số phận, bi kịch 68 1.3.2 Nhân vật tch cực 70 1.4 Xây dựng nhân vật theo tình 72 1.4.1 Xây dựng chi tiết, nhân vật tương phản, đan xen…………………78 1.5 Xây dựng kết cấu tâm lí nhân vật……………………………………….82 1.6 Ngôn ngữ nhân vật…………………………………………………… 83 CHƯƠNG III 88 XÂY DỰNG KẾT CẤU THEO ĐIỂM NHÌN TRẦN THUẬT 88 1.1 Khơng gian, thời gian………………………………………………… 89 1.1.1 Thời gian 89 1.1.2 Không gian 92 1.2 Điểm nhìn văn 97 1.3 Điểm nhìn nghệ thuật 104 1.4 Điểm nhìn nhân vật 108 1.5 Ngôn ngữ trần thuật khách quan 116 1.6 Ngôn ngữ trần thuật chủ quan 123 1.7 Giọng điệu trần thuật 124 KẾT LUẬN 128 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 130 MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Mỗi tác phẩm văn chương hệ thống phức tạp bao gồm hàng loạt yếu tố thuộc bình diện khác đề tài, chủ đề, tư tưởng, kết cấu, ngơn ngữ, nhân vật, hình tường, cốt truyện Sự kết hợp tác động lẫn yếu tố khiến tác phẩm trở thành chỉnh thể nghệ thuật, mang tnh thống hữu nội dung thẩm mỹ hình thức nghệ thuật, tạo nên cấu trúc đặc biệt cho tác phẩm Cấu trúc có vai trò quan trọng tác phẩm, tác phẩm có ý nghĩa, giá trị nội dung, nghệ thuật tnh thẩm mỹ tùy thuộc vào mức độ xây dựng cấu trúc tác phẩm Văn học thực phê phán dòng văn học tiêu biểu nước ta giai đoạn 1930 - 1945 Trong trào lưu văn học hội tụ nhiều bút đầy tài như: Vũ Trọng Phụng, Nam Cao, Nguyên Hồng, Nguyễn Công Hoan, Ngô Tất Tố… Tuy vậy, vốn hiểu biết nông thôn, thái độ nông dân, khuynh hướng tư tưởng nghệ thuật nhà văn có khác nhau, nên giá trị thực tác phẩm khác Với Ngô Tất Tố, ông xem bút xuất sắc dòng văn học thực trước cách mạng tháng Tám - 1945 tác giả lớn có vị trí quan trọng văn học Việt Nam đại Chỉ với ba thập kỷ cầm bút, ông để lại nghiệp văn học đồ sộ, độc đáo, bao gồm nhiều thể loại: tiểu thuyết, phóng sự, truyện ký lịch sử, khảo cứu, dịch thuật, tiểu phẩm báo chí…Ở thể loại để lại dấu ấn đặc sắc riêng Và tiểu thuyết “Tắt đèn” tác phẩm xuất sắc ông viết nông thôn Việt Nam trước cách mạng tháng Tám, viết khía cạnh nóng bỏng người nơng dân Việt Nam sống chế độ sưu cao thuế nặng, họ bị áp bức, bóc lột đến cực “Tắt đèn tố khổ chân thật, sâu sắc, chan hòa nước mắt lòng căm phẫn hàng triệu nơng dân nghèo bị bóc lột Tắt đèn tác phẩm có giá trị thực tố cáo giá trị nhân đạo chủ nghĩa.” [11; tr.308] “Tắt đèn” TÀI LIỆU THAM KHẢO Nguyên Ân biên soạn (2003), Mục từ Tiểu thuyết 150 thuật ngữ văn học, Nhà xuất Đại học Quốc gia Hà Nội, in lần thứ có sửa đổi bổ sung Hà Nội Vương Tiên Bái (2002), (Đỗ Văn Hiếu dịch) Lý luận văn học tập II, Vương Tiên Bái, (Đỗ Văn Hiếu dịch), Nxb Đại học sư phạm Hoa Trung Vũ Hân Hồng Hữu Các (1993), Nguyễn Cơng Hoan, nhà văn thực lớn, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội Trương Chính (1956), Bước đường - tiểu thuyết Nguyễn Công Hoan, Tuần báo Văn nghệ (số 144) Trương Chính (1985), Đọc tuyển tập Nguyễn Cơng Hoan, Tuần báo Văn nghệ số 48 Trương Chính, (1956) Bước đường – Tiểu thuyết Nguyễn Công Hoan, Tuần báo văn nghệ số 144, tháng 11 Hồng Chương, (1956), Phương pháp sáng tác văn học nghệ thuật, Nxb Sự thật Nguyễn Đức Đàn (1961), Ngô Tất Tố - bút chiến đấu xuất sắc văn học Việt Nam, Tạp chí nghiên cứu văn học số 3/ 1961 Nguyễn Đức Đàn (1964), Đặc điểm văn học thực phê phán Việt Nam, Nxb Văn học, Hà Nội 10 Nguyễn Đức Đàn (1968), Mấy vấn đề văn học thực phê phán Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 11 Nguyễn Đức Đàn, Trào lưu thực chủ nghĩa văn học Việt Nam 1930 – 1945, Tạp chí Văn học (số 5) 12 Nguyễn Đức Đàn,(1998), vấn đề văn học thực phê phán, NXB KHXH Hà nội 13 Cự Đệ, Văn học Việt Nam 1930 - 1945 (tập 2) 14 Phan Cự Đệ - Hà Minh Đức (1983), Nhà văn Việt Nam 1945 - 1975 (tập 2), Nxb Đại học Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội 15 Phan Cự Đệ (1961), Nguyễn Công Hoan - Trong văn học Việt Nam 1930 - 1945 (tập 2), Nxb Giáo dục, Hà Nội 16 Phan Cự Đệ (1993), Ngô Tất Tố với Chúng ta, NXB Hội nhà văn, Hà nội 17 Phan Cự Đệ, Nhà văn Việt Nam 1945 - 1975 (tập 2) 18 Phan Cự Đệ,(2004), Văn học Việt Nam kỷ XX, Nxb Giáo dục Hà Nội 19 Hà Thị Thúy Đinh (2013), Luận văn Th.s Đặc trưng chủ nghĩa thực 20 Hà Minh Đức (1971), Nhà văn tác phẩm, Nxb Văn học, Hà Nội 21 Hà Minh Đức (1999), Văn học Việt Nam, Nxb Hà Nội 22 Hà Minh Đức (1971), Nhà văn tác phẩm, NXB Văn học 23 Hà Minh Đức - Lê Bá Hán (1985), Cơ sở lý luận văn học (tập 2), Nxb Đại học Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội 24 G.N Pospelov (chủ biên), Dẫn luận nghiên cứu văn học, tập 2, Nxb Giáo dục, 1992 25 Lê Thị Đức Hạnh,(1971) Sáng Tác Nguyễn Công Hoan sau cách mạng, Tạp chí văn học số 26 Lê Thị Đức Hạnh (1970), Vấn đề nông dân sống nông thôn truyện Nguyễn Công Hoan trước Cách mạng, Tạp chí Văn học (số 6) 27 Lê Thị Đức Hạnh (1993), Bước đường lấy cảm hứng từ đâu, Báo Lao động (số 46) 28 Lê Thị Đức Hạnh tuyển chọn (2003), Nguyễn Công Hoan - Về tác gia tác phẩm, Nxb Giáo dục, Hà Nội 29 Nguyễn Công Hoan (1994), Đời viết văn tôi, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội 30 Nguyễn Công Hoan (2011), Bước đường cùng, Nxb Dân trí, Hà Nội 31 Nguyễn Cơng Hoan,(1956), Đọc Tắt đèn Ngô Tất Tố, Báo văn nghệ số 116 ngày 19/04 32 Đỗ Kim Hồi (1990), Tiểu thuyết Tắt đèn Ngơ Tất Tố Tạp chí Văn học, Số 33 Tôn Phương Lan, Mai Hương tuyển chọn (2001), Ngô Tất Tố tác gia tác phẩm, NXB Giáo dục 34 Nguyễn Hoành Khung (1988), Nguyễn Công Hoan Văn học Việt Nam (1930 - 1945), Nxb Đại học Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội 35 Phong Lê (1963), Những đóng góp Ngơ Tất Tố Tắt đèn, Tạp chí Văn học, số 36 M Bakhtin, Lý luận thi pháp tiểu thuyết, Bộ Văn hố Thơng tin Thể thao – Trường viết văn Nguyễn Du, 1992 37 Nguyễn Đăng Mạnh (1997), Q trình đại hóa văn học Việt Nam nửa đầu kỷ XX, Tạp chí văn học (số 5) 38 Nguyễn Đăng Mạnh (2001), Nhà văn - Tư tưởng phong cách, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội 39 Lê Minh (1993), Nguyễn Công Hoan, nhà văn thực lớn (Sách sưu tầm, biên soạn), Nxb Hội nhà văn 40 Lê Minh (1993), Sức trẻ bút, in lại Nuyễn Công Hoan, Nhà văn thực lớn, Nxb Hội nhà văn 41 Lê Minh sưu tầm biên soạn (2006), Nguyễn Công Hoan nhà văn thực xuất sắc, Nxb Thanh Niên, Hà Nội 42 Lê Minh,(1992), Lời nói đầu – Chân dung văn học, trường viết văn Nguyễn Du 43 Trần Đình Sử, Phương Lựu, Nguyễn Xuân Nam, Lý luận văn học, tập II, Nxb Giáo dục, 1987 44 Phạm Xuân Nguyên (1991), Phân tch tâm lý tiểu thuyết, Tạp chí Văn học (số 2) 45 Vương trí Nhàn (1978), Nguyễn Cơng Hoan Lý luận, nhân đọc hỏi truyện nhà văn, văn nghệ 19, tháng 46 Vương Trí Nhàn (1996), Khảo tiểu thuyết, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội 47 Vương trí Nhàn (1999), Những nháy mắt tinh nghịch, in cánh bướm đóa hướng dương, NXb Hải phòng 48 Vương Trí Nhàn sưu tầm biên soạn (năm 2000), Những lời bàn tiểu thuyết văn học Việt Nam từ đầu kỷ XX đến 1945, NXb Hội Nhà văn, Hà Nội 49 Ngọc Phan (1973), Nguyễn Công Hoan Những truyện ngắn anh, Tác phẩm số 24 50 Ngọc Phan (1964), Mấy suy nghĩ nhỏ tiểu thuyết nhân vật tiểu thuyết, Tuyển chọn văn học (số 2) 51 Vũ Ngọc Phan Nhà văn đại, tư (tập 3) 52 Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên), Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Giáo dục, 2004 53 Như Phong (1977), Bình luận văn học, Nxb Văn học 54 Vũ Đức Phúc (1971), Bàn đấu tranh tư tưởng văn học Việt Nam đại 1930 - 1945, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 55 Vũ Trọng Phụng, (1939), Tắt đèn ngô Tất Tố, Báo thời vụ số 100 ngày 31/01/1939 56 Trần Đình Sử (2001), Mấy vấn đề quan niệm người văn học Việt Nam kỷ XX, Tạp chí văn học (số 8) 57 Trần Đình Sử (2005), Giáo trình Dẫn luận thi pháp học, Nxb Giáo dục, Hà Nội 58 Trần Đình Sử (2005), Tuyển tập cơng trình thi pháp học, tập 2, Nxb Giáo dục 59 Susanne K.Langer Tình cảm hình thức, Nxb Khoa học xã hội Trung Quốc, 1986 60 Trần Đăng Suyền (2004), Nhà văn, thực đời sống cá tnh sáng tạo, Nxb Văn học, Hà Nội 61 Bùi Việt Thắng (2000), Bàn tiểu thuyết, Nxb Văn hóa Thơng tin, Hà Nội 62 The Oxford Handbook Quan hệ quốc tế,Goodin Robert E.Oxford University press 63 Ngô Tất Tố - nhân cách lớn nhà văn hóa lớn, NXB Văn hóa thơng tin, 2013 64 Huỳnh Lý - Hoàng Dung - Nguyễn Hoành Khung - Nguyễn Đăng Mạnh - Nguyễn Trác (1978), Lịch sử văn học Việt Nam 1930 - 1945 (tập 5), Nxb Văn học, Hà Nội 65 Nguyễn Tuân (1960), Trước đèn, đọc đoản thiên Ngơ Tất Tố, Tạp chí Văn nghệ số 66 Nguyễn Tuân,(1962), Tắt đèn, Nxb văn Hóa – Viện Văn học, Hà nội 67 Trần Minh Tước (1939), Một nhà văn dân quê – Ngô Tất Tố “Tắt đèn’, Báo số ngày 15/06 68 Vương An Ức, Thế giới tâm linh, Nxb Đại học Phúc Đán 69 Văn học Việt Nam đại(1994), Tuyển tập Ngơ Tất Tố, NXB Văn hóa 70 Viện Văn học (1964), Sáng tác Nguyễn Công Hoan trước Cách mạng, Nxb Văn học, Hà Nội 71 Tuấn Thành, Anh Vũ tuyển chọn(2002), Tắt đèn – Tác phẩm dư luận, NXB Văn học 72 Warren, Wellek Lí luận văn học, Tam liên thư điếm, 1984 73 Bài giới thiệu Nguyễn Công Hoan trang web Bộ Văn hóa, Thể thao Du lịch Việt nam B() GIAO Dl)C VA DAO T �O TRUONG DHSP HA N()I C()NG HOA XA H()I CHU NGHiA VI.E:T NAM l>Qc l�p - Tt - Htmh phuc BIEN BAN HQP HQI 00NG CHAM LU�N VAN TH�C Si Ten d€ tai luan van: cdu true tidu thuyet hien thuc phe phan qua " TiJ.t den" cua Ngo Tdt T