BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI LƯƠNG THỊ THU THỦY KHÔNG GIAN BIỂN ĐẢO TRONG THƠ HỮU THỈNH Chuyên ngành: LÍ LUẬN VĂN HỌC Mã số: 60 22 01 20 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƠN NGỮ VÀ VĂN HĨA VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Lý Hoài Thu HÀ NỘI, 2016 LỜI CẢM ƠN! Lời xin bày tỏ lòng biết ơn tới thầy, giáo tận tình truyền đạt tri thức qúi báu, dìu dắt giúp đỡ tơi q trình học tập nghiên cứu Đặc biệt, tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giáo: PGS.TS Lý Hồi Thu hướng dẫn, đóng góp ý kiến q báu cho tơi hồn thành luận văn Tơi xin bày tỏ lòng biết ơn tới phòng Sau đại học trường Đại học sư phạm Hà Nội 2, bạn bè, đồng nghiệp, gia đình, người thân động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tơi hồn thành luận văn tốt nghiệp Hà Nội, ngày 25 tháng 11 năm 2016 Tác giả luận văn Lương Thị Thu Thủy LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình luận văn nỗ lực tơi q trình nghiên cứu Những số liệu thống kê hồn tồn tơi tự nghiên cứu Tơi xin chịu trách nhiệm luận văn Tác giả luận văn Lương Thị Thu Thủy MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Lý chọn đề tài Lịch sử vấn đề 3 Mục đích nghiên cứu Nhiệm vụ nghiên cứu 5 Đối tượng phạm vi nghiên cứu 6 Phương pháp nghiên cứu Những đóng góp luận văn CHƯƠNG 1: KHÁI LƯỢC VỀ KHƠNG GIAN VÀ HÀNH TRÌNH THƠ HỮU THỈNH 1.1 Khái niệm không gian không gian nghệ thuật 1.1.1 Khái niệm không gian 1.1.2 Khái niệm không gian nghệ thuật 10 1.1.3 Khơng gian nghệ thuật thơ trữ tình 13 1.2 Những chặng đường thơ Hữu Thỉnh 15 1.2.1 Thơ Hữu Thỉnh thời kì chống Mĩ 16 1.2.2 Thơ Hữu Thỉnh thời kì đổi 25 CHƯƠNG 2: CÁC KIỂU KHÔNG GIAN BIỂN ĐẢO TRONG THƠ HỮU THỈNH 33 2.1 Biển đảo- không gian thiên nhiên tươi đẹp 34 2.2 Biển đảo- không gian sinh tồn đời sống người 38 2.2.1 Biển đảo- không gian sinh hoạt nhân dân 38 2.2.2 Biển đảo- không gian sống chiến đấu người lính 43 2.3 Biển đảo- khơng gian suy tư khát vọng 49 2.3.1 Biển đảo khát vọng tự độc lập chủ quyền 49 2.3.3 Biển đảo- khơng gian suy tư tình u 72 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG THỨC BIỂU HIỆN KHÔNG GIAN BIỂN ĐẢO TRONG THƠ HỮU THỈNH 78 3.1 Hệ thống hình ảnh, biểu tượng 78 3.1.1 Biểu tượng cát 79 3.1.2 Biểu tượng sóng 84 3.1.3 Biểu tượng cánh buồm 86 3.1.4 Biểu tượng cánh chim hải âu 88 3.1.5 Biểu tượng bão biển 90 3.2.1 So sánh 95 3.2.2 Nhân hóa 98 3.2.3 Ẩn dụ 100 3.3 Giọng điệu 103 3.3.1 Giọng ngợi ca, tự hào 104 3.3.2 Giọng điệu tâm tình, suy tư, triết lí 106 KẾT LUẬN 113 TÀI LIỆU THAM KHẢO 117 MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài 1.1 Vùng biển Tổ quốc Việt Nam đặc ân thiên nhiên cho người Từ bao đời, biển Việt Nam cung cấp nguồn tài nguyên phong phú Câu thành ngữ “rừng vàng biển bạc” bao hàm ý nghĩa Biển đảo khơng vẻ đẹp tự nhiên mà chứa đựng nhiều giá trị tinh thần sâu sắc Là quốc gia có dải bờ biển trải dọc theo bờ Tây Thái Bình Dương dài ba nghìn ki lơ mét, tự bao đời, biển môi trường sống, môi trường giao tiếp văn hố người Việt Cùng với khơng gian núi rừng châu thổ, biển góp phần hợp thành định diện truyền thống, sắc văn hoá, sở kinh tế, tư nhiều cộng đồng cư dân Việt Nam Trong tâm thức người Việt, biển đông không gian thiêng gắn với thời lập quốc Bao hệ người Việt hoài niệm cha Rồng, mẹ Tiên, công lao sinh thành, mở bờ cõi bậc thuỷ tổ Từ biển, Lạc Long Quân với đất liền, hiển linh nhân thần, diệt trừ yêu quái, giáo hoá dân chúng, dạy cho dân biết cấy lúa, làm nghề thủ công Từ lâu, biển trở thành nỗi ám ảnh tâm thức người Việt ồn dội có lúc lặng im Biển không khai thác mặt kinh tế, quân mà bao hàm nhiều yếu tố văn hố- nghệ thuật Khơng khó để tìm tác phẩm nghệ thuật xuất sắc biển lĩnh vực âm nhạc, điêu khắc, hội hoạ Đối sánh với rừng, biển biểu tượng Tổ quốc, tình yêu quê hương, đất nước, người Tìm hiểu hình tượng biển, khơng gian biển giống tìm khơng gian cha Rồng, mẹ Tiên 1.2 Ngày đất nước đứng trước vấn đề khó khăn để gìn giữ biển đảo cho quê hương, bảo vệ chủ quyền cho dân tộc biển đảo ngày vào tâm thức, ý thức người Việt Nghiên cứu không gian biển văn học qua thơ Hữu Thỉnh, tác giả luận văn muốn góp thêm tiếng nói, “viên đá” để xây nên tượng đài tình yêu Tổ quốc Hữu Thỉnh nhà thơ trưởng thành kháng chiến chống Mĩ, sáng tác ông liền mạch tiêu biểu cho trình vận động thi ca cách mạng đại đương đại Việt Nam gây tiếng vang lớn thi đàn Thơ Hữu Thỉnh vừa có đặc điểm chung thơ ca Việt Nam, lại vừa có nét độc đáo nội dung nghệ thuật biểu tiêu biểu cách xây dựng không gian biển đảo Ông tạo tiếng thơ mẻ cho thơ ca thập niên cuối kỉ XX, đầu kỉ XXI loạt tác phẩm thơ trường ca có giọng điệu, phong cách riêng, tiếng nói riêng khơng bị khuất lẫn vào dàn đồng ca chung hệ Xuyên suốt bao trùm giới ấy, khơng gian lòng tha thiết gắn bó với đất nước, với người Việt Nam Đến với thơ Hữu Thỉnh có nhiều đường, nhiều góc độ, chúng tơi chọn góc độ khơng gian biển đảo thơ Hữu Thỉnh để nghiên cứu thơ ông 1.3 Không gian nghệ thuật sản phẩm sáng tạo nghệ sĩ nhằm biểu người thể qua niệm định sống, khơng thể quy khơng gian địa lí hay khơng gian vật lí, vật chất Thơ Hữu Thỉnh xây dựng không gian biển đảo khơng gian đặc biệt, mơi trường văn hố, người bạn, người thầy đồng thời đối trọng vĩ đại người lính, kích tấc độc đáo thời đo đạc người chiều kích văn minh Có thể thấy, không gian biển đảo thơ Hữu Thỉnh chưa nhiều ta thấy chất chứa ngẫm nghĩ, đánh giá đáng quý vùng biển thân yêu Tổ quốc, chất chứa biến ảo thi pháp mà tác giả muốn gửi vào toàn dụng cơng vắt kiệt cảm xúc Xuất phát từ lí trên, chúng tơi chọn đề tài: Không gian biển đảo thơ Hữu Thỉnh để nghiên cứu sở tham khảo đề tài trước, từ có nhìn phổ qt không gian biển đảo thơ ca Hữu Thỉnh nói riêng thơ ca Việt Nam nói chung Nghiên cứu không gian biển đảo thơ Hữu Thỉnh, tác giả luận văn muốn góp góc nhìn khơng gian biển, hình tượng biển bối cảnh nước ta sục sôi xây dựng biển đảo, bảo vệ chủ quyền đất nước Lịch sử vấn đề Ngay từ ngày đầu cầm bút giọng thơ Hữu Thỉnh sớm thu hút quan tâm bạn đọc giới phê bình văn học Những nghiên cứu thơ ơng đặc biệt mảng thơ trữ tình, viết tập trung nhiều từ thập niên 90 trở lại Trần Mạnh Hảo viết: “Hữu Thỉnh Thanh Thảo gạch nối thơ ca chống Mỹ sang thời bình Sau 1975, với Nguyễn Duy họ đưa thơ tiến phía trước với bước tiến ngoạn mục, đa dạng phong phú” [18,95] Tài Hữu Thỉnh khẳng định loạt giải thưởng thơ mà ông đoạt Với nhiều giải thưởng văn học có giá trị, Hữu Thỉnh nhà thơ có sức tìm tòi sáng tạo nghệ thuật bền bỉ Ơng ln có khám phá mới, thú vị đường nghệ thuật Thơ ông có chiều sâu nội dung, giàu chất thơ tính nhạc nên tạo lơi thu hút bạn đọc Qua sàng lọc thời gian, tác phẩm ơng tìm chỗ đứng lòng độc giả lọt vào “con mắt xanh” nhà nghiên cứu Các tác giả nét hấp dẫn kì lạ thơ Hữu Thỉnh bắt nguồn từ kết hợp yếu tố truyền thống yếu tố đại, thể rõ ý thức biết chủ động “khai thác hay, đẹp dân gian, dân tộc, vừa biết dồn tâm lực, tài cho việc tìm kiếm sáng tạo mới” Cho đến nay, số lượng viết Hữu Thỉnh nhiều Mỗi viết có cách tiếp cận khác thơ Hữu Thỉnh Một vài tác giả có đề cập đến đặc điểm hồn thơ, chất thơ Hữu Thỉnh, chẳng hạn: “Thơ Hữu Thỉnh thấm đẫm phong vị dân gian”, “Hồn điệu dân gian biến tấu, chuyển hóa thành giai điệu mẻ”[57].; “Nét riêng biệt hồn thơ Hữu Thỉnh phải tâm hồn quê trẻo, hồn hậu”[40] Về hình tượng, nhiều viết có chung nhận định: Thơ Hữu Thỉnh tiếng nói tri kỉ, tri âm người lính Vũ Nho cho rằng: “chất lính nét đặc biệt thơ Hữu Thỉnh ( ) Mọi thời khắc, địa bàn, không gian khác nhau, đâu thơ Hữu Thỉnh lời kể, lời tâm sự, giãi bày lời thưa người lính người lính”[40,77] Lý Hồi Thu nhận xét: “Thơ Hữu Thỉnh nồng nàn lòng tri kỉ, tri âm”[57] Trường Lưu khẳng định: “Tài Hữu Thỉnh có lẽ trước hết hòa điệu tiếng nói tri âm với thân phận người lính”[ 28] Ba tác giả thống cho thơ Hữu Thỉnh tạo dựng hình tượng người Việt Nam, người lính, người phụ nữ nhìn lòng tri âm, tri kỉ Ở dạng nhận định khái quát, có tác giả đề cập đến vận động cảm hứng chủ đạo thơ Hữu Thỉnh qua hai giai đoạn thơ ca chiến tranh sau chiến tranh chống Mĩ: “ Những trăn trở suy tư Tổ quốc, chiến tranh, người lính nhanh chóng liền mạch với trăn trở hạnh phúc, khổ đau, thái nhân tình người nói chung khơng phải người lính nữa”[40,86] Một số tác giả nêu nét đặc sắc ngôn ngữ thơ Hữu Thỉnh: “chau chuốt”, “Không ham chuộng lạ, ưa tao nhã, mặn mà”, “cách nói giản dị, tự nhiên, mềm mại âm điệu, thấm đẫm chất trữ tình” Như viết thơ thơ Hữu Thỉnh mức độ ngắn, dài khác song nói hay, riêng thơ Hữu Thỉnh Nhìn chung Người say biển bị dập vùi sóng Người khao khát ngã roi mơ mộng Ta yêu tan nát (Tự thú) Tạm biệt đành tạm biệt Tán bàng ven biển đôi mắt nước mưa Tạm biệt đành tạm biệt Một Sầm Sơn mà tình cờ (Tạm biệt Sầm Sơn) Giọng điệu triết lí tác phẩm hình thành từ nhu cầu nhận thức thân thời đại nhà thơ Vượt khỏi giới hạn cảm xúc trực tiếp, tác giả bộc lộ rõ trăn trở, khát khao đào sâu chất, ý nghĩa vấn đề lớn lao dân tộc nhân loại Nó khơng biểu tầm vóc tư tưởng tài riêng nhà thơ mà hàm chứa nhận thức, tư tưởng chung dân tộc Với suy nghĩ trăn trở biển đảo quê hương, tác giả cho đời dòng thơ đầy chất trải nghiệm, triết lí, thể suy ngẫm, khát vọng nhiều hệ Trong đề tài viết không gian biển Thu Bồn ta dễ dàng bắt gặp nhiều câu thơ, đoạn thơ mang giọng điệu trữ tình triết lí Viết Quê hương mặt trời vàng, nhà thơ không khỏi tự hào lên: Đất nước tơi có biển Đơng Vừa đủ mặn bốn ngàn năm lao động Trong việc thể hình ảnh đất nước qua mối quan hệ biển núi nhà thơ đưa nghĩ suy tâm huyết trăn trở Biển núi Tổ Quốc Việt Nam, muốn thấu hiểu biển phải tìm lên tận núi: Hiểu biển nhiều nên ta yêu núi núi Biển mênh mông núi cao vời vợi Nhìn thấu biển phải trèo lên tận núi (Badan khát) Bằng giọng thơ dội đầy triết lí sắc cạnh, trường ca Thanh Thảo vẽ lên hệ người lính sẵn sàng cống hiến Những năm tháng chiến đấu khốc liệt rừng trở về, người lính hiểu rằng, tới biển chưa phải kết thúc mà nơi bắt đầu: Những dòng sơng băng qua vết thương Về tới biển đâu phải tìm yên nghỉ Tới cửa sơng bắt đầu sóng gió Những giá xoay trần ngâm nước giữ phù sa (Những người tới biển) Cuộc sống tươi đặn không ngừng, sóng ngày đêm xơ bờ Nhắc đến vòng tuần hồn thiên nhiên, nhà thơ đặt trọn niềm tin tương lai vùng đất Sơn Mĩ: Mn sóng vỗ vào bờ cát Gió khơng ngừng reo qua hàng dương (Trẻ Sơn Mĩ) Không nhà thơ Thanh Thảo có câu hỏi đầy ý nghĩa triết lí Nếu khơng có người dám hi sinh tính mạng có đất nước hơm nay: Nếu khơng có anh Ngã xuống mn ngàn đợt sóng Hố neo cắm sâu lòng biển Dải đất trơi dạt đâu? (Những nghĩa sĩ Cần Giuộc) Cùng viết khơng gian biển đảo, nhà thơ Hữu Thỉnh có cảm quan riêng tạo nên giọng điệu trữ tình triết lí mang màu sắc riêng biệt độc đáo chiếm trọn Trường ca biển nhà thơ Hữu Thỉnh Ở chương đầu tiên, đối thoại với biển, nhà thơ tái lại đối thoại người lính biển cá Những câu hỏi, câu trả lời đầy triết lí phần cho thấy dụng ý nhà thơ “ Sống với nước nước” lời gợi ý tưởng đơn giản lại đỗi khó khăn Người lính muốn đến với biển phải bỏ lại hết kinh nghiệm có từ trước để bắt đầu lại gian nan Bên cạnh đó, Hữu Thỉnh có câu thơ tưởng chừng đơn giản ngẫm ý tứ thật sâu xa, triết lí: Suối âm thầm nuôi biển lớn Cứ âm thầm chảy xiết với thời gian (Đường tới thành phố) Đất qua biển mau Người qua nỗi đau dài (Trường ca biển) Với giọng điệu trữ tình triết lí, suy nghĩ, băn khoăn hệ hôm trở nên thực gần với độc giả Những giọng điệu góp phần tạo nên “cái tạng riêng” độc đáo, đặc sắc nhà thơ Hữu Thỉnh thơ ca đại Việt Nam Tiểu kết: Như tìm tòi Hữu Thỉnh phương diện hình thức để thể loại hình khơng gian biển đảo nỗ lực để tạo nên phong cách riêng, đặc điểm nghệ thuật riêng mang tên Hữu Thỉnh Kế thừa từ thơ ca truyền thống, tận dụng giàu có vốn sống tài nhà thơ Hữu Thỉnh suối nhỏ, với dòng sơng thi ca biển đảo mang theo giọt nước lấp lánh, hạt phù sa chắt từ lao động, từ cảm niệm riêng biển đảo để đủ hòa mà khơng tan, góp cách nhìn sâu lắng, day dứt biển đảo quê hương KẾT LUẬN Khảo sát vấn đề biển đảo thơ Hữu Thỉnh góc độ thi pháp đem lại nhìn mẻ đóng góp nhà thơ Hữu Thỉnh cho thơ ca đại viết biển đảo nói riêng thơ ca Việt Nam nói chung Trong hành trình sáng tạo nghệ thuật mình, Hữu Thỉnh ln dồn hết tâm trí tài cho nghệ thuật để có tìm tòi, trải nghiệm, đổi cho thơ với cách thể mẻ đầy ấn tượng Có thể nói, khơng gian biển đảo khơng gian bật sáng tác Hữu Thỉnh Qua hình tượng cho thấy nhìn đầy lạc quan, sáng tác giả vẻ đẹp biển quê hương Và quan trọng hơn, dùng cách nói sáng tạo biển nhà thơ thể triết lí sâu sắc dân tộc, đất nước, chiêm nghiệm lẽ đời cách ứng xử trước thực tế có nhiều thay đổi Nó tươi mát mà vững chãi, gần gũi mà sâu sắc, bình dị mà vơ lớn lao Tìm hiểu khơng gian biển đảo việc làm không điều kiện Và với có thể, chúng tơi cố gắng vào số phương diện: Khái lược khơng gian nghệ thuật hành trình thơ Hữu Thỉnh; Các kiểu không gian biển đảo; Phương thức biểu không gian biển đảo thơ Hữu Thỉnh Dưới nhìn thi pháp học chúng tơi tìm hiểu khái lược không gian nghệ thuật không gian nghệ thuật thơ trữ tình để làm tiền đề nghiên cứu không gian biển đảo thơ Hữu Thỉnh sâu sắc Là thi sĩ gắn bó sâu sắc với nhân dân, Tổ quốc trái tim người chiến sĩ, công dân chân chính, Hữu Thỉnh thể thơ diễn biến đời sống dân tộc người Việt Nam trải qua hai giai đoạn: chống Mỹ cứu nước xây dựng đất nước sau chiến tranh Qua hai mảng thơ ông ta thấy rõ nét người thời đại, phản ánh vận động quan niệm nghệ thuật, thể cảm hứng nghệ thuật chủ đạo nhà thơ Từ hành trình thơ Hữu Thỉnh để có nhìn khái qt đặc điểm sáng tác nhà thơ nhận thấy vận động tích cực nhà thơ việc phản ánh giới khách quan gắn với bối cảnh xã hội cụ thể Nhìn chung Khơng gian biển đảo thơ Hữu Thỉnh chia làm kiểu khơng gian khác nhau: Biển đảo- không gian thiên nhiên tươi đẹp, Biển đảo - không gian sinh tồn, Biển đảo- không gian sưy tư khát vọng Với không gian thiên nhiên tác giả thể cảm nhận tinh tế, tình yêu thiên nhiên niềm tự hào tác giả vùng biển giàu đẹp nước ta Tìm hiểu khơng gian sinh tồn với kiểu không gian sinh hoạt nhân dân nơi biển mênh mông, không gian sống chiến đấu người lính đảo với nhiều khó khăn, hiểm nguy ln rình rập giúp thấu hiểu, đồng cảm hi sinh lặng thầm người âm thầm dâng hiến đời tuổi xuân để gìn giữ bình yên cho biển đảo Tổ quốc Đứng trước biển hùng vĩ, đôi lúc tác giả suy tư, trăn trở lẽ sống, tình đời, tình u Đó tâm tư người lính đảo xa gia đình mang nỗi nhớ nhà, trăn trở tình u, khắc khoải lẽ đời Thơng qua suy tư nhà thơ gửi gắm triết lí sâu sắc, thời sống Thơ Hữu Thỉnh viết biển đảo giàu hình ảnh biểu tượng Hình ảnh cát, sóng, cánh buồm, cánh chim Hải Âu, bão biển không tồn nét nghĩa cụ thể mà biểu tượng cho nhiều nét nghĩa khác Mỗi góc nhìn tạo nên biểu tượng độc đáo làm điểm tựa nâng đỡ cho hình tượng nghệ thuật quan trọng làm bật tư tưởng tác giả bao hàm tư tưởng nghệ thuật tư tưởng trị viết biển đảo Dưới góc độ ngơn từ nghệ thuật khảo sát số phương thức tu từ: so sánh, nhân hóa, ẩn dụ để thấy nét riêng độc đáo việc phản ánh thực nhà thơ Bên cạnh đó, giọng điệu phương diện thiếu việc nghiên cứu Không gian biển đảo thơ Hữu Thỉnh Chúng tơi có khảo sát qua hai giọng điệu: giọng ngợi ca tự hào giọng điệu tâm tình suy tư, triết lí Nhìn chung có đa dạng giọng điệu viết biển song Hữu Thỉnh trung thành với gam giọng riêng Đó chất giọng nghiêng phía trầm lắng, rợp mát Cái bè trầm với tinh tế, nhạy cảm cách khám phá thể môi giới quan trọng để nhiều nhà nghiên cứu khẳng định tính chất sâu lắng giọng điệu thơ Hữu Thỉnh Những đóng góp Hữu Thỉnh cho thơ ca Việt Nam năm gần không nhỏ Hôm bên cạnh tìm tòi thể nghiệm thi pháp nhiều tác giả khác, Hữu Thỉnh với không gian biển đảo lại tiếp tục đóng góp cho dòng thơ khái quát suy tưởng giọng điệu riêng có tầm tư tưởng sâu sắc, thấm đẫm thở sống cảm hứng nhân văn cụ thể, với phong phú cung bậc tâm hồn thủ pháp thi ca Biển đảo máu thịt đất nước Việt Nam Giữ gìn biển đảo giữ gìn đất nước Vì viết biển đảo cách để thể thái độ trị, thể tình yêu đất nước nhà thơ Hữu Thỉnh Trong bối cảnh nay, tình hình biển Đơng, đảo Hồng Sa, Trường Sa tiềm ẩn mối hiểm họa chủ quyền thơ ca viết biển đảo có ý nghĩa to lớn Thơ viết biển đảo tác giả Hữu Thỉnh góp phần thổi bùng lên lửa tình yêu tâm hồn người dân Việt Nam, khơi dậy ý thức trách nhiệm công dân việc bảo vệ lãnh thổ đất nước Bởi biển học mênh mông Quê hương, Tổ quốc Không gian biển đảo thơ Hữu Thỉnh đề tài Dù cố gắng thực nhiệm vụ khoa học đề cho đề tài tất chiều kích song hành với quan tâm, thiếu sót cách nhìn nhận, đánh giá hay khái quát chất vấn đề điều tránh khỏi Đó khiếm khuyết mà tơi chân thành nhận nhiệt thành góp ý q thầy cơ, để đề tài nghiên cứu chúng tơi hồn thiện Tôi thành thật biết ơn với lòng tri ân sâu sắc Chúng tơi hi vọng với hướng tiếp cận người viết luận văn đóng góp cách nhìn mới, mở hướng nghiên cứu biển thơ Hữu Thỉnh nói riêng, thơ ca Việt Nam nói chung mang tính hệ thống TÀI LIỆU THAM KHẢO I TÁC PHẨM VĂN HỌC [1] Hữu Thỉnh, Trường ca biển, NXB Quân Đội Nhân Dân, Hà Nội, 1994 [2] Hữu Thỉnh, Thư mùa đông, NXB Hội nhà văn, Hà Nội, 1994 [3] Hữu Thỉnh, Thương lượng với thời gian, NXB Hội nhà văn, 2006 [4] Hữu Thỉnh, Trường ca “ Sức bền đất”, giải văn chương, NXB Hội nhà văn, Hà Nội, 1998 [5] Hữu Thỉnh, Từ chiến hào đến thành phố, NXB Văn học, Hà Nội, 1985 [6] Hữu Thỉnh - Lâm Huy Nhuận, Âm vang chiến hào,NXB Quân Đội Nhân Dân, Hà Nội, 1975 [7] Hữu Thỉnh, Thơ Hữu Thỉnh, NXB Hội nhà văn, 1998 [8] Thanh Thảo, Những người tới biển, NXB Quân Đội Nhân Dân, Hà Nội, 1997 [9] Nhiều tác giả, Thơ Việt Nam 1945-1985, NXB Văn hóa, Hà Nội, 1985 [10] Nguyễn Đức Mậu, Trường ca sư đoàn, NXB Quân Đội Nhân Dân, Hà Nội, 1980 II TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU [11] Arixtốt, Nghệ thuật thơ ca, NXB Văn học, Hà Nội, 1999 [12] Vũ Tuấn Anh, Tiếp cận nghệ thuật thơ ca, NXB Văn hóa thơng tin, Hà Nội, 2000 [13] Vũ Tuấn Anh, Nửa kỉ thơ Việt Nam 1945- 1995, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội 1997 [14] Hoài Anh, Hữu Thỉnh – nhà thơ phía khuất lấp đời, Tạp chí Văn hóa Văn nghệ Cơng an [15] Lại Nguyên Ân( biên soạn), 150 thuật ngữ văn học, NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội, 1999 [16] Lại Nguyên Ân, Văn học phê bình, NXB Tác phẩm mới, Hội Văn học, 1984 [17] Bakhtin.M, Những vấn đề thi pháp Đơxtơiepxki, ( Trần Đình Sử, Lại Ngun Ân dịch), NXB Giaó dục, Hà Nội, 1993 [18] Nguyễn Văn Cảnh, Ngơn ngữ thơ, NXB Văn hóa thơng tin, 2001 [19] Trần Bách Diệp, Hữu Thỉnh: Thơ kinh nghiệm sống, Báo Người Hà Nội số 9, 1999 [20] Xuân Diệu, Công việc làm thơ, NXB Văn học, Hà Nội, 1984 [21] Xuân Diệu, Bàn thơ, Báo Văn nghệ số 1618 ngày 12-1-1991 [22].Hữu Đạt, Ngôn ngữ thơ Việt Nam, NXB Giaó dục, Hà Nội 1996 [23] Văn Đắc, Đọc lại thơ Hữu Thỉnh, Tạp chí Văn hóa số 3, 2002 [24] Hà Minh Đức, Thơ vấn đề thơ Việt Nam đại, NXB Giaó dục, Hà Nội 1997 [25] Gulaép N.A, Lý luận văn học ( Lê Ngọc Tân dịch), NXB Đại học THCN, Hà Nội, 1982 [26] Nguyễn Đăng Điệp, Giọng điệu thơ trữ tình, NXB Văn hóa, Hà nội, 2002 [27] G.N.Pơxpêlốp, Dẫn luận nghiên cứu Văn học, NXB Gi dục, 1998 [28] Lê Bá Hán- Trần Đình Sử ( chủ biên), Từ điển thuật ngữ văn học, NXB Giaó dục, Hà Nội, 1992 [29].Trần Mạnh Hảo, “Thư mùa đông” Hữu Thỉnh, Văn nghệ quân đội, 4- 1996 [30] Minh Hạnh, Chất dân gian – điểm sáng thơ Hữu Thỉnh, Báo Quân đội nhân dân, 1985 [31] Mai Hương, Hữu Thỉnh với trường ca “Đường tới thành phố”, Tạp chí nhà văn- Hội nhà văn, số 2, 2000 [32] Đỗ Đức Hiểu, Thi pháp đại, NXB Hội nhà văn, Hà Nội 2000 [33] Tơ Hồi, “Thư mùa đơng” Hữu Thỉnh, Báo văn nghệ số 25( 1849) [34] Bùi Công Hùng, Tiếp cận nghệ thuật thơ ca, NXB Văn hóa thơng tin, Hà Nội 1993 [35] Lê Đình Kị, Đường vào thơ, NXB Văn học, Hà Nội 1997 [36] Nguyễn Thanh Kim, Hữu Thỉnh – kỉ niệm nhỏ đời thơ, Báo nông nghiệp Việt Nam số 164 [37] Nguyễn Xuân Kính, Thi pháp ca dao, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội 1992 [38] Mã Giang Lân, Tiến trình thơ đại Việt Nam, NXB Giaó dục, 2000 [39] Trường Lưu, Mấy ghi nhận thơ người lính Hữu Thỉnh, Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam, số 6- 2001 [40] Phương Lựu, Lý luận văn học, NXB Giaó dục, Hà Nội, 1996 [41] Nguyễn Đăng Mạnh, Con đường vào giới nghệ thuật nhà văn, NXB Giaó dục, Hà Nội 1994 [42] Lê Thị Mây, Hữu Thỉnh với Trường ca Biển, Tạp chí Văn học, T1 – 2001 [43].Trần Nhuận Minh, Ngơn ngữ thơ hiểu cho phải, Tạp chí Ngơn ngữ, số – 2001 [44] Nguyễn Xuân Nam, Thơ, tìm hiểu thưởng thức, NXB Tác phẩm mới, Hà Nội 1985 [45] Phan Ngọc, Thơ gì, Tạp chí Văn học, số 1- 1991 [46] Nhiều tác giả, Nhà thơ Việt Nam đại, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội 1984 [47].Nhiều tác giả, Tác phẩm dư luận, NXB Hội nhà văn, 1997 [48] Nhiều tác giả, Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng, 1998 ]49] Bùi Văn Nguyên- Hà Minh Đức, Thơ ca Việt Nam, hình thức thể loại, NXB Văn học, Hà Nội 1968 [50] Vương Trí Nhàn, Về tìm tòi hình thức thơ gần đây, Báo Văn nghệ, số 32/1994 [51].Vũ Nho, Đi miền thơ, NXB Văn hóa thơng tin, Hà Nội, 2001 [52] Lê Lưu Oanh, Thơ trữ tình Việt Nam 1975 – 1990, NXB Đại học quốc gia, Hà Nội, 1998 [53] Trần Đình Sử, Thi pháp thơ Tố Hữu, NXB Giaó dục, Hà Nội 1995 [54] Trần Đình Sử, Mấy vấn đề thi pháp văn học trung đại Việt Nam, NXB Giaó dục, Hà Nội 1999 [55] Trần Đình Sử, Lý luận phê bình văn học, NXB Hội nhà văn, Hà Nội, 1996 [56].Trần Đình Sử, Gi trình dẫn luận thi pháp học, NXB Gi dục Hà Nội, 1998 [57] Lưu Khánh Thơ, Hữu Thỉnh- phong cách thơ sáng tạo, Tạp chí Văn học số 10, 1998 [58] Lý Hoài Thu, Thơ Hữu Thỉnh- hướng tìm tòi sáng tạo từ dân tộc đến đại, Tạp chí Văn học, số 12, 1999 [59] Lý Hoài Thu, Cây sinh mệnh thứ hai thơ Hữu Thỉnh, Tạp chí nghiên cứu Văn học, số 12/ 2014 [60] Lý Hoài Thu, Biển biến hình kí hiệu thơ, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật số 378, tháng 12/ 2015 [61] Lý Hoài Thu, Biển đảo sinh thể thơ ca Việt Nam, Tạp chí Lý luận phê bình Văn học Nghệ thuật, số 41, tháng 1/2016 [62] Đỗ Lai Thúy, Mắt thơ, NXB Văn hóa thơng tin, Hà Nội 2000 [63].Timơphêép, Ngun lý lý luận văn học ( tập), NXB Văn hóa, Hà Nội, 1992 [64] Hồng Trinh, Từ kí hiệu học đến thi pháp học, NXB Khoa học xã hội, 1992 [65] Nguyễn Nghĩa Trọng, Tìm hiểu ngơn ngữ thơ, Tạp chí Văn học, số 6/1984 ... KIỂU KHÔNG GIAN BIỂN ĐẢO TRONG THƠ HỮU THỈNH 33 2.1 Biển đảo- không gian thiên nhiên tươi đẹp 34 2.2 Biển đảo- không gian sinh tồn đời sống người 38 2.2.1 Biển đảo- không gian. .. Nghiên cứu Không gian biển đảo thơ Hữu Thỉnh chọn hướng nghiên cứu vấn đề: Chương 1: Khái lược không gian nghệ thuật hành trình thơ Hữu Thỉnh Chương 2: Các kiểu khơng gian biển đảo thơ Hữu Thỉnh Chương... Khơng gian biển đảo thơ Hữu Thỉnh để nghiên cứu sở tham khảo đề tài trước, từ có nhìn phổ qt khơng gian biển đảo thơ ca Hữu Thỉnh nói riêng thơ ca Việt Nam nói chung Nghiên cứu khơng gian biển đảo