ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHUẤT BÁ TUẤN ẢNH HƢỞNG CỦA PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI TÍN NGƢỠNG THỜ CÚNG TỔ TIÊN QUA KHẢO SÁT TẠI XÃ ĐẠI ĐỒNG, HUYỆN THẠCH THẤT, HÀ NỘI HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH TÔN GIÁO HỌC Hà Nội - 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHUẤT BÁ TUẤN ẢNH HƢỞNG CỦA PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI TÍN NGƢỠNG THỜ CÚNG TỔ TIÊN QUA KHẢO SÁT TẠI XÃ ĐẠI ĐỒNG, HUYỆN THẠCH THẤT, HÀ NỘI HIỆN NAY Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Tôn giáo học Mã số: 60 22 03 09 Chủ tịch hội đồng: Ngƣời hƣớng dẫn: PGS.TS Trần Thị Kim Oanh PGS.TS Đỗ Thị Hòa Hới Hà Nội - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôn xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng tơi Các số liệu, ví dụ, trích dẫn luận văn đảm bảo độ tin cậy, xác trung thực Những kết luận khoa học luận văn chƣa đƣợc công bố cơng trình khác Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận văn Khuất Bá Tuấn LỜI CẢM ƠN Sau hai năm học tập, đƣợc Thầy giáo, Cô giáo, bạn bè, gia đình nhiệt tình giúp đỡ, tơi hồn thành nhiệm vụ học tập luận văn Để có đƣợc kết này, trƣớc tiên cho phép gửi lời trân trọng cảm ơn đến Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội tạo điều kiện thuận lợi cho thời gian qua Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban chủ nhiệm Bộ môn Tôn giáo học, Thầy giáo, Cô giáo, nhà khoa học giúp đỡ, động viên nhƣ đóng góp ý kiến quý báu suốt trình học tập hồn thành cơng trình nghiên cứu Tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Đỗ Thị Hòa Hới, ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn, dạy tận tình cho tơi từ bƣớc hoàn thành luận văn Cuối cùng, tơi xin gửi lời cảm chân thành tới gia đình, bạn bè, ngƣời sát cánh để giúp đỡ tơi hồn thành luận văn Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả Khuất Bá Tuấn MỤC LỤC MỞ ĐẦU CHƢƠNG KHÁI QUÁT CHUNG VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU PHẬT GIÁO VÀ TÍN NGƢỠNG THỜ CÚNG TỔ TIÊN XÃ ĐẠI ĐỒNG HUYỆN THẠCH THẤT, HÀ NỘI HIỆN NAY 10 1.1 Khái quát chung điều kiện địa lý, tự nhiên, trị, lịch sử, văn hóa Phật giáo xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà Nội 10 1.1.1 Khái lƣợc điều kiện lịch sử, trị, văn hóa, xã hội xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà Nội 10 1.1.2 Khái lƣợc Phật giáo 13 1.1.3 Khái quát tình hình Phật giáo xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà Nội 32 1.2 Tín ngƣỡng tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên xã Đại Đồng huyện Thạch Thất, Hà Nội 36 1.2.1 Các loại hình tín ngƣỡng địa, lễ hội tiêu biểu Xã Đồng, huyện Thạch Thất, Hà Nội 36 1.2.2 Tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà Nội 39 Tiểu kết chƣơng 41 CHƢƠNG BIỂU HIỆN CỦA SỰ ẢNH HƢỞNG CỦA PHẬT GIÁO ĐẾN TÍN NGƢỠNG THỜ CÚNG TỔ TIÊN TẠI XÃ ĐẠI ĐỒNG, HUYỆN THẠCH THẤT, HÀ NỘI HIỆN NAY 42 2.1 Ảnh hƣởng Phật giáo đến quan niệm tâm linh tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên Xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà Nội 42 2.1.1 Ảnh hƣởng Phật giáo đến quan niệm tâm linh tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên gia đình 42 2.1.2 Ảnh hƣởng Phật giáo đến tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên dòng họ 46 2.1.3 Ảnh hƣởng Phật giáo đến tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên làng xã 47 2.2 Phật giáo ảnh hƣởng nghi lễ thờ cúng tổ tiên ngƣời dân xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà nội 51 2.2.1 Phật giáo ảnh hƣởng đến lễ hội ngƣời dân xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà Nội 51 2.2.2 Phật giáo ảnh hƣởng đến nghi thức tang ma, cƣới hỏi ngƣời dân xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà Nội 59 2.2.3 Phật giáo ảnh hƣởng đến nghi thức thờ cúng tổ tiên gia đình, dòng họ, làng xã 69 2.3 Đánh giá ảnh hƣởng Phật giáo tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà nội 73 2.3.1 Ảnh hƣởng tích cực - Phật giáo tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà nội 73 2.3.2 Ảnh hƣởng tiêu cực Phật giáo tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà nội 75 Tiểu kết chƣơng 77 KẾT LUẬN 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 82 MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Phật giáo với tính cách tơn giáo, thực thể xã hội xuất từ sớm Ấn Độ cổ đại Sau đó, Phật giáo lan truyền rộng rãi theo tiến trình lịch sử nhân loại du nhập, bén rễ vào Việt Nam Phật giáo đồng hành dân tộc Việt Nam từ kỷ đầu Công Nguyên đến nay, trải qua biến cố thăng trầm lịch sử dân tộc Trong suốt chiều dài lịch sử đó, Phật giáo ln có mối tƣơng quan chặt chẽ với văn hóa, tín ngƣỡng địa Việt Nam Chính mối quan hệ hài hòa giúp Phật giáo ngày hội nhập sâu sắc bền chặt vào mảnh đất văn hóa Việt Nam giàu truyền thống Trong đời sống văn hóa tâm linh lâu đời đó, Phật giáo có mối quan hệ ảnh hƣởng đặc biệt lớn đến tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên ngƣời Việt, nên chủ đề đƣợc nhiều ngƣời tìm hiểu, mức độ khác Trong thời đại ngày nay, xu tồn cầu hóa khơng diễn lĩnh vực kinh tế, trị mà diễn lĩnh vực văn hóa nói chung tơn giáo nói riêng khơng thị trung tâm mà vùng nơng thơn làng xã Chính điều đặt cho yêu cầu cần phải nhìn nhận, đánh giá lại vai trò, vị trí tín ngƣỡng, tơn giáo bối cảnh tồn cầu hóa cách đầy đủ Tơn giáo, tín ngƣỡng có vai trò với lĩnh vực đời sống xã hội, đặc biệt với văn hóa, tơn giáo, tín ngƣỡng phận khơng thể thiếu cấu thành chỉnh thể văn hóa Việt Nam Hiện nay, Phật giáo tôn giáo lớn Việt Nam, có ảnh hƣởng sâu rộng đến mặt đời sống xã hội Vậy địa bàn cấp sở làng xã ngày nay, Phật giáo có ảnh hƣởng đến đời sống tín ngƣỡng Vốn từ xƣa, làng ngƣời Việt có chùa, ngơi chùa khơng nơi sinh hoạt tâm linh mà trung tâm văn hóa làng Vậy Phật giáo có vai trò việc giữ gìn phát huy sắc văn hóa dân tộc q trình hội nhập? Những ảnh hƣởng Phật giáo đến tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên thể nhƣ nào? Vì hƣớng nghiên cứu ảnh hƣởng Phật giáo lĩnh vực đời sống tinh thần nói chung, đến tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên nói riêng chủ đề cấp thiết học thuật thực tiễn thu hút nhiều ý nhiều ngƣời Đại Đồng vốn xã nông nghiệp, nông thôn truyền thống thuộc huyện Thạch Thất trƣớc thuộc Hà Tây cũ, thuộc ngoại thành Hà Nội, nơi thể rõ nét biến đổi mạnh mẽ đời sống tinh thần vật chất trƣớc tác động q trình thị hóa, cơng nghiệp hóa Trƣớc hội, thách thức mới, nghiên cứu ảnh hƣởng Phật giáo tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên cơng việc có ý nghĩa mặt học thuật thời cấp thiết Qua kết tìm hiểu sâu sắc góp phần vào cơng bảo tồn phát huy xây dựng văn hóa dân tộc tiến triển đại mà giữ đậm đà sắc văn hóa, nhƣ giữ gìn giá trị đạo đức văn hóa truyền thống ngƣời Việt Nam nói chung ngƣời dân xã Đại Đồng nói riêng Xuất phát từ lý ấy, phạm vi luận văn thạc sĩ Tôn giáo học chọn vấn đề nghiên cứu: “Ảnh hƣởng Phật giáo tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên Xã Đại Đồng huyện Thạch Thất, Hà Nội nay” làm đề tài luận văn thạc sĩ Tôn giáo học Tình hình nghiên cứu đề tài Qua khảo cứu tài liệu liên quan vấn đề ảnh hƣởng Phật giáo đến tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên ngƣời Việt, nhận thấy vấn đề nhiều đƣợc đề cập đến trực tiếp hay gián tiếp số cơng trình nghiên cứu Phật giáo Việt Nam nói chung, tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên nói riêng Trong cho thấy, chiều ảnh hƣởng Phật giáo đến loại hình tín ngƣỡng nét + Nhóm cơng trình viết Phật giáo: Trƣớc tiên cần đề cập đến cơng trình viết lịch sử Phật giáo Việt Nam nói chung lịch sử Phật giáo cụ thể dung hợp địa phƣơng Việt Nam Trong có nhiều đề cập đến trình du nhập, bén rễ Phật giáo với văn hóa Việt Nam, thâm nhập Phật giáo vào văn hóa tâm linh Việt Nam Đặc biệt, tùy đậm nhạt tùy địa bàn, thời gian song có gặp gỡ, hỗn dung Phật giáo với tín ngƣỡng thờ cúng truyền thống ngƣời Việt Nổi bật có sách của: Lê Mạnh Thát (2001) với “Lịch sử Phật giáoViệt Nam” (2 tập); Nguyễn Lang (2008) với “Việt Nam Phật giáo sử luận” (3 tập); Nguyễn Tài Thƣ (Chủ biên, 1988) với “Lịch sử Phật giáo Việt Nam”; ….đều lƣu ý điều Ngồi ra, cơng trình nghiên cứu “Phật học khái luận” (1999) tác giả Thích Chơn Thiện (Nxb Thành phố Hồ Chí Minh) đƣợc coi tác phẩm Phật học quan trọng nghiên cứu cách tƣơng đối toàn diện Phật giáo Tác giả tiếp cận Phật giáo góc độ Phật học nội dung lịch sử, giáo lý, giới luật lối sống tăng đồn Điều chúng tơi ý, cơng trình này, tác giả nghiên cứu cách hệ thống thứ bậc ba Tam Bảo, là: Phật – Pháp – Tăng Đặc biệt phần “Pháp” Bảo, tác giả nhận định có nhiều cách để truyền tải đúc hệ thống giáo lý Phật giáo Đây luận điểm mà tác giả quan tâm nghiên cứu góc độ đa dạng triết học, văn học, giáo dục, đạo đức cho thấy phong phú đa dạng lan tỏa thâm nhập vào văn hóa địa mà Phật giáo truyền bá Tuy nhiên, tác giả chƣa đƣa nhận thức chuyên sâu vai trò, nguồn gốc hình thành dạng thức tổng hợp nhƣ biểu cụ thể ảnh hƣởng Phật giáo đến tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên khắp vùng miền Trong tác phẩm “Lịch sử ba tôn giáo giới” tác giả Lƣơng Thị Thoa (Nxb Giáo dục, 2000) ngồi hệ thống hóa giáo lý lịch sử ba tôn giáo, tác giả có lƣu ý sâu phân tích nêu lên nguồn gốc đời giáo lý Phật giáo dung hợp Phật giáo vào văn hóa Việt Nam nhƣng chƣa cụ thể Trong tác phẩm “Lịch sử tƣ tƣởng Việt Nam” tập tác giả Nguyễn Đăng Thục, NXB TP.HCM năm 1999 tác phẩm nêu lên đƣợc khái quát ảnh hƣởng tƣ tƣởng Phật giáo đời sống tín ngƣỡng xã hội nói chung khoảng kỷ thứ V đến kỷ thứ XIX Đặc biệt, tác phẩm “Lịch sử Phật giáo Việt Nam từ khởi nguyên đến thời Lý Nam Đế”, tác giả Lê Mạnh Thát Trong đó, tác giả nêu rõ số đặc điểm trình du nhập Phật giáo vào văn hóa Việt Nam giai đoạn Trong có đặc điểm Phật giáo dung hợp tín ngƣỡng thờ thần địa nhƣ vai trò nhƣ thần thánh Phật giáo lĩnh vực tinh thần tín ngƣỡng dân gian thời nhƣng chƣa phân tích nêu rõ mối quan hệ Phật giáo với tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên Ngồi ra, viết lịch sử Phật giáo, nội dung giáo lý Phật giáo nhiều cơng trình nghiên cứu bề khác nhƣ: “Đức Phật Phật Pháp” tác giả Narada Thera Phạm Kim Khánh dịch (Nxb Thuận Hóa Thành hội Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh, 1994); tác phẩm “Phật học bản” Ban hành pháp Trung ƣơng giáo hội Phật giáo Việt Nam (Nxb Tôn giáo, 2003); tác phẩm “Phật giáo khái lƣợc” tác giải Lƣu Vô Tâm (Nxb Tôn giáo, 2003); Đáng quan tâm với chủ đề Luận văn, chúng tơi có sách “Mấy vấn đề Phật giáo lịch sử tƣ tƣởng Việt Nam”, Viện Triết học, Hà Nội, 1999, GS Nguyễn Tài Thƣ chủ biên Trong cơng trình này, viết tác giải ảnh hƣởng Phật giáo đến nhiều lĩnh vực đời sống xã hội Việt Nam nhƣ tƣ tƣởng, lối sống, đạo đức, tín ngƣỡng… Ảnh 1: Chùa Bảo Quang Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội Ảnh 2: Ban Tam bảo Phật Cổ Chùa Hương Lan Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội Ảnh 3: Ban thờ Mẫu Chùa Hương Lan Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội Ảnh 4: Di tích lịch sử Chùa Hương Lan Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội Ảnh 5: Di tích lịch sử Miếu Minh Nghĩa Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội Ảnh 6: Di tích lịch sử Đình Đại Đồng Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội Ảnh 7: Khn viên Đình Đại Đồng Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội Ảnh 8: Bản di tích lịch sử Đình Đại Đồng Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội Ảnh 9: Bản đồ Di tích lịch sử Đình Đại Đồng Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội 10 Ảnh 10: Bàn thờ Ba anh em Họ Chu - Đình Đại Đồng Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội 11 Ảnh 11: Miếu Ngọc Lâu thờ Trần Triều Công Chúa Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội 12 Ảnh 12: Cổng Miếu Minh Nghĩa Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội Ảnh 13: Khuôn viên Miếu Minh Nghĩa Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội 13 Ảnh 14: Bàn thờ Thổ Thần Miếu Minh Nghĩa Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội 14 Ảnh 15: Bàn thờ Trần Triều Công Chúa - Miếu Ngọc Lâu Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội 15 Ảnh 16: Nhà thờ họ Kiều Bá Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội 16 Ảnh 17: Bia thờ tổ họ Vũ Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội 17 Ảnh 18: Khuôn viên nhà thờ Họ Vũ Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội Ảnh 19: Ban thờ Tổ Họ Vũ Xã Đại Đồng - huyện Thạch Thất - Hà Nội 18 ... HƢỞNG CỦA PHẬT GIÁO ĐẾN TÍN NGƢỠNG THỜ CÚNG TỔ TIÊN TẠI XÃ ĐẠI ĐỒNG, HUYỆN THẠCH THẤT, HÀ NỘI HIỆN NAY 42 2.1 Ảnh hƣởng Phật giáo đến quan niệm tâm linh tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên Xã Đại Đồng,. .. tiên xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà nội 73 2.3.1 Ảnh hƣởng tích cực - Phật giáo tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà nội 73 2.3.2 Ảnh hƣởng tiêu cực Phật giáo tín. .. tình hình Phật giáo xã Đại Đồng, huyện Thạch Thất, Hà Nội 32 1.2 Tín ngƣỡng tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên xã Đại Đồng huyện Thạch Thất, Hà Nội 36 1.2.1 Các loại hình tín ngƣỡng