TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH BỘ MÔN SẢN PHỤ KHOA - Chuyên đề: FORCEPS SẢN KHOA Bác Sĩ Huỳnh Thị Thu Thảo Lớp Ck II 2010- 2012 Chuyên Ngành Sản Phụ Khoa Năm 2010 MỤC LỤC FORCEPS SẢN KHOA MÔ TẢ DỤNG CỤ CHỨC NĂNG CỦA FORCEPS CHỈ ĐỊNH CỦA FORCEPS CHỐNG CHỈ ĐỊNH CỦA FORCEPS ĐIỀU KIỆN KỸ THUẬT ĐẶT FORCEPS SANH FORCEPS TRONG CÁC TRƯỜNG HP CỤ THỂ TAI BIẾN CỦA FORCEPS KẾT LUẬN Tài liệu tham khảo 13 16 17 18 22 29 36 39 40 MỤC TIÊU CỦA CHUYÊN ĐỀ: Mô tả thành phần Forceps Phân tích đònh, chống đònh giúp sanh Forceps Trình bày điều kiện đặt Forceps Trình bày kỹ thuật đặt, kiểm tra kéo Forceps Kể biến chứng Forceps cho mẹ Ứng dụng vào thực tế lâm sàng FORCEPS SẢN KHOA Forceps đời từ khoảng kỷ XVII Peter Chamberlen với ý đònh ban đầu để kéo thai Đến kỷ XIX, có cải tiến quan trọng lý thuyết cấu tạo, thực hành thủ thuật nhằm làm giảm bớt nguy sử dụng forceps Cuối kỷ XIX đầu kỷ XX, việc sử dụng forceps đạt tiến đáng kể, đònh forceps trở nên rộng rãi, ghi nhận nhiều biến chứng cho mẹ Giữa kỷ XX, với phát triển gây mê hồi sức phát minh kháng sinh, mổ lấy thai đẩy lùi forceps với vò trí Ngày nay, forceps sản khoa hiểu dụng cụ sử dụng để kéo thai qua ngã âm đạo, cách đặt lực lên đầu thai nhi mà không gây sang chấn cho thai nhi người mẹ Nếu việc sử dụng có gây sang chấn cho thai nhi hay cho người mẹ, dụng cụ nghóa forceps sản khoa, để trở thành dụng cụ để kéo thai đơn TẦN SUẤT Nói chung, sanh Forceps giảm song song với tăng tần suất mổ bắt thập niên vừa qua (DiMarco cs, 2000) Theo Kozak Weeks (2002): Năm 1980 Năm 2000 MBC 16,5% 22,9% Forceps 17,7% 4% Sanh hút 0,7% 8,4% Theo BS Nguyễn Duy Tài BS Tô Mai Xuân Hồng năm 2003 tỷ lệ sanh Forceps BV Hùng Vương TP.HCM 3,75% MÔ TẢ DỤNG CỤ Mỗi forceps bao gồm hai cành tách biệt nhau, gọi cành Trái hay cành Phải Gọi cành Trái hay cành Phải tùy theo đặt vào bên trái hay bên phải khung chậu người mẹ Hai cành khớp với khoá Khoá khoá trượt (Kielland) khoá chéo (Simpson) khoá ốc vít (Tarnier) hai cành hoàn toàn không khớp khoá (Suzor) (nguoàn: Kevin P Hanretty, Obstetric Illus., 6th, 2003) (nguồn: Danforth’s Ob & Gyn., 10th, 2008) Khóa chéo (Forceps Simpson) (nguoàn: Kevin P Hanretty, Obstetric Illus., 6th, 2003) (nguồn: Danforth’s Ob & Gyn., 10th, 2008) Khóa ốc vít (Forceps Tarnier) (nguoàn: Williams Ob., 2005) (nguoàn: Danforth’s Ob & Gyn., 10th, 2008) Khóa trượt (Forceps Kielland) Khóa Forceps Salinas (nguoàn: Danforth’s Ob & Gyn., 10th, 2008) Khóa Forceps Laufe Mỗi cành forceps chia làm bốn phần : thìa, thân, khóa tay cầm (nguồn: McGraw-Hill, 2006) Các phần Forceps Thìa có hay cửa sổ Cửa sổ cửa sổ giả Dạng có cửa sổ nhiều dạng đặc cho phép giữ đầu thai nhi chặt Thìa nối tiếp với tay cầm cán làm cho dụng cụ có độ dài cần thiết Cán song song forceps Simpson bắt chéo forceps Tucker-McLane Mỗi thìa forceps có hai độ cong chính: độ cong đầu độ cong chậu, độ cong đầu tương ứng với chiều cong đầu thai độ cong chậu phù hợp với hình dạng khung chậu người mẹ Độ cong đầu nên đủ rộng để ôm chặt đầu thai nhi mà không gây chèn ép Độ cong chậu tương ứng nhiều hay với khung chậu thay đổi đáng kể tùy theo loại forceps khác Nhờ có hai độ cong này, ta đònh hướng forceps sử dụng Tùy theo loại forceps mà độ cong đầu hay độ cong chậu thay đổi (cong nhiều hay ít) Ngoài hai độ cong trên, có thêm độ cong tầng sinh môn (Piper, Tarnier) (nguồn: Ob & Gyn Illus Color Text, 2003) Tùy theo cấu trúc chức phân nhiều loại forceps khác phân làm ba nhóm : (1) Nhóm forceps cổ điển forceps Simpson, Tucker-McLane (2) Nhóm forceps chuyên dùng để xoay Kielland (3) Nhóm dùng sanh đầu hậu mông forceps Piper (nguoàn: Williams Ob, 2005) (nguoàn: Danforth’s Ob & Gyn.) Forceps Simpson (thông dụng) Bao gồm: - Thìa rỗng - Độ cong đầu - Độ cong chậu - Thân song song - Khóa kiểu Anh (gồm hốc đònh vò cán chổ nối với tay cầm, khớp với hốc tương tự nằm cán đối diện) (nguồn: Williams Ob., 2005) Forceps Tucker-McLane - Thìa đặc (không có cửa sổ) - Khóa kiểu Anh - Thân bắt chéo chồng lên gần (nguồn: Williams Ob., 2005) (nguồn: Danforth’s Ob & Gyn.) (nguồn: Thực hành SPK) Chú ý cắt TSM theo đường chéo bên sau gây tê, cắt thời điểm Tháo cành Tháo cành đầu thập thò âm hộ, hai bướu đỉnh chuẩn bò sổ Cành đặt sau tháo trước, cành đặt trước tháo sau Vừa tháo cành, vừa giữ tầng sinh môn Sau thai sổ, kiểm tra vết hằn hai thìa forceps đầu bé sơ sinh, đánh giá tình trạng sức khỏe sơ sinh, kiểm tra đường sanh người mẹ SANH FORCEPS TRONG CÁC TRƯỜNG HP CỤ THỂ Sanh đầu kiểu chẩm chậu trái trước 23 (Williams Ob., 2005) Cành trái Forceps Simpson cầm tay trái Thìa đưa vào bên trái khung chậu đầu thai ngón tay phải người thực thủ thuật Hướng xoay cành trái Sau đặt cành phải khóa cành 24 Mũi tên hướng xoay chẩm mu Forceps Đầu xoay (Williams Ob., 2005) 25 Kéo theo hướng ngang (mũi tên) TSM cắt Kéo theo hướng mũi tên sổ đầu, sau tháo cành Forceps, cành đặt sau tháo trước, cành đặt trước tháo sau Các cành tháo lấy ra, sử dụng thủ thuật Ritgen biến đổi để đỡ đầu Sanh đầu kiểu chẩm chậu trái ngang (ngưng quay kiểu ngang) Kiểu CCTN 26 (nguồn: Oxorn-Foote, Human Labor & Birth) Đặt cành trước (phải) trước x đỉnh sau x Đưa thìa di chuyển phía Cho đến thìa nằm x đỉnh trước khớp mu 27 Thìa sau (trái) đưa vào x đỉnh sau x Sau khớp cành 28 (nguồn: Oxorn-Foote, Human Labor & Birth) Xoay 90 độ kiểu trước Sau sanh Forceps kiểu trước Sanh đầu kiểu chẩm chậu sau Trong trường hợp có hướng xoay để sanh Forceps: Xoay 45 độ chẩm Xoay 135 độ chẩm mu hay ngược chiều kim đồng hồ tùy theo T hay P Xoay chẩm hay chẩm mu 29 Trong trường hợp xoay chẩm cách sanh Forceps sau: (Williams Ob., 2005) Xoay 45 độ chẩm Kéo theo hướng xuống sau thóp trước mũi nằm khớp mu Sau kéo theo hướng lên trước để sổ đầu 30 Trong trường hợp xoay chẩm mu cách sanh Forceps sau: Trong trường hợp người ta sử dụng Forceps lần (thủ thuật Scanzoni biến đổi): dùng thủ thuật Scanzoni để xoay đầu 135 độ chẩm mu, sau sanh Forceps kiểu trước (nguồn: Oxorn-Foote, Human Labor & Birth, 1990) Xoay chẩm mu-tháo Forceps đặt Forceps lần kiểu trước 31 Sanh Forceps mặt: (cằm trước) Các thìa Forceps đặt dọc theo ĐK chẩm-cằm, với độ cong chậu hướng phía cổ thai nhi Kéo theo hướng xuống để sổ cằm, sau lên để sổ dần miệng-mũi-trán giống sanh mặt trường hợp thông thường Sanh Forceps đầu hậu mông Sử dụng Forceps Piper 32 Thân thai nhi nâng khăn ấm Cành trái đặt trước Sau đặt cành phải 33 (nguồn: Williams Ob., 2005) Hướng kéo Forceps để sanh đầu TAI BIẾN CỦA FORCEPS Gồm tai biến gần di chứng xa; tai biến cho mẹ cho thai nhi Tai biến cho Áp lực đặt lên đầu thai đặt lên hai vò trí: lực đặt lên phần sọ mặt lực đặt lên phần sọ não Phần sọ mặt phần tương đối bò chấn thương Ngược lại, phần sọ não phần dễ bò chấn thương tác động áp lực đặt lên đầu thai Các tổn thương bé sơ sinh gây nên forceps đa dạng nặng nề Các tai biến sọ não bao gồm nứt xương sọ, lõm sọ, xuất huyết khoang nhện, xuất huyết nhu mô não Thường thấy đặt forceps sai kiểu thế, áp lực đặt lên đầu thai lớn (do kéo khó khăn, bóp cán forceps mạnh, lựa chọn cỡ dụng cụ không phù hợp) Liệt dây VII ngoại biên thường gặp phần chân thìa tì mạnh lên dây VII, nơi thoát khỏi hộp sọ mà sơ sinh chưa có mỏm trâm - chũm để bảo vệ Liệt VII ngoại biên thường bên, tạm thời, sau 48 Nguyên nhân thường đầu xuống không đối xứng, đặt sai kiểu Tai biến phần mềm đầu thai gồm rách da, rách mí mắt, lòi nhãn cầu, thường đặt sai kiểu Trượt cành forceps tai biến đáng sợ 34 Các di chứng xa phát triển tâm thần - vận động, chậm phát triển tâm thần - vận động, bại não, động kinh Tai biến cho mẹ Bao gồm chấn thương đường sinh dục, chấn thương quan vùng chậu di chứng xa sa sinh dục Chấn thương đường sinh dục Vỡ tử cung ngày gặp sản khoa từ bỏ forceps cao trung bình Thường vỡ tử cung rách cổ tử cung kéo dài lên phần thân tử cung Rách cổ tử cung thường gặp thực thủ thuật cổ tử cung chưa mở trọn thật sự, chân thìa ngoạm vào cổ tử cung kéo rách cổ tử cung Rách âm đạo - tầng sinh môn thường gặp, từ đơn giản đến phức tạp Thường xoay không trục thìa, hay xoay cung lớn 90, 135 độ, kéo cao, kéo không chế sanh thai, cắt tầng sinh môn không đủ rộng hay giữ tầng sinh môn không cách, tháo cành sổ hai bướu đỉnh Chấn thương quan vùng chậu Vùng cổ bàng quang vùng dễ bò thương tổn nhất, dẫn đến bí tiểu sau sanh, hay gặp trường hợp thực thủ thuật bàng quang không trống Dò bàng quang - âm đạo hay gặp trường hợp sanh thủ thuật nặng nề, hay xoay cung lớn làm bầm dập, hoại tử vách bàng quang - âm đạo gây dò Tổn thương hậu môn trực tràng rách vòng hậu môn, tổn thương trực tràng Sa sinh dục biến chứng xuất muộn sau, tàn phá cấu trúc hoành đáy chậu (mà sanh thường có) Theo Hagadorn-Freathy cs, 1991; Hankins Rowe, 1996: Tổn thương phần mềm mẹ tăng cách có ý nghóa sử dụng Forceps cao xoay ≥ 45 độ Theo Sherman cs, 1993: Phương pháp sanh VE Forceps MBC không biến chứng Theo Williams cs, 1991: Nhu cầu truyền máu 6,1% 4,2% 1,4% 35 Biến chứng chu sinh Biến chứng Apgar: 1’< 5’< Caùch sanh VE n=41 (%) Forceps n=40 (%) (10) (2) (10) (2) Xuất huyết não Nhẹ (15) (10) Trung bình (2) (7) Thẹo-tổn thương mặt (2) (18) Gãy x đòn (2) Tăng Bilirubin (20) (10) Xuất huyết võng mạc Nhẹ 6/37 (16) 3/36 (8) Trung bình-nặng 8/37 (37) 3/36 (8) Thời gian lưu bệnh 3,4 ngày 3,1 ngày Theo Nguyễn Duy Tài Tô Mai Xuân Hồng, BVHV, 2004: 36 KẾT LUẬN Tóm lại để hạn chế tai biến giúp sanh với forceps, ta cần phải thực thủ thuật đònh, đủ điều kiện, kỹ thuật Cố gắng hạn chế trường hợp giúp sanh không cần thiết thủ thuật dù nhẹ nhàng gây sang chấn cho thai nhi hay cho người mẹ Khi có đònh không đủ điều kiện, ta buộc phải chọn giúp sanh giác hút hay buộc phải mổ lấy thai điều kiện giúp sanh yếu tố cần thiết để bảo đảm an toàn cho sanh Cuối cùng, tất sai phạm giúp sanh đưa đến hậu trầm trọng cho cho người mẹ TÀI LIỆU THAM KHAÛO: Williams Obstetrics, 2005, 485-503 Hankins, Clark, Cunningham Operative Obstetric, 1995, 129-171 Oxorn-Foote, Human Labor & Birth, 5Th Edit., 1990, 327-423 Nguyễn Thò Lợi, Thực hành Sản phụ khoa, NXB Y học, 2004, 44-52 Who, Managing Complication In Pregnancy & Childbirth, 2003, P-33 Danforth’s Ob & Gyn., 9th Edit., 2008, Chapt 23, Operative Vaginal Delivery Current Diag & Treat In Ob & Gyn, McGraw-Hill, 2006, Chapt 30 Nguyễn Duy Tài Tô Mai Xuân Hồng, Khảo sát tỷ lệ, biến chứng gần yếu tố liên quan sử dụng Forceps BV Hùng Vương, 2003 37 ... LỤC FORCEPS SẢN KHOA MÔ TẢ DỤNG CỤ CHỨC NĂNG CỦA FORCEPS CHỈ ĐỊNH CỦA FORCEPS CHỐNG CHỈ ĐỊNH CỦA FORCEPS ĐIỀU KIỆN KỸ THUẬT ĐẶT FORCEPS SANH FORCEPS TRONG CÁC TRƯỜNG HP CỤ THỂ TAI BIẾN CỦA FORCEPS. .. TIÊU CỦA CHUYÊN ĐỀ: Mô tả thành phần Forceps Phân tích đònh, chống đònh giúp sanh Forceps Trình bày điều kiện đặt Forceps Trình bày kỹ thuật đặt, kiểm tra kéo Forceps Kể biến chứng Forceps cho... phân nhiều loại forceps khác phân làm ba nhóm : (1) Nhóm forceps cổ điển forceps Simpson, Tucker-McLane (2) Nhóm forceps chuyên dùng để xoay Kielland (3) Nhóm dùng sanh đầu hậu mông forceps Piper