1 MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Nƣớc nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá, yếu tố thiểu đƣợc cho hoạt động Trái đất Hiện nay, nguồn nƣớc thiên nhiên ngày cạn kiệt nhiều lý khác Cùng với phát triển khoa học kĩ thuật công nghệ, môi trƣờng sống ngày bị ô nhiễm, ảnh hƣởng trực tiếp đến đời sống sức khỏe ngƣời, nghiêm trọng mơi trƣờng nƣớc Theo đánh giá tổng quan Ngân Hàng Châu Á, tính đến đầu năm 2007, Việt Nam tới 22 triệu ngƣời dân chƣa đƣợc cung cấp đủ nƣớc sạch, phần lớn ngƣời dân khu vực nơng thơn Theo Chƣơng trình Mục tiêu Quốc gia Nƣớc Vệ sinh môi trƣờng nông thơn, đến cuối năm 2010 có 83 – 85% số dân nông thôn đƣợc sử dụng nƣớc hợp vệ sinh Hiện trƣớc yêu cầu phát triển kinh tế xã hội cách toàn diện, mang lại hiệu kinh tế cao bền vững Vì việc quản lý tài nguyên nƣớc quan trọng cần thiết cho nƣớc nói chung tỉnh Thừa Thiên Huế nói riêng Sơng Truồi thuộc địa bàn huyện Phú Lộc, nằm cách thành phố Huế 40 km phía Nam, bắt nguồn từ dãy núi Bạch Mã - Hải Vân nơi có độ cao tuyệt đối 820m, chảy theo hƣớng gần Nam - Bắc đổ vào đầm Cầu Hai chảy biển cửa Tƣ Hiền Sơng Truồi có chiều dài dòng 24km, diện tích lƣu vực 149km2, độ dốc bình qn lòng sông 34,5m/km Ở thƣợng lƣu núi Diều Gà xây dựng hồ chứa nƣớc Truồi có dung tích 50 triệu m3 nƣớc phục vụ tƣới ruộng điều tiết nƣớc vùng hạ lƣu [15] Nguồn nƣớc lƣu vực sơng Truồi có vai trò quan trọng phát triển kinh tế xã hội khu vực Tuy nhiên, chất lƣợng nƣớc sơng Truồi có dấu hiệu ô nhiễm số đoạn qua khu vực trực tiếp nhận nguồn thải từ khu dân cƣ, khu làng nghề, khu nuôi cá lồng, chăn ni gia súc gia cầm hộ gia đình Đặc biệt đoạn sông Truồi chảy qua khu vực làng nghề tinh bột sắn (TBS) thuộc xã Lộc An bị đầu độc hàng chất thải ngày, làm cho chất lƣợng nƣớc sông ngày bị nhiễm Bên cạnh đó, cơng tác quản lý mơi trƣờng nơi nhiều hạn chế khuyết điểm nhiều nguyên nhân khách chủ quan khác Chẳng hạn nhƣ chƣa có nhận thức đắn tầm quan trọng việc bảo vệ mơi trƣờng, chƣa có hành động cụ thể cấp, ngành ngƣời cho việc bảo vệ môi trƣờng; chƣa đảm bảo hài hòa phát triển kinh tế với bảo vệ mơi trƣờng, thƣờng trọng phát triển kinh tế mà quan tâm việc bảo vệ môi trƣờng; công tác quản lý nhà nƣớc mơi trƣờng nhiều yếu kém, phân công, phân trách nhiệm chƣa rõ ràng; việc thi hành pháp luật chƣa nghiêm Ngoài Sở Tài nguyên Mơi trƣờng tỉnh Thừa Thiên Huế chƣa có chƣơng trình quan trắc chất lƣợng nƣớc sơng Truồi cách thƣờng xuyên Qua nghiên cứu trạng công tác quản lý mơi trƣờng lƣu vực sơng Truồi nhận thấy: - Việc ứng dụng công nghệ thông tin công tác quản lý môi trƣờng lƣu vực chƣa đƣợc thực - Chƣa đánh giá tổng hợp ảnh hƣởng nguồn thải lên chất lƣợng nƣớc sơng Từ khơng thể giải đƣợc mối quan hệ nguồn thải – nơi tiếp nhận để đảm bảo phát triển bền vững cho lƣu vực sơng Truồi Trƣớc tình hình đề tài “Đánh giá trạng mô chất lượng nước sông Truồi, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế” thực cần thiết cung cấp sở khoa học thực tiễn công tác bảo vệ môi trƣờng tỉnh Thừa Thiên Huế nói chung huyện Phú Lộc nói riêng Mục tiêu đề tài - Đánh giá trạng chất lƣợng nƣớc sông Truồi năm 2011; - Mô chất lƣợng nƣớc sông Truồi theo kịch phát triển xã hội mơ hình Mike Trên sở xây dựng luận khoa học để giám sát, dự báo ô nhiễm nƣớc mặt sông Truồi, phục vụ công tác quản lý môi trƣờng huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế CHƢƠNG TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Sơ lƣợc lƣu vực sơng Truồi 1.1.1 Vị trí địa lý địa hình Lƣu vực sơng Truồi (LVST) nằm phía Đơng Nam tỉnh Thừa Thiên Huế, thuộc huyện Phú Lộc phần huyện Nam Đông LVST nằm khoảng giới hạn toạ độ 107045 đến 107053 kinh độ Đơng 16010 đến 16021 vĩ độ Bắc Phía Bắc giáp với huyện Hƣơng Thuỷ, phía Nam giáp với thị trấn Phú Lộc, phía đơng giáp với đầm Cầu Hai phía tây giáp với huyện Nam Đơng LVST bao gồm xã Lộc An, Lộc Hòa Lộc Điền Lƣu vực sơng Truồi nằm sƣờn phía Đơng Bắc dãy Bạch Mã- Hải Vân địa hình lƣu vực sông chuyển đổi đột ngột từ vùng núi trung bình thấp, qua vùng đồi gò, đồng dun hải đến cồn cát chắn bờ, với chiều rộng khoảng đến 10 km Dãy núi Bạch Mã- Hải Vân tƣờng cao thiên nhiên làm biến đổi sâu sắc chế độ nhiệt ẩm lƣu vực Địa hình lƣu vực có đầy đủ dạng núi cao, đồi núi trung du, đồng bằng, bãi cát ven biển đầm Các kiến trúc tân kiến tạo nhân tố định hình thái địa hình lƣu vực thay đổi theo chiều từ Tây sang Đơng Phía Tây nằm khối nâng tạo lục địa, phía Đơng nằm khối sụt đại dƣơng, tạo nên địa hình thấp dần từ Tây sang Đơng đa dạng Ngồi ra, thƣợng lƣu núi Diều Gà xây dựng hồ chứa bƣớc Truồi có dung tích 50 triệu m3 nƣớc phục vụ tƣới điều tiết nƣớc vùng hạ lƣu [7,15] Hình 1.1 Lưu vực sơng Truồi 1.1.2 Thảm thực vật Thực vật lƣu vực sông Truồi phong phú đa dạng Rừng tự nhiên có kiểu rừng nhƣ: rừng kín thƣờng xanh ẩm nhiệt đới, phân bố vùng núi cao thuộc dãy núi Hải Vân- Bạch Mã; kiểu rừng kín nửa rụng ẩm nhiệt đới; kiểu rừng thƣa rộng khô nhiệt đới; kiểu rừng thƣa kim khô nhiệt đới Phân theo sản phẩm, rừng tự nhiên gồm hai loại rừng gỗ rừng tre nứa Do điều kiện địa hình có nhiều núi cao, với chế độ khí hậu nhiệt đới, nóng ẩm, mƣa nhiều, rừng có nhiều loại gỗ quý, thảm thực vật dày Rừng trồng lƣu vực sông Truồi có rừng phòng hộ cho hồ chứa rừng trồng theo chủ trƣơng phủ Trong năm gần rừng trồng đƣợc đầu tƣ lớn góp phần làm giảm tốc độ suy giảm rừng khai thác 1.1.3 Chế độ mƣa Mùa mƣa bắt đầu vào tháng kết thúc váo tháng 12 Lƣợng mƣa tháng mùa mƣa chiếm khoảng hớn 70% lƣợng mƣa năm, tháng 10 thƣờng tháng có lƣợng mƣa lớn Lƣợng mƣa năm lƣu vực sông Truồi vùng phụ cận dao động khoảng 3400 - 4000mm, có năm 5000mm nhƣ năm 1973, 1996 1999 Nam Đông, đặc biệt năm 1980 Bạch Mã 8664mm Lƣợng mƣa trung bình hàng năm khoảng 2400mm Phân bố mƣa theo thời gian có tƣơng đồng với khu vực lân cận khác nhƣ Nam Đơng, Thƣợng Nhật [12] 1.1.4 Khí hậu Lƣu vực sông Truồi thuộc địa phận huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế nên mang đặc thù chung khí hậu tỉnh nơi tiếp giáp với hai miền khí hậu Bắc – Nam, chịu ảnh hƣởng khí hậu ven biển, lại có khí hậu vùng núi cao Khí hậu đƣợc chia thành mùa rõ rệt: mùa mƣa từ tháng đến tháng năm sau, mùa nắng tháng kết thúc vào tháng - Chế độ nhiệt: Nhiệt độ trung bình năm vào khoảng 230C - 250C Tổng tích ơn hồ hàng năm 8.500 – 90000C Mùa hè ảnh hƣởng gió phơn (Tây Nam) nên nóng khơ, nhiệt độ khơng khí trung bình lớn 250C Tháng nóng vào tháng tháng 7, nhiệt độ trung bình lên đến 360C Ngƣợc lại vào mùa đông tƣơng đối lạnh ẩm ƣớt ảnh hƣởng gió mùa Đơng Bắc, nhiệt độ trung bình tháng lạnh xuống dƣới 180C (tháng 12) - Chế độ mƣa ẩm: Do ảnh hƣởng dãy Bạch Mã, rừng núi cao nên mùa mƣa kéo dài từ tháng đến tháng năm sau, tháng 10 tháng 11 có lƣợng mƣa lớn nhất, chiếm tới 60 – 70% lƣợng mƣa năm, vào tháng thƣờng gây lũ lụt lớn kèm theo rét đậm nên việc sản xuất lại trì trệ Độ ẩm trung bình năm đạt 88%, mùa mƣa độ ẩm lên tới 90% Tuy nhiên độ ẩm xuống 40% đợt khơ nóng vào tháng mùa hè Lƣợng mƣa lớn giao động trung bình từ 1.900 – 3200 mm/năm Sự đa dạng khí hậu phù hợp với phát triển nhiều loài trồng, vật nuôi, thuận lợi cho phát triển nông, lâm ngƣ nghiệp Tuy nhiên thời tiết khu vực biến động thất thƣờng, có năm mƣa nhiều với cƣờng độ mạnh, lũ lớn gió Tây Nam khơ nóng gây nhiều khó khăn cho sản xuất đời sống nhân dân[12] 1.2 Điều kiện kinh tế - xã hội 1.2.1 Hoạt động kinh tế Trong năm 2010, tốc độ tăng trƣởng kinh tế bình quân năm theo GDP địa bàn xã Lộc An, Lộc Điền Lộc Hòa trung bình đạt 18%, có xu hƣớng tăng theo năm Tổng thu nhập trung bình GDP khu vực 358 tỷ đồng, thu nhập bình quân đầu ngƣời 11 triệu đồng/ năm Cơ cấu chuyển dịch kinh tế theo hƣớng Nông nghiệp – Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp – dịch vụ - Ngành nông nghiệp ngành sản xuất địa bàn khu vực này, chiếm 70% thu nhập ngƣời dân Cơ cấu trồng vật ni đƣợc đa dạng hóa theo hƣớng sản xuất hàng hóa - Ngành Cơng nghiệp, tiểu thủ cơng nghiệp có vị trí thứ hai cấu kinh tế đem lại 16% thu nhập cho ngƣời dân, thu hút 14% lao động toàn khu vực - Thƣơng mại dịch vụ: Chính quyền xã khu vực ln tạo điều kiện nhằm khuyến khích phát triển kinh tế địa bàn, mở rộng chợ nhằm tạo điều kiện cho nhân dân kinh doanh, buôn bán trao đổi tiêu thụ hàng hóa Hiện nằm lƣu vực sơng Truồi có hai chợ Truồi trung tâm buôn bán không phục vụ nhu cầu nhân dân vùng mà nơi trao đổi tiêu thụ hàng hóa nhân dân nhiều xã lân cận [16,17] 1.2.2 Tình hình dân số lao động - Dân số: Năm 2010, dân số trung bình xã nằm lƣu vực sông Truồi 28.500 ngƣời, với mật độ 441 ngƣời/km2 5816 hộ với trung bình 4,9 ngƣời/hộ Dân số phân bố khơng xã, tập trung đông xã đồng ven biển, đầm phá Có khoảng 4000 ngƣời sống tập trung dọc hai bên bờ sông Truồi Đại đa số dân cƣ dân tộc Kinh, chiếm 99, 8% dân số [10] - Nguồn nhân lực: Dân số độ tuổi lao động khu vực năm 2010 có 15.212 ngƣời chiếm 53,4% dân số Đây nguồn nhân lực trẻ, dồi bổ sung lao động cho kinh tế khu vực, xong áp lực vấn đề giải việc làm địa bàn Nhìn chung dân số nguồn nhân lực khu vực dồi dào, đƣợc bổ sung phát triển Nhân dân có tính cần cù, sáng tạo, có ý chí động, tích lũy đƣợc nhiều kinh nghiệm sản xuất nông, lâm ngƣ nghiệp Tuy nhiên bồ phân dân cƣ có trình độ dân trí thấp, đội ngũ lao động có trình độ chun mơn kỹ thuật có tay nghề cao hạn chế, chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu phát triển tình hình Ngồi phân bố dân cƣ không ảnh hƣởng không nhỏ tới trình phát triển kinh tế - xã hội địa bàn, đặc biệt lĩnh vực: đầu tƣ cho sản xuất xây dựng sở hạ tầng, phát triển y tế, giáo dục, xây dựng cơng trình phúc lợi công cộng cho vùng núi, vùng xa nơng thơn gặp nhiều khó khăn [16,17] 1.3 Hiện trạng xả thải vào lƣu vực sơng Truồi Có thể chia trạng xả thải vào LVST thành hai khu vực nhƣ sau: o Khu vực từ cầu Máng đến cầu Truồi tiếp nhận nguồn thải chủ yếu nhƣ nƣớc chảy tràn; nƣớc thải sinh hoạt; nƣớc thải từ hoạt động sản xuất nông nghiệp số hoạt động khác o Khu vực từ cầu Truồi đến đập Truồi tiếp nhận nguồn thải chủ yếu nhƣ: nƣớc chảy tràn; nƣớc thải hoạt động thƣơng mại (hai chợ nằm cạnh sông Truồi) nƣớc thải từ làng nghề TBS Xuân Lai o Đánh giá chung trạng xả thải - Hầu hết loại chất thải từ hộ dân cƣ ven sông, chợ, sở kinh doanh đƣợc thải trực tiếp xuống sông Truồi - Nƣớc thải đƣợc xả thải từ sở sản xuất TBS thuộc làng nghề Xuân Lai khơng có hệ thống thu gom, xử lý riêng mà đƣợc đổ trực tiếp xuống sông Truồi 1.4 Đặc điểm nguồn thải xả thải vào sông Truồi Để phục vụ cho nội dung mô chất lƣợng nƣớc sông Truồi theo kịch phát triển KT – XH, việc đánh giá tải lƣợng lƣu lƣợng thải nguồn thải xả thải vào sông Truồi cần thiết 1.4.1 Nƣớc thải từ làng nghề TBS Xuân Lai Làng sản xuất TBS Xuân Lai thuộc xã Lộc An, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế Cũng giống nhƣ làng nghề chế biến nông sản thực phẩm khác, làng nghề TBS Xuân Lai làng nghề cổ xƣa nhất, sản xuất theo quy mô hộ gia đình, tập trung thành số cụm nhỏ, phục vụ cho nhu cầu tiêu dùng hàng ngày dân cƣ vùng Hiện tồn thơn Xn Lai có khoảng 32 hộ sản xuất TBS có hộ sản xuất liên tục có quy mơ lớn (từ – tấn/ngày), hộ lại sản xuất theo mùa vụ (từ tháng – 12 âm lịch) trung bình 1,2 tấn/ngày Cho đến nay, chất thải làng nghề chƣa có hệ thống thu gom xử lý riêng, hầu hết đƣợc đổ xả trực tiếp xuống sông Truồi Để ƣớc lƣợng tải lƣợng, lƣu lƣợng thải làng nghề này, thời gian làm luận văn tác giả tiến hành khảo sát, tìm hiểu quy trình sản xuất TBS (xem thêm phụ lục 3) lấy mẫu phân tích chất lƣợng nƣớc thải làng nghề Qua đợt lấy mẫu phân tích nƣớc thải làng nghề TBS Xuân Lai cho thấy: nƣớc thải sản xuất chƣa qua xử lý có mùi chua, xám đục hàm lƣợng chất chất ô nhiễm cao ( Xem bảng 1.1) Hình 1.2 Cơ sở sản xuất TBS sông Truồi (ảnh chụp ngày 15/7/2011) Bảng 1.1 Đặc trƣng nƣớc thải làng nghề TBS Xuân Lai TB ± S QCVN 24:2009 (n=8) (cột B) pH 4,30 - 4,80 4,6 ± 0,2 5,5 - DO mg/L 0,6 - 1,45 1,1 ± 0,3 BOD5 mg/L 3.015 – 5.019 3932 ± 721 50 COD mg/L 4158 – 7500 5469 ± 1117 100 N-NO3 mg/L 50 – 115 77,9 ± 21,2 36 PO4 mg/L 29 – 50 40,1 ± 6,8 min: giá trị nhỏ nhất, max: giá trị lớn nhất, TB: giá trị trung bình, S: độ lệch chuẩn QCVN 24:2009: Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia nước thải công nghiệp (cột B quy định giá trị C thông số ô nhiễm nước thải công nghiệp xả vào nguồn tiếp nhận nguồn nước khơng dùng cho mục đích cấp nước sinh hoạt) STT Thông số Đơn vị Min Max Kết phân tích từ bảng 1.1 cho thấy nƣớc thải làng nghề TBS Xuân Lai có hàm lƣợng ô nhiễm hữu cao (COD: 5469 mg/L BOD5: 3932 mg/L), nƣớc thải có pH thấp (pH: 4,3 – 4,8) 10 Nhƣ vậy, với đặc trƣng chất ô nhiễm hữu cao nƣớc thải đƣợc xả thải trực tiếp xuống sông Truồi không qua hệ thống thu gom xử lý việc tác động nƣớc thải từ làng nghề đến chất lƣợng nƣớc mặt sông Truồi đáng kể - Ước tính tải lượng chất thải nước thải CSSX TBS làng Xuân Lai: Sản xuất tinh bột ngành sản xuất có nhu cầu nƣớc lớn Ở công đoạn sản xuất, nhu cầu nƣớc khác Định mức sử dụng nƣớc sản xuất TBS cần từ – 12m3 nƣớc để rửa ngâm lắng tinh bột [6], theo Nguyễn Thị Sơn (2003) để chế biến sắn củ cần từ 16,5 – 18,5m3 nƣớc [11] Theo kết điều tra khảo sát thực tế làng nghề TBS Xuân Lai, công nghệ sản xuất lạc hậu, thủ công nƣớc thải không tái sử dụng nên định mức sử dụng nƣớc từ 18 – 22m3 nƣớc/ sắn Ngoài đặc trƣng làng nghề sản xuất mang tính thời vụ (từ tháng – 12 âm lịch) nên trung bình năm hộ sản xuất đƣợc khoảng tháng Dựa vào đặc điểm trên, tác giả ƣớc tính lƣu lƣợng tải lƣợng thải làng nghề nhƣ sau: + Ƣớc tính lƣu lƣợng nƣớc thải Tổng cơng suất hoạt động năm làng nghề khoảng 10.000 /năm, trung bình nguyên liệu cần 20m3 nên lƣợng nƣớc đƣợc sử dụng 200.000 m3/năm Nƣớc sản xuất đƣợc sử dụng nhiều công đoạn rửa, tách bã ngâm lắng tinh bột Lƣợng nƣớc thải môi trƣờng thƣờng chiếm 80% - 90% lƣợng nƣớc sử dụng đƣợc thải trực tiếp xuống sơng Truồi lƣu lƣợng nƣớc thải trung bình 170.000 m3/năm + Ƣớc tính tải lƣợng chất nhiễm Giá trị thông số chất lƣợng nƣớc mẫu nƣớc thải CSSX TBS biến động, nên giá trị trung bình đƣợc sử dụng để xác định tải lƣợng chất ô nhiễm cho CSSX lấy mẫu nhƣ cho toàn làng nghề Kết ƣớc tính tải lƣợng chất ô nhiễm nƣớc thải TBS làng nghề Xuân Lai đƣợc trình bày bảng 1.2 55 - Kết mơ Photpho Hình 3.37 Mơ Photpho cực tiểu, cực đại ứng với kịch Hình 3.38 Mơ Photpho trung bình ứng với kịch 56 Mô tả kịch 3: Việc quy hoạch, di dời CSSX TBS làng nghề Xuân Lai khó thực đƣợc số nguyên nhân nhƣ: - Các chủ CSSX cho việc việc quy hoạch nhƣ thiếu thuận lợi giao thông, xa nguồn nƣớc, việc đầu tƣ nhà xƣởng, hệ thống xử lý nằm khả kinh tế họ - Bên cạnh đó, UBND Xã Lộc An chƣa có nguồn kinh phí để đầu tƣ sở hạ tầng cho khu vực làng nghề Mặt khác, việc đầu tƣ vốn để mua trang thiết bị sản xuất TBS không lớn (chỉ khoảng 10 triệu đồng để mua máy xay nghiền), cộng với lãi suất cao có nguồn nhân lực chỗ nên số lƣợng CSSX TBS có xu hƣớng tăng lên Theo kết khảo sát tác giả từ năm 2005 số CSSX sản xuất TBS từ – 10 CSSX tăng lên 30 CSSX vào năm 2011 Do vậy, giả thiết vào năm 2015, số CSSX TBS tăng lên thêm 30 CSSX nằm dọc sơng Truồi cách cầu Truồi km phía Thƣợng lƣu Đồng thời thiết bị sản xuất đƣợc cải tiến nên xuất sản xuất CSSX tăng lên từ 1,2 tấn/ngày (năm 2011) đến tấn/ngày (năm 2015) Tuy nhiên CSSX hệ thống xử lý nƣớc thải xả thải trực tiếp xuống sông Truồi Lƣu lƣợng tải lƣợng ô nhiễm theo kịch đƣợc thể nhƣ bảng 3.5 (Giữ nguyên điều kiện biên nhƣ kịch 1) Bảng 3.6 Giá trị nồng độ lƣu lƣợng điểm xả thải (kịch 3) Điểm xả COD BOD5 NO3- PO43- Lƣu lƣợng thải (mg/L) (mg/L) (mg/L) (mg/L) (m3/s) CSSX 3870 2156 185 29 3x10-3 CSSX 2650 1984 106 18 2,4 x 10-3 CSSX 3695 2538 97 25 1,8 x 10-3 CSSX 3072 2381 119 32 3,5 x 10-3 CSSX 2936 2015 125 28 1,5 x 10-3 57 - Kết mô BOD5 Hình 3.39 Mơ nồng độ BOD5 cực tiểu, cực đại ứng với kịch Hình 3.40 Mơ nồng độ BOD5 trung bình ứng với kịch 58 Kết mơ COD Hình 3.41 Mô nồng độ COD cực tiểu, cực đại ứng với kịch Hình 3.42 Mơ nồng độ COD trung bình ứng với kịch 59 - Kết mơ NO3- Hình 3.43 Mơ nồng độ Nitrat cực tiểu, cực đại ứng với kịch Hình 3.44 Mơ nồng độ Nitrat trung bình ứng với kịch 60 - Kết mô PO43- Hình 3.45 Mơ nồng độ Photpho cực tiểu, cực đại ứng với kịch Hình 3.46 Mơ nồng độ Photpho trung bình ứng với kịch 61 3.2.3 Thảo luận kết mô Trên sở kết tính tốn từ mơ hình Mike 11 số liệu đƣợc nêu cho phép đƣa số nhận xét nhƣ sau: Kết chạy mơ hình cho thấy thời điểm tại, nồng độ chất ô nhiễm ô nhiễm có bị đẩy ngƣợc lên phía thƣợng nguồn, nhƣng khoảng cách không xa, nồng độ ô nhiễm không nhiều Do thời điểm tính tốn vào mùa kiệt, lƣu lƣợng nƣớc từ thƣợng nguồn đổ ổn định Kịch Từ kết chạy mô hình Mike 11 kịch cho thấy giá trị thơng số chạy mơ hình có thay đổi rõ ràng Đối với đoạn sông từ thƣợng nguồn đến cầu Truồi, phần lớn giá trị thông số BOD5, COD, N-NO3- P-PO43- đạt QCVN 08:2008 loại A, nhiên đoạn sông chảy qua khu vực làng nghề TBS Xuân Lai có giá trị thông số BOD5, COD vƣợt QCVN 08:2008 loại A, cao – lần so với đoạn sơng phía Xu hƣớng chung giá trị ô nhiễm cao khu vực tập trung nguồn xả thải tăng cao khu vực hạ lƣu Cụ thể nhƣ sau: - Giá trị BOD5 dao động từ 1,3 – 17,6 mg/L, - Giá trị COD dao động từ 3,2 – 32,7 mg/L, - Giá trị N-NO3- dao động từ 0,02 – 1,55 mg/L, - Giá trị P-PO43- dao động từ 0,03 – 0,29 mg/L Kết chạy mơ hình cho thấy chất lƣợng nƣớc sông Truồi bị ảnh hƣởng lớn nguồn thải từ CSSX TBS làng nghề Bên cạnh việc gây ô nhiễm cục làng nghề đoạn sông chảy qua, nƣớc thải làng nghề gây ảnh hƣởng đến chất lƣợng nƣớc phía hạ lƣu Điều đƣợc thể qua nồng độ trung bình thơng số BOD5, COD, N-NO3- P-PO43- mặt cắt Đập Truồi lần lƣợt 14,3mg/L, 18,5mg/L, 1,1mg/L 0,13mg/L, vƣợt QCVN 08:2008 loại A Tuy nhiên, khu vực cách xa nguồn thải nêu phía thƣợng nguồn ảnh hƣởng khu vực làng nghề không đáng kể 62 Kịch Với kịch cho năm 2015 mà quy hoạch di dời làng nghề TBS đƣợc thực cho thấy mức độ ô nhiễm giảm cách rõ rệt Cụ thể nhƣ sau: - Giá trị BOD5 dao động từ 2,2 – 10 mg/L, - Giá trị COD dao động từ 5,3 – 15 mg/L, - Giá trị N-NO3- dao động từ 0,04 – mg/L, - Giá trị P-PO43- dao động từ 0,04 – 0,19 mg/L Nhìn chung với kịch chất lƣợng nƣớc sơng Truồi hầu hết đạt QCVN 08:2008 loại A, tình trạng nhiễm diễn cục đoạn sông ngắn hạ nguồn nơi chịu tác động khu dân cƣ Kịch Cũng với kịch cho năm 2015 nhƣng giả thiết việc di dời làng nghề TBS không thực đƣợc nhiều nguyên nhân khác Bên cạnh lợi nhuận trƣớc mắt mà số CSSX TBS lại tăng lên thêm 30 CSSX nhƣng tất sở khơng có hệ thống thu gom xử lý nƣớc thải nên lƣu lƣợng nƣớc thải đƣợc xả thải trực tiếp xuống sông Truồi tăng lên gấp đôi Điều cho thấy mức độ ô nhiễm sông Truồi tăng lên tƣơng đối cao, đặc biệt đoạn sông chảy qua khu vực làng nghề Cụ thể nhƣ sau: - Nồng độ BOD5 có giá trị ngƣỡng cao 23 mg/L - Nồng độ COD có giá trị ngƣỡng cao 40 mg/L - Nồng độ N-NO3- có giá trị ngƣỡng cao 3,2 mg/L - Nồng độ P-PO43- có giá trị ngƣỡng cao 0,37 mg/L Qua kết chạy mơ hình theo kịch cho thấy rằng: giá trị thông số chất lƣợng nƣớc (BOD5, COD, N-NO3- P-PO43-) đạt QCVN 08:2008 loại B1 63 3.3 Đề xuất biện pháp cải thiện chất lƣợng nƣớc sơng Truồi Theo kết phân tích đánh giá trạng chất lƣợng nƣớc đƣợc đề cập sơng Truồi bị ô nhiễm cục chất hữu cơ, chất dinh dƣỡng, đặc biệt đoạn sông chảy qua khu vực làng nghề Trong trƣờng hợp nguồn ô nhiễm nhƣ tiếp tục đƣợc trì phát triển thêm lên hay giải số nguồn nhiễm nghiêm trọng nhiều giải đƣợc tình trạng ô nhiễm thời mà không giải đƣợc dứt điểm đƣợc Nhƣ vậy, trƣớc tình hình cần thiết phải có biện pháp cải thiện tình trạng nhiễm mơi trƣờng hữu, lâu dài phải có biện pháp hợp lý để quản lý, sử dụng lƣu vực sơng Truồi Nếu khơng có khả tƣơng lai lƣu vực sông bị ô nhiễm nặng, khơng khả đáp ứng đƣợc nhu cầu sử dụng nƣớc cần thiết cho khu vực Trên sở phân tích, đánh giá trạng lƣu lƣợng, tải lƣợng ô nhiễm chất lƣợng nƣớc để bảo vệ chất lƣợng nƣớc cho lƣu vực sơng phải thực đƣợc mục tiêu chính: cải thiện mơi trường trạng nhiễm mơi trường nước khu vực làng nghề di dời tất CSSX gây ô nhiễm nơi Giải pháp cải thiện ô nhiễm từ nước thải làng nghề Nhằm giải sở sản xuất ô nhiễm Ủy ban Nhân dân xã Lộc An huyện Phú Lộc có chủ trƣơng: từ đến năm 2015 di dời toàn sở sản xuất ô nhiễm cuối thôn Đông để sản xuất tập trung Tuy nhiên, thời gian từ đến năm 2015 tình trạng nhiễm tiếp diễn Hơn việc di dời sở gặp nhiều khó khăn nhƣ: - Thứ nhất, khó khăn vốn: sở thiếu vốn để đầu tƣ cho đổi thiết bị công nghệ để không gây ô nhiễm, thiếu vốn để mua thiết bị xử lý hay tiến hành di dời - Thứ hai, khó khăn diện tích đất xây dựng: số lƣợng CSSX nhiều đòi hỏi diện tích lớn để sản xuất nên việc giải phóng mặt bằng, đền bù gặp khó khăn 64 - Thứ ba, giải việc làm cho ngƣời lao động: sở gây nhiễm phải đóng cửa sở chờ di dời vấn đề mang tính xã hội xúc khơng đơn giản Chính khó khăn mà đến năm 2015 việc di dời CSSX chƣa đƣợc di dời hoàn toàn Nhƣ vậy, cần thiết phải có biện pháp giải vấn đề ô nhiễm hữu Do CSSX TBS làng nghề nhỏ, khơng có khả tự đầu tƣ hệ thống xử lý nƣớc thải độc lập lƣu lƣợng nƣớc thải nhỏ nên giải theo hƣớng nhƣ sau: - Ƣu tiên cho sở vay vốn từ Quỹ BVMT địa phƣơng, trung ƣơng nguồn vốn khác cho mục đích đầu tƣ hệ thống xử lý nƣớc thải thay đổi cải thiện công nghệ sản xuất - Đẩy mạnh công tác hƣớng dẫn thi hành luật phƣờng, xã, sở sản xuất,… - Nâng cao nhận thức cộng đồng bảo vệ môi trƣờng 65 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ KẾT LUẬN Hầu hết thông số chất lƣợng nƣớc sông Truồi nhƣ pH, DO, BOD5, COD, NO3- PO43- thời gian làng nghề xản xuất TBS chƣa hoạt động đồng loạt đạt Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia chất lƣợng nƣớc mặt QCVN 08:2008 loại A1 Tuy nhiên thông số đạt loại B1 đoạn sông từ khu vực làng nghề phía hạ lƣu làng nghề vào hoạt động đồng loạt liên tục Việc đánh giá chất lƣợng nƣớc đƣợc kết hợp kết quan trắc trực tiếp mơ hình hóa kết cho thấy hiệu tốt Trong thời gian làm luận văn tác giả thực đƣợc số công việc nhƣ sau: - Thu thập số liệu, khảo sát thực tế tiến hành đo đạc thông số sông Truồi - Đánh giá đƣợc xu biến đổi chất lƣợng nƣớc sông Truồi theo thời gian vị trí lấy mẫu - Ứng dụng mơ hình Mike 11 để mô chất lƣợng nƣớc sông Truồi theo kịch phát triển khác Bƣớc đầu thành công việc dự báo chất lƣợng nƣớc sông Truồi tƣơng lai gần với điều kiện tƣơng ứng - So sánh đƣợc kết mô với thực tế Kết cho thấy khác biệt không đáng kể Nếu xét cách định tính kết chạy mơ hình sai số khơng nhiều so với kết quan trắc - Bƣớc đầu tạo số liệu tƣơng đối đầy đủ để chạy mơ hình khơng cho sơng Truồi mà cho khu vực lân cận - Việc kết hợp phƣơng pháp quan trắc trực tiếp phƣơng pháp mơ hình hóa để đánh giá chất lƣợng nƣớc sơng Truồi phù hợp, giúp ta có kết tổng thể, xác, trực quan chất lƣợng nƣớc sơng vào thời điểm khác Từ đƣa kết luận xác nguyên nhân gây ô nhiễm đƣa biện pháp kịp thời Trong trình thực đề tài này, phát sinh số khó khăn nhƣ: 66 - Bộ số liệu thủy văn để chạy mơ hình Mike 11 chƣa đầy đủ, việc đo đạc quan trắc tốn tốn thời gian - Việc kết hợp Gis mơ hình Mike chƣa đƣợc thực KIẾN NGHỊ - Tiếp tục quan trắc chất lƣợng nƣớc sông Truồi - Cần tiếp tục tiến hành khảo sát thống kê thêm nguồn thải đổ vào sông - Các quan chức tạo điều kiện để việc quy hoạch khu vực làng nghề đƣợc thực tốt - Những kết luận Luận văn bƣớc đầu, cần đầu tƣ nhiều kinh phí để đo đạc, kiểm chứng đƣa vào áp dụng phục vụ công tác quản lý địa phƣơng 67 TÀI LIỆU THAM KHẢO 10 11 12 13 Bộ Tài nguyên Môi trƣờng (2008), Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia chất lượng nước mặt, Hà Nội Bộ Khoa học Công nghệ Môi trƣờng, Trung tâm Tiêu chuẩn Chất lƣợng (2002) Các tiêu chuẩn nhà nước Việt Nam Môi trường, tập 3, 4: Chất lượng nước, Hà Nội Nguyễn Bắc Giang (2008), Nghiên cứu dự báo thay đổi chất lượng nước dòng sơng Hương tác động hồ chứa lớn thượng nguồn, Luận văn Thạc sĩ Khoa Môi trƣờng, trƣờng Đại học Khoa học, Đại học Huế Trần Đức Hạ, Nguyễn Xuân Nguyên, 2004 Chất lượng nước sông hồ bảo vệ môi trường, NXB Khoa học Kỹ thuật Nguyễn Phúc Hạnh (2008), Phân tích đánh giá nhiễm hữu chất dinh dưỡng từ hoạt động nuôi trồng thủy sản vùng đầm phá Tam Giang – Cầu Hai, Luận văn Thạc sĩ Khoa Hóa học, Trƣờng Đại học Khoa học Huế, Huế Nguyễn Xuân Khoa (1998) Xây dựng quy trình xử lý chất thải sản xuất tinh bột săn quy mơ hộ gia đình hướng dẫn sử dụng bã sắn sau xử lý Đề tài cấp B96-07-06, Huế Hoàng Tấn Liên (2008), Báo cáo kết thực đề tài: Nghiên cứu xây dựng mức báo động lũ, hệ thống cảnh báo, dự báo lũ cho sông Truồi, sông Bù Lu thuộc tỉnh Thừa Thiên Huế Bùi Tá Long (2006), Hệ thống thông tin môi trường, NXB Đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh Lƣơng Đức Phẩm (2003), Cơng nghệ xử lý nước thải biện pháp sinh học, NXB Giáo Dục, Đà Nẵng Phòng Thống kê huyện Phú Lộc, Niêm giám thống kê huyện Phú Lộc 2010 Nguyễn Thị Sơn (2003), Hiện trạng sản xuất môi trường làng nghề sản xuất tinh bột sắn, Viện Khoa học công nghệ Môi trƣờng, Đại học Bách Khoa Hà Nội Sở Khoa học Công nghệ tỉnh Thừa Thiên- Huế (2004), Đặc điểm Khí hậu- Thuỷ văn tỉnh Thừa Thiên- Huế, Nxb Thuận Hố, Thừa Thiên- Huế Trần Quốc Tồn (2009), Nghiên cứu ứng dụng mơ hình tốn phục vụ quản lý chất lượng nước sông Nghèn huyện Thạch Hà, Hà Tĩnh, Luận văn Thạc sĩ Khoa Môi trƣờng, trƣờng Đại học Khoa học, Đại học Huế 68 14 Lê Trình (1997), Quan trắc kiểm sốt nhiễm mơi trường nước, NXB Khoa học Kĩ thuật, Hà Nội 15 Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế, (2005), Địa chí Thừa Thiên Huế, Nxb khoa học xã hội 16 Ủy ban nhân dân huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế, Báo cáo tình hình phát triển kinh tế xã hội huyện Phú Lộc năm 2010 17 Ủy ban nhân dân xã Lộc An, Lộc Hòa, Lộc Điền huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế, Báo cáo tình hình phát triển kinh tế - xã hội xã Lộc An, Lộc Hòa Lộc Điền năm 2010 Ủy ban nhân dân huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế, Báo cáo Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội huyện Phú Lộc đến năm 2020 19 Ủy ban nhân dân xã Lộc An, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế, Dự án quy hoạch làng nghề Xuân Lai 18 69 ... tài Đánh giá trạng mô chất lượng nước sông Truồi, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế thực cần thiết cung cấp sở khoa học thực tiễn công tác bảo vệ môi trƣờng tỉnh Thừa Thiên Huế nói chung huyện. .. khoa học để giám sát, dự báo ô nhiễm nƣớc mặt sông Truồi, phục vụ công tác quản lý môi trƣờng huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế 3 CHƢƠNG TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Sơ lƣợc lƣu vực sông Truồi 1.1.1... Đơng, Thƣợng Nhật [12] 1.1.4 Khí hậu Lƣu vực sông Truồi thuộc địa phận huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế nên mang đặc thù chung khí hậu tỉnh nơi tiếp giáp với hai miền khí hậu Bắc – Nam, chịu ảnh