MỞ ĐẦU Văn hóa tộc người thiểu số đa dạng phong phú Chúng thể qua ẩm thực, trang phục, tơn giáo tín ngưỡng, kiến trúc, lễ hội nghệ thuật Tất tạo nên tranh văn hóa đầy màu sắc Thêm vào văn hóa tộc người thiểu số cịn có khác vùng cư trú có khác dân tộc thiểu số vùng Đông Bắc Tây Bắc, vùng duyên hải Trung Nam Trung Bộ, vùng Trường Sơn Tây Nguyên hay vùng Nam Bộ Chính tạo nên đa dạng phong phú cho văn hóa Việt Nam, đậm đà sắc dân tộc Sau bảng so sánh văn hóa tộc người thiểu số nước ta theo vùng cư trú Vùng Đông Bắc Bắc Tây Bắc trung Châu thổ bắc Duyên hải trung vàNam Trung Bộ Trường Sơn Tây Nguyên Nam Bộ Đứng hàng đầu danh sách có lẽ phải kể đến Chẳm Chéo người Thái Tây Bắc Chẳm Chéo tiếng Thái có nghĩa “thức chấm mang mùi thơm nhiều rau kết hợp lại” Chẳm Chéo làm từ hạt mắc khén, hạt dổi số Người Dao có nhiều ăn tiếng như: +Xôi: Giống số tộc người anh em, người Dao thường xuyên đồ xôi để ăn ngày Tết lễ như: lễ vào nhà mới, lễ cưới ngày gia đình nhờ anh em giúp Người Chăm có tập quán ăn uống theo mùa, có nghĩa “mùa thức ấy” Họ biết tận dụng nguồn thức ăn xung quanh khu vực cư trú, với tri thức phong phú cách chế biến thưởng thức Điều cho thấy thái độ ứng xử hài hịa thích nghi người với môi trường tự nhiên, mà sâu xa hơn, Sử dụng nhiều đồ nướng, gia vị chủ yếu muối ớt Về đồ uống chủ yếu sử dụng rượu cần Ví dụ: Các xôi hông (adeep ihoat), xôi thui ống, cơm ống/lam (adeep ihoor)… phổ biến lễ hội người Tà ôi, Katu, đồng bào thường làm để cúng thần đãi khách Cơm lam Katu (avị hâr/aví hor/koo đép) làm từ gạo nếp Cơ cấu bữa ăn người Nam Bộ cơm, rau, cá có thay đổi họ sử dụng nhiều nguồn đạm thủy sản vùng khác Các ăn chế biến từ thủy sản có nhiều số lượng, phong phú chất lượng sử dụng nguồn hải sản nhiều so với Bắc Bộ Thiên hướng cấu bữa ăn người Tiêu chí Ẩm thực Mỗi địa phương, dân tộc lại có nét độc đáo khác văn hóa ẩm thực Bữa ăn cư dân Việt Bắc mang tính bình đẳng, nhân Tất thành viên nhà ăn chung mâm, khách đến nhà ưu ái, nể trọng -Lương thực cư dân vùng Việt Bắc gạo tẻ Người Mường thích ăn đồ xơi đồ, cơm tẻ đồ, rau, cá đồ Cơm, rau đồ chín dỡ rá trải cho khỏi nát trước ăn Rượu Cần người Mường tiếng cách chế biến hương vị đậm đà men đem mời khách quý uống vui tập thể Phụ nữ nam giới thích hút nhiên ăn làm gạo nếp trọng, ngô chế biến tinh tế Tiêu biểu cốm hay xôi ngũ sắc +Cốm nét văn hóa ẩm thực đặc sắc người dân vùng cao thu +Xôi ngũ sắc Món ăn đặc trưng cho văn hóa đồng bào dân tộc vùng cao -Văn hóa ẩm thực Cao Bằng: +Bánh sli chế biến từ gạo nếp, lạc, đường mật loại củ gia vị rau thơm Dưới bàn tay khéo léo kinh nghiệm truyền lại từ nhiều đời người Thái, Chẳm Chéo trở thành thức chấm thiếu bữa ăn người Thái đồng thời kết hợp với thức ăn khác với tư cách thứ gia vị đặc thù mang vị cay thuốc lào loại ống điếu to Ðặc biệt, phụ nữ cịn có phong tục nhiều người chuyền hút chung điếu thuốc -Người Bru-Vân Kiều ăn cơm tẻ, canh rau nấu lẫn với gạo thường ngày, thích nướng; quen ăn bốc, uống nước lã, rượu cần, hút thuốc tẩu ruộng, gieo trồng ngô lúa, làm chuồng trại gia súc Đặc biệt, Tết Thanh minh nhiều nhà cịn đồ xơi nhiều màu Ngồi cơm xôi, người Dao ăn cháo, ăn loại củ tự gieo trồng tìm kiếm từ rừng +Quà bánh: Các loại quà bánh người Dao đa dạng cịn triết lí âm – dương: hài hịa âm – dương thức ăn với quân bình âm – dương thể cân âm – dương người với mơi trường tự nhiên Ví dụ, củ gừng (riya) đứng đầu vị nhiệt mang tính dương, có tác dụng làm hàn, giải cảm, dùng làm gia vị kèm với thực phẩm có tính hàn mang tính âm Trái ớt (abaoh mraih) thuộc “nướng” ống nứa tươi, trước mang đãi khánh, ống cơm lam chẻ bỏ phần cật cháy đen bên tạo cảm giác Khơng riêng cơm lam, nhiều ăn người Tà nướng loại bánh, phản ánh tập quán ăn uống tộc người Thịt nướng thui ăn thơng dụng ưa thích đồng bào, từ vật nhỏ tới lớn, linh động môi Nam Bộ nghiêng chọn có tác dụng giải nhiệt Cách chế biến ăn đơn giản không cầu kỳ phức tạp miền Trung miền Bắc Về đồ uống họ đặc biệt thích sử dụng dừa đồ uống từ Đặc biệt trà Nam Bộ dùng để giải khát không để thưởng thức Bắc Bộ sản xuất theo phương pháp thủ công với công đoạn: đồ xôi, phơi, giã, sấy, sàng, rang bánh có mùi vị đặc trưng, thơm, ngon bổ dưỡng +Bánh Trứng kiến (tiếng Tày gọi pẻng rày) làm từ bột nếp, trứng kiến đen non vả Bánh trứng kiến ăn dẻo, thơm mùi vả, béo ngậy mùi trứng kiến + Nằm khâu nồng hương thơm loài rau rừng Người miền xi chí cịn nhắc tới Chẳm Chéo “huyền thoại” Tây Bắc -Sâu chít Điện Biên: Gọi tên sâu chít lồi sâu sinh sống thân Chít Người Tây Bắc chẻ đơi thân Chít để bắt sâu làm thức ăn Sâu chít ngâm với rượu nhạt sau như: bánh chưng, bánh dầy, bánh rán, bánh giị, bánh trơi, bánh chay, bánh đúc, bánh sừng bò -Thức ăn chủ yếu loại rau rừng rau tự trồng Lương thực gạo, bao gồm gạo tẻ gạo nếp Sau gạo, nguồn lương thực quan trọng thứ hai ngô Ngô thường xay loại nhiệt (tính dương), dùng nhiều loại thức ăn thủy sản cá, tôm, cua, mắm, gỏi… thứ vừa hàn, bình lại có mùi Cịn lốt thuộc loại hàn (tính âm) để dùng kèm theo với thực phẩm có vị nhiệt (tính dương) … -Người Chăm quan niệm bệnh tật phát sinh quân bình âm dương họ cịn sử dụng thức ăn trường rừng, tập quán không dùng xoong nồi Từ nhiều cách chế biến, đồng bào làm nhiều thịt nướng khác nướng tươi, nướng khô, nướng trực tiếp, nướng ống tre, Điều mang lại khác biệt từ nguyên liệu thịt (pr’hâr) cá (koo gdhoong) , hay thú rừng săn nai, nhím, lợn rừng, khỉ lồi ăn cỗ cưới người Tày Cao Bằng Nguyên liệu làm từ thịt ba rán khoai sọ, mang vị béo khó quên -Khi nói sản vật quý Cao Bằng nhớ đến Hạt dẻ Trùng Khánh, thứ qủa Việt Nam có Cao Bằng -Văn hóa ẩm thực Bắc Kạn: +Bánh dày loại bánh truyền thống, đặc sản vùng quê Bắc Kạn -Cơm tiếp tục ngâm rượu nấu cháo Đây loại thực phẩm ưa chuộng tiêu thụ nhiều miều xuôi vị thơm ngon hàm lượng dinh dưỡng dồi mà đem lại -Món ăn Măng nộm Hoa ban Lai Châu gắn với truyền thuyết có tên Hoa ban – măng đắng kể mối tình ngang thành bột để nấu cháo đặc Ngồi ra, thiếu đói họ cịn tìm loại củ củ mài, củ bấu loại bột bột đao, bột báng để chế biến đồ ăn Cuộc sống người Tày thường gắn bó với thiên nhiên, đó, nguồn lương thực, thực phẩm người Tày sản phẩm thu vị thuốc để trị bệnh Ví dụ, đau bụng nhiệt (tính dương) cần ăn thứ hàn (tính âm) chè đậu đen (abu ratak juk) mang tính âm; đau bụng hàn (tính âm) dùng thứ nhiệt (tính dương) gừng (riya) Đặc biệt tộc người Chăm cịn có cháo chua (abu litham) đặc trưng, mang tính âm có tác dụng giải nhiệt cho thể nhiều A đút (con nhái), Xoong đồng (con chuột), A chim (chim) Ngoài cách nướng thơng thường, cịn có kỹ thuật nướng xiên, mà đặc sản Lap (thịt trâu nướng xiên) Đặc biệt, nướng ống có hương vị hấp dẫn, lòng trâu, bò, heo, dê làm cho vào ống nấu, thịt cứng săn lại, khô, thơm ngào ngạt Thịt xơng khói ăn bắt nguồn từ kinh lam làm từ gạo (thường gạo nếp) số nguyên liệu khác, cho vào ống tre, giang, nứa v.v nướng chín lửa -Gạo bao thai Chợ Đồn Một loại đặc sản mà thiên nhiên ưu ban tặng cho vùng đất chiến khu xưa -Măng ớt – Đặc sản hương rừng Bắc Kạn -Văn hóa ẩm thực Lạng Sơn: +Vịt quay Thất Khê +Lợn quay xứ trái chàng Khôm xuất thân nghèo khó nàng Ban thùy mị nết na lại có giọng hát hay vùng Măng nộm hoa ban có đủ vị: đắng, chua, cay, mặn, ngọt, bùi Tình u đơi trai gái kia, có đủ khổ đau, hạnh phúc đơm kết -Tiếp theo Nậm Pia Sơn La Nậm Pia biết đến từ hoạt động sản xuất vùng có rừng, sơng, suối, đồi núi bao quanh Một số ăn tiếng là: Xôi trứng kiến, xôi ngũ sắc, măng chua, nhộng ong đất, khâu nhục, lạp xưởng, thịt lợn hong khơ, trám đen, cơm lam, lợn vịt quay, cng phù (trôi tàu) người ưa chuộng, người già, tốt cho đường ruột, -Thơng qua ăn, cách thức chế biến ăn, biết cách ăn uống người Chăm mang tính tổng hợp cao Bắt đầu từ khâu chế biến ăn có pha chế tổng hợp họ biết kết hợp loại rau khác nhau, rau xanh với gia vị, rau với loại cá, tôm, thịt, … Từ cách chế nghiệm ứng phó đồng bào cách dự trữ nguồn thực phẩm lâu dài, cho mùa đơng hay lúc đói Zờ rá ăn ưa thích đồng bào Đây ăn thập cẩm, phương pháp giải thức ăn sáng tạo điều kiện thứ kiếm ít, khơng thể đủ nấu thành ăn cho gia đình đơng người Zờ rá tên gọi ăn làm Lạng +Rượu Mẫu Sơn -Văn hóa ẩm thực Thái Nguyên: +Chè Tân +Cương hội tụ tinh hoa đất trời quà thiên nhiên ưu ban tặng Thái Nguyên +Bánh chưng Bờ Đậuđặc sản Phú Lương +Bánh cooc mò (sừng bò) dân tộc Tày, Nùng +Gạo bao thai Định Hóa -Văn hóa ẩm thực Tuyên Quang: +Thịt lợn, thịt trâu gác bếp người Tày +Mắm ăn lạ lẫm nguyên liệu cách nấu, đồng thời kén người ăn Đến Sơn La, định bạn phải ăn thử ăn đặc biệt -Cơm Lam Hịa Bình : Cơm Lam loại cơm đặc sản đồng bào miền cao Trở thành ăn khơng thể qn đến với Hịa Bình – Tây Bắc biến tổng hợp nguyên liệu người Chăm tạo nên ăn đủ chất dinh dưỡng bao hàm lượng đạm, độ béo, có chất tinh bột, có chất muối khống, lượng nước… Ngồi giá trị dinh dưỡng ăn cịn tạo nên hương vị độc đáo ngon miệng, làm cho người có cảm giác ngon miệng ăn, ngon mắt nhìn, ngon mũi ngửi, hỗn hợp nhiều nguyên liệu khác nhau, gồm động vật (cá, thịt, lòng gà, vịt, ruột cá), thực vật (nấm, rau rừng, sắn, bắp chuối, mùng) loại gia vị (ớt, tiêu, mùi tàu, củ kiệu)… cá ruộng Chiêm Hóa vừa ăn truyền thống, vừa vị thuốc hiệu nghiệm + Cam sành Hàm Yên -Văn hóa ẩm thực Hà Giang: -Thịt bị khơ Cao ngun đá Đồng Văn +Lạp xưởng gác bếp +Bánh tam giác mạch +Thắng dền ngon tai nghe Qua văn hóa ẩm thực, thơng qua tính tổng hợp ăn, cịn thể tính cộng đồng cao, người Chăm sống tập trung thành palei (làng), gia đình sống theo đại gia đình nên thường ăn chung, mối liên hệ cố kết, tạo nên tình cảm thân thiết thành viên gia đình Ngồi cịn có loại đồ uống, hút truyền thống Trang phục -Mỗi dân tộc có trang phục truyền thống khác Đó nét đẹp sắc văn hóa Việt Nam Ở vùng Việt Bắc, phần đông dân cư người Tày người Nùng Vùng núi cao có người Hmơng, người Hà Nhì, người Lơ Lơ, -Nét chung văn hóa Tây Bắc sở thích trang trí trang phục, chăn màn, đồ dùng với sắc độ gam màu nóng ; nhiều màu đỏ, xen vào với vàng tươi, vàng đất, vàng rơm, da cam, tím có xanh -Người mường Nam mặc áo cánh xẻ ngực, cổ tròn, cúc sừng vai, hai túi thêm túi ngực trái Đây loại áo cánh ngắn phủ kín mơng Đầu cắt tóc ngắn quấn khăn trắng Quần tọa ống rộng dùng khăn thắt bụng gọi -Về trang phục truyền thống đàn ông người Dao Thanh Y Dao Thanh Phán khơng khác Họ có hai loại áo Áo ngắn áo cánh, áo thân nhuộm màu nâu màu chàm trầu cau (hala panâng), thuốc (pakaw), rượu (alak), aia tapai (rượu nếp), nước trà (aia caiy) … -Người chăm sống đây, +trang phục nam: trang phục họ là, Trang phục cổ truyền: Đàn ông lớn tuổi thường để tóc dài, quấn khăn Đó loại khăn màu trắng có dệt thêu hoa văn màu nhạt (vàng bạc), hai đầu khăn có tua vải Khăn đội theo Người dân vùng Trường Sơn – Tây Nguyên giữ trang phục cổ sơ người dân Đông Nam Á cổ đại mà ngày khơng tìm thấy vùng văn hóa khác Đó loại hình trang phục kiểu chồng quấn Nam : đóng khố, mặc áo, quấn khăn có gài lông chim quý Do đặc điểm thời tiết, địa hình phương thức canh tác nơng nghiệp mà người dân nơi chọn cho trang phục phù hợp, mang tính đặc trưng Về gam màu miên Bắc họ chọn gam màu tối đen, nâu sậm, mặc màu sáng trừ có lễ hội, đám tiệc người Dao,… Ngồi cịn có người Mường, dân tộc Mán ( Sán Chay, Sán Dìu ) Trang phục người Tày có tính thống nhất, phân biệt theo giới tính, địa vị, lứa tuổi, theo nhóm địa phương Y phục nam giới Tày theo kiểu gồm có Áo cánh thân, áo dài thân, khăn đội đầu giày vải Chiếc áo thân cắt may theo kiểu xẻ ngực, cổ phải xanh da trời tươi Phải mênh mông xanh cây, màu ánh lên điểm sáng, khẳng định có mặt người ? Còn họa tiết, bố cục, phối màu trang trí nhiều phong phú, khăn piêu Thái, nữ phục H'mông , Lô Lô, Dao đỏ, mặt chăn Mường, điểm khăn quần Xưa có tục để tóc dài búi tóc Trong lễ hội dùng áo lụa tím tơ vàng, khăn màu tím than, ngồi khốc đơi áo chúng đen dài tới gối, cúc nách sườn phải -Bộ y phục nữ đa dạng nam giới giữ nét độc đáo Khăn đội đầu mảnh vải trắng hình chữ nhật không thêu thùa, yếm, áo cánh (phổ biến màu trắng) Áo ngắn mặc sinh hoạt thường nhật; cịn áo dài (thường khơng khác so với áo dài đàn ông người Kinh) để mặc chợ phiên, lễ hội v.v Riêng áo ngắn đàn ông người Dao Quảng Ninh may theo lối người Hoa, với cổ áo cao, nẹp ngực to, đính nhiều khuy tết vải 10 lối chữ nhân Những vị có chức sắc (tơn giáo), hai đầu khăn có hoa văn màu vàng, tua vải màu đỏ, quấn thả hai mang tai Nam mặc áo có cánh xếp chéo cài dây phía bên hơng (thắt lưng), thường áo màu trắng, quần soọc, quấn váy xếp + Trang phục nữ: Về bản, phụ nữ nhóm Chăm thường đội khăn Cách phủ mái tóc quấn gọn đầu, nhiều màu Nữ: mặc váy có nhiều hoa văn Ví dụ: Trang phục người Xơ Đăng chủ đạo màu đen chàm, trang trí hoa văn màu, trắng, đỏ Trang phục đồng bào Ba Na màu chàm xanh, trang trí nhiều văn hoa đẹp Trang phục người Giẻ Triêng màu đen, xanh trang trí màu vàng, trắng, đỏ Trang phục đồng bào Gia Rai chủ đạo màu trắng màu Trang phục phổ biến nơi áo bà ba khăn rằn, dường trở thành nét đặc trưng lẫn với vùng miền khác Và vàng miền, dân tộc lại chọn cho màu sắc khác cho phù hợp với tơn giáo, tín ngưỡng họ Như là: Người Khơme: Chiếc sà rông người Khơme ngày chàng thấy trừ ngày cưới trang phục bắt yến, đánh quay, kéo co, hát đối đáp… -Lễ hội Gầu tào người Mông hội chơi núi mùa xuân Khi hai vợ chồng lấy lâu mà khơng có trai mời thầy cúng đến làm lễ cầu trời đất, thần linh cho sinh trai Sau cúng tạ trời đất khách dự hội cầu chúc gia chủ, dân làng người yên, vật thịnh Nghi lễ khai hội điệu múa khèn, -Lễ hội Lồng Tồng: Là lễ hội truyền thống đặc trưng cộng đồng người Tày Lễ hội tổ chức hàng năm vào tháng Giêng, tháng Hai âm lịch theo địa phương, mang ý nghĩa cầu phúc, cầu mùa màng bội thu, sống bình yên, no ấm Trong lễ hội thường diễn trò chơi dân gian cổ lợn khoảng 40–50 kg • Bánh chưng • Bánh giày • Rượu Từ lễ ăn hỏi này, hai bên xin phép qua lại nhà người nhà ngày lễ tết hay có công việc lớn -Lễ cưới Nhà trai xem ngày tốt để tiến hành lễ cưới Tục thách cưới, nhà trai phải lo toàn 28 tháp Chăm Những điệu múa Biyên, Marai truyền thống thiếu nữ Chăm duyên dáng, uyển chuyển hòa quyện trống Baranưn g rộn ràng, tiếng réo rắt kèn Saranai … Gắn kết chặt chẽ với phần Lễ phần Hội với trình diễn nghề dệt thổ cẩm, nghề nặn gốm phương pháp thủ cơng trị chơi dân gian mang cảnh hát hội ông chủ hội hát dẫn lời Kết thúc phần lễ, chỗ đám thi bắn nỏ, quay cù, chỗ tốp chàng trai, cô gái chơi đánh yến, ném pao, hát gầu lềnh -Lễ hội nhảy lửa người Pà Thẻn sau ăn tết Lễ hội với nhiều nghi thức mang màu sắc thần bí, sau thầy cúng làm lễ xong, ý gọi ma nhập vào truyền, như: Ném còn, bịt mắt bắt dê, hát lượn… đồ ăn cho khách mời nhà gái ngày cưới như: gà, lợn, xôi, bánh, gạo, rượu Trước đây, thách cưới bạc trắng, thách cưới tiền để sắm đồ cưới -Lễ hội Lồng tồng thường gọi Hội xuống đồng, Được xem hoạt động tín ngưỡng cầu trời cho mưa thuận 29 đậm sắc thái truyền thống đồng bào Chăm như: thi đội nước, đánh trống Ghi năng, thi làm bánh Gừng… +Lễ Cầu Đảo (của người Chăm) Thời gian: 18/5 âm lịch, vào dịp hạn hán đe dọa Địa điểm: Tháp Poklông Garai Pôrôme tỉnh Ninh Thuận Đối tượng suy tôn: Thần Nông Đặc điểm: Thầy cúng người dân địa phương lên tháp lễ thần cậu niên thường khoảng 12 niên khoẻ mạnh họ nhảy than nóng, chí có người cịn bốc than nóng cho vào mồm … Với người Pà Thẻn nhảy lửa tục lệ mang tính chất cộng đồng, dịp để người vui vẻ, thư giãn -Lễ hội đình Trà Cổ Quảng Ninh tổ chức vào ngày 1/6 âm lịch hàng gió hịa, cối tốt tươi, mùa màng bội thu, đời sống ấm no Nơi tổ chức ruộng tốt nhất, to 30 nông để cầu mưa, cầu xin thần linh phù hộ cho mùa màng bội thu Lễ vật dâng cúng tế thần có trâu trắng Nghệ thuật năm với nhiều nét độc đáo rước "Ông Voi", thi nấu ăn nghi lễ đoàn thuyền rước từ Trà Cổ quê Đồ Sơn -Lời ca giao duyên dân tộc Tày – Nùng -Nghệ thuật hát Then dân tộc Tày Cao Bằng -Nghệ thuật hát Soọng Cô dân tộc Sán Dìu -Câu hát Soọng khơng hát buổi giao lưu văn nghệ, đám cưới, buổi lễ truyền thống đồng bào, mà -Cồng chiêng người Mường, khèn, kèn, đàn môi người Hmông sáo, nhị, trống, kèn đồng Múa dân gian tộc người Tây Bắc đa dạng: Người Thái có mùa xịe, nhảy sạp, múa nón, người Hmơng -Người Mường loại thơ dài, mo, truyện cổ, dân ca, ví đúm, tục ngữ Người Mường cịn có hát ru em, đồng dao, hát đập hoa, hát đố, hát trẻ chơi Cồng nhạc cụ đặc sắc người Mường, nhị, sáo trống, khèn lù -Hát Xéc -Hát then, hát lượn, hát sli dùng vào mục đích sinh hoạt khác nhau, thể loại dân ca tiếng người Tày Bộ nhạc cụ Đàn tính, Lúc lắc Đàn tính loại nhạc cụ có mặt tất 31 -Âm nhạc: Người Chăm thích âm nhạc Xưa kia, lễ hội lớn nhỏ, cúng tế nhảy múa hậu cung, họ dùng nhạc hòa theo Dàn nhạc Chăm hôm gồm trống ginơng, trống baranưng , kèn xaranai, chiêng, Nơi kho thần thoại sử thi lớn kho tàng văn học dân tộc Nơi có tất 63 sử thi đó: Mnơng có 27 bộ, Êđê 13 Đặc biệt nơi nơi sản sinh trường ca mà dân tộc lại có tên gọi khác người Êđê gọi Khan, Các dân tộc góp phần làm phong phú thêm loại hình nghệ thuật nơi người Khơme tuồng tích Yukê loại tuồng cổ người dân Khơme, kịch hát Yukê, múa rơbam, kịch hát rơbam… Soọng cịn nghe thấy cánh đồng, nương hay bên cánh nôi nhà ấm áp tiếng với mùa khèn Có thể xem nghệ thuật múa dân tộc nét đặc trưng vùng Tây Bắc bùa (có nơi gọi Xắc bùa hay Khoá rác) nhiều người ưa thích Thường (có nơi gọi Ràng thường Xường) loại dân ca ca ngợi lao động, nét đẹp phong tục dân tộc Bọ mẹng hình thức hát giao du tâm tình u Ví đúm loại dân ca phổ biến Bên cạnh đó, người Mường cịn loại hát khác hát ru, hát đồng dao sinh hoạt văn hoá tinh thần người Tày, linh hồn nghệ thuật dân ca dân vũ Tày Bao đời đàn tính có vai trị phương tiện giao tiếp mang đậm sắc - Ca hát sáng tác thơ nhu cầu sinh hoạt văn nghệ phổ biến người Dao Người Dao 32 lục lạc đàn kanhi; trước gồm nhiều nhạc cụ có dây, sáo, tù và, chủm chọe đồng có loại nhạc cụ giống thụ cầm (harpe) Riêng cách đánh trống ginơng, người Chăm lưu giữ 70 điệu nhạc độc đáo hấp dẫn -hai mơ típ hội hoạ sau: Một paning, loại vẽ tranh trang trí sinh hoạt xã hội hay đồng sinh động người Giarai, H’ri Bana gọi H’Ămon Nổi bật Khan Đăm San người Êđê, sau Khan Xinh Chơ Nga hay theo cách gọi người Việt Xinh Nhã… Cách thức trình bày trường ca đặc biệt “chỉ để diễn xướng, để đọc” Ngôn ngữ nơi thuộc hệ ngôn ngữ Môn Khơme, Nam Đảo Ðặc biệt, người Mường phải kể đến lễ ca Ðó mo, khấn thầy mo đọc hát đám tang Ngồi sáo, nhị, trống, kèn cồng chiêng nhạc cụ đặc sắc -Nhạc cụ truyền thống Bru-Vân Kiều có nhiều loại: trống, la, chiêng núm, kèn (amam, ta-riềm, Khơ-lúi, pi), đàn (achung, pơkua ) Dân ca dân tộc có nhiều điệu "chà hát, sáng tác ứng tác lời hát vào dịp trai gái đến chơi làng, đám cưới, dịp vào nhà mới, ngày hội chợ phiên Có hai hình thức thể hát đơn hát đối đáp, hát đối đáp thông dụng Hát đối đáp thường áp dụng làm quen, tìm hiểu Theo đó, người 33 mang nặng nhân sinh quan Chăm Bức tranh có nhiều sắc đường nét đặc trưng Chăm để sử dụng làm “phông” lễ Rija Bức Ciim hơng loại tranh đặc biệt dùng đám tang người Chăm theo Bàlamôn -Người Chăm tự hào ngơi tháp Chăm-pa cổ kính xây dựng đất nung độc đáo Hình ảnh vũ nữ Chăm-pa cổ xưa chạm khắc vào chấp", lối vừa hát vừa kể phổ biến, hay "sim", hình thức hát nam nữ Ca dao, tục ngữ, truyện cổ loại người Bru-Vân Kiều phong phú ta chia làm hai bên, bên nam, bên nữ, tối thiểu bên có người Tục ngữ, ca dao phải ánh nhiều lĩnh vực khác nhau, đặc biệt kinh nghiệm sản xuất sinh hoạt xã hội Câu đối đa dạng phản ánh nhiều khía cạnh sống lao động thiên nhiên 34 đền tháp, phù điêu Vũ nữ Trà Kiệu tuyệt tác Là phận văn hoá dân tộc, kiến trúc dân gian người Chăm có lịch sử truyền thống lâu đời Bàn tay khối óc sáng tạo dân tộc Chăm làm sáng tỏ tính phong phú, đa dạng, giúp thấy giao lưu văn hố, q trình phát triển tộc người Người ta xunh quanh người Nhạc cụ dân tộc người Dao chủ yếu sử dụng nghi lễ tơn giáo, tín ngưỡng , gồm có trống, la, chũm choẹ, chng nhạc tù Ngồi ra, người Dao cịn có loại nhạc cụ khác nhị, sáo, đàn mơi Trị chơi người Dao 35 thấy nhiều nét trạm trổ tượng đá thể nếp sinh hoạt ca múa chơi nhạc dân gian sinh động Người Chăm ln mang máu tâm hồn văn nghệ dân tộc đặc biệt Nghệ thuật truyền thống người Chăm nuôi dưỡng, trân trọng liên tục truyền cho từ bao đời Múa Chăm phong phú độc đáo đa dạng, gồm nhiều thể loại khác nhau; có trị mang tính nghi lễ trị tập lên đồng, tập bói, nhảy múa ; có trị chơi lúc uống rượu trị ngón tay, hát đối đáp ; có trị chơi ngày tết lúc rảnh rỗi khác trò bắt dây ngón tay, đu dây, đánh quay, đánh 36 Hầu làng Chăm có đội múa riêng Những điệu múa cổ xưa thường trình diễn lễ hội Các nghệ nhân Chăm sáng tác thêm điệu múa đặc sắc múa chàm rơng, múa đoa pụ (đội bình nước đầu) Múa quạt điệu múa phổ thông người Chăm Khi múa, vũ nữ dùng quạt làm đạo cụ để biểu diễn loại múa khác cịn Múa bóng mang tính tơn giáo phổ biến người Chăm Trong nét đặc trưng múa Chăm múa ổn định theo nhạc Dàn nhạc đệm cho múa thương gồm hai trống bara-nưng kèn sara-nai Nhìn chung, vũ điệu Chăm-pa nhằm phô diễn vẻ đẹp người KẾT LUẬN Các dân tộc thiểu số Việt Nam có sắc văn hóa riêng, độc đáo, góp phần tạo nên phong phú đa dạng văn hóa Việt Nam thống Từ bảng so sánh hiểu biết thêm văn hóa tộc người thiểu số qua vùng cư trú Thấy phong phú đa dạng Từ cần có phương hướng bảo tồn phát triển chúng Để tơ đậm vào sắc văn hóa dân tộc ta 37 38 TÀI LIỆU THAM KHẢO Ngô Đức Thịnh (2009), Bản sắc văn hóa vùng Việt Nam, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội Huỳnh Công Bá (2009), Phân vùng văn hóa đặc trưng văn hóa vùng Việt Nam, Nxb Thuận Hóa, Huế Ngô Đức Thịnh (1994), Trang phục cổ truyền dân tộc Việt Nam, Nxb Văn hóa dân tộc Viện dân tộc học (1978), Các dân tộc người Việt Nam (Các tỉnh phía Bắc), Nxb Khoa học xã hội Viện dân tộc học (1984), Các dân tộc người Việt Nam (Các tỉnh phía Nam), Nxb Khoa học xã hội Vũ Ngọc Khanh (1999), Sơ lược truyền thống văn hóa dân tộc thiểu số Việt Nam, Nxb Giáo dục 39 ... văn hóa dân tộc ta 37 38 TÀI LIỆU THAM KHẢO Ngô Đức Thịnh (2009), Bản sắc văn hóa vùng Việt Nam, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội Huỳnh Công Bá (2009), Phân vùng văn hóa đặc trưng văn hóa vùng Việt. .. vẻ đẹp người KẾT LUẬN Các dân tộc thiểu số Việt Nam có sắc văn hóa riêng, độc đáo, góp phần tạo nên phong phú đa dạng văn hóa Việt Nam thống Từ bảng so sánh hiểu biết thêm văn hóa tộc người thiểu... trưng văn hóa vùng Việt Nam, Nxb Thuận Hóa, Huế Ngơ Đức Thịnh (1994), Trang phục cổ truyền dân tộc Việt Nam, Nxb Văn hóa dân tộc Viện dân tộc học (1978), Các dân tộc người Việt Nam (Các tỉnh phía